Zaburzenia zachowania u uczniów – przyczyny i skutki

DLA NAUCZYCIELI
W ramach pomocy pedagogicznej :
- pomogę w rozwiązywaniu problemów dydaktycznych i wychowawczych z
uczniami,
- udzielę pomocy merytorycznej w zakresie stosowania procedur postępowania
w sytuacjach kryzysowych oraz zagrożeń,
- udostępnię materiały dydaktyczne i edukacyjne do wykorzystania w pracy
wychowawczej (książki, czasopisma, filmy profilaktyczne – DVD i kasety,
scenariusze zajęć, …)
- oferuję określone warsztaty dla klas oraz spotkania ze specjalistami,
- udzielę wskazówek młodym nauczycielom w rozwiązywaniu trudnych spraw
wychowawczych.
,,ODŚWIEŻ” SWOJĄ WIEDZĘ
Zaburzenia zachowania u uczniów –
przyczyny i skutki .
U uczniów często obserwuje się zaburzenia zachowania w różnych obszarach ich
funkcjonowania .Najczęściej zaburzone są obszary w relacjach:
a) ja i rówieśnicy
b) ja i dorośli
c) ja i szkoła
d) ja w stosunku do samego siebie.
Młody człowiek uczy się stale funkcjonowania w różnych nowych sytuacjach . Bardzo często
popełnia błędy. Czasami w sytuacjach społecznych reaguje niewłaściwie, nieoptymalnie.
Zaburzeniem zachowania możemy nazwać zachowanie nieadekwatne do sytuacji, takie
które jest regułą. Jeśli dziecko reaguje nieracjonalnie na daną sytuację-mówimy o
nieadekwatności zachowania. O zaburzeniach zachowania mówimy wówczas, gdy
przypominają one reakcje ,,automatyczne”. W określonych sytuacjach automatycznie
uruchamiają się te same zachowania- w danych sytuacjach uczeń reaguje zawsze tak samo
mimo, iż zna regulaminy, reguły postępowania, zasady. Uczeń wykazuje sztywność
zachowań, reakcji, nie potrafi, bądź nie chce w danej sytuacji zachowywać się inaczej.
Odgrywa stereotyp ,czyli-ta sama sytuacja-ta sama reakcja .Przez to uczeń nie może budować
relacji z otoczeniem, która byłaby satysfakcjonująca dla obu stron .Nie wyciąga wniosków
,nie zdobywa umiejętności ,które pozwoliłyby mu budować ”dobre” więzi, naraża się na
negatywne reakcje środowiska ,w którym funkcjonuje; przez to przeżywa stres i czuje się źle
/często ma poczucie winy,/ świadomość, że jego postępowanie i działanie jest nieskuteczne i
nieakceptowane. Świadomość nieakceptowania ,nieskuteczności swego działania wyzwala
często agresję .To w przekonaniu ucznia często jedyna metoda skuteczności i „zaistnienia” w
środowisku szkolnym i pozaszkolnym. Zachowania agresywne powodują z kolei krytyczną
ocenę środowiska, negatywne konsekwencje społeczne .W tym momencie „zamyka się koło”.
Uczeń nie widzi szans na wyjście z tej sytuacji , zaczyna mu być z tym dobrze , wzrasta jego
poczucie wartości dzięki akceptacji grupy nieformalnej ,którą często wokół siebie skupia .
Zachowania negatywne-zaburzone mają swoje podłoże. Może to być:
-poczucie zagrożenia w rodzinie lub w grupie rówieśniczej,
-nieumiejętność radzenia sobie z sytuacjami trudnymi,
-lęk,
-złość,
-niechęć,
-brak poczucia bezpieczeństwa i zrozumienia ze strony dorosłych.
Często dorośli oceniają, że uczeń który „ sprawia kłopoty wychowawcze” nie czuje i nie
przeżywa tych emocji. To jest błędne rozumowanie. Pod maską obojętności często kryje się
nieumiejętność radzenia sobie z sytuacjami trudnymi i wrażenie, że uczeń akceptuje „zło”.
Należy pamiętać/ w relacjach z młodymi ludźmi/, że często czują oni napięcie w
związku z nieumiejętnością radzenia sobie w różnych sytuacjach. Brak akceptacji może
powodować, że jedyną możliwością na zbudowanie sobie wizerunku siebie, jako osoby
wartościowej, postrzeganej „pozytywnie” przez grupę kolegów jest postępowanie niezgodne z
normami społecznymi. Brak poczucia bezpieczeństwa i akceptacji ze strony środowiska
rodzinnego przenosi się na środowisko rówieśnicze, szkolne. Tam młody człowiek może
„zaistnieć, zbudować swoją wartość i odwrotnie”?
Zaburzenia zachowania są ściśle powiązane z urazami, które człowiek przeżywa. Zbyt
trudne doświadczenia, z którymi uczeń nie może sobie poradzić, bo przekroczyłyby jego
możliwości są najczęściej przyczyną zaburzeń zachowania. Nie znaczy to, że zawsze uczeń
nie radzi sobie z trudnościami. Gdy wywołują one poczucie zagrożenia, świadomość, że „nie
poradzę sobie”, sprawi, że uczeń nie potrafi skorzystać ze swoich pozytywnych potencjałów
takich jak:
-wiedza o otaczającym świecie, o ludziach,
-wiara we własne siły,
-wcześniej odniesione sukcesy,
-przekonanie, że ma się oparcie w otoczeniu,
-pamiętanie o sukcesach ,nawet tych bardzo małych, które wcześniej odniosłem.
Niebezpiecznym jest fakt, że u dziecka często w świadomości pozostają doświadczenia,
które pozostawiają po sobie urazy; urazy spowodowane zagrożeniem fizycznym lub
psychicznym np.: bicie, popychanie, odczucie, że nie jest się kochanym, rozumianym, czy
wreszcie bycia akceptowanym.
Często zaburzenia zachowania są wynikiem :
-odrzucenia emocjonalnego,
-demoralizacji otoczenia,
-braku szacunku,
-przemocy,
-bezsilności,
-poczucia samotności,
-poczucia obojętności otoczenia w sytuacjach trudnych.
Zachowania dorosłych są często przyczyną zaburzeń zachowania dzieci.
Czynnikami przyczyniającymi się do w/w są:
-zniechęcenie dorosłych,
-niewiara w dziecko,
-niewiara w możliwość opanowania przez własne dziecko nowych umiejętności,
-niewiara, że „moje dziecko” potrafi pokonać trudności,
-bycie przez dziecko świadkiem sytuacji, w których dorośli nie okazują sobie szacunku,
miłości, traktują się źle, krzywdzą, okazują agresję.
Warunkiem, że trudne doświadczenia życiowe dziecka nie pozostawią trwałych śladów
jest fakt, iż istnieje możliwość, że poza tymi sytuacjami spotka krąg ludzi, którzy okażą mu
zainteresowanie, zrozumienie; potrafią go wysłuchać, dostarczą potrzebnych informacji,
wyjaśnień, często pomogą.
Przeżycia traumatyczne mogą być przyczyną trwałych zaburzeń zachowania.
Powtarzające się niekorzystne sytuacje w grupie rówieśniczej, środowisku, szkole
również powodują zaburzenia zachowania. Pożądanym jest, aby pomóc dziecku
poradzić sobie z urazem. Jeśli bowiem żyje ono w zagrożeniu, to spowodować może
uogólnienie n a całe życie i wyprowadzenie błędnego sądu, że zawsze taka sytuacja jest „bez
wyjścia”. Dziecko często reaguje tak, jak w podobnej sytuacji reagowało kiedyś, przeżywa
podobne bądź takie same emocje, myśli, zachowania.
Dziecko o zaburzonym zachowaniu często przypisuje ludziom motywy i cele , jakie
przypisywało im, gdy doznało urazu.
Przyczyną zaburzeń zachowania i trwałych skutków urazów są więc:
-przeżycia emocjonalne,
-określone zachowania,
-sądy poznawcze,
-niepowodzenia,
-bolesne i trudne doświadczenia,
-poczucie zagrożenia,
-stopień uogólnienia związanego z sądem poznawczym.
Cechy zaburzeń to:
-nieadekwatność,
-sztywność reakcji,
-szkodliwość dla dziecka i jego otoczenia.
Skutkami urazów są też zaburzenia emocjonalne takie jak:
-lęk,
-poczucie krzywdy,
-poczucie bezsilności,
-złość,
-wstyd,
-nienawiść,
-agresja.
A więc pamiętajmy, by nie deprecjonować i nie ośmieszać możliwości
intelektualnych dziecka, nie odrzucać, nie być powodem przemocy fizycznej bądź
psychicznej.
W sytuacjach zaburzeń zachowania twórzmy możliwości udziału dzieci w
procesie socjoterapeutycznym, by zmieniać sądy poznawcze, wzorce zachowań, uczyć
umiejętności odreagowywania emocjonalnego.
W postępowaniu terapeutycznym ważne jest prawidłowe postawienie diagnozy tzn.
rozpoznanie charakteru trudności dziecka i analizie zaburzeń w jego relacjach ze światem.
Celem diagnozy jest zebranie informacji umożliwiających zaprogramowanie zajęć
korygujących, dostosowanych do typu zaburzeń. Ważne jest w diagnozie określenie urazów i
towarzyszących im zaburzonych sądów poznawczych o rzeczywistości.
W postępowaniu diagnozującym należy:
*wyodrębnić sytuacje, w których uczeń prezentuje wyraźnie odbiegające od normy
zachowania,
*dokonać analizy i określić trudności, sytuacje, obszar relacji,
*wyodrębnić charakter zaburzeń.
W tym celu należy poszerzyć swoją wiedzę o uczniu. Pomocne mogą być
*wywiady z rodzicami,
*rozmowy z samym uczniem,
*skierowanie na badania do PPP,
*współpraca z pedagogiem i psychologiem.
W pracy z uczniem, która ma pomóc w eliminowaniu zaburzeń zachowania
należy pamiętać o wielu zasadach, bez których nie da się osiągnąć pozytywnych
wyników. Ważnym elementem jest atmosfera afirmacji-dostrzegania pozytywnych cech
ucznia, jego dokonań i zdolności. W pracy z uczniem z zaburzeniami zachowania
starajmy się unikać krytyki, wytykania błędów, wad, niedociągnięć. Spróbujmy
dostrzec to, co dobre, pozytywne. Długotrwała krytyka bowiem powoduje, że osoba nią
obarczona traci poczucie wiary w siebie. Krytyka powoduje, że albo uczeń „zamyka się”
albo „atakuje”. Tylko budowanie poczucia bezpieczeństwa może dawać pozytywne
efekty w pracy z uczniem zaburzonym. To nauczyciel powinien budować te pozytywne
relacje, które pozwolą uczniowi czuć się bezpiecznie .To on doświadczony, znający życie
winien modelować pozytywne odnoszenie się do siebie nawzajem różnych uczniów.
Zastąpienie wzajemnej deprecjacji postawą afirmacji jest trudne i długotrwałe. Praca z
uczniem o zaburzonym zachowaniu może dawać niewielkie efekty, ale nie można jej
zaniechać i zrezygnować z działań zmierzających do poprawy.
W oddziaływaniach wychowawczych ważna jest też umiejętność nawiązania
bliskiego kontaktu z uczniem. Jeśli potrafimy stworzyć bezpieczne relacje, w których
traktujemy ucznia jak sojusznika, wówczas jest szansa na pozytywną pracę. Powinniśmy
dać odczuć uczniowi, że interesują nas jego problemy, życie, troski, zainteresowania .W
ten sposób uczeń ma szansę do odreagowania emocjonalnego; może uczyć się
pozytywnych zachowań. W pracy z uczniem zaburzonym powinniśmy kierować się
zasadą otwartości-przyjmować i przekazywać informacje, dzielić się doświadczeniami i
wyrażać emocje. To przełamuje poczucie izolacji i samotności. Dzielenie się
informacjami i doświadczeniem daje szansę na dostrzeganie możliwości wspólnego
rozwiązywania problemów.
Ważne jest również, abyśmy ukazywali uczniom obowiązujące normy i starali
się nakłaniać do ich przestrzegania.
Często przyczyną zaburzeń zachowania u uczniów są problemy wywodzące się
z życia rodzinnego lub najbliższego otoczenia, z którego uczniowie wywodzą się. Często
uczniowie mają urazy spowodowane alkoholizmem najbliższych. Rodzina, w której
„jest alkohol” wyposaża młodego człowieka w przeżycia trudne. Ciągła groźba awantur
i przemocy fizycznej, brak zrozumienia i miłości to czynniki, dzięki którym dzieciom
świat jawi się jako źródło zagrożenia, agresji, nieżyczliwości. Dziecko postrzega tak
świat; nie mówi nikomu o swoich przeżyciach. Ból, wstyd wiążący się z alkoholizmem
najbliższych uniemożliwia dzielenie się ważnymi wydarzeniami. Dzieci za ten stan w
rodzinie winią często siebie; wstydzą się swojej sytuacji. Urazowym sytuacjom
domowym mogą przeciwstawić się akceptujące, życzliwe, pozbawione przemocy
kontakty z rówieśnikami i nauczycielami. Nie należy ucznia zmuszać do mówienia o
swojej sytuacji rodzinnej. Nauczyciel powinien tworzyć takie sytuacje, w których o
powyższych problemach będzie mówił do grupy, nie do pojedyńczego ucznia. Dobrze,
jeśli nauczyciel potrafi zainscenizować zajęcia , w których przekaże wiele informacji na
temat, próbując w ten sposób uwolnić się z poczucia winy i wstydu.
Pamiętajmy, że uczeń jest młodym człowiekiem dla którego świat otaczający
jest postrzegany przez pryzmat rodziny, środowiska, szkoły .Stwarzajmy takie sytuacje,
by to postrzeganie było pozytywne; by pozwalało na budowanie dobrych relacji
z otoczeniem, relacji pozbawionych zaburzeń zachowania.
za: T. Bukowiecką
Indywidualizacja pracy z uczniem z dysleksją na lekcjach różnych
przedmiotów.
Uzasadnienie potrzeby, wskazanie problemów oraz sposobów realizacji.
I. Co to jest dysleksja?
Terminem dysleksja rozwojowa określa się specyficzne trudności w nauce czytania i pisania u
osób o prawidłowym rozwoju intelektualnym. Te zaburzenia w uczeniu mogą występować w
formie trudności o węższym zakresie:
− dysleksja – specyficzne trudności w czytaniu, którym często towarzyszą trudności w
pisaniu;
termin pochodzi od przedrostka dys-, który w języku łacińskim (dis- w języku greckim)
oznacza brak czegoś, trudność, niemożność, nadaje negatywne znaczenie, oraz od czasownika
lego,
– „czytam” lub lexis – „wyrazy”, „słowa” (język łaciński, język grecki).
− dysortografia – specyficzne trudności z opanowaniem poprawnej pisowni (w tym błędy
ortograficzne); termin pochodzi od wyrazu greckiego orthos – „prawidłowy” i grapho –
„piszę”,„rysuję”.
− dysgrafia – trudności w opanowaniu właściwego poziomu graficznego pisma; termin
pochodzi od greckiego słowa grapho – „rysuję”
Trudności w czytaniu i pisaniu ujawniają się dopiero w szkole, ale już w okresie
przedszkolnym można zauważyć objawy, które cechują tzw. dzieci ryzyka dysleksji2.
II. Objawy dysleksji w starszym wieku szkolnym
Przykłady typowych trudności w nauce w poszczególnych przedmiotach3:
● Język polski:
− wolne tempo pisania i czytania;
− trudności ze zrozumieniem i zapamiętaniem czytanego tekstu;
− niekształtne, nieczytelne pismo;
− trudności z uczeniem się tekstów na pamięć;
− nieprawidłowa pisownia (błędy ortograficzne mimo znajomości zasad pisowni);
− trudności z organizacją tekstu;
− błędy gramatyczne.
● Języki obce:
− trudności z wymawianiem i zapamiętywaniem słów;
− nieprawidłowa wymowa;
− trudności z rozumieniem i zapamiętywaniem tekstu mówionego lub nagranego na taśmę;
− trudności z zapisem wyrazów, które mają obraz graficzny odrębny od obrazu słyszanego;
− kłopoty z zapisem wyrazów w poprawnej formie gramatycznej.
● Matematyka:
− błędne zapisywanie i odczytywanie liczb wielocyfrowych;
− przestawianie cyfr;
− trudności z liczeniem w pamięci;
− niemożność opanowania tabliczki mnożenia;
− problemy z rysowaniem wykresów, rzutów figur;
− trudności w posługiwaniu się schematami, wykresami, diagramami;
− problemy z zapisem liczb dziesiętnych;
− trudności z zapamiętywaniem definicji matematycznych;
− chaotyczny zapis działań;
− błędy w przepisywaniu;
− problemy z rozwiązywaniem zadań tekstowych z powodu słabego rozumienia czytanych
treści;
− mylenie indeksów dolnych i górnych;
− trudności w obliczaniu objętości i powierzchni brył i figur złożonych;
− trudności w obliczaniu dłuższych równań i układów równań, pomyłki w zapisie obliczeń,
pomijanie części działania, mylenie linijek, opuszczanie danego składnika.
● Historia i wiedza o społeczeństwie:
− trudności z zapamiętaniem nazw, nazwisk, dat i chronologii;
− problemy z analizowaniem i czytaniem map i wykresów;
− utrudnione czytanie tekstów źródłowych, szczególnie napisanych nietypową czcionką;
− trudności ze zrozumieniem dłuższego tekstu.
● Biologia:
− trudności z opanowaniem terminologii;
− problemy z organizacją przestrzenną schematów i rysunków;
− trudności z zapisem i zapamiętaniem łańcuchów reakcji biochemicznych;
− trudności z opanowaniem systematyki.
● Chemia:
− mylenie pojęć;
− trudności z zapamiętywaniem symboli, wzorów, reakcji chemicznych;
− nieprawidłowe zapisywanie łańcuchów reakcji chemicznych;
− mylenie indeksów dolnych i górnych;
− trudności z rysowaniem wzorów strukturalnych.
● Geografia:
− trudności z posługiwaniem się mapą i skalą;
− kłopoty z orientacją na mapie;
− trudności w określaniu kierunków geograficznych, mylenie kierunków;
− mylenie pojęć i nazw geograficznych, zwłaszcza podobnie brzmiących;
− trudności w obliczaniu współrzędnych geograficznych;
− problemy z zapisywaniem jednostek.
● Fizyka:
− trudności z zapamiętywaniem definicji;
− trudności z zapamiętywaniem wzorów i ich przekształcaniem;
− kłopoty z rozwiązywaniu zadań z treścią;
− problemy z zapisywaniem jednostek;
− problemy z zapisywaniem indeksów.
● Sztuka:
− trudności z czytaniem nut;
− trudności z opanowaniem pisma technicznego i wykonywaniem rysunków technicznych;
− problemy z wykonywaniem modeli brył;
− niechęć do rysowania i wycinania;
− trudności ze szczegółowym analizowaniem obrazów.
● Wychowanie fizyczne:
− trudności z opanowaniem układów gimnastycznych;
− trudności w bieganiu, ćwiczeniach równoważnych;
− trudności w opanowaniu gier wymagających użycia piłki;
− problem z orientacją w schemacie ciała, trudności ze zwrotami w tył przez lewe lub prawe
ramię.
III. Pomoc uczniom z dysleksją
1. Formy pomocy
Podstawowym zadaniem nauczyciela jest:
a) − dostrzec dziecko ze specyficznymi trudnościami w uczeniu się,
b) − zapewnić mu dostęp do badania diagnostycznego,
c) − pomóc uczniowi w pełni wykorzystać swoje możliwości intelektualne.
Dzieci z dysleksją mają specjalne potrzeby edukacyjne. Potrzebują one pomocy
pedagogicznej w formie specjalnie opracowanych wymagań dostosowanych do ich
możliwości oraz dodatkowej pomocy psychologiczno-pedagogicznej.
Pomoc w szkole może być organizowana poprzez takie formy, jak:
− zajęcia korekcyjno-kompensacyjne,
− zajęcia dydaktyczno-wyrównawcze,
− zajęcia logopedyczne.
2. Jak pracować z uczniem z dysleksją
Praca z uczniem z dysleksją wymaga wysiłku i cierpliwości. W zespole klasowym znajdują
się uczniowie z różnorodnymi trudnościami. Trzeba więc zadbać o ich właściwe usadowienie
w sali lekcyjnej. Dzieci te nie powinny zajmować ostatnich ławek, bo wtedy najczęściej
sprawiają kłopoty w utrzymaniu dyscypliny i porządku. Należy też zmieniać organizację
przestrzeni klasy poprzez przestawianie ławek, stosownie do zadań realizowanych podczas
lekcji.
Indywidualizacja pracy w klasie szkolnej
• Pomagać opanować chaos powstający na kartce papieru (częściej stosować techniki
mnemotechniczne, angażować wszystkie zmysły), np. obrazek przedstawiający określony
układ figur pomoże redagować podanie (schemat graficzny podania, s. 165 w: M.
Bogdanowicz, A. Adryjanek Uczeń z dysleksją w szkole).
• Pomagać opanować chaos w podręczniku lub tekście literackim.
• Rozpoznanie „przeciwnika” – szczegółowa analiza zawartości podręcznika (Gdzie jest spis
treści? Jak jest skonstruowany? Gdzie znajdziesz teksty informacyjne? Gdzie znajdziesz
teksty literackie? Gdzie są polecenia i jak są zaznaczone? Jakie rodzaje ilustracji, map i rycin
dostrzegasz? Czemu mogą służyć? Gdzie znajdują się indeksy i jakiego są typu? Czego
w nich szuka?)
• Praca z tekstem zawsze z ołówkiem w ręku (tworzenie map tekstu według ustalonego
klucza
– załącznik 1, metryczka tekstu lirycznego, s. 177 w: M. Bogdanowicz, A. Adryjanek
Uczeń z dysleksją w szkole, schemat mapy myślowej, s. 191 w: M. Bogdanowicz, A.
Adryjanek Uczeń z dysleksją w szkole).
• Pomagać opanować chaos zapisów w zeszycie
− „zeszyt studenta” (należy wydzielić odpowiednie miejsca przeznaczone na: nowo poznane
pojęcia, mapy myślowe, schematy notatek, uwagi, pomysły – s. 186 w: M. Bogdanowicz,
A. Adryjanek Uczeń z dysleksją w szkole)
− „notatki – mapy myśli,”
− metoda „twórz schemat pracy/notatki” (Zasada W–R–Z – każda wypowiedź pisemna i
ustna musi mieć wstęp, rozwinięcie i zakończenie. Wszystkie te części trzeba przed pisaniem
pracy wydzielić graficznie; dodatkowo można wprowadzić części zawierające
słownictwo, które uczeń powinien zastosować, s. 188 w: M. Bogdanowicz, A. Adryjanek
Uczeń z dysleksją w szkole)
• Planując zajęcia pamiętać o tym, że:
− uczeń z dysleksją szybko się męczy, więc należy zmieniać rodzaj ćwiczeń;
− „dobrze wplecione w tok lekcji działania z przedmiotami i obiektami zintensyfikują
doznania uczniów, wspomogą wykorzystywane typowo kanały percepcji przez przeżywanie
i działanie”(np. budowanie teatru antycznego),
− warto systematycznie stosować pracę w grupach, ponieważ może ona wyposażyć ucznia
w ważne umiejętności, takie jak planowanie zadań, współpraca z innymi, dzielenie się
informacjami, wymiana doświadczeń, praca zespołowa, dokonywanie oceny pracy własnej
i grupy uczniów, dyskusja,
− uczeń z dysleksją musi pracować o wiele więcej niż uczeń niemający trudności, więc nie
należy obszernych prac domowych zadawać z lekcji na lekcję.
• Częściej odpytywać ustnie.
• Wydłużać czas na prace pisemne.
• Pozwolić przygotowywać prace za pomocą komputera.
3. Sposób oceniania
• Prace pisemne oceniać przede wszystkim na podstawie treści.
• Nie podkreślać błędów ortograficznych innym kolorem, ale poprawić tak, by wyraz był
czytelny.
• Nie oceniać strony graficznej pracy.
• Wystawiając ocenę klasyfikacyjną, brać pod uwagę przede wszystkim wypowiedzi ustne i
stronę merytoryczną prac pisemnych.
● Stworzyć warunki, w których uczniowie czują się bezpiecznie :
− nie stwarzać atmosfery zdenerwowania, napięcia, lecz dążyć do spokoju i wzajemnego
zaufania,
− posadzić ucznia blisko siebie, by móc go obserwować i pomagać mu,
− nie przeciążać czytaniem i przepisywaniem, lecz dostosowywać prace do jego możliwości,
− nie wyrywać nagle do odpowiedzi,
− chwalić i nagradzać nie tyle za efekty pracy, ile za włożony wysiłek,
− być życzliwym, pogodnym, cierpliwym przewodnikiem.
Na podstawie :
M. Bogdanowicz, A. Adryjanek Uczeń z dysleksją w szkole.