STANDARDY WYMAGAŃ Z CHEMII DLA GIMNAZJUM

STANDARDY WYMAGAŃ Z CHEMII
DLA GIMNAZJUM
Standardy wymagań zostały opracowane zgodnie z „Programem nauczania chemii” (autorzy: Anna
Kandia, Zofia Kluz, Michał Poźniczek) dopuszczonym do uŜytku szkolnego przez Ministra Edukacji
Narodowej i wpisanym do wykazu programów do nauczania na III etapie edukacji
(DKW-4014-77/99). Zawierają one wykaz wiadomości i umiejętności, które powinien opanować uczeń
w celu uzyskania określonej oceny (w skali 1 – 6) przy załoŜeniu, Ŝe chemia jest nauczana w wymiarze
4 godzin (1 godzina w klasie I, 2 godziny w klasie II i 1 godzina w klasie III).
mgr Marian Szutiak
nauczyciel chemii
Gimnazjum w Czarnej
Czarna, październik 2006 r.
WYMAGANIA PROGRAMOWE Z CHEMII
Dział I. Chemia wokół nas.
Wymagania konieczne (ocena dopuszczająca).
Uczeń:
−
−
−
−
−
−
−
−
−
−
−
−
−
−
−
opisze na czym polega doświadczenie chemiczne,
wymieni podstawowe rodzaje szkła oraz sprzętu laboratoryjnego,
zdefiniuje podstawowe czynności laboratoryjne (ogrzewanie, sączenie, odparowanie),
wie, Ŝe chemia ma swoje dobre i złe strony,
dokona podzialu substancji na proste i złoŜone, a substancji prostych na metale i niemetale,
wymieni substancje chemiczne poznane na lekcjach przyrody,
wyjaśni pojęcia: pierwiastek chemiczny, związek chemiczny,
przedstawi wspólne cechy metali,
wyjaśni czym jest układ okresowy pierwiastków chemicznych,
wymieni symbole 10 pierwiastków chemicznych,
poda skład pierwiastkowy podstawowych stopów metali,
podzieli mieszaniny na jednorodne i niejednorodne,
rozróŜni mieszaninę jednorodną od niejednorodnej,
określi właściwości mieszanin,
wymieni sposoby rozdzielania składników mieszanin.
Wymagania podstawowe (ocena dostateczne).
Uczeń:
−
−
−
−
−
−
−
−
−
−
−
−
−
−
wyjaśni pochodzenie słowa chemia,
wykona proste doświadczenie chemiczne,
rozpozna i nazwie podstawowe rodzaje szkła oraz sprzętu laboratoryjnego,
wymieni przykłady odparowania w przyrodzie,
wymieni dobre i złe strony chemii,
odróŜni właściwości fizyczne od właściwości chemicznych,
przydzieli substancje chemiczne (wymienione w podstawie programowej) na podzbiory:
pierwiastki – związki chemiczne, metale – niemetale, ciała stałe – ciecze – gazy,
przedstawi róŜnicujące cechy metali,
porówna właściwości fizyczne metali i ich stopów,
znajdzie połoŜenie pierwiastka chemicznego w układzie okresowym,
omówi właściwości fizyczne podstawowych niemetali,
poda przykłady mieszanin w róŜnych stanach skupienia,
wyjaśni na czym polegają podstawowe sposoby rozdzielania mieszanin,
zdefiniuje i rozróŜni przemianę fizyczną oraz reakcję chemiczną.
Wymagania rozszerzone (ocena dobra).
Uczeń:
− narysuje
schemat
doświadczenia
chemicznego
zaznaczając
i produkty reakcji,
− opisze przeznaczenie poszczególnych rodzajów szkła i sprzętu laboratoryjnego,
− wykona poprawnie podstawowe czynności laboratoryjne (ogrzewanie,
odparowanie),
− wyjaśni na przykładach dwa oblicza chemii,
− omówi zastosowanie metali i ich stopów,
− wymieni symbole chemiczne 10 metali,
− rozpozna podstawowe substancje chemiczne (po wyglądzie),
2
substraty
sączenie,
−
−
−
−
zdefiniuje pojęcia: substancja chemiczna, mieszanina jednorodna, mieszanina niejednorodna,
dowiedzie, Ŝe roztwór właściwy jest mieszaniną jednorodną, a zawiesina mieszaniną
niejednorodną,
zaproponuje doświadczenie pozwalające rozdzielić składniki roztworów właściwych,
wyjaśni róŜnice między związkiem chemicznym a mieszaniną.
Wymagania dopełniające (ocena bardzo dobra).
Uczeń:
−
−
−
−
−
−
−
−
narysuje schemat doświadczenia chemicznego znając jego tytuł,
zaprojektuje proste doświadczenie chemiczne,
odróŜni obserwacje od wniosków w doświadczeniu chemicznym,
wyjaśni w oparciu o wewnętrzną budowę substancji przyczynę róŜnic między mieszaniną
jednorodną i niejednorodną,
wyjaśni jaka jest zaleŜność między rodzajem mieszaniny a sposobem rozdzielania jej
składników,
wymieni symbole chemiczne 5 niemetali,
wyjaśni co się dzieje z atomami i cząsteczkami substancji w reakcjach chemicznych,
wskaŜe zastosowanie substancji chemicznych.
Dział II. Atom i jego budowa.
Wymagania konieczne (ocena dopuszczająca).
Uczeń:
−
−
−
−
−
−
−
−
−
−
zdefiniuje pojęcie dyfuzja,
wymieni teorie atomistyczno-cząsteczkowej budowy materii,
zdefiniuje pojęcia: atom, atomowa jednostka masy, masa atomowa, liczba atomowa, izotop,
wymieni cząstki elementarne, z których zbudowany jest atom,
zdefiniuje pojęcie pierwiastek chemiczny w oparciu o budowę atomów,
zdefiniuje pojęcie związek chemiczny,
narysuje wzory strukturalne cząsteczek: O2, H2, Cl2, N2,
poda prawo okresowości,
wyjaśni co to jest wiązanie chemiczne (wiązanie atomowe),
zdefiniuje pojęcie wartościowość.
Wymagania podstawowe (ocena dostateczne).
Uczeń:
−
−
−
−
−
−
−
−
−
−
−
−
−
opisze na czym polega nieciągły charakter budowy materii,
poda przykłady dyfuzji,
poda załoŜenia poszczególnych teorii atomistyczno-cząsteczkowej budowy materii,
wymieni wspólne i róŜnicujące cechy atomów róŜnych pierwiastków,
przeliczy masę atomową z gramów na atomowe jednostki masy i odwrotnie,
odczyta masy atomowe i liczby atomowe róŜnych pierwiastków z układu okresowego,
scharakteryzuje cząstki elementarne,
wymieni izotopy wodoru i tlenu,
wyjaśni co to jest promieniotwórczość, wymieni rodzaje promieniowań i ich cechy
charakterystyczne,
odczyta zapisy: 4C, 5S, 4Mg, C, Fe, 4O2, 6H2O, itp…
narysuje wzory strukturalne cząsteczek O3, H2O, CO2, H2S, CH4,
omówi budowę układu okresowego pierwiastków chemicznych,
odczyta z układu okresowego dane róŜnych pierwiastków,
3
−
−
−
odczyta z układu okresowego maksymalną wartościowość wybranych pierwiastków,
określi wartościowość atomów w cząsteczkach związków chemicznych,
zapisze wzór sumaryczny na podstawie wzoru strukturalnego.
Wymagania rozszerzone (ocena dobra).
Uczeń:
−
−
−
−
−
−
−
−
−
−
wyjaśni konsekwencje wynikające z nieciągłego charakteru budowy materii,
wskaŜe czynniki mające wpływ na proces dyfuzji,
wykona doświadczenie przedstawiające dyfuzję,
obliczy masy cząsteczkowe poznanych związków chemicznych,
przedstawi graficznie i wyjaśni budowę atomu oraz jonu,
ustali skład atomów róŜnych pierwiastków chemicznych na podstawie ich połoŜenia
w układzie okresowym,
opisze właściwości izotopów wodoru,
wskaŜe zastosowanie izotopów,
wyjaśni zmiany właściwości pierwiastków na tle układu okresowego,
zapisze wzór sumaryczny na podstawie znajomości wartościowości pierwiastka.
Wymagania dopełniające (ocena bardzo dobra).
Uczeń:
− wyjaśni na czym polegał wkład Marii Skłodowskiej-Curie w rozwój wiedzy
o promieniotwórczości,
− omówi na przykładach dobre i złe cechy promieniotwórczości,
− dopasuje symbol do nazwy pierwiastka (i odwrotnie) dla wszystkich pierwiastków grup 1-2,
13-18,
− zapisze wzór strukturalny na podstawie wzoru sumarycznego i wartościowości pierwiastków.
Dział III. Woda i roztwory wodne.
Wymagania konieczne (ocena dopuszczająca).
Uczeń:
−
−
−
−
−
−
−
−
−
−
−
wymieni właściwości roztworu,
wyjaśni pojęcia: roztwór, substancja,
rozróŜni w roztworze rozpuszczalnik i substancję rozpuszczoną,
wymieni 3 czynniki wpływające na szybkość rozpuszczania substancji stałych w wodzie,
zdefiniuje pojęcia: roztwór nienasycony, nasycony, przesycony,
opisze kolejne czynności prowadzące do otrzymania kryształów z roztworu,
wyjaśni w jaki sposób z roztworu nasyconego moŜna otrzymać roztwór nienasycony,
wyjaśni pojęcie rozpuszczalność,
poda definicję stęŜenia procentowego, poda odpowiedni wzór,
obliczy stęŜenie procentowe roztworu bez przekształcania wzoru,
poda główne źródła zanieczyszczeń wód naturalnych.
Wymagania podstawowe (ocena dostateczne).
Uczeń:
−
−
−
−
−
opisze rodzaje wód naturalnych,
opisze właściwości fizyczne i chemiczne wodoru,
wskaŜe róŜnice między roztworem i zawiesiną,
wymieni przykłady substancji łatwo i trudno rozpuszczalnych w wodzie,
wyjaśni, co to są kryształy uwodnione,
4
−
−
−
−
−
−
−
wymieni kolejne czynności prowadzące do przygotowania roztworu o określonym stęŜeniu
procentowym,
odczyta z wykresu rozpuszczalność danej substancji w róŜnych temperaturach,
wyjaśni na czym polega proces krystalizacji,
przekształci wzór na stęŜenie procentowe roztworu oraz zinterpretuje poszczególne
oznaczenia,
wyjaśni, co to znaczy, Ŝe roztwór ma stęŜenie np. 12 %,
obliczy masę substancji rozpuszczonej lub masę roztworu znając stęŜenie procentowe,
wyjaśni, w jaki sposób moŜna zapobiegać zanieczyszczeniom wód naturalnych,
Wymagania rozszerzone (ocena dobra).
Uczeń:
− uzasadni, Ŝe woda jest niezbędna do Ŝycia roślin, zwierząt i ludzi,
− zapisze równania reakcji syntezy wody, poda nazwy substratów i produktów reakcji, określi
liczbę ich cząsteczek,
− wyjaśni jakie znaczenie ma obieg wody w przyrodzie,
− eksperymentalnie wykaŜe, której z dwóch podanych mu probówek znajduje się wodór,
− wyjaśni dlaczego balonów nie napełnia się wodorem,
− porówna proces rozpuszczania z procesem krystalizacji,
− dokona obliczeń z wykorzystaniem krzywej rozpuszczalności,
− poda przykłady roztworów o róŜnym stęŜeniu spotykanych w Ŝyciu codziennym.
Wymagania dopełniające (ocena bardzo dobra).
Uczeń:
−
−
−
−
−
−
−
udowodni doświadczalnie, Ŝe woda jest związkiem chemicznym tlenu i wodoru,
eksperymentalnie otrzyma wodór,
wykaŜe, Ŝe dana próbka roztworu jest roztworem nasyconym czy nienasyconym,
wyjaśni dlaczego ciepła woda wlana z kranu do szklanki jest mętna,
wyjaśni co oznacza napis na etykiecie: 10% ocet,
obliczy stęŜenie roztworu otrzymanego po zmieszaniu dwóch roztworów o znanym stęŜeniu,
obliczy stęŜenie procentowe roztworu przy danej objętości i gęstości roztworu oraz masie
rozpuszczalnika.
Dział IV. Powietrze i jego składniki.
Wymagania konieczne (ocena dopuszczająca).
Uczeń:
−
−
−
−
−
−
−
−
−
−
−
−
zdefiniuje pojęcie powietrze,
poda jakościowy i ilościowy skład powietrza,
poda właściwości fizyczne powietrza,
poda symbol i właściwości tlenu,
wymieni nazwy tlenków poznanych na lekcjach,
wymieni pierwiastki tworzące dany tlenek,
poda symbol i właściwości azotu,
poda wzór i właściwości dwutlenku węgla,
poda symbol i właściwości wodoru,
poda wzór i właściwości wody,
wymieni, jakie zanieczyszczenia mogą występować w atmosferze,
poda przykłady tlenków stanowiących zanieczyszczenia atmosfery.
5
Wymagania podstawowe (ocena dostateczne).
Uczeń:
−
−
−
−
−
−
−
−
opisze zaleŜności składu powietrza od środowiska,
opisze jaką rolę odgrywa tlen (O2 i O3) w atmosferze i jakie ma znaczenie dla Ŝycia na Ziemi,
wyjaśni, co to jest ozon,
opisze obieg kołowy azotu oraz jego rolę w przyrodzie,
wyjaśni, dlaczego naleŜy wietrzyć pomieszczenia, w których przebywają ludzie,
uzasadni, dlaczego trzeba rygorystycznie przestrzegać przepisów bezpieczeństwa pracy
podczas eksperymentów z wodorem,
wyjaśni, dlaczego balony napełnia się helem a nie wodorem,
zapisze reakcję spalania wodoru w tlenie.
Wymagania rozszerzone (ocena dobra).
Uczeń:
−
−
−
−
−
−
−
−
−
−
−
−
poda argumenty potwierdzające, Ŝe tlen jest składnikiem powietrza,
opisze sposób identyfikacji tlenu,
opisze sposób rozdzielania składników powietrza,
opisze eksperyment pokazujące rolę tlenu w procesie spalania,
wyjaśni, dlaczego reakcja spalania zachodzi szybciej w czystym tlenie niŜ w powietrzu,
poda przykłady reakcji spalania,
zapisze słownie reakcje spalania węgla, siarki i magnezu w powietrzu,
opisze zjawisku „dziury ozonowej”,
zaplanuje doświadczenie pozwalające odróŜnić tlen od azotu oraz O2 od CO2,
zaprojektuje doświadczenie pozwalające otrzymać CO2,
zaplanuje i wykona doświadczenie pozwalające wykryć obecność pary wodnej w powietrzu,
wskaŜe źródła zanieczyszczeń atmosfery oraz ich wpływ na zdrowie i Ŝycie Ŝywych
organizmów.
Wymagania dopełniające (ocena bardzo dobra).
Uczeń:
−
−
−
−
−
−
−
−
−
−
zaprojektuje doświadczenie potwierdzające skład powietrza,
zaplanuje i wykona doświadczenie badające czystość powietrza,
znajdzie zaleŜności między procesem utleniania i spalania,
zaprojektuje zestaw do otrzymania tlenu,
zaproponuje sposób rozróŜnienia gazów: CO2, O2, N2, H2,
opowie o przyczynach i skutkach „dziury ozonowej”,
opisze, czym jest „efekt cieplarniany”,
zaprojektuje doświadczenie pozwalające zbadać skład pierwiastkowy CO2,
wyjaśni związek między procesem utleniania i redukcji,
zaproponuje sposoby przeciwdziałania zanieczyszczeniom atmosfery.
Dział V. Kwasy i zasady.
Wymagania konieczne (ocena dopuszczająca).
Uczeń:
−
−
−
−
zdefiniuje pojęcia: kwas, zasada,
wymieni kwasy występujące w otoczeniu,
odróŜni kwasy tlenowe od kwasów beztlenowych,
odróŜni kwas od wodorotlenku,
6
−
−
−
−
−
−
odróŜni wodór od reszty kwasowej w kwasie,
odróŜni metal od grupy wodorotlenowej w wodorotlenkach,
wyjaśni czym są wskaźniki,
poda nazwę dwóch kwasów i dwóch wodorotlenków na podstawie wzoru sumarycznego,
poda właściwości kwasu siarkowego,
poda właściwości wodorotlenku sodu.
Wymagania podstawowe (ocena dostateczne).
Uczeń:
− poda metody otrzymywania kwasów tlenowych i beztlenowych,
− poda dwie główne metody otrzymywania wodorotlenków,
− poda przykłady kwasów tlenowych i beztlenowych oraz wodorotlenków, napisze ich wzory
sumaryczne i strukturalne,
− nazwie produkty reakcji wody z tlenkami metali i niemetali,
− wymieni znane wskaźniki,
− określi wartościowość reszty kwasowej w danym kwasie,
− poda właściwości poznanych kwasów i wodorotlenków,
− wyjaśni pojęcia: dysocjacja elektrolityczna, jon, anion, kation,
− zapisze dwa równania reakcji otrzymywania kwasu i wodorotlenku,
− poda skład jakościowy i ilościowy kwasu i wodorotlenku na podstawie wzoru sumarycznego,
− poda jak barwi się wskaźnik uniwersalny oraz inne wskaźniki w roztworach kwasów, zasad
i w wodzie.
Wymagania rozszerzone (ocena dobra).
Uczeń:
−
−
−
−
−
−
−
−
−
−
−
−
−
−
−
−
−
napisze równania reakcji chemicznych otrzymywania wskazanych kwasów i zasad,
poda zastosowanie poznanych kwasów i zasad,
zdefiniuje pojęcie kwas i zasada, uwzględniając teorię dysocjacji,
wskaŜe odczyn roztworu,
wyjaśni, dlaczego podczas pracy z kwasami i zasadami naleŜy zachować szczególną
ostroŜność,
napisze równania dysocjacji kwasów i zasad,
napisze wzory wodorotlenków, znając jony metali,
napisze wzory kwasów znając aniony reszt kwasowych,
napisze równania reakcji sodu i potasu z wodą,
na podstawie eksperymentu wykaŜe Ŝrące właściwości kwasu siarkowego,
uzasadni w jaki sposób naleŜy rozcieńczyć kwas,
określi pojęcie odczyn roztworu,
zaproponuje sposób otrzymywania kwasu solnego,
zdefiniuje pojęcie higroskopijność,
wyjaśni dlaczego stęŜony kwas siarkowy pozostawiony w otwartym naczyniu zwiększa swoją
objętość,
odróŜni pojęcie wodorotlenku od pojęcia zasady,
odróŜni siarkowodór od kwasu siarkowego.
Wymagania dopełniające (ocena bardzo dobra).
Uczeń:
− wskaŜe podobieństwa i róŜnice w budowie cząsteczek związków powstałych w reakcjach
tlenków metali i niemetali z wodą,
− wyjaśni na jakiej podstawie moŜna dokonać podziału produktów reakcji tlenków metali i
niemetali z wodą na kwasy i zasady,
− poda doświadczalny sposób wykrywania wodnych roztworów kwasów i zasad,
7
−
−
−
poda zaleŜność między wartościami pH a odczynem roztworu,
zidentyfikuje kwasy i wodorotlenki na podstawie podanych informacji,
zaplanuje eksperymentalne sposoby otrzymywania kwasów i zasad.
Dział VI. Sole.
Wymagania konieczne (ocena dopuszczająca).
Uczeń:
−
−
−
−
−
zdefiniuje pojęcie sól,
poda nazwy dwóch soli na podstawie wzoru sumarycznego,
odróŜni metal i resztę kwasową w cząsteczce soli,
wymieni sole występujące w przyrodzie i najbliŜszym otoczeniu,
wymieni kilka zastosowań chlorku sodu.
Wymagania podstawowe (ocena dostateczne).
Uczeń:
−
−
−
−
−
−
−
−
−
−
zaproponuje 4 metody otrzymywania soli,
napisze wzory sumaryczne soli i poda ich nazwy,
poda właściwości poznanych soli,
wymieni po 2 przykłady soli dobrze i trudno rozpuszczalnych w wodzie,
wyjaśni pojęcie reakcja zobojętnienia,
przyporządkuje nazwę soli do jej wzoru i odwrotnie,
zapisze dwa równania reakcji otrzymywania soli,
poda skład jakościowy i ilościowy soli na podstawie jej wzoru sumarycznego,
wyjaśni pojęcia: wapno palone, wapno gaszone, gaszenie wapna,
zdefiniuje pojęcia: odczyn kwaśny, zasadowy, obojętny.
Wymagania rozszerzone (ocena dobra).
Uczeń:
−
−
−
−
−
−
−
−
napisze równania reakcji chemicznej otrzymywania wskazanej soli,
poda i zapisze 4 metody otrzymywania soli,
zdefiniuje pojęcie sól z uwzględnieniem teorii dysocjacji,
narysuje wzory strukturalne soli,
wyjaśni na czym polega reakcja zobojętniania,
napisze równania dysocjacji soli,
przewidzi wynik reakcji, korzystając z tablicy rozpuszczalności,
poda przykłady węglanów, siarczanów (VI), azotanów (V) i chlorków występujących
w przyrodzie.
Wymagania dopełniające (ocena bardzo dobra).
Uczeń:
− wyjaśni dlaczego zmniejsza się ilość jonów wodorowych w roztworze podczas dodawania
zasady do kwasu,
− poda znane z Ŝycia codziennego przykłady zastosowania reakcji kwasów z zasadami,
− wskaŜe te substancje, które mogą ze sobą reagować tworząc sól,
− poda i zapisze 9 metod otrzymywania soli,
− poprawnie odczyta w/w równania chemiczne i zapisze je jonowo,
− zidentyfikuje sole na podstawie podanych informacji,
− zaplanuje eksperymentalne metody otrzymywania soli.
8
Dział VII. Związki węgla z wodorem.
Wymagania konieczne (ocena dopuszczająca).
Uczeń:
−
−
−
−
−
−
−
wskaŜe połoŜenie węgla w układzie okresowym,
wymieni przykłady zastosowania diamentu, grafitu i sadzy,
wymieni produkty destylacji ropy naftowej,
poda wzór metanu oraz jego skład pierwiastkowy,
poda stan skupienia metanu, etanu, propanu i butanu,
napisze wzory sumaryczne i strukturalne dwóch pierwszych węglowodorów nasyconych,
wytłumaczy zasady bezpiecznego obchodzenia się z gazem.
Wymagania podstawowe (ocena dostateczne).
Uczeń:
−
−
−
−
−
−
−
−
−
−
−
−
−
opisze właściwości i zastosowanie diamentu i grafitu,
poda produkty termicznego rozkładu węgla kamiennego,
wyjaśni na czym polega destylacja frakcjonowana ropy naftowej,
poda zastosowanie węgla kamiennego, ropy naftowej i gazu ziemnego,
napisze wzory sumaryczne i strukturalne czterech pierwszych węglowodorów nasyconych,
poda wzór ogólny węglowodorów nasyconych i nienasyconych,
poza związki, które są głównymi składnikami ropy naftowej i gazu ziemnego,
napisze równanie reakcji całkowitego spalania podanego węglowodoru,
określi znaczenie pojęć: chemia organiczna, substancja organiczna, węglowodory nasycone,
węglowodory nienasycone, szereg homologiczny,
wymieni właściwości fizyczne metanu,
narysuje wzory strukturalne etenu i etynu,
porówna budowę cząsteczki etanu i acetylenu,
napisze wzór węglowodoru mając podaną liczbę atomów węgla wchodzących w skład jego
cząsteczki.
Wymagania rozszerzone (ocena dobra).
Uczeń:
− wyjaśni jak otrzymuje się i do czego słuŜy węgiel drzewny,
− opisze właściwości fizyczne ropy naftowej,
− wyjaśni przyczynę zmian właściwości fizycznych (stanu skupienia) kolejnych węglowodorów
nasyconych,
− wyjaśni dlaczego węglowodory nie rozpuszczają się w wodzie, natomiast mieszają się ze sobą
dając mieszaniny jednorodne,
− wyjaśni dlaczego nie moŜna gasić wodą palącej się benzyny,
− wykryje węgiel w substancji organicznej,
− zidentyfikuje obecność dwutlenku węgla i wody w produktach spalania węglowodorów,
− poda doświadczalne sposoby odróŜnienia etenu i etynu od węglowodorów nasyconych,
− wyjaśni wpływ obecności wielokrotnego wiązania w cząsteczce etenu i etynu na ich
właściwości chemiczne pisząc odpowiednie równania reakcji chemicznych,
− wymieni właściwości fizyczne i chemiczne metanu,
− wyjaśni na czym polega reakcja polimeryzacji.
Wymagania dopełniające (ocena bardzo dobra).
Uczeń:
− opisze, jak powstał węgiel kamienny,
− wytłumaczy dlaczego musimy ostroŜnie się obchodzić z produktami destylacji ropy naftowej,
9
−
−
−
−
−
napisze równania całkowitego i niecałkowitego spalania węglowodorów,
wskaŜe podobieństwa i róŜnice między alkanami,
napisze równanie reakcji etylenu z bromem,
napisze równanie reakcji otrzymywania acetylenu,
porówna węglowodory nasycone i nienasycone.
Dział VIII. Pochodne węglowodorów.
Wymagania konieczne (ocena dopuszczająca).
Uczeń:
− poda nazwy dwóch najprostszych alkoholi,
− wymieni właściwości i zastosowanie etanolu,
− napisze wzory sumaryczne i strukturalne dwóch pierwszych alkoholi w szeregu
homologicznym,
− wymieni właściwości i zastosowanie gliceryny,
− poda nazwy oraz wzory sumaryczne i strukturalne dwóch pierwszych kwasów
karboksylowych w szeregu homologicznym,
− wyjaśni czym są mydła,
− omówi wpływ detergentów na środowisko naturalne,
− wyjaśni dlaczego alkoholizm jest groźną chorobą społeczną,
− poda przykłady występowania estrów w przyrodzie,
− poda przykłady zastosowania estrów.
Wymagania podstawowe (ocena dostateczne).
Uczeń:
−
−
−
−
−
−
−
−
−
−
−
−
−
−
−
zdefiniuje pojęcie alkohol,
zdefiniuje pojęcie kwas karboksylowy,
nazwie grupę funkcyjną w alkoholach i kwasach karboksylowych,
poda nazwy wyŜszych kwasów karboksylowych,
poda nazwy i wzory (sumaryczne i strukturalne) trzech najprostszych alkoholi,
omówi skutki naduŜywania alkoholu etylowego,
poda nazwy i wzory (sumaryczne i strukturalne) trzech najprostszych kwasów
karboksylowych,
napisze wzór sumaryczny i strukturalny glicerolu,
napisze równania reakcji spalania metanolu i etanolu,
opisze właściwości fizyczne i chemiczne gliceryny,
opisze właściwości kwasu octowego,\
zapisze równanie reakcji kwasu octowego z magnezem i wodorotlenkiem sodu,
zapisze równanie reakcji, w której moŜna otrzymać mydło,
określi znaczenie pojęć: detergenty, woda twarda, estry, tłuszcze,
poda właściwości estrów.
Wymagania rozszerzone (ocena dobra).
Uczeń:
− wymieni wspólne właściwości metanolu i etanolu,
− opisze właściwości kwasu oleinowego i stearynowego,
− poda jak zmieniają się właściwości kwasów karboksylowych wraz ze wzrostem długości
łańcucha węglowego,
− wyjaśni przyczyny myjących właściwości mydła,
− wyjaśni jak zmieniają się właściwości estrów wraz ze wzrostem łańcucha węglowego.
10
Wymagania dopełniające (ocena bardzo dobra).
Uczeń:
−
−
−
−
wymieni i napisze wzory dowolnych alkoholi i kwasów karboksylowych,
poda kilka zastosowań poznanych kwasów karboksylowych,
wyjaśni znaczenie pojęcia reakcja estryfikacji,
dowiedzie, Ŝe kwasy karboksylowe powstają w procesie utleniania alkoholi.
Dział IX. Aby Ŝyć trzeba jeść.
Wymagania konieczne (ocena dopuszczająca).
Uczeń:
−
−
−
−
−
−
−
−
−
−
−
poda jakie związki chemiczne nazywane są związkami organicznymi,
wymieni podstawowe związki organiczne wchodzące w skład organizmów Ŝywych,
określi pojęcie chemia organiczna,
poda przykłady występowania tłuszczów w przyrodzie,
zdefiniuje pojęcie węglowodany,
wymieni trzech najwaŜniejszych przedstawicieli węglowodanów,
napisze wzory sumaryczne glukozy, sacharozy, skrobi i celulozy,
opisze właściwości fizyczne glukozy,
omówi występowanie skrobi i celulozy w przyrodzie,
wymieni pierwiastki wchodzące w skład białek,
wymieni przykłady produktów zawierających duŜe ilości białka.
Wymagania podstawowe (ocena dostateczne).
Uczeń:
−
−
−
−
−
−
−
−
−
−
−
wymieni pierwiastki wchodzące w skład białek, węglowodanów i tłuszczów,
opisze właściwości fizyczne tłuszczów roślinnych i zwierzęcych,
omówi proces powstawania glukozy w organizmach roślinnych,
wymieni rośliny zawierające duŜe ilości glukozy i sacharozy,
omówi budowę cząsteczki glukozy,
napisze równania reakcji sacharozy z wodą i nazwie produkty reakcji,
opisze właściwości celulozy i skrobi,
wymieni zastosowanie glukozy i sacharozy,
opisze zastosowanie skrobi i celulozy,
wyjaśni na czym polega wysalanie białek i jakie ma to praktyczne znaczenie,
poda czynniki powodujące denaturację białek.
Wymagania rozszerzone (ocena dobra).
Uczeń:
− wyjaśni jakie procesy zachodzące w przyrodzie lub Ŝyciu codziennym potwierdzają skład
pierwiastkowy białek, tłuszczów i węglowodanów,
− wyjaśni w jakich przypadkach produkty Ŝywnościowe mogą zawierać substancje szkodliwe
dla organizmu człowieka,
− wyjaśni dlaczego tłuszcze nie rozpuszczają się w wodzie, natomiast rozpuszczają się w
ciekłych węglowodorach,
− poda doświadczalny sposób wykrywania glukozy,
− wyjaśni róŜnice we właściwościach skrobi i celulozy, na podstawie budowy cząsteczek tych
związków,
− poda sposób wykrywania skrobi,
11
−
−
−
−
−
poda najwaŜniejsze zastosowanie poznanych węglowodanów w powiązaniu z ich
właściwościami,
opisze właściwości białek,
wyjaśni na czym polega denaturacja białek i co ją moŜe powodować,
opisze sposób uŜytkowania wyrobów z włókien białkowych,
poda przykłady produktów zawierających substancje o właściwościach leczniczych.
Wymagania dopełniające (ocena bardzo dobra).
Uczeń:
−
−
−
−
−
−
−
−
−
−
zaplanuje doświadczenie pozwalające wykryć C, H i O w składnikach Ŝywności,
odróŜni tłuszcze nasycone od nienasyconych,
napisze równania reakcji otrzymywania mydła z tłuszczów,
wyjaśni na czym polega proces utwardzania tłuszczów ciekłych,
napisze reakcję hydrolizy sacharozy,
napisze równanie fermentacji alkoholowej glukozy,
poda najbardziej charakterystyczne cechy budowy cząsteczki glukozy,
udowodni, Ŝe sacharoza jest cukrem złoŜonym,
napisze równania hydrolizy skrobi,
zaproponuje doświadczenie pozwalające wykryć białko spośród innych substancji.
ROZKŁAD MATERIAŁU Z CHEMII Z PODZIAŁEM NA LEKCJE
Numer
lekcji
1
2
3
4
5
6
7
8
9
10
11
12
13
14
15
16
17
18
19
20
21
22
Temat
DZIAŁ I: CHEMIA WOKÓŁ NAS
Czym zajmuje się chemia.
Nasza szkolna pracownia chemiczna.
Czy moŜliwy jest dzień bez chemii?
Substancje chemiczne w naszym otoczeniu.
Właściwości niektórych metali.
Właściwości niektórych metali – ciąg dalszy.
Właściwości niektórych niemetali.
Mieszaniny substancji chemicznych.
Reakcja chemiczna a przemiana fizyczna.
Reakcja chemiczna a przemiana fizyczna – ciąg dalszy.
Co wiemy o substancjach chemicznych – lekcja powtórzeniowa.
Sprawdzian wiadomości.
DZIAŁ II: ATOM I JEGO BUDOWA
Jak zbudowana jest materia?
Atom jako najmniejsza część pierwiastka chemicznego.
Jak zbudowany jest atom?
Ćwiczenia w ustalaniu składu atomów róŜnych pierwiastków chemicznych.
Co to są izotopy?
Promieniotwórczość.
Układ okresowy pierwiastków chemicznych.
Ćwiczenia w posługiwaniu się układem okresowym pierwiastków.
Symbole pierwiastków a wzory cząsteczek.
Cząsteczka pierwiastka a cząsteczka związku chemicznego.
12
23
24
25
26
27
28
29
30
31
32
33
34
35
36
37
38
39
40
41
42
43
44
45
46
47
48
49
50
51
52
53
54
55
56
57
58
59
60
62
63
64
65
66
67
Ćwiczenia w obliczaniu mas cząsteczkowych.
Wartościowość pierwiastków w związkach chemicznych.
Wzory sumaryczne i strukturalne cząsteczek.
Ćwiczenia w pisaniu wzorów sumarycznych i strukturalnych związków
chemicznych.
Atom bez tajemnic – lekcja powtórzeniowa.
Sprawdzian wiadomości.
DZIAŁ III: WODA I ROZTWORY WODNE
Występowanie wody w przyrodzie.
Dlaczego naleŜy chronić zasoby wodne Ziemi?
Czy woda jest dobrym rozpuszczalnikiem?
Czynniki wpływające na rozpuszczalność substancji.
Rozpuszczalność substancji.
Rozpuszczalność substancji – ciąg dalszy.
Otrzymywanie kryształów.
StęŜenie procentowe roztworów.
StęŜenie procentowe roztworów – rozwiązywanie zadań.
Rozwiązywanie zadań – ciąg dalszy.
Woda – związek chemiczny tlenu i wodoru.
Wodór i jego właściwości.
Woda i roztwory wodne – lekcja powtórzeniowa.
Sprawdzian wiadomości.
DZIAŁ IV: POWIETRZE I JEGO SKŁADNIKI
Czym jest powietrze?
Tlen i jego właściwości.
Tlenki.
Dwutlenek węgla jako zmienny składnik powietrza.
Zanieczyszczenia powietrza.
Powietrze atmosferyczne – lekcja powtórzeniowa.
Sprawdzian wiadomości.
DZIAŁ V: KWASY I ZASADY
Czy tlenki niemetali reagują z wodą?
Wskaźniki jako substancje zmieniające barwę w roztworach kwasów i zasad.
Kwas siarkowy(VI).
Inne kwasy.
Czy wszystkie kwasy zawierają tlen?
Kwasy – budowa, podział, trwałość.
Elektrolity i nieelektrolity.
Dysocjacja elektrolityczna kwasów.
Podsumowanie wiadomości o kwasach i zasadach.
Czy tlenki metali reagują z wodą?
Wodorotlenki wapnia i magnezu.
Wodorotlenki sodu i potasu.
Inne wodorotlenki.
Dysocjacja elektrolityczna zasad.
Podsumowanie wiadomości o zasadach.
Kwasy i zasady – lekcja powtórzeniowa
Sprawdzian wiadomości.
13
68
69
70
71
72
73
74
75
76
77
78
79
80
81
82
83
84
85
86
87
88
89
90
91
92
93
94
95
96
97
98
99
100
101
102
103
104
105
106
107
108
109
110
111
DZIAŁ VI: SOLE
Czy kwasy reagują z zasadami?
Jak tworzymy nazwy soli?
Ćwiczenia w ustalaniu wzorów sumarycznych soli i ich nazw.
Właściwości soli.
Właściwości soli – ciąg dalszy.
Sole wokół nas.
Węglan wapnia.
Dlaczego zaprawa murarska twardnieje?
Czy gips to sól?
Reakcja metalu z kwasem.
Reakcja tlenku metalu z kwasem.
Inne metody otrzymywania soli.
Otrzymywanie soli trudno rozpuszczalnych w wodzie.
Ćwiczenia w korzystaniu z tablicy rozpuszczalności.
Sole – lekcja powtórzeniowa.
Sprawdzian wiadomości.
DZIAŁ VII: ZWIĄZKI WĘGLA Z WODOREM
Węgiel jako pierwiastek.
Występowanie węgla w przyrodzie.
Co moŜna otrzymać z węgla kamiennego?
Gaz ziemny i jego składniki.
Alkany – węglowodory nasycone.
Eten – węglowodór nienasycony.
Acetylen i jego właściwości.
Szereg homologiczny węglowodorów.
Naturalne źródła węglowodorów.
Związki węgla z wodorem – lekcja powtórzeniowa.
Sprawdzian wiadomości.
DZIAŁ VIII: POCHODNE WĘGLOWODORÓW
Alkohole – pochodne węglowodorów.
Metanol i etanol.
Glicerol i jego właściwości.
Kwas mrówkowy i kwas octowy.
Kwasy organiczne.
Kwasy karboksylowe o długich łańcuchach węglowych.
Mydła i detergenty.
Czy kwasy mogą reagować z alkoholami?
Pochodne węglowodorów – lekcja powtórzeniowa.
Sprawdzian wiadomości.
DZIAŁ IX: ABY śYĆ TRZEBA JEŚĆ
Chemiczne składniki Ŝywności.
Tłuszcze i ich właściwości.
Budowa białek.
Właściwości białek.
Cukry proste.
Sacharoza – dwucukier.
Skrobia i jej właściwości.
14
112
113
114
Celuloza.
Aby Ŝyć trzeba jeść – lekcja powtórzeniowa.
Sprawdzian wiadomości.
Podział materiału na poszczególne klasy:
− klasa I (1 godzina tygodniowo) – działy I i II,
− klasa II (2 godziny tygodniowo) – działy III, IV, V, VI, początek działu VII
(jeśli wystarczy czasu),
− klasa III (1 godzina tygodniowo) – działy VII, VIII i IX.
15