Etapy działania - promocja zdrowia

PROMOCJA ZDROWIA
SIEDLISKOWE PODEJŚCIE DO ZDROWIA
Siedlisko to wg WHO miejsce, gdzie ludzie żyją, pracują i korzystają z różnych świadczeń.
R. Grossman i K. Scala podkreślają, że podejście siedliskowe jest w promocji zdrowia
kwestią kluczową. Traktują oni siedlisko jako system społeczny (całość), który zmienia się,
aby promować zdrowie (a nie miejsce, w którym podejmowane są działania związane z
promocją zdrowia).
Cechy siedliska i podejścia siedliskowego (wg L. Barica):
-
siedliska są organizacjami mającymi specyficzną strukturę, zasoby, funkcje i
różnorodny zasięg,
-
w siedliskach jest wielu partnerów, charakteryzujących się specyficznym językiem,
kulturą,
-
siedliska posiadają specyficzne agendy, których działania mogą być związane ze
zdrowiem lub ukierunkowane na zdrowie,
-
w podejściu siedliskowym, zamiast podejścia paternalistycznego stosuje się podejście
uczestniczące.
Podejście siedliskowe umożliwia ludziom identyfikację z własnym siedliskiem i uczestnictwo
we wspólnym rozwiązywaniu problemów. Zwiększa to motywację ludzi, zachęca ich do
kreatywności.
ZDROWE MIASTA – projekt został opracowany i wprowadzony przez WHO w celu
dostarczenia możliwości oceny zastosowania zasady „Zdrowia dla Wszystkich” oraz strategii
określonej w Karcie Ottawskiej – na poziomie lokalnym.
Miasto powinno starać się zapewnić własnemu społeczeństwu następujące zmiany
jakościowe:
-
czyste, bezpieczne i wysokiej jakości środowisko, wraz z poprawą warunków
mieszkaniowych,
-
możliwości osiągnięcia takiego ekosystemu i utrzymania go jak najdłużej,
-
uzyskanie warunków do wzajemnego wspierania się i spokojnego życia,
-
znaczny udział i wpływ na decyzje dotyczące życia społecznego, zdrowia i
samopoczucia,
-
zaspokojenie podstawowych potrzeb,
-
umożliwienie korzystania z różnorodnych świadczeń i zasobów,
-
zapewnienie urozmaiconych i nowoczesnych warunków ekonomicznych miasta,
-
zapewnienie ciągłości kulturowej oraz dziedzictwa biologicznego mieszkańcom,
-
wypracowanie metod działania wzmacniających wyżej wymienione,
-
zapewnienie optymalnego poziomu warunków utrzymania zdrowia publicznego i
dostępności świadczeń zdrowotnych,
-
uzyskanie wysokiego poziomu stanu zdrowotnego społeczeństwa.
Koncepcja Zdrowego Miasta oznacza proces, a nie tylko wynik.
Cechy Zdrowego Miasta:
1. Zaangażowanie się w sprawy zdrowia.
2. Podejmowanie decyzji politycznych.
3. Działania międzysektorowe.
4. Uczestnictwo społeczności lokalnej.
5. Innowacje.
6. Zdrowotna polityka społeczna.
Proces rozwoju zdrowego miasta można podzielić na trzy fazy: początkową lub
przygotowawczą, organizacyjną i wdrożeniową.
SPOŁECZNOŚĆ LOKALNA w aspekcie działań w zakresie promocji zdrowia, to ludność
zamieszkała na określonym terytorium wyróżnionym granicami podziału administracyjnego
wraz z cechami charakteryzującymi ludność i terytorium pod względem zdrowotnym, do
których należą:
-
sytuacja demograficzna i społeczno-ekonomiczna,
-
sytuacja sanitarno-higieniczna, zagrożenia komunikacyjne i ekologiczne,
-
kulturowe normy i wzory zachowań, obyczaje, zwyczaje środowiskowe, systemy
wartości i miejsce zdrowia, charakterystyka więzi lokalnych,
-
potencjał i zasoby lokalne: ludzkie i rzeczowe.
Etapy działania
1. Orientacja w zasobach – polega na określeniu liderów i ich akceptacji, gotowości do
podjęcia programu z zakresu promocji zdrowia.
2. Orientacja w potrzebach – to rozpoznanie cech społeczności lokalnych, które
wyznaczają i konkretyzują główne zadania.
3. Orientacja w zagrożeniach środowiskowych – identyfikacja głównych zagrożeń
środowiska sanitarno-higienicznego i sytuacji ekologicznej.
4. Orientacja w zagrożeniach indywidualnych i rodzinnych – obejmuje identyfikację
zagrożeń zdrowia wynikających ze stylu życia, wzorów i obyczajów dominujących w
społeczności lokalnej.
5. Planowanie zmian – wybór szczegółowych celów (uwzględniających dwa zakresy
działań: eliminację i ograniczenie czynników szkodliwych dla zdrowia, popieranie
działań sprzyjających zdrowiu) oraz sposobów ich realizacji.
6. Realizacja wybranych zadań
7. Ocena, ewaluacja.
SZKOŁA PROMUJĄCA ZDROWIE
Nadrzędnym celem SzPZ jest zdrowy styl życia całej społeczności szkolnej. Aby to osiągnąć
szkoła:
-
tworzy wspierające, bezpieczne i sprzyjające zdrowiu środowisko fizyczne i
społeczne,
-
stwarza wszystkim osobom, które w niej żyją i pracują możliwość kontrolowania i
poprawiania swego zdrowia fizycznego i emocjonalnego,
-
dokonuje zmian w zarządzaniu szkołą, relacjach międzyludzkich, metodach nauczania
i uczenia się.
Szkoła promująca zdrowie jest to siedlisko, w którym członkowie społeczności szkolnej –
pracownicy i uczniowie:
-
podejmują wspólne starania, aby poprawić swoje samopoczucie i zdrowie,
-
uczą się, jak zdrowiej żyć i jak tworzyć zdrowe środowisko,
-
zachęcają ludzi w innych siedliskach w swoim otoczeniu, zwłaszcza rodziców, do
podejmowania podobnych starań.
-
Etapy: przygotowanie, diagnoza stanu wyjściowego, budowanie planu działań i ich
ewaluacji, działania, ewaluacja wyników działań.
SZPITAL PROMUJĄCY ZDROWIE
Założenie – szpital, poza jego pierwszoplanowym obowiązkiem udzielania świadczeń
leczniczych na możliwie najwyższym poziomie, będzie promował zdrowie w swoim
środowisku, tj. w samym szpitalu i na obszarze objętym jego świadczeniami profilaktycznoterapeutycznymi.
Szpital promujący zdrowie powinien:
-
zapewniać na całym terenie możliwość rozwoju działań prozdrowotnych w zakresie
planowania, aktywności i struktur organizacyjnych,
-
rozwijać powszechne identyfikowanie się całego szpitala jako realizatora celów ,
-
rozwijać świadomość wpływu środowiska szpitalnego na zdrowie pacjentów,
personelu, społeczeństwa,
-
zachęcać do udziału i aktywnej roli pacjentów w omawianym procesie, zgodnie z ich
określonym potencjałem zdrowotnym,
-
tworzyć zdrowe warunki pracy dla całego personelu szpitalnego,
-
promować i utrzymywać współpracę na rzecz promocji zdrowia,
-
zwiększyć dostarczanie informacji pacjentom w dziedzinie zachowania zdrowia,
-
rozszerzyć bazę danych epidemiologicznych szpitala oraz udostępnić te informacje
lokalnym twórcom polityki społecznej i innym instytucjom danej społeczności.
PROMOCJA ZDROWIA W MIEJSCU PRACY – to takie działania podejmowane wobec
pracowników zakładu pracy, których ostatecznym celem jest umocnienie i rozwój ich
zdrowia, a które są realizowane głównie w sferze prozdrowotnych przekształceń ich stylu
życia (zachowań zdrowotnych) oraz w sferze tych elementów najszerzej rozumianego
środowiska w zakładzie, które istotnie warunkują możliwości dokonania tego rodzaju zmian.
Na styl życia pracowników, którego elementy mogą stać się przedmiotem zdrowotnej
interwencji promocyjnej, składają się zachowania dwóch rodzajów: związane z wykonywaną
pracą, wynikające z zasad pracy higienicznej i bezpiecznej oraz zachowania życia
codziennego poza pracą, czyli klasyczny zestaw zachowań zdrowotnych, takich jak sposób
odżywiania się, palenie tytoniu, uprawianie ćwiczeń fizycznych, picie alkoholu, itd.
Podejmowane w ramach programów promocji zdrowia w miejscu pracy interwencje dotyczą
dwóch sytuacji:
1. Są niezbędne, gdy będące przedmiotem celowej zmiany negatywne zachowania
pracowników mają korzenie w szeroko rozumianym otoczeniu zakładowym, np. kiedy
zachowania ryzykowne wynikają z określonych rozwiązań organizacji pracy, czy stylu
zarządzania.
2. Gdy są one warunkiem koniecznym lub ułatwiającym realizowanie zaleconych
pozytywnych zdrowotnie zachowań pracowników. Są to: zakaz palenia w określonych
miejscach, stworzenie pracownikom technicznych i lokalowych możliwości dla uprawiania
aktywności fizycznej, czy odpowiednie zaopatrzenie bufetu zakładowego lub ustawienie
menu w stołówce, by ułatwić pracownikom realizację zdrowego odżywiania się.
Działania promocyjne w zakładzie pracy:
-
formowanie zachowań pracowniczych bezpośrednio w sferze pracy, upowszechnianie
zasad
bezpiecznej
pracy,
respektowanie
ustalonych
procedur
techniczno-
technologicznych, stosowania dostępnych środków ochrony zbiorowej i indywidualnej
właściwych dla rodzaju wykonywanej pracy,
-
inspirowanie modyfikacji pracy w kierunku ulepszania warunków prozdrowotnych,
poczynając od środowiska materialnego i postępując w kierunku środowiska
psychospołecznego,
-
kształtowanie ogólnego prozdrowotnego stylu życia, obejmujące interwencje w sferze
antynikotynizmu, antyalkoholizmu, sposobu odżywiania się, aktywności ruchowej.
Programy promocyjne w miejscu pracy obejmują zakres:
-
zdrowego żywienia,
-
działalności antytytoniowej,
-
przeciwdziałania problemom związanym z alkoholem w miejscu pracy,
-
aktywności fizycznej,
-
walki ze stresem,
-
umiejętności kontaktów interpersonalnych w miejscu pracy,
-
edukacji z zakresu prewencji onkologicznej,
-
ergonomii,
-
rehabilitacji (korekta schorzeń układu ruchu związanych z pracą),
-
kształtowania generalnej prozdrowotnej świadomości załogi.
ELEMENTY KOMUNIKOWANIA SIĘ W PROMOCJI ZDROWIA
Partnerski styl komunikowania się
Człowiek komunikujący się z innymi w sposób partnerski uznaje własne pragnienia,
oczekiwania oraz zamierzenia i potrzeby swojego rozmówcy za równie ważne. Prowadząc
rozmowę stara się, aby jedne i drugie mogły zostać zrealizowane:
-
nie narzuca własnego punktu widzenia,
-
nie stara się nakłonić rozmówcy, aby zmienił własne postępowanie czy poglądy,
-
nie ocenia zachowania drugiego człowieka,
-
toleruje jego odmienne przekonania,
-
zamiast formułowania nakazów lub udzielania rad stara się powiększyć wiedzę
rozmówcy o konsekwencjach jego dotychczasowego postępowania oraz o różnych
innych możliwych działaniach,
-
dąży do zrealizowania własnych intencji, nie podporządkowuje własnych poglądów
czy postępowania temu, czego oczekuje lub wymaga od niego rozmówca,
-
koncentruje podczas rozmowy uwagę na wypowiedziach rozmówcy,
-
gdy sam przekazuje wiadomości, dba aby były zrozumiałe dla odbiorcy.
Konsekwencją stosowania stylu partnerskiego jest realizacja potrzeb, oczekiwań i preferencji
zarówno własnych jak i rozmówcy. Obie komunikujące się osoby mogą zrealizować własne
zamierzenia i dla obu wzajemny kontakt powinien okazać się satysfakcjonujący. Sprzyja temu
brak w rozmowie czynników, które mogą być dla ludzi zagrażające, np. wydawanie ocen,
wywieranie nacisku. Sprzyja ono ekspresji odczuć, skłania do dzielenia się osobistymi
przeżyciami, pozwala na przekazywanie wprost własnych myśli i przeżyć, udzielanie
informacji zwrotnych, ujawnianie własnego „ja”.
Niepartnerski styl komunikowania się
Przejawia się tym, że człowiek inaczej traktuje własne potrzeby, preferencje i zamierzenia niż
oczekiwania i dążenia rozmówcy. Rozmawiając z drugim człowiekiem koncentruje się tylko
na sobie, co sam chce osiągnąć, albo rezygnuje z własnych celów i dąży do tego, aby
rozmówca osiągnął własne zamierzenia.
Występuje w dwóch postaciach:
1. Człowiek komunikujący się w sposób niepartnerski:
-
nie liczy się w rozmowie z drugą osobą,
-
rozpoczyna i kończy rozmowę, gdy sam chce, bez względu na preferencje rozmówcy,
-
przerywa wypowiedzi osoby, z ktorą rozmawia,
-
narzuca taki temat rozmowy, który go najbardziej interesuje,
-
nie słucha co mówi rozmówca,
-
formułując swe wypowiedzi, nie dba o to, czy są zrozumiał dla rozmówcy,
-
usiłuje kierować postępowaniem drugiej osoby,
-
może też dążyć do wywierania wpływu na cudze postępowanie w sposób ukryty –
sugeruje podjęcie decyzji, udziela rad, ocenia jego postępowanie.
2. Druga postać polega na nieliczeniu się z własnymi potrzebami. Człowiek:
-
godzi się, aby inni nieuważnie go słuchali, przerywali jego wypowiedź,
-
nie protestuje, kiedy rozmówca formułuje własne myśli w sposób niejasny,
-
pozwala, żeby inni kierowali przebiegiem rozmowy, narzucali jej temat,
-
ulega żądaniom, naciskom rozmówcy, stosuje się do jego sugestii i rad,
-
pod wpływem cudzych nalegań rezygnuje z własnych przekonań czy decyzji.
Konsekwencją stylu niepartnerskiego jest brak możliwości podjęcia metakomunikacji,
udzielania informacji zwrotnych, ujawniania własnych przeżyć czy też komunikowania się
wprost. Istnieje niebezpieczeństwo, że rozmowa nie doprowadzi do uzyskania porozumienia i
będzie niesatysfakcjonująca co najmniej dla jednego z rozmówców.
PORADNICTWO to dobrowolne oczekiwanie pomocy od osoby fachowej w rozwiązaniu
uświadomionego już sobie problemu.
DORADZANIE to udzielanie pomocy przez jedną osobę drugiej osobie lub grupie w
dokonywaniu wyboru, przystosowaniu się i rozwiązywaniu problemów.
W poradnictwie problem ten uświadamia sobie w pierwszej kolejności osoba radząca
się i z jej inicjatywy może dojść do nawiązania kontaktu z doradcą. Natomiast w doradztwie
problem powstaje najpierw w świadomości doradcy i to on jest osobą inicjującą kontakt.
W poradnictwie doradca nie dominuje nad osobą radzącą się, są raczej partnerami. W
doradztwie natomiast radzący się jest bardziej bierny. Zasadnicza aktywność leży po stronie
doradcy, który przekonuje, nakłania, „używa wpływu osobistego”, aby efektywnie pomóc.
Według psychologów zdrowia doradca w sprawach zdrowia skutecznie udziela
pomocy, gdy posiada następujące cechy:
-
empatia – zdolność wczuwania się w sytuację innej osoby, tak jakby nas dotyczyła, ale
przy zachowaniu dystansu do jego problemów,
-
ciepło – szacunek dla osób i akceptacja oraz życzliwość,
-
autentyczność (bezpośredniość) – bezpośredniość i szczerość przejawiająca się
swobodnym sposobem porozumiewania się doradcy z osobami, którym doradza.
Model REDA ilustrujący istotę działania doradcy w sprawach zdrowia.
Składa się z czterech etapów, w których doradca prowadzi podopiecznego do samodzielnego
działania w celu rozwiązania swojego problemu. W każdym z etapów stosowane są
odpowiednie techniki porozumiewania się.
REPORT – doradca wyjaśnia cel wizyty, poświęca wiele uwagi na poznanie
podopiecznego, akceptuje go i umacnia w poczuciu własnej wartości, tworzy dobry
kontakt z osobą oczekującą pomocy.
EXPLORATION – doradca poszukuje problemu „klienta”, zadaje pytania, wyraża
empatię, omawia, dyskutuje, podsumowuje, szuka istoty problemu i jego przyczyn.
DECISION – doradca pomaga podjąć ważną decyzję, pobudza do odważnych, nowych
posunięć, zmian poprzez umiejętne przekazywanie określonych informacji zawierających
argumenty „za zmianą”
ACTION – doradca pomaga sprecyzować szczegółowy cel zmiany, planuje z
podopiecznym strategię wprowadzania zmiany w życie.
Dobry doradca powinien być cierpliwy, życzliwy i prawdziwie zainteresowany dobrym
zdrowiem swoich podopiecznych.
EDUKACJA ZDROWOTNA – jej podstawowym zadaniem jest przede wszystkim
wspomaganie tworzenia warunków dla zmiany, podejmowania wysiłków na rzecz wzrostu
kompetencji jednostek i grup w sferze samodzielnego działania na rzecz zdrowia, na różnych
poziomach organizacji życia społecznego.
Typy relacji między nadawcami i odbiorcami informacji w procesie edukacji
1. Edukacja autorytatywna – oparta na przekazie informacji, obejmującym zarówno
element poznawczy, jak i moralny, który przebiega od osoby posiadającej wiedzę do
osoby pragnącej ją zdobyć. Rodzaj komunikacji między uczestnikami ma tu charakter
asymetryczny, informacje przekazywane są w jednym kierunku od nauczyciela do
ucznia.
2. Edukacja uczestnicząca – oparta na wymianie wiedzy między ekspertem, który
posiada ogólną wiedzę i umiejętności oraz klientem, który zna warunki, w których
żyje i pragnie podzielić się swoją wiedzą na ten temat z ekspertem, po to by poprawić
własny stan zdrowia. Informacje są przekazywane w dwóch kierunkach, a związek
między uczestnikami procesu oparty jest na empatii i zaufaniu.
3. Edukacja promująca – oparta na wzajemności i wspólnym świadczeniu między
dwoma aktorami procesu edukacyjnego, z których każdy posiada inne kompetencje i
poglądy, ale obydwaj są na równi zainteresowani aktywizacja procesu edukacji
skierowanego na zmianę. Ich komunikacja polega na porównywaniu różnic. Celem
dokonywanego porównania jest doprowadzenie do reorganizacji tego, co wie osoba
edukująca oraz tego, czego doświadcza w codziennym życiu osoba edukowana.
Zakłada aktywne uczestnictwo osoby objętej edukacja.
PROGRAM EDUKACJI ZDROWOTNEJ określa zakres, kierunki i metody działalności
dydaktycznej i zawiera szczegółowy opis celów, zadań, metod ich realizacji, ewaluacji
procesu i wyników oraz materiały pomocnicze dla nauczyciela i uczniów.
Planowanie programu jest procesem składającym się z kilku etapów:
1. Poznawanie uczestników i ich dotychczasowych doświadczeń.
2. Identyfikacja potrzeb.
3. Określenie celów.
4. Sformułowanie zadań.
5. Identyfikacja środków.
6. Planowanie treści i metod.
7. Planowanie ewaluacji.
8. Realizacja procesu.
9. Ewaluacja wyników.
KONSPEKT – PLAN METODYCZNY
Planowanie dydaktyczne opiera się o program nauczania. Jest podstawowym
elementem profesjonalnego warsztatu pracy nauczyciela. Pojawia się ono w trzech
postaciach: kierunkowe, wynikowe, metodyczne.
Kierunkowe – wiązanie celów poznawczych edukacji z celami motywacyjnymi oraz
dobieranie jednostek materiału nauczania.
Wynikowe – operacjonalizacja celów, posługiwanie się kryterium wymagań (właściwości
osiągnięć uczniów pozwalające zróżnicować, ustopniować je hierarchicznie).
Metodyczne – analiza tego, co mają robić uczniowie i co osiągnąć w toku lekcji. Czynności
nauczyciela mają wspierać uczniów, ukierunkowywać, korygować. Zadaniem nauczyciela jest
zaplanować odpowiednie sekwencje działań uczniów w ich dążeniu do celów lekcji.
Konspekt powinien:
-
być ściśle zorientowany na cele lekcji, które nie mogą być „ozdobą konspektu” ani
elementem na jego marginesie,
-
być skoncentrowany na czynnościach uczniów,
-
zawierać cele końcowe i pośredniczące (środki do celu),
-
akcentować adekwatną do potrzeb sekwencję czynności uczenia się uczniów,
-
być ściśle powiązany z planowaniem wynikowym,
-
zapewniać „sprzężenie zwrotne” w doskonaleniu nauczania przez zawieranie
elementów ewaluacyjnych,
-
umożliwiać oryginalne sposoby osiągania celów przez projektowanie sekwencji
czynności pośrednich (zadań dydaktycznych),
-
służyć samoocenie i rozwojowi samoświadomości dydaktycznej,
-
być prosty w budowie, łatwy w wykorzystaniu i nie ograniczający możliwości
bieżących modyfikacji.
Dobry plan powinien być:
-
celowy,
-
wykonalny,
-
zgodny wewnętrznie,
-
operatywny,
-
giętki,
-
szczegółowy,
-
długodystansowy,
-
całościowy,
-
terminowy,
-
racjonalny,
-
prosty w budowie.
SCHEMAT KONSPEKTU
I.
Temat zajęć
II.
Czas trwania zajęć
III.
Liczba uczestników
IV.
Cele zajęcia: nabycie wiedzy teoretycznej i praktycznej w szczególności w
zakresie:
Wiadomości nt. (dziedzina poznawcza)
Umiejętności (dziedzina motoryczna)
Kształtowania postaw (dziedzina motoryczna)
V.
Metody nauczania
VI.
Środki dydaktyczne
VII.
Literatura dla nauczyciela
VIII.
Plan zajęć:
Faza przygotowawcza:
1. wprowadzenie
Faza wykonawcza:
2. pogadanka,
3. podział uczestników na zespoły,
4. praca w zespołach metodą aktywnej pracy w małych grupach.
Faza podsumowująca:
5. podsumowanie zajęć,
6. wnioski.
IX.
Uwagi do realizacji planu zajęć.
WSKAZÓWKI DO PLANOWANIA KONSPEKTU WG E. PERROTT
1. Informacje wstępne: data, klasa, wiek uczestników, liczba uczestników, czas
trwania zajęć, nauczany przedmiot (temat).
2. Ogólny cel: dlaczego taka tematyka?
3. Cel szczegółowy lub zadania nauczania: czego dokładnie uczestnicy mają się
nauczyć w wyniku tej lekcji?
4. Temat: czego nauczam?
5. Zamierzona struktura lekcji, czyli jak czas będzie spożytkowany. Może być to
opisane na różne sposoby, w zależności od tego, jakie prace będą
podejmowane. Powinny się tu znaleźć:
-
praca uczestników: np. ich udział w planowaniu i realizacji pracy; dyskusja,
wykonywanie ćwiczeń, wypełnianie kwestionariuszy, praca indywidualna lub
grupowa;
-
praca nauczyciela (promotora): np. przekazanie treści teoretycznych, pokazywanie
czegoś, pytanie, prezentacja filmu lub zdjęć, indywidualna praca z uczniami
(tłumaczenie);
-
kolejność, w jakiej prace mają być wykonane – dołączony diagram mógłby ukazać, co
planuje się przedstawić na tablicy, jaki ma być rodzaj i charakter pomocy wizualnych,
próbki ćwiczeń, zadania, itp.
6. Materiały i wyposażenie: wymagane przez uczestników i wymagane przez
nauczyciela (promotora).
7. Komentarze i oceny:
-
w jakim stopniu praca przebiegła zgodnie z planem;
-
szczególnie dobre aspekty pracy: sprawy, wobec których uczestnicy wykazywali duże
zainteresowanie, wyjątkowo dobra współpraca, szczególnie pożyteczne materiały
nauczania lub pomoce naukowe, wyjątkowo dobra praca;
-
szczególnie złe aspekty pracy: sprawy, wobec których uczestnicy wykazywali bardzo
małe zainteresowanie, niewłaściwe zachowanie, nie nadające się materiały lub
pomoce naukowe, nieprzewidziane trudności, wyjątkowo zła praca;
-
ocena całej sytuacji, sugestie dla przyszłej pracy, zalety, które należy kontynuować,
braki, które należy usunąć, pożądane modyfikacje w pierwotnym programie.