Ewolucja pieniądza Pieniądz
advertisement
Makroekonomia Pieniądz i system bankowy PIENIĄDZ „Pieniądz to niezwykłe dobro. Na równi z miłością stanowić może źródło najwyższego szczęścia człowieka. Na równi ze śmiercią leży u podstaw największych ludzkich tragedii. Od wielu wieków w dwojaki sposób zaprząta uwagę ludzkości, niekiedy jest dobrem występującym w wielkiej obfitości lecz niepewnym, niekiedy jest pewnym ale rzadkim. Ponadto jest jeszcze grupa ludzi dla których pieniądz ma jeszcze jeden zespół właściwości: jest dobrem niepewnym i rzadkim.” John Kenneth Galbraith Pieniądz „Teoria pieniądza jest jak japoński ogród. Stanowi estetyczną jedność wywodzącą się z różnorodności. […] Zarówno japoński ogród jak i teoria pieniądza mogą zostać w pełni docenione, jeśli będą postrzegane z różnych punktów widzenia […]” Milton Friedman „The Optimum Quantity of Money” Pieniądz a wymiana • Dlaczego Robinson Crusoe nie potrzebował pieniędzy ???? • Bo na wyspie byli tylko: on i Piętaszek! • Czy nam jest potrzebna wymiana? Czy nam są potrzebne pieniądze? Warunki wymiany • Założenie o równowartości wymienianych towarów (Od Arystotelesa do Marksa), • Każda strona czerpie korzyść z wymiany, jest ona dobrowolna (wolność), każda ze stron wyżej ceni to co otrzymuje niż to co posiada (Szkoła Austriacka). Pieniądz – jego powstanie • Ewolucja pieniądza, powstanie pieniądza to proces. • Forma pieniądza jest wynikiem stopniowej selekcji środka wymiany na (wolnym) rynku. • Żaden podmiot (rząd) nie ma możliwości tworzenia pieniądza dla gospodarki. • Pieniądzem staje się to co jest powszechnie akceptowane przez społeczeństwo. Ewolucja pieniądza Pieniądz jest wszystkim co służy jako powszechnie akceptowalny nośnik wymiany. Pieniądz definiujemy jako powszechnie akceptowalny w danym kraju środek płatniczy. 7 Ewolucja pieniądza Cechy materiału z jakiego wykonany jest pieniądz: • Łatwo podzielny, • Trwały, • Stosunkowo wygodny w transporcie, • Rzadki, a więc sam stanowi pewną wartość i jest stosunkowo trudny do podrobienia Ewolucja pieniądza Barter – wymiana jednych dóbr na inne. Barter jest lepszy od całkowitego braku handlu jednak nastręcza sporych trudności. Głodny krawiec kontra nagi rolnik – czy się spotkają? Słabości barteru … W miarę rozwoju gospodarek zaprzestano wymiany barterowej zastępując ją wymianą dobra na pieniądze. 9 Ewolucja pieniądza Pieniądz jako środek wymiany pojawił się po raz pierwszy w historii pod postacią towarów. W ramach waluty w różnych czasach funkcjonowały przeróżne dobra: • bydło • oliwa z oliwek • piwo lub wino • miedź, żelazo • złoto i srebro • diamenty • pierścienie 10 Ewolucja pieniądza Inne towary używane jako środek wymiany: • Tytoń w kolonialnej Wirginii, • Cukier w Indiach Zachodnich, • Sól w Abisynii, • Gwoździe w Szkocji, • Zboże, • Paciorki, • Herbata, • Muszelki kauri (monetki), • Haczyki wędkarskie Ewolucja pieniądza Aż do XVIII wieku pieniądz towarowy ograniczał się wyłącznie do metali: srebra i złota. Obydwie formy pieniądza miały wartość wewnętrzną, co oznacza, że były wartościowe same w sobie. Pieniądz metalowy miał swoje wady, ponieważ należało go pozyskiwać z rzadkich zasobów i przeciwnie – czasem mogło się to okazać zbyt łatwe, gdy niespodziewanie natrafiono na żyłę złota. 12 Ewolucja pieniądza Pieniądz współczesny nie stanowi obiektu pożądania sam w sobie, lecz z powodu dóbr, które można za niego kupić. • Gotówkowy – papierowy (banknoty i bilon), • Bezgotówkowy (bankowy, żyrowy, wkładowy) – jest to zapis na rachunku bankowym, pieniądz kreowany przez banki • Elektroniczny (karty płatnicze) Współczesny pieniądz Fiducjarny – oparty na zaufaniu społecznym (on ma wartość dopóki ludzie myślą, że ma wartość) https://www.youtube.com/watch?v=xYl-wKLocKg Pieniądz to towar • Występuje w określonej ilości, • Ma swoją cenę, • Jest przedmiotem wymiany handlowej (jest kupowany i sprzedawany), • jest przechowywany (ma wartość, jest aktywem), • „Różni się od innych towarów tym, że popyt nań wiąże się przede wszystkim z funkcją wymiany”. Istota i funkcje pieniądza Funkcje jakie pełni pieniądz: • środek wymiany (cyrkulacji), • jednostka obrachunkowa (miernik wartości dóbr i usług), • środek płatniczy (realizacja odroczonych płatności), • środek przechowywania bogactwa. 16 Istota i funkcje pieniądza Pieniądz może być wykorzystany jako środek wymiany przy spełnieniu warunków: • musi być powszechnie akceptowalny, • musi być łatwo przenośny, • musi być łatwo podzielny, • musi być trudny do podrobienia. 17 Istota i funkcje pieniądza Pieniądz pełni funkcje jednostki obrachunkowej, w której wyrażane są ceny towarów. Wystarczy znać wartość różnych towarów i wartość jednostki pieniężnej. Wartość jednostki pieniężnej określa państwo, wprowadzając tak zwaną skalę cen, czyli ustalając nazwę podstawowej jednostki pieniądza i sposób jej dzielenia na mniejsze części. 18 Istota i funkcje pieniądza W momencie zawierania transakcji pieniądz nie występuje realnie, pełni on jedynie funkcje jednostki rozrachunkowej (miernika wartości). Pieniądz realny pojawia się dopiero później, gdy odbiorca dokonuje płatności za dostarczone wcześniej produkty albo też reguluje inne zobowiązania (np. Podatki). Pieniądz pełni wówczas funkcję środka płatniczego. Transakcje kredytowe oznaczają odroczoną spłatę zobowiązań i wiążą się ze stratami dla sprzedawców. 19 Istota i funkcje pieniądza Pieniądz jako środek wszędzie przyjmowany i poszukiwany, pozwala przechowywać siłę nabywczą. Wszelkie zaoszczędzone dochody przedsiębiorstw i ludności, z chwilą gdy zostaną odłożone w postaci nagromadzonych pieniędzy, wychodzą z obiegu i staja się środkiem tezauryzacji (przechowywania bogactwa). Aby pieniądz w sposób satysfakcjonujący pełnił tę funkcję, musi mieć stabilną siłę nabywczą. 20 Prawo Kopernika - Greshama • Mikołaj Kopernik (1473-1543): 1517 – projekt reformy walutowej, 1526 – traktat pt. Monetae cudendae ratio • Thomas Gresham (1519-1579), zwolennik merkantylizmu: Prawo Kopernika - Greshama • Wypieranie z obiegu lepszej monety przez gorszą, • „pieniądz, któremu rząd nada sztucznie zawyżoną wartość, będzie wypierał z obiegu pieniądz, którego wartość zostanie sztucznie zaniżona” Wyspa Kamiennego Pieniądza • 1899-1919 Wyspy Karoliny, należące do Mikronezji, były kolonią niemiecką, • Wyspa Uap (Yap) – najbardziej wysunięta na zachód wyspa tego archipelagu. • 1903 r. antropolog William Henry Furness III spędził na wyspie kilka miesięcy, • W 1910 napisał książkę Wyspa Kamiennego Pieniądza Rys. 1 • Na wyspie Yap brakuje złóż metali, dlatego jej mieszkańcy byli zmuszeni do poszukiwań innego trwalszego i rzadkiego surowca, który pełniłby funkcje pieniądza. Takim cennym środkiem okazały się wapienie zwane fei, grube krążki z dziurkami w środku dla ułatwienia transportu. Ilustracje: Katarzyna Rajzer, Studentka PWr, Kierunek studiów: Zarządzanie i Marketing Rys. 2 • Wartość fei zależała od wielkości kamienia. Wydobywano je i obrabiano na sąsiedniej wyspie. Brak wapieni na wyspie Yap gwarantował wysoką wartość wymienną i utrudniał fałszowanie. Ilustracje: Katarzyna Rajzer, Studentka PWr, Kierunek studiów: Zarządzanie i Marketing Rys. 3 • Monety Yapskie miały jedną ważną cechę. Przy transakcjach sprzedaży żaden z handlarzy nie zmieniał fizycznie stanu posiadanych zasobów pieniężnych. Kiedy transport wielu ciężkich kamieni stawał się uciążliwy, przyjmowano do wiadomości nowy stan posiadania. Ilustracje: Katarzyna Rajzer, Studentka PWr, Kierunek studiów: Zarządzanie i Marketing Rys 4. • Bogata rodzina i jej przodek. Ilustracje: Katarzyna Rajzer, Studentka PWr, Kierunek studiów: Zarządzanie i Marketing Rys. 5 • Sankcje Niemców Ilustracje: Katarzyna Rajzer, Studentka PWr, Kierunek studiów: Zarządzanie i Marketing Instytucje pośrednictwa finansowego: 1. Bankowe, 2. Pozabankowe (niebankowe). Ad. 1. Bankowe instytucje pośrednictwa finansowego • • • • Bank centralny, Banki komercyjne (handlowe), Banki specjalne, Kasy oszczędności (Powszechna Kasa Oszczędności), • Instytucje drobnego kredytu (banki spółdzielcze, komunalne kasy kredytowe) • Instytucje kredytu konsumpcyjnego (domy kredytowe) Ad. 2. Pozabankowe instytucje pośrednictwa finansowego: • • • • Firmy ubezpieczeniowe, Fundusze emerytalne, Fundusze powiernicze, Giełda Aktywa głównych instytucji finansowych w USA 1965 2007 Aktywa (mld $) Odsetek Aktywa (mld $) Odsetek Rezerwa Federalna 112 11 2 863 5 Banki komercyjne 342 33 11 195 18 Inne instytucje kredytowe 198 19 2 575 4 Towarzystwa emerytalne i ubezpieczeniowe 325 31 16 557 27 Rynki pieniężne i fundusze inwestycyjne 43 4 11 509 19 Firmy udzielające kredytów hipotecznych (rządowe) 20 2 9 322 15 Papiery wartościowe 0 0 4 221 7 Domy maklerskie i inne 10 1 3 095 5 Razem 1 050 100 61 337 100 Odsetek PKB 146% 450% Powstanie i rozwój systemu bankowego • Lichwiarze i lichwa, • Średniowieczni złotnicy i handlarze pieniędzmi, • Pierwsze banki handlowe – po raz pierwszy połączono świadczenie dwóch rodzajów usług przez jedną instytucję, tj. udzielanie pożyczek i przyjmowanie depozytów. • Złotnicy – przechowują złoto i kosztowności swoich klientów Pierwsze banki komercyjne: Nazwa bank pochodzi od włoskiej nazwy kontuaru (banco – stół), za którym prowadzono transakcje finansowe 1. Na północy Włoch: – Casa di San Giorgio w Genui – 1586 r., – Banco de Rialto w Wenecji – 1587 r., – Banco di San Ambrosio w Mediolanie – 1593, 2. Na północy Europy: – W Amsterdamie -1609 r., – W Hamburgu – 1619 r., – W Rotterdamie – 1635 r., Funkcje banków: • Przyjmowanie zwrotnych wkładów pieniężnych (depozytów) w zamian za odsetki, • Świadczenie usług finansowych związanych z obiegiem pieniądza jako środka cyrkulacji i środka płatniczego, • Udzielanie kredytów dla przedsiębiorstw i osób fizycznych, • Kreacja pieniądza. Rodzaje banków według wybranych kryteriów Kryterium podziału Forma prawna Rodzaje banków 1. 2. 3. Lokalizacja właścicieli kapitału 1. 2. 3. Zakres oferowanych usług 1. 2. Państwowe, Spółdzielcze, Prywatne - Spółki Akcyjne. Krajowe, Zagraniczne, Z udziałem kapitału zagranicznego Specjalistyczne (Bank Ochrony Środowiska S.A.); Uniwersalne (BZ WBK S.A.) Rodzaje banków według wybranych kryteriów Kryterium podziału Zasięg terytorialny Rodzaje banków 1. 2. 3. 4. Liczba oddziałów 1. Rodzaj klientów 1. 2. 2. Banki o zasięgu światowym (np. Citicorp), Banki o zasięgu międzynarodowym (np. Banque National de Paris), Banki o zasięgu krajowym, Banki lokalne (np. Bank Spółdzielczy w Oleśnicy) Jednoodziałowe, Wieloodziałowe Banki detaliczne – indywidualni klienci, Banki hurtowe – większe jednostki gospodarcze Bank Centralny Bank Centralny to instytucja, która w imieniu państwa prowadzi politykę pieniężną, pomaga innym bankom i nadzoruje ich działalność, kontroluje podaż pieniądza w gospodarce, zarządza długiem państwa, przechowuje wkłady państwa, może finansować wydatki państwa. Podstawowe funkcje banku centralnego Bank banków. NBP pełni w stosunku do banków funkcje regulacyjne, które mają na celu zapewnienie bezpieczeństwa depozytów zgromadzonych w bankach oraz stabilności sektora bankowego. Organizuje system rozliczeń pieniężnych, prowadzi bieżące rozrachunki międzybankowe i aktywnie uczestniczy w międzybankowym rynku pieniężnym. Narodowy Bank Polski jest odpowiedzialny za stabilność i bezpieczeństwo całego systemu bankowego. Pełniąc funkcję banku banków, sprawuje kontrolę nad działalnością banków, a w szczególności nad przestrzeganiem przepisów prawa bankowego. Ponadto NBP nadzoruje systemy płatności w Polsce. Podstawowe funkcje banku centralnego Bank emisyjny. NBP ma wyłączne prawo emitowania znaków pieniężnych będących prawnym środkiem płatniczym w Polsce. Narodowy Bank Polski określa wielkość ich emisji oraz moment wprowadzenia do obiegu, za którego płynność odpowiada. Ponadto, organizuje obieg pieniężny i reguluje ilość pieniądza w obiegu. Centralny bank państwa. NBP prowadzi obsługę bankową budżetu państwa, prowadzi rachunki bankowe rządu i centralnych instytucji państwowych, państwowych funduszy celowych i państwowych jednostek budżetowych oraz realizuje ich zlecenia płatnicze. Banki Centralne – Bank Anglii – 1694 r. i znacjonalizowany w 1947 r., – System Rezerwy Federalnej – Bank USA – 1913 r., – Bank Polski Spółka Akcyjna – 1924 r., w 1936 utracił swoją autonomię. Po wojnie połączono dyrekcję emigracyjną (wraz z nią powrócił do kraju zapas złota) z dyrekcją krajową, jednakże w związku z powstaniem NBP, Bank Polski został postawiony w stan likwidacji, zakończonej w 1952 r.
