Kambyzes II i Dariusz I Wielki – dwa sposoby sprawowania władzy

Kambyzes II w „Dziejach” Herodota.
Kambyzes II syn Cyrusa II Starszego z dynastii Achmenidów, król Persji w latach
529-522 r.p.n.e . W trakcie panowania ojca jako jego prawa ręka, stał się zarządcą zachodniej
części Imperium Perskiego, rezydując w Babilonie. Po śmierci ojca w roku 525 p.n.e wyrusza
na Egipt ,w 529 r.p.n.e ma miejsce zwycięska dla Persów bitwa pod Peluzjum .Herodot
dokładnie relacjonuje przebieg wyprawy, zajęcie Memfis i Teb a następnie panowanie
Kambyzesa jako pierwszego faraona z XXVII dynastii.
Już na początku III księgi „Dziejów” autor usprawiedliwia napaść Persów na Egipt,
pisze o konflikcie, który wzniecił tak naprawdę Amazys, władca Egiptu. Kambyzes miał go
prosić o rękę jego córki, ten zaś zamiast swojej podesłał mu córkę poprzedniego faraona
Apriesa. Dowiedziawszy się o podstępie król perski postanowił się zemścić i uderzył na
Egipt.1 Herodot przytacza także w jaki sposób legitymizowali władzę Kambyzesa w kraju
sami Egipcjanie, miał on być synem córki Apriesa, tej która jak wynikało z innych źródeł
podstępem stała się jego małżonką. Tak więc Kambyzes wywodząc się z dynastii
Achmenidów posiadał również egipskie korzenie2. Herodot przedstawia także trzeci punkt
widzenia jakoby Kambyzes, syn odrzuconej żony Cyrusa Kassandany chciał pomścić
krzywdę matki na rzecz egipskiej nałożnicy króla3.
Kambyzes jako świetny strateg zdobywa Egipt dzięki podpowiedziom Fanesa, wysokiego
dostojnika egipskiego, który zbiegł z kraju udając się do Persji. Fanes wiedział sporo o
państwie Amazysa, Kambyzes zaś wykazał się sprytem pozyskując tak merytorycznego
doradcę4.Król perski jako przewidujący dyplomata po zajęciu Egiptu rozpoczął zawieranie
układów, m.in. z królem Arabów zawarł „rękojmię wierności”, dzięki temu sojuszowi
zaopatrzył nowopodbity kraj w wodę 5.W ramach ekspansji na południe, król wysyła
poselstwo do Etiopii, by Ci zobaczyli kraj i poznali stosunki jakie w nim panują. Jednak
władca Etiopów przejrzawszy zamiary Kambyzesa, poucza tego by nawet nie podejmował się
trudu podbicia jego kraju, bo czeka go porażka. Impulsywny Kambyzes targany chęcią
przywłaszczenia sobie etiopskich skarbów, w szczególności złota, nakazuje swojemu wojsku
udać się na południe. W czasie nie zaplanowanej wyprawy wojsko dotyka głód, codzienne
stają się przypadki kanibalizmu. W takiej sytuacji Kambyzes przyznaje się do porażki i
zawraca6.
Herodot ukazuje Kambyzesa jako człowieka mściwego, pamiętliwego, po zdobyciu Memfis i
pojmaniu Psametycha IIII pragnąc pomścić krzywdy Persów znieważa i morduje dzieci
faraona na oczach ich ojca. Jest to zemsta wyszukana, dziewczynki są zmuszane do
niewolniczej pracy, chłopcy zaś skazani na powieszenie7. Kolejną wadą perskiego władcy
była zmienność nastrojów i chwiejność w podejmowaniu decyzji. Raz kazał on zabić dzieci
pokonanego faraona, drugi raz gdy było już za pózno nakazał je wypuścić. Uwięzionego
Psametycha ułaskawił i obdarzył licznymi darami zapraszając go na swój dwór, by potem
skazać go na śmierć przez wypicie trucizny w postaci krwi byka8.
1
Ks.III,1.
Ks.III.2.
3
Ks.III,3.
4
Ks.III,4.
5
Ks.III,7,8.
6
Ks.III,25.
7
Ks.III,14.
8
Ks.III,15.
2
Chcąc wzmocnić swoją władzę w Egipcie Kambyzes targnął się na podstawy państwowości
teokratycznej, mianowicie na osobę zmarłego faraona i obrzędy religijne związane z kultem
boga Apisa. Na początku Kambyzes bezcześci grób faraona Amazysa, pali jego zwłoki,
dokonuje więc świętokractwa9. Achmenida zdaje sobie sprawę, że aby ugruntować swoją
władzę musi zniszczyć tradycję i kulturę, która wiązała się z jego poprzednikami z XXVI
dynastii. Kolejnym przejawem niszczycielskiej polityki było zdarzenie, które miało miejsce
po nieudanej wyprawie Kambyzesa. Powróciwszy do Egiptu zastał on swoich poddanych
świętujących, przekonany iż przyczyną radości była jego niedawna klęska, karze kapłanów,
którzy w jego oczach byli podżegaczami buntu przeciw niemu. Prawdziwą przyczyną radości
Egipcjan było święto ku czci boga Apisa, wysławianie bóstwa także nie mieściło się w
planach Kambyzesa. Krowa uosobienie bóstwa została śmiertelnie zraniona, król zbezcześcił
tym samym święte zwierze, nie przejmując się klątwą, która na niego spadła10.
Z wiekiem król popadał w coraz to większy obłęd, Herodot pisze o upodobaniu przez niego
okrutnych zawodów zwierząt11. Żyjąc w ciągłej obawie o utrzymanie tronu, niemal wszędzie
władca wietrzył podstęp, zawidzały go senne wizje, jakoby władze miał przejąć Smerdis. Król
był przekonany iż spiskowcem jest jego brat, przebywający w Persji, noszący to samo imię.
W obawie o życie i pozycje wysyła swojego stronnika Preksaspesa, by ten go zamordował12.
Postępujące szaleństwo władcy popycha go do czynów haniebnych, nikt nie jest w stanie go
powstrzymać, wszelkie bunty kończą się śmiercią spiskowców. Kambyzes wielokrotnie staje
ponad prawem, czyni tak np. żeniąc się ze swoją siostrą13. Z jednej strony władca pragnął
wiedzieć czy spełnia nadzieje jakie lud w nim pokłada, z drugiej zaś nie znosił słów krytyki.
Preksaspesa po wygłoszeniu życzliwego królowi pouczenia spotkała go kara w postaci
śmierci syna14.Krezus zaś zmuszony do chwilowego zniknięcia przed gniewem władcy,
pojawić mógł się dopiero w stosownym dla tego czasie, a ludzie, którzy go ukrywali zostali
skazani za zdradę i śmierć15.
Sprawa śmierci króla do dziś jest dla wielu historyków zagadką, mogło być to samobójstwo
lub śmierć mająca swoje naturalne podłożę. Herodot jednak ową śmierć łączy z klątwą jaką
ściągną na siebie Kambyzes targając się na boga Apisa, byłaby to więc zemsta bóstwa na
krnąbrnym królu16. W ”Dziejach „ czytamy iż król umarł wskutek zakażenia, cała sprawa
wiązać się miała ze spiskiem uknutym przez żadnych władzy magów Patizejtesa i jego brata
Smerdia. Ów mag był nie tylko uderzająco podobny do zmarłego brata króla, jak również był
jego imiennikiem. Korzystając ze zbiegu okoliczności obwołano w Persji Smerdisa cudownie
ocalałym synem Cyrusa, bratem Kambyzesa. Król nie przewidując takiego obrotu sprawy, w
afekcie wsiadłszy na konia zranił się dotkliwie w biodro. Taka była przyczyna śmierci
Kambyzesa w Agbatanie, po 7 latach i 5 miesiącach rządów17. Na łożu śmierci władca
nakazuje alby tron nie dostał się w ręce znienawidzonego plemienia Medów, w przeciwnym
razie cały naród dotknie jego pośmiertna zemsta18.Kambyzes umiera bezpotomnie, władzę
przejmuje mag podający się za syna Cyrusa.
Pośmiertny dorobek Kambyzesa można różnie interpretować, z razu był on genialnym
wodzem, strategiem pokonując Psametycha pod Peluzjum i zawłaszczającym Egipt. Z drugiej
jednak strony jako władca nie potrafił nawiązać dialogu ze swoimi poddanymi, czy to
9
Ks.III,16.
Ks. III, 27,28,29.
11
Ks.III,33,34.
12
Ks.III,30.
13
Ks. III,31.
14
Ks.III,35.
15
Ks.III,36.
16
Ks.III,64.
17
Ks.III, 61-67.
18
Ks. III, 65.
10
Persami czy nowopodbitymi Egipcjanami. Dostrzegając daleki od doskonałości sposób
dzierżenia przez siebie władzy, Kambyzes stał się bardzo okrutny i podejrzliwy niedowierzał
swoim najbardziej zaufanym doradcom, często mylił się w swoich osądach, a fakt iż był
synem wielkiego władcy jakim był Cyrus i nieustanna chęć dorównania mu stały się
przyczyną jego klęski.