PROWOKATOR – osoba, która nakłania inną osobę do popełnienia czynu zabronionego w celu skierowania przeciwko niej postępowania karnego (art.24KK) Prowokacja, której istotą jest zastawienie swego rodzaju pułapki na osobę podżeganą, nie zasługuje, zdaniem ustawodawcy, na dobrodziejstwo czynnego żalu, jako działania jaskrawo niemoralne. prowokacja • jest ono specyficzną odmianą podżegania, ujętą w art. 24 KK • różnica między dwoma w/w formami zjawiskowymi przejawia się w stronie podmiotowej - celem prowokatora jest skierowanie przeciwko osobie prowokowanej postępowania karnego • prowokator odpowiada jak za podżeganie WSPÓŁSPRAWSTWO • zgodnie z art. 18 §1 KK, współsprawcą jest ten, kto wykonuje czyn zabroniony wspólnie i w porozumieniu z inną osobą • strona przedmiotowa polega na wspólnej realizacji znamion danego typu czynu zabronionego • strona podmiotowa polega na porozumieniu co do wskazanego zachowania • współsprawstwo dzieli się na ➡ pełne / niewłaściwe (wszyscy współsprawcy działają w porozumieniu i wspólnie od początku do końca) ➡ niepełne / właściwe (współsprawcy realizują jedynie część znamion czynu zabronionego) ✓ współsprawstwo sukcesywne (jeden lub kilku współsprawców dołącza się niejako do istniejącego działania zmierzającego do popełnienia czynu zabronionego) • każdy ze współsprawców ponosi odpowiedzialność za całość czynu zabronionego ➡ nie przeszkadza to wymierzać różnych kar w zależności od udziału każdego współsprawcy w przestępstwie ➡ kto już jest współsprawcą, a kto jeszcze nie - cztery koncepcje ✓ formalno - obiektywna (współsprawcą jest ten, kto faktycznie realizuje chociaż część znamion czynu zabronionego) ✓ materialno - obiektywna (w/w + zachowanie współsprawcy musi mieć istotny wpływ na fakt dokonania) ✓ subiektywna (współsprawcą jest ten, kto działał z wolą sprawczą - cum animus auctoris, a nie jedynie z wolą wzięcia udziału w czyimś czynie - cum anime socio) ✓ mieszana (najpierw badamy przesłanki obiektywne, tj. wypełnienie znamion; jeśli bez efektów - sięgamy po przesłanki subiektywne; Gardocki propsuje) • czym innym od współsprawstwa są ➡ równoległe sprawstwo indywidualne (dwóch sprawców odrębnie realizuje znamiona tego samego czynu zabronionego) ➡ współuczestnictwo konieczne (ustawodawca sam przewiduje współuczestnictwo w realizacji znamion np. w przypadku korupcji) SPRAWSTWO RÓWNOLEGŁE – współsprawstwo nie zachodzi, jeżeli dwie osoby popełniają przestępstwa w tym samym czasie i miejscu, ale niezależnie od siebie, np. w czasie zamieszek ulicznych kilka osób, nie porozumiewając się ze sobą, plądrują ten sam sklep SPRAWSTWO KIEROWNICZE zgodnie z art. 18 §1 KK za sprawstwo kierownicze odpowiada ten, kto kieruje wykonaniem czynu zabronionego przez inną osobę ➡ sprawca kierowniczy wpływa na sprawcę właściwego w sposób władczy oraz ma bieżący i realny wpływ na jego zachowanie • czyn zabroniony w tej formie zjawiskowej popełniony zostaje już w chwili rozpoczęcia kierowania - nie jest konieczne, by sprawca właściwy rozpoczął działać; stąd podział na ➡ sprawstwo kierownicze skuteczne (sprawca właściwy dokonał czynu zabronionego) ➡ sprawstwo kierownicze nieskuteczne (sprawca właściwy nie dokonał czynu zabronionego) • co do zasady, sprawca kierowniczy i sprawca właściwy odpowiadają tak samo; szczególne okoliczności mogą tę regułę modyfikować ➡ wyjątkiem jest tzw. sprawstwo kierujące, gdy sprawca wykorzystuje nieświadomą niczego osobę - wówczas ów kierujący jest sprawcą pojedynczym • warto zwrócić uwagę na instytucję sprawstwa pośredniego (popełnienie przestępstwa za pośrednictwem innej osoby) - na gruncie polskiego KK z reguły interpretuje się to jako podżeganie, choć okoliczności faktyczne mogą powodować odstępstwa od tej zasady SPRAWSTWO POLECAJĄCE zgodnie z art. 18 §1 KK za sprawstwo polecające odpowiada ten, kto wykorzystując uzależnienie innej osoby od siebie, poleca jej wykonanie takiego czynu • na sprawstwo polecające składają się dwa czynniki ➡ istnienie specyficznej relacji uzależnienia między sprawcą polecającym a sprawcą właściwym ✓ może mieć charakter zarówno obiektywny (np. zwierzchnictwo służbowe), jak i subiektywny (np. głębokie uczucie) ➡ wydanie przez sprawcę polecającego polecenia dokonania czynu zabronionego sprawcy właściwemu • czyn ten przez sprawcę polecającego jest popełniony już w momencie wydania polecenia; znów ma miejsce podział na sprawstwo polecające skuteczne i nieskuteczne ➡ w doktrynie dominuje jednak pogląd, że - celem przypisania sprawstwa polecającego - konieczne jest faktyczne popełnienie czynu przez sprawcę • sprawstwo polecające może mieć charakter zarówno umyślny, jak i nieumyślny; polecać można czyn zarówno umyślny, jak i nieumyślny • sprawca polecający oraz sprawca właściwy odpowiadają w sposób - co do zasady Identyczny OBRONA KONIECZNA (art. 25 §1 KK) ➡ warunki, aby obrona konieczna mogła mieć miejsce ✓ zamach ★ jest to zachowanie człowieka, kryjące w sobie niebezpieczeństwo dla jakiegokolwiek dobra chronionego przez prawo ✓ bezpośredniość i bezprawność zamachu ✓ skierowanie zamachu na dobro chronione prawem ✓ działanie skierowane przeciwko napastnikowi i motywowane odpieraniem zamachu i koniecznością zamachu ➡ prawo do obrony ma charakter samoistny, tj. sam bezpośredni i bezprawnych zamach sprawia, że działania podjęte w obronie atakowanego dobra są pod ochroną prawa ✓ konsekwencją samoistności jest też przyzwolenie na to, by poświęcane dobro napastnika miało większą wartość niż dobro, na którą przeprowadzany był zamach ➡ konieczne jest ustalenia współmierności podjętej obrony do niebezpieczeństwa; ich przekroczenie to tzw. eksces intensywny ✓ takie regulacje wymusza m.in. art. 2 ust. 2 lit. a EKPCz, która pozwala na wyłączenie bezprawności odebrania życia napastnika jedynie w sytuacji zamachu na bezpieczeństwo jednostki ✓ nie podlega jednak karze ten, kto przekracza granice obrony koniecznej pod wpływem strachu lub wzburzenia usprawiedliwionymi okolicznościami zamachu (art. 25 §3 KK) OBRONA KONIECZNA/ PROWOKACJA – zwykłe sprowokowanie zamachu nie odbiera prawa do obrony koniecznej. Nie jest natomiast działaniem w obronie koniecznej wyrządzenie krzywdy napastnikowi w ramach tzw. Celowej prowokacji. STAN WYŻSZEJ KONIECZNOŚCI (art. 26 KK) ➡ jest to rozwiązanie rozbudowane - w pewnych okolicznościach obrona konieczna będzie działaniem legalnym, w innych - nielegalnym, choć też niezawinionym ➡ sprawca nie popełnia przestępstwa, jeśli działa w celu uchylenia bezpośredniego niebezpieczeństwa grożącemu dobru prawnemu ✓ elementem podmiotowym jest zatem cel działania ➡ dwa typy stanów wyższej konieczności ✓ defensywny - zagrożenie rozwija się w tę stronę, że naruszone zostanie przynajmniej jedno z dóbr; sprawca wybiera, które dobro zostanie naruszone ★ agresywny - zagrożone jest jedno dobro, ale sprawca przekierowuje zagrożenie na inne, jego zdaniem mniejszej wartości ➡ ocena wartości dobra atakowanego i dobra naruszanego przez stan wyższej konieczności powinno być badane przez pryzmat hierarchii całego systemu prawa(przede wszystkim Konstytucji RP) ➡ art. 26 §2 KK przesądza, że nie popełnia przestępstwa również ten, kto ratując dobro, nie narusza dobra o oczywiście wyższej wartości ➡ w przeciwieństwie do obrony koniecznej, stan wyższej konieczności ma charakter subsydiarny, tj. można się nań powołać jedynie wówczas, gdy nie istnieje inna możliwość ratowania dobra prawnego ➡ stan wyższej konieczności nie może uzasadniać niepodjęcie ochrony dobra przez gwaranta, np. oddania pieniędzy rabusiowi przez konwojenta (art. 26 §4 KK) ➡ art. 26 §5 KK nakazuje, by w przypadku kolizji kilku obowiązków, z których niemożliwe jest wykonanie obydwu, stosować postanowienia przepisów o stanie wyższej konieczności EKSPERYMENT (art. 27 KK) ➡ jest to wyłączenie bezprawności w sytuacji, gdy ktoś ✓ wypełnia znamiona czynu zabronionego podczas eksperymentu poznawczego, medycznego, technicznego lub ekonomicznego ✓ jeśli spodziewana korzyść ma istotne znaczenie poznawcze, medyczne lub gospodarcze ★ powinno się wówczas rozważyć z jednej strony stopień prawdopodobieństwa osiągnięcia owej korzyści, a z drugiej – ryzyko wystąpienia szkody ✓ oczekiwanie jej osiągnięcia, celowość oraz sposób przeprowadzania eksperymentu są zasadne w świetle aktualnego stanu wiedzy ➡ zgodnie z art. 27 §3 KK, w/w regulacje nie obejmują eksperymentu medycznego, gdyż jest on unormowany w odrębnej ustawie (ustawa o zawodach lekarza i lekarza dentysty, rozdział 4); dzieli się on na ✓ terapeutyczny (leczniczy) ✓ nieterapeutyczny (badawczy) ✓ problematyczna jest relacja uregulowania ustawy o wykonywaniu zawodu lekarza i lekarza dentysty i niniejszego przepisu KK ★ wydaje się, że należy to rozumieć tak: jeśli ryzyko eksperymentu jest bardzo znikome stosujemy ZawLekU; jeśli wyższe - badamy przez pryzmat KK ZGODA DYSPONENTA DOBREM ➡ ciekawy problem dogmatyczny - czy jest to czynnik powodujący utratę istoty przez czyn zabroniony, czy też czynnik wyłączający bezprawność; wydaje się, że doktryna niemiecka dobrze dzieli to na ✓ to pierwsze do przestępstw przeciwko dobrom indydwidualnym ★ wydaje się nie wymagać wprost wyrażenia zgody (może być niejako dorozumiana) ★ nie ma przeszkód, by zgoda osoby małoletniej lub upośledzonej była nieskuteczna ★ nie stosuje się do niej wad oświadczeń woli - jest zawsze skuteczna ★ jeśli sprawca sądził, że dana osoba nie wyraziła zgody (podczas gdy wyraziła) mamy do czynienia z usiłowaniem nieudolnym ★ jeśli sprawca sądził, że dana osoba wyraziła zgodę (podczas gdy nie wyraziła) mamy do czynienia z wyłączenia zamiaru [nieumyślność??] ✓ to drugie do przestępstw przeciwko dobrom ważnym społeczne ★ musi być uzewnętrzniona, w postaci słów lub gestów ★ zgodę osoby małoletniej lub upośledzonej należy uznać za nieskuteczną ★ wady oświadczenia woli powodują, że nie dochodzi do wyłączenia bezprawności ★ jeśli sprawca sądzi, że dana osoba nie wyraziła zgody (podczas gdy wyraziła) mamy do czynienia z nieświadomością znamienia kontratypu ★ jeśli sprawca sądził, że dana osoba wyraziła zgodę (podczas gdy nie wyraziła) mamy do czynienia z urojeniem znamienia sytuacji kontratypowej ➡ są teorie, wedle których zgoda dzierżyciela dobrem zawsze powoduje legalność pierwotną czynu (dobra mają wymiar społeczny tylko wówczas, gdy sam dzierżyciel jest zainteresowany ich ochroną) BŁĄD CO DO PRAWA = NIEŚWIADOMOŚĆ BEZPRAWNOŚCI CZYNU - dotyczy nie jednego ze znamion przestępstwa, lecz całościowej prawnej oceny czynu ✓ art. 30 KK reguluje to następująco ★ jeśli błąd co do braku bezprawności danego czynu był usprawiedliwiony, sprawca nie ponosi odpowiedzialności karnej; jeśli był nieusprawiedliwiony - sąd może nadzwyczajnie złagodzić wymiar kary ★ ma to charakter obiektywno - indywidualny ✤ w pierwszym etapie badamy obiektywną dostępność obowiązujących regulacji prawnych ✤ w drugim etapie badamy zdolność sprawcy do sformułowania prawidłowej oceny prawnej w danych warunkach ✓ usprawiedliwiony błąd co do oceny prawnej może zaistnieć np. gdy ★ sprawca otrzymał od organów władzy publicznej błędną interpretację przepisów ★ zaistniały nieprawidłowości w publikacji aktu prawnego, na skutek którego dostęp do ustawy był utrudniony ★ czyn dotyczył przestępstw mala prohibita (takich, co do których świadomość bezprawności może pojawić się tylko po lekturze ustawy EKSCES INTENSYWNY – zachodzi wtedy, gdy broniący się stosuje sposób obrony, który nie był konieczny dla odparcia Zamchu, albo zachodzi omówiona wyżej sytuacja rażącej dysproporcji dóbr EKSCES EKSTENSYWNY – polega na spóźnionym działaniu obronnym (Gd zamach już ustał) albo na działaniu przedwczesnym tj. gdy zamach nie miał jeszcze charakteru bezpośredniego art. 177 §1 KK i, przez jego pryzmat, ryzyko sportowe - zwykłe naruszenie reguł ostrożności podczas rajdu nie będzie uznawane za czyn zabroniony, bowiem reguły ostrożności mają wówczas dużo węższy zakres RYZYKO SPORTOWE - Dana dziedzina sportu musi być prawnie dopuszczalna - Dobrowolność uczestnictwa - Równość szans - Zachowanie ma się mieścić w regułach sportu - Cel sprawcy ma być celem sportowym ZWYCZAJ Zwyczaj dawania prezentów - Wyłączenie dla art.. 228, 231, 296a i b - Prezent nie może być dany "przed" ani obiecany "przed" - "po": prezent nie może być zbyt wartośiowy: do wartości społecznie akceptowanych - Nie do urzędników i funkcjonariuszy!!! Zwyczaj naruszający nietykalność cielesną - Np.. Lany poniedziałek - ALE!!! Nie są dopuszczalne zachowania niszczące mienie czy inne przestępstwa (np..Uszczerbek na zdrowiu) PRZYGOTOWANIE zgodnie z art. 16 §1 KK zachodzi wówczas, gdy ➡ sprawca działa w celu popełnienia czynu zabronionego (s. podmiotowa) ➡ podejmuje działania mające stworzyć warunki do przedsięwzięcia czynu zmierzającego bezpośrednio do dokonania (s. przedmiotowa); np. ✓ wchodzi w porozumienie z inną osobą ✓ uzyskuje lub przysposabia środki ✓ zbiera informacje ✓ sporządza plan działania • doktryna interpretuje tę formę jako abstrakcyjne narażenie dobra prawnego • aby przygotowanie było karalne, musi być to wprost zaznaczone w przepisie (art. 16 §2 KK) ➡ tego typu przepisów jest kilkanaście, np. fałszowanie pieniędzy (art. 310 §4) ➡ zdarzają się też przepisy, że samo przygotowanie wyczerpuje wprost znamiona czynu zabronionego, np. fałszowanie oznaczeń na produktach z art. 306 KK nie wymaga nawet wprowadzenia ich do użytku) • przygotowanie karalne można podzielić na odmianę jedno- i wieloosobową; ma to znaczenie przy odróżnianiu przygotowania od np. podżegania • przygotowanie charakteryzuje się mniejszą karygodnością czynu niż usiłowanie czy dokonanie ➡ stąd też kodeksowe widełki kar za przygotowanie są znacząco niższe niż za dokonanie czynu zabronionego • zgodnie z art. 17 §1 KK nie podlega karze za przygotowanie ten, kto dobrowolnie odstąpił od przejścia do dalszych form przestępstwa USIŁOWANIE • polega na niedokonaniu czynu zabronionego przy realizacji zachowania przedmiotowo i podmiotowo nastawionego na taki efekt • usiłowanie może dotyczyć tylko przestępstw umyślnych • art. 13 KK wyróżnia dwie formy usiłowania ➡ w §1 - typową (usiłowanie udolne) ✓ w stronie przedmiotowej przejawia się to bezpośrednim zmierzaniu do dokonania czynu zabronionego przy braku tegoż dokonania ★ problemy ze słowem bezpośrednio; trzy koncepcje ✤ obiektywna (analiza stopnia zagrożenia dla dobra; dominuje w PL) ✤ subiektywna (analiza zamiaru sprawcy - to on na być bezpośredni) ✤ mieszana ✓ w stronie podmiotowej przejawia się to w zamiarze bezpośrednim lub wynikowym popełnienia czynu zabronionego ➡ w §2 - szczególną (usiłowanie nieudolne) ✓ są to znamiona usiłowania typowego plus obiektywne okoliczności (nieuświadomione przez sprawcę) w postaci ★ braku przedmiotu nadającego się do popełnienia czynu zabronionego ★ użycie przez sprawcę środka nie nadającego się do popełnienia czynu zabronionego ✓ w tym przypadku ustawodawca przewiduje możliwość nadzwyczajnego złagodzenia kary • odmiany usiłowania ➡ #1 ✓ ukończone (sprawca podjął wszystkie zamierzone czynności do dokonania) ✓ nieukończone (sprawca nie zrealizował wszystkich zamierzonych czynności) ➡ #2 ✓ chybione (sprawca zrealizował wszystkie czynności usiłowania, jednakże były one niewłaściwe do dokonania) ✓ zatamowane (sprawca nie zrealizował wszystkich czynności usiłowania, gdyż został powstrzymany przez obiektywne okoliczności) ➡ #3 ✓ kwalifikowane samodzielnie (usiłowanie czynu zabronionego kwalifikowane na podstawie przepisu, który go określa) ✓ kwalifikowane dodatkowo (na podstawie przepisu, którego sprawca usiłował dokonać oraz przepisu, który określa czyn, który sprawca przy okazji dokonał) • każde usiłowanie jest karalne tak samo, jak dokonanie • czynny żal ➡ jest to konstrukcja zbudowana niejako przy usiłowaniu (art. 15 KK) ➡ powoduje on redukcję odpowiedzialności karnej w sytuacji, w której sprawca dobrowolnie przeciwdziałał podjętej akcji przestępczej ➡ działanie w czynnym żalu musi powodować porzucenie (a nie tylko odłożenie w czasie) zamiaru; sprawca musi też działać dobrowolnie (a nie na skutek obiektywnych okoliczności) ➡ czynny żal można podzielić na ✓ skuteczny (decyzja o porzuceniu zostaje urzeczywistniona); jej skutkiem może być brak karalności usiłowania ✓ nieskuteczny (decyzja nie powoduje zatrzymania pochodu ku dokonaniu); jej skutkiem może być nadzwyczajne złagodzenie kary OSTATECZNA POTRZEBA Wymuszenie posłuszeństwa dla rozkazu UWAGA!!! rozkaz funkcjonuje tylko w wojsku!!! - Wynika to z definicji rozkazu - art. 115 p. 18 - Tylko do żołnierzy □ Nieposłuszeństwo ze strony wykonawcy rozkazu Prawność materialna- rozkaz o takiej treści jest dopuszczalny Prawność formalna- umocowanie do wydania danego rozkazu ( podwładność itp.) □ Rozkaz musi być prawny _ Poświęcenie dobra jest koniecznością □ Zasada subsydiarności □ Zachodzi ultima ratio okoliczności- wymaga się natychmiastowego przeciwdziałania - Przesłanki: □ Wystarczające do wymuszenia posłuszeństwa, ale jednocześnie minimalne - Środki: □ Przekroczenie zasady subsydiarności lub zastosowanie nieadekwatnych środków □ Możliwość nadzwyczajnego złagodzenia kary NIEPOCZYTALNOŚĆ (art. 31 KK) • z perspektywy prawnej poczytalność to stan warunkujący zdolność osoby do zawinienia i ponoszenia odpowiedzialności ➡ umożliwia on odtworzenie procesów psychicznych decydujących o spełnieniu przez sprawcę przesłanki intelektualnej (wolitywnej w przypadku zamiaru) oraz daje szansę na ich wartościowanie • definicja niepoczytalności w polski KK ma charakter psychiatryczno - psychologiczny ➡ wśród przesłanek psychiatrycznych KK wymienia chorobę psychiczną, upośledzenie umysłowe oraz inne zakłócenia czynności psychicznych ➡ przesłanką psychologiczną jest z kolei brak możliwości w czasie czynu rozpoznania jego znaczenia lub brak możliwości pokierowania swoim postępowaniem ✓ fakt, że owe braki możliwości muszą wystąpić w momencie popełniania czynu zabronionego, nosi nazwę zasady koincydencji • poczytalność ograniczona (art. 31 §2) ➡ jej ograniczony charakter przejawia się w tym, że bada się jedynie przesłankę psychologiczną, bez konieczności wykazania jej psychiatrycznej podstawy ➡ sąd może w takim wypadku zastosować nadzwyczajne złagodzenie kary • jeśli sprawca dobrowolnie i świadomie wprawi się w stan odurzenia lub upojenia alkoholowego, wówczas nie może korzystać z dobrodziejstw art 31 §1 i 2 ➡ trudności powstają w momencie wprawienia się w ów stan na skutek głodu narkotycznego czy alkoholowego, będącego efektem uzależnienia • istnieją różne teorie nt. stosunku regulacji art. 31 §3 KK do zasady winy ➡ jedna teoria głosi, że jest to odeń wyjątek ➡ druga teoria głosi, że jest to tzw. zawinienie na przedpolu czynu ➡ trzecia (tzw. teoria Rauchdeliktu) głosi, że w takim wypadku zawinienie polega już na wprawieniu się w stan odurzenia / upojenia alkoholowego
