xvii. zagregowany popyt i podaż
advertisement
I. 1. Model Simple Economy Podstawowa tożsamość makroekonomiczna najogólniej opisująca zależności w gospodarce jako całości, która charakteryzuje się otwartością (występuje eksport i import) oraz w której działa państwo jako podmiot gospodarowania (podatki i transfery), wygląda następująco: , gdzie: Y - wartość produktu krajowego brutto; Yd - dochody osobiste do dyspozycji (realne); C - wydatki konsumpcyjne gospodarstw domowych; S - oszczędności; I - wydatki na dobra inwestycyjne; G - wydatki rządowe na zakup dóbr inwestycyjnych i konsumpcyjnych; NX - eksport netto (eksport minus import); R - transfery rządowe do gospodarstw domowych i sektora prywatnego (subwencje, dotacje); T- podatki i inne płatności nie podatkowe. II. MIERNIKI 1. System mierników makroekonomicznych (MPS, SNA) MPS -uwzględnia tylko efekty pracy produkcji i obejmuje efekty sfery produkcji materialnej i sfery usług materialnych. MPS zakłada ze podstawa tworzenia dochodu narodowego jest tzw. Praca produkcyjna, czyli dochód narodowy tworzony jest przez ludzi zatrudnionych w sferze produkcyjnej. SNA- zakłada, że każda praca społecznie pożyteczna służy powiększaniu dobrobytu społecznego. System uwzględnia sferę produkcji materialnej i sferę usług nie materialnych(nauka, kultura, sport, wojsko). SNA przyjmuje ze każda praca społecznie użyteczna zwiększa wartość dochodu narodowego, obejmuje zarówno działalność gospodarcza i usługi materialne. Dwa podstawowe mierniki w skali SNA to PNB i PKB Zmiany składników MPS i SNA powodują zmiany wartości produktu narodowego. 2. Produkt krajowy brutto (pol. PKB, ang. GDP) to miara produkcji wytworzonej przez czynniki wytwórcze, zlokalizowane na terytorium danego kraju bez względu na to, kto jest ich właścicielem. a/ Luka PKB Kiedy rzeczywista produkcja odpowiadająca równowadze różni się od potencjalnej, powstaje dodatnia (Y E<YP) lub ujemna (YE>YP) luka PKB. Jej przy-czyną są zbyt małe (luka deflacyjna) lub zbyt duże (luka inflacyjna) planowane wydatki autonomiczne (Ca + Ipl + Gpl + Xpl). PKB w cenach rynkowych to miara produkcji rynkowej łącznie z podatkami pośrednimi na dobra i usługi. PKB w cenach czynników wytwórczych to miara produkcji rynkowej z pominięciem podatków pośrednich. Dochody netto z tytułu własności lub pracy za granicą to różnica pomiędzy dochodami obywateli danego kraju uzyskanymi za granicą a odpływem dochodów z własności lub pracy należnych cudzoziemcom. 3. Produkt narodowy brutto (pol. PNB, ang. GNP) to pieniężny wskaźnik bieżącej wartości rynkowej wszystkich dóbr i usług finalnych (nabywanych przez ostatecznych użytkowników), wytworzonych w gospodarce w danym okresie (równe sumie wartości dodanych i sumie dochodów czynników produkcji); PNB = suma PKB i dochodów netto z pracy lub własności za granicą i podatków pośrednich (miara całkowitych dochodów osiąganych przez obywateli danego kraju - bez względu na miejsce świadczenia usług). PNB per capita to produkt narodowy brutto na jednego mieszkańca w USD (przeliczany wg oficjalnego kursu lub wg porównania siły nabywczej obu walut). a/ Metody obliczania PNB: a) wydatkowa - sumowanie wydatków ponoszonych przez gospodarstwa domowe, przedsiębiorstwa prywatne, przedsiębiorstwa publiczne, agendy rządu i agendy władzy regionalnej oraz sektor międzynarodowy (eksport netto; b) dochodowo-zasobowa - sumowanie płatności dochodowych wypłacanych właścicielom wykorzystywanych czynników produkcji (wynagrodzenia pracowników, dochody właścicieli przedsiębiorstw, dochody z rent, zyski przedsiębiorstw) wraz z pośrednimi podatkami od przedsiębiorstw i amortyzacją. b/ Rodzaje PNB: a) nominalny - liczony w cenach bieżących; b) realny - liczony w cenach stałych (uzyskany przez zastosowanie deflatora, wyrażającego wpływ inflacji: PNB nominalny podzielony przez deflator). Deflator cen PNB przelicznik obejmujący zmiany cen wszystkich wytworzonych w danym okresie dóbr i usług finalnych, tj. dóbr konsumpcyjnych, inwestycyjnych, surowców, produktów przemysłowych, produktów rolnych itp. Deflator cen produktu narodowego brutto wyraża koszt nabycia dóbr i usług finalnych uwzględnionych w tym produkcie w wybranym roku w stosunku do kosztu nabycia tych samych pozycji w roku podstawowym (bazowym). Zastosowanie deflatora cen umożliwia porównywanie wartości względnych (realnych), a nie absolutnych (nominalnych) i powoduje, że zmiany produktu narodowego brutto w czasie odzwierciedlają zmiany rzeczywistej produkcji, a nie zmiany poziomu cen. c/ Wady PNB: nie ujmuje produkcji nie przeznaczonej na rynek; nie ujmuje szarej i czarnej działalności gospodarczej; nie ujmuje czasu wolnego jako dobra; nie obejmuje renty konsumenta z posiadanych dóbr trwałych; obejmuje produkcję tzw. antydóbr: zanieczyszczeń środowiska, broni, tytoniu itp. 4. Produkt narodowy netto (pol. PNN, ang. NNP) to produkt narodowy brutto pomniejszony o odpisy amortyzacyjne majątku trwałego przedsiębiorstw. Dochód narodowy (pol. DN, ang. NI) to całość dochodów wypłacanych właścicielom wykorzystywanych czynników produkcji (procenty - kapitał, renty - ziemia i płace - praca) równa całkowitym kosztom produkcji dóbr i usług zawartych w PNN. Dochody osobiste (pol. DO, ang. PI) to ta część dochodu narodowego, która jest wypłacana poszczególnym jednostkom (osobom fizycznym). Dochody osobiste do dyspozycji (pol. DOD, ang. DPI) to dochody osobiste pomniejszone o kwotę podatków osobistych i opłat nie podatkowych. III. ZRÓWNOWAŻONY POZIOM PRODUKCJI 1. Okrężny przepływ dochodów i wydatków (zasobów rzeczowych i pieniężnych) w gospodarce polega na dostarczania przez gospodarstwa domowe przedsiębiorstwom czynników produkcji, za które otrzymują wynagrodzenie (Y) umożliwiające nabywanie dóbr i usług (C) dostarczanych przez przedsiębiorstwa (wydatki gospodarstw stanowią więc wpływy przedsiębiorstw i odwrotnie). 2. Odpływy z obiegu okrężnego: a) oszczędności (S) - część kwoty zarobionej przez gospodarstwa domowe, która nie została wydana; b) podatki (T) - środki finansowe przeznaczone na funkcjonowanie państwa c) import (Q) - wydatki gospodarstw domowych na dobra wytworzone poza obiegiem. 3. Dopływy do obiegu okrężnego: a) inwestycje zamierzone (I) - przewidziane i planowane zakupy dóbr kapitałowych, używanych do produkcji innych dóbr i usług (nie zalicza się do nich zapasów produkcyjnych, stanowiących inwestycje nie zamierzone); b) wydatki rządowe (G) - zakupy dóbr i usług przez państwo; c) transfery rządowe (R) - środki materialne przekazane w formie subwencji, dotacji, zasiłków gospodarstwom domowym; d) eksport (X) - sprzedaż dóbr poza obiegiem. W modelu uwzględniającym wszystkie odpływy i dopływy do obiegu, globalny zagregowany popyt wynosi: , gdzie: A- zagregowany popyt; C - popyt konsumpcyjny (gospodarstw domowych); I - popyt inwestycyjny (przedsiębiorstw); G - wydatki rządowe; R - transfery rządowe; NX - eksport netto (różnica pomiędzy eksportem a importem). Wytworzony w takim modelu dochód narodowy jest dzielony wg formuły: , gdzie: Y - dochód narodowy; C - popyt konsumpcyjny; S - oszczędności; T - podatki. 4. Obieg (gospodarka) znajduje się w stanie równowagi, gdy globalny popyt jest równy globalnej podaży, czyli gdy A = Y (produkcja przedsiębiorstw jest tu rozumiana jako dochód właścicieli czynników produkcji), co prowadzi do formuły: . Gospodarka znajduje się więc w równowadze, gdy suma odpływów z obiegu okrężnego jest równa sumie dopływów do tego obiegu. 5. Podział dochodu na część przeznaczoną do konsumpcji (C) i na oszczędności (S) zależy od: - krańcowej, psychologicznej skłonności do konsumpcji (c), - krańcowej psychologicznej skłonności do oszczędzania (s). Wyrażają to wzory: gdzie oznacza konsumpcję autonomiczną, niezależną od rozmiarów dochodu. Kolejne elementy zagregowanego popytu nie zależą od dochodu, można je więc traktować jako wielkości autonomiczne: , gdzie . W związku z tym zmiany dochodu (np. podatki) będą powodowały zmiany wzdłuż krzywej zagregowanego popytu określonej wzorem, a zmiany w obrębie innych czynników będą powodowały przesunięcie krzywej zagregowanego popytu w górę lub w dół. 6. Poziom produkcji (dochodu) nazywamy zrównoważonym, jeśli rozmiar produkcji jest równy występującemu zagregowanemu popytowi. Gospodarkę, która sama zmierza do takiego stanu nazywamy stabilną. IV. EFEKT MNOŻNIKOWY 1. Mnożnik - stosunek zmiany produkcji zapewniającej utrzymanie równowagi do powodującej ją zmiany w wydatkach autonomicznych; określa jak mocny wpływ wywołują zmiany w popycie autonomicznym na zmianę w dochodzie narodowym: . 2. Efekt mnożnikowy polega na zwielokrotnieniu wzrostu dochodu narodowego pod wpływem jednorazowego zwiększenia popytu autonomicznego. Zachodzi on wówczas, gdy w gospodarce istnieją wolne zasoby czynników produkcji (nie wykorzystane zdolności wytwórcze, umożliwiające wzrost produkcji). Wartość mnożnika zależy od poziomu konsumpcji w ramach danej gospodarki, a wiemy że wpływa na nią krańcowa, psychologiczna skłonność do konsumpcji: , wielkość podatków, czyli wysokość dochodów realnych: oraz krańcowa skłonność do importu, wyrażona w formule: uwzględnieniu tych zależności mnożnik przyjmuje następującą postać: . Po . a/ Efekt działania mnożnika będzie więc tym większy: - im większa część dochodu zostanie przeznaczona na konsumpcję (im większe c); - im mniejsza część dochodu zostanie przeznaczona na podatki (im mniejsze t); - im mniejsza część dochodu zostanie przeznaczona na zakup dóbr importowanych (im mniejsze m). V. ODROCZONE FUNKCJE KONSUMPCJI Prosta funkcja konsumpcji dotyczy konsumowania bieżącego dochodu, w praktyce mamy jednak do czynienia z tzw. odroczoną funkcją konsumpcji , która mówi o tym, że konsumpcja w okresie t odnosi się do dochodu z poprzedniego okresu (konsumenci odkładają dochód, by wydać go w następnych okresach). 1. Fazy obrotu ekonomicznego: a) odroczenie Robertsona - przedział czasowy pomiędzy uzyskaniem dochodu Y a jego zaplanowanym wydaniem na zakupy; odroczenie to związane jest z przewidywaniami i oczekiwaniami gospodarstw domowych; gdy dochód się zmienia odroczenie to może powodować nie zamierzone oszczędności dodatnie lub ujemne; b) odroczenie Lundberga - przedział czasowy pomiędzy zakupem dóbr (wydaniem dochodu, popytem) a produkcją (a właściwie jej dostosowaniem); odroczenie to wynika z przewidywań i oczekiwań przedsiębiorstw; przy zmianach dochodu (wydatkowanego) może prowadzić do nie zamierzonych inwestycji dodatnich lub ujemnych; c) odroczenie produkcja-dochód - przedział czasowy pomiędzy przychodami przedsiębiorstwa z produkcji a opłatą czynników tej produkcji w postaci dochodu gospodarstw domowych. 2. Teoria cyklu życia (analizuje motywy oszczędzania): - oszczędności z okresu aktywności zawodowej gwarantują konsumpcję na stare lata (z uwzględnieniem wydatków na dzieci); - konsumpcja jest jednakowa w każdym okresie życia; - konsumpcja jest mechanizmem związanym z wydawaniem dochodu całego życia, a nie dochodu bieżącego; - konsumpcja całego życia jest równa dochodowi życia, gdzie: C - planowany poziom konsumpcji; L - lata życia; Z - dochody z pracy; N - lata aktywności zawodowej. 3. Porcja konsumpcji w jednym roku życia: , gdzie to współczynnik aktywności zawodowej. 4. Funkcja oszczędności (na lata życia): . 5. Oszczędności z okresu zatrudnienia równają się konsumpcji w okresie spoczynku, co przy stałym poziomie konsumpcji, wyraża formuła: 6. Realne bogactwo: - jego maksimum osiągamy w momencie przejścia na emeryturę, a w jego skład wchodzi również bogactwo początkowe (darowizna, spadek). 7. Funkcja konsumpcji: , gdzie: a - skłonność do konsumowania realnego bogactwa; c - skłonność do konsumpcji dochodu do dyspozycji (zarobków). 8. Konsumpcja w danym momencie (T): część realnego bogactwa (przy i część bieżących dochodów ). 9. Teoria ciągłego dochodu (bada przyszły dochód na podstawie przeszłości i teraźniejszości): - w długim okresie konsumpcję planuje się w odniesieniu do całego okresu, a nie w odniesieniu do dochodów bieżących; - konsumenci subiektywnie oceniają zmiany zachodzące w ich dochodach; - na dochód ciągły bardziej wpływają dochody z dalszej przeszłości; - jeżeli bieżący dochód jest równy dochodowi okresu poprzedniego konsumenci zakładają, że dochód się nie zmieni; - jeżeli bieżący dochód przewyższa dochód poprzedni, to dochód ciągły wzrasta wolniej niż dochód bieżący; - krótkookresowa skłonność do konsumpcji jest mniejsza niż długookresowa. 10. Funkcja konsumpcji: , gdzie YP to ciągły dochód do dyspozycji. 11. Ciągły dochód: , gdzie: Y - dochód bieżący; Y-1 - dochód poprzedni; m - udział konsumpcji w dochodzie (zawsze mniejsze od 1). 12. Hipoteza względnego dochodu (efekt rygla): - bieżąca konsumpcja zależy nie tylko od bieżącego dochodu, ale również od historii dochodu; - bieżąca konsumpcja jest ustalana na podstawie „szczytowego” poziomu dochodu: - jeżeli dochód maleje konsumpcja pozostaje na poziomie poprzedniego (wyższego) dochodu, - jeżeli dochód rośnie konsumpcja rośnie do poziomu nowego (wyższego) dochodu. VI. INWESTYCJE 1. Interpretacja równości I = S: a) teoria klasyczna - oszczędności określają inwestycje, a równowagę ustala się przez zmianę stopy procentowej, dostosowując popyt na inwestycje do podaży kapitału, będącej wynikiem oszczędzania; b) teoria keynesowska - inwestycje określają oszczędności, a równowagę ustala się przez zmiany dochodu narodowego z uwzględnieniem danej skłonności do oszczędzania 2. Wpływ zjawisk ekonomicznych na poziom inwestycji: a) ilość pieniądza wpływa na poziom inwestycji przez stopę procentową (im więcej pieniędzy, tym niższa stopa procentowa, tym większe inwestycje); w takiej sytuacji poziom inwestycji zależy również od preferencji płynności (jej utraty); b) marginalna stopa produkcyjności kapitału pobudza inwestycje jeśli jest wyższa od stopy procentowej; c) psychologia zachowań przedsiębiorców (przewidywania) wpływa na inwestycje, gdyż inwestycje wpływają na przyszłe zyski (przyszły zbyt towarów i usług): d) paradoks oszczędzania: wzrost oszczędności w stosunku do dochodu powoduje spadek mnożnika, przez co zmniejsza się dochód, co z kolei powoduje realne zmniejszenie oszczędności (a przez to również inwestycji). 3. Zasada akceleracji wyjaśnia wpływ wydatków konsumpcyjnych na wydatki inwestycyjne, kiedy nie ma wolnych mocy produkcyjnych i trzeba je stworzyć; polega na tym, że zmiana popytu konsumpcyjnego powoduje o wiele szybsze zmiany popytu inwestycyjnego (wielokierunkowe i zróżnicowane). 4. Poziom inwestycji mieszkaniowych (traktowanych jako jedna z form aktywów kapitałowych): a) zależy głównie od popytu na istniejący zasób mieszkaniowy, na który wpływają: - zamożność społeczeństwa, - poziom realnych dochodów z innych form aktywów, - realne dochody netto właścicieli mieszkań; b) podaż nowych mieszkań jest funkcją ich ceny, a ta z kolei kształtuje się pod wpływem bieżącego zasobu mieszkaniowego i popytu; kształt krzywej podaży mieszkaniowej determinowany jest przez koszty czynników produkcji i inne czynniki technologiczne. 5. Poziom inwestycji w zapasy (gromadzone w celu zapewnienia ciągłości produkcji) zależy od: a) kosztów i szybkości realizacji zamówień; b) niepewności popytu j jego wahań (potrzebne są większe zapasy do obsługi nieoczekiwanych wzrostów zapotrzebowania na produkty); c) poziomu sprzedaży (przy wysokim poziomie sprzedaży zmniejsza się niepewność popytu i stosunek zapasy-sprzedaż; niska sprzedaż zwiększa nieprzewidziane zapasy towarów); d) stopy procentowej (zapasy to zamrożenie kapitału, czyli koszt - wzrost stopy procentowej to spadek stosunku zapasy-sprzedaż). VII. CYKLE KONIUNKTURALNE 1. Fazy cyklu koniunkturalnego: a) kryzys (recesja) - produkcja i ceny spadają, rośnie bezrobocie; b) depresja (dna) - stabilizacja produkcji i cen na niskim poziomie, wysokie bezrobocie; c) ożywienie - wzrost produkcji i cen, spadek bezrobocia; d) rozkwit (prosperity, szczytu, boomu) - stabilizacja produkcji i cen na wysokim poziomie, pełne zatrudnienie. a/ Wg Keynesa Kryzysy gospodarcze są wynikiem psychologicznych zachowań konsumentów, którzy nie wydają całego dochodu, tylko go oszczędzają. Cykl koniunkturalny wyjaśnia zatem model „mnożnik – akcelerator”: inwestycje > oszczędności ---» dobra koniunktura ---» zagregowany popyt > zagregowana podaż ---» produkcja i dochód rosną ---» tendencja do wzrostu inwestycji ---» efekt mnożnikowy zwielokrotnia wzrost dochodu ---» wzrost dochodu to wzrost oszczędności, które rosną szybciej niż inwestycje ---» krótkotrwała równowaga oszczędności i inwestycji przechodząca w: oszczędności > inwestycje ---» nadprodukcja ---» spadek inwestycji --» efekty mnożnikowy powoduje wielokrotnie zmniejszenie dochodu ---» zmniejszenie oszczędności ---» równowaga pomiędzy oszczędnościami i inwestycjami na niskim poziomie ---» dochód przestaje maleć i wzrastają inwestycje. Oszczędności i inwestycje równoważone są tu przez poziom dochodu narodowego. b/ Wg Friedmana Kryzys jest spowodowany brakiem kontroli podaży pieniądza wypuszczonego na rynek. Powoduje to inflację, bezrobocie i dekoniunkturę VIII. ZASÓB PIENIĄDZA Pieniądz - to wszelkiego rodzaju środki wymiany i środki płatnicze, których zdolność do zapłaty jest nieograniczona zarówno wtedy, gdy kupujemy jakiś towar lub usługę, jak i wtedy, gdy regulujemy jakieś zobowiązanie finansowe względem kredytodawcy, banku, budżetu centralnego, budżetu lokalnego. 1. Płynność to łatwość, z jaką można zamienić jedno aktywo na drugie. 2. Miary zasobu pieniądza (ze względu na płynność): a) M1: - gotówka, - czeki podróżne, - depozyty na żądanie i rachunki oszczędnościowe z możliwością wystawiania czeków; - b) M2 = M1 plus: depozyty oszczędnościowe, drobne depozyty terminowe, jednodniowe umowy odkupu, udziały w spółkach lokacyjnych (z możliwością wystawiania czeków), krótkoterminowe depozyty w walutach obcych; c) M3 = M2 plus: - duże depozyty terminowe, - terminowe umowy odkupu, - długoterminowe depozyty w walutach obcych; - d) aktywa finansowe o dużym stopniu płynności: obligacje rządowe, akcepty bankowe, weksle handlowe (zobowiązania krótkoterminowe), krótkoterminowe papiery wartościowe Skarbu Państwa. 3. Funkcje pieniądza: a) środek wymiany (miara M1) - usprawnia transakcje (przyjmujemy pieniądz za dobra i usługi wierząc, że będziemy mogli go wydać na inne dobra i usługi); b) magazyn wartości (miara M2) - środek przechowywania siły nabywczej w czasie (pozwala dokonać zakupów w przyszłości); c) jednostka rozrachunkowa - służy do wyrażania wartości i prowadzenia rozrachunków; d) środek (miara) odroczonych płatności. 4. Rodzaje pieniądza: a) towarowy - stanowi wartość sam w sobie; najczęściej jest dobrem szczególnie cenionym; b) symboliczny (papierowy) - środek płatniczy o wartości nadanej przez prawo; siła nabywcza przekracza koszt jego wytworzenia lub wartość jako towaru; c) bezgotówkowy - środek wymiany, którego podstawą jest wierzytelność przedsiębiorstwa prywatnego lub osoby fizycznej (np. wkład bankowy); d) międzynarodowy, np. specjalne prawa ciągnienia (SDRs) - sztuczny międzynarodowy pieniądz kredytowy, służący do rozrachunków pomiędzy państwami a Międzynarodowym Funduszem Walutowym; jego wartość to średnia ważona wartości głównych walut; SDRs rozdzielane są pomiędzy państwa członkowskie w celu zachowania płynności międzynarodowej (równowagi płatniczej) i zwiększenia rezerw banków centralnych; kraje, mające deficyt w bilansie płatniczym, mogą sprzedawać SDRs krajom o nadwyżce w bilansie płatniczym, krajowi wyznaczonemu przez MFW do skupu SDRs, bądź samemu MFW; kraje mogą korzystać z SDRs bezwarunkowo, w zamian muszą jednak płacić odsetki od SDRs i skupować SDRs, gdy zostaną do tego wyznaczone. IX. POLITYKA FISKALNA 1. Polityka fiskalna (budżetowa) zajmuje się sposobami wykorzystania dochodów i wydatków publicznych w celu realizacji zadań stojących przed państwem. 2. Budżet: 1) zespół rachunków, zestawiających na okres jednego roku kalendarzowego wszystkie wpływy i obciążenia państwa; 2) prezentacja programu działania rządu, w którym ogólne cele polityczne i społeczno-gospodarcze cele zostały przedstawione jako finansowe zamierzenia; 3) zespół narzędzi i środków służących realizacji określonych zadań społeczno-gospodarczych państwa. 3. Funkcje polityki budżetowej: a) alokacyjna - kształtowanie podziału czynników wytwórczych między sektor prywatny (pośrednio przez korygowanie cen, dotacji i podatków) i publiczny (bezpośrednio przez przekazanie funduszy na konkretne zadania) i ich dalsza alokacja wewnątrz tych sektorów; b) redystrybucyjna - oddziaływanie państwa na ostateczny podział dochodów indywidualnych poprzez: bezpośrednią redystrybucję dochodów pieniężnych (podatki i transfery socjalne); bezpłatne (lub płatne częściowo) zaspokajanie określonych potrzeb w ramach usług społecznych (oświata, służba zdrowia); oddziaływanie na warunki, w jakich kształtuje się pierwotna dystrybucja dochodów (np. szkolenia zawodowe); c) stabilizacyjna - wykorzystanie budżetu do osiągnięcia makroekonomicznych celów gospodarczych (wysokiego zatrudnienia, niskiej inflacji, zrównoważonego tempa wzrostu gospodarczego, stabilności bilansu płatniczego) poprzez: deficyt lub nadwyżkę budżetową podatki dług publiczny 4. Automatyczne stabilizatory: automatyczne stabilizatory koniunktury można określić jako szczególne środki polityki fiskalnej państwa, których uruchomienie nie wymaga decyzji rządu oraz następuje niezależnie od świadomości potrzeby integracji. Ich działanie ma charakter antycykliczny i wynika ze zdolności niektórych typów podatków i wydatków państwa do reagowania na zmiany poziomu globalnego i zatrudnienia: a) dochody publiczne: oddziaływanie na koniunkturę: o podatki dochodowe i obrotowe, o wpływy z eksploatacji zasobów państwowych (wpływ na ceny niektórych dóbr), o operacje pożyczkowe; oddziaływanie na struktury ekonomiczne: o polityka podatkowa (specjalne strefy ekonomiczne, cła protekcyjne), o wpływy z majątku publicznego, o wypuszczenie pożyczek; b) wydatki publiczne oddziaływanie na koniunkturę: o wydatki na wynagrodzenia w sektorze publicznym, o świadczenia społeczne, o wydatki na roboty publiczne, o wydatki zbrojeniowe; oddziaływanie na struktury ekonomiczne: o wydatki na inwestycje cywilne. 5. System podatkowy (najważniejszy instrument polityki budżetowej); spełnia następujące cele: zapewnia środki finansowe na pokrycie wydatków publicznych; umożliwia makroekonomiczne kształtowanie popytu; umożliwia realizację celów społecznych. 6. Krzywa Laffera: Dopóki wzrost stopy podatkowej wiąże się ze wzrostem produktu społecznego (państwo ma więcej pieniędzy na zapewnienie odpowiednich warunków do gospodarowania), przychody budżetowe rosną proporcjonalnie do obciążeń podatkowych. Po przekroczeniu przez stopę podatkową pewnego poziomu, (odpowiadającego maksymalnej wielkości wydatków państwa na poprawę warunków gospodarowania), przychody budżetowe będą maleć. 7. Rodzaje polityki budżetowej: a) pasywna - opiera się na założeniu, że określone elementy dochodów i wydatków budżetowych cechuje tendencja do automatycznego reagowania na zmiany sytuacji gospodarczej (tzw. automatyczne stabilizatory); po stronie dochodów dotyczy to podatków uzależnionych od poziomu aktywności gospodarczej (podatki progresywne od dochodu, podatki pośrednie od sprzedaży), a po stronie wydatków - transferów uzależnionych od sytuacji materialnej jednostek (zasiłki z tytułu bezrobocia, pomoc społeczna, subsydia dla rolnictwa); automatyczne stabilizatory powodują tendencje do powstawania nadwyżki budżetowej w okresach ożywienia gospodarczego i deficytu w okresie recesji; automatyczne stabilizatory nie są jednak w stanie oddziaływać na strukturę gospodarki i dostarczać bodźców do zmiany sytuacji w gospodarce; b) aktywna (dyskrecjonalna) - wymaga od państwa dostosowywania wyznaczników polityki fiskalnej do zmian w cyklu gospodarczym poprzez: zmiany stawek i struktury podatków, zmiany wypłat przelewów (np. dla samorządów), zmiany wydatków na roboty i inwestycje publiczne; 8. Skutki deficytu budżetowego: nasilenie presji inflacyjnych w gospodarce; ograniczenie dostępnego w przyszłości potencjału produkcyjnego (ograniczenie możliwości wzrostu gospodarczego). 9. Efekt wypychania: Wydatki budżetowe (deficyt) powodują wzrost zapotrzebowania państwa na kredyty. Wzrost popytu na rynku kapitałowym prowadzi do wzrostu stopy procentowej. Wysoka stopa procentowa zmniejsza zainteresowanie sektora prywatnego inwestycjami. 10. Dług publiczny Jest to suma wszelkich finansowych zobowiązań z tytułu zaciągniętych pożyczek oraz innych działań podmiotów publicznych powodujących wzrost ich zobowiązań. Dzieli się na: dług dobrowolny i przymusowy, dług krajowy i dług zagraniczny, dług krótkoterminowy, długoterminowy oraz średnioterminowy. Mechanizm powstania długu publicznego jest ściśle związany z przyczynami występowania deficytu budżetowego. Są to: - stabilizacja koniunktury gosp. przez manipulowanie strukturą dochodów oraz wydatków budżetowych; - ponoszenie ciężarów zobowiązań powstałych na skutek niecelnej polityki finansowej poprzednich pokoleń; - dążenie do ograniczenia negatywnych skutków ekonomicznych oraz społecznych, wynikających z gwałtownych zmian w poziomie wydatków, np. klęska żywiołowa. - kapitalizacja odsetek od niespłaconych kredytów - przejmowanie przez państwo długów określonych podmiotów np. szkół Obsługa długu publicznego polega na spłacie odsetek od zaciągniętych pożyczek oraz wykupie rocznym papierów wartościowych za pomocą, których pożyczki są z reguły zaciągane (bony skarbowe i obligacje skarbowe). Obsługa długu publicznego może w przyszłości wymagać zwiększenia podatków lub zmniejszenia wydatków budżetowych, co zwykle budzi niezadowolenie społeczne. W celu obsługi długu publicznego mogą być tworzone specjalne fundusze gromadzone z podatku, nazywane funduszami amortyzacyjnymi pożyczek. Pożyczki mogą też być spłacone z bieżących dochodów budżetowych lub ze środków uzyskanych z emisji nowej pożyczki. X. POLITYKA MONETARNA 1. Polityka monetarna (pieniężna) polega na regulowaniu stopy wzrostu podaży pieniądza w celu wspierania rozwoju gospodarczego oraz stabilizacji poziomu produkcji (cen) i zatrudnienia; podmiotem polityki monetarnej jest bank centralny. 2. Funkcje banku centralnego; instytucja emitująca pieniądz gotówkowy; bank banków (zapewnia sprawne funkcjonowanie systemu bankowego); bank państwa (finansowanie deficytu, rozliczenia budżetu, kontrola podaży pieniądza). 3. Obszary polityki monetarnej: a) regulowanie podaży pieniądza - dostosowywanie jej do poziomu przewidywanej aktywności gospodarczej oraz nieuniknionego wzrostu cen za pomocą: o bazy monetarnej (pieniądza wielkiej mocy), która obejmuje gotówkę znajdującą się w obiegu oraz rezerwy gotówkowe banków komercyjnych; jej wielkość wpływa na podaż pieniądza poprzez mnożnik kreacji pieniądza, którego wielkość zależy od współczynnika rezerw banków komercyjnych oraz od stosunku ilości gotówki do ilości depozytów; o podaż pieniądza = wskaźnik kreacji pieniądza * baza monetarna; o stopy procentowej polegającej na ustalaniu stopy procentowej i dostarczaniu odpowiedniej ilości pieniądza w formie kredytów dla banków komercyjnych; b) operowanie zmianami stopy procentowej - określanie "ceny" kapitału; stopa procentowa pełni funkcję wskaźnika-informatora o polityce pieniężnej państwa oraz funkcję bodźca (wpływa na zachowania przedsiębiorstw i gospodarstw domowych); c) oddziaływanie na kurs walutowy (stabilizacja). 4. Instrumenty polityki pieniężnej: a) oddziaływanie na płynność bankową: stopa dyskontowa - określanie stopy procentowej stosowanej przez bank centralny przy udzielaniu pożyczek bankom komercyjnym; operacje otwartego rynku - działania polegające na kupowaniu i sprzedawaniu przez bank centralny publicznych papierów wartościowych i wywieraniu w ten sposób wpływu na rezerwy gotówkowe banków komercyjnych; rezerwy obowiązkowe - część rezerw, która nie może być wykorzystywana przez banki komercyjne do udzielania pożyczek (wyraża się ją w procentach wartości depozytów złożonych w danym banku); b) bezpośrednia kontrola kredytów bankowych - ograniczanie drogą administracyjną wzrostu kredytów bankowych (racjonowanie kredytów); 5. Ekspansywna (miękka) polityka pieniężna - zwiększanie podaży pieniądza (obniżanie stopy dyskontowej, zakupy na otwartym rynku, obniżanie poziomu rezerw obowiązkowych). 6. Restrykcyjna (twarda) polityka pieniężna - zmniejszanie podaży pieniądza (podwyższanie stopy dyskontowej, sprzedaż na otwartym rynku, podwyższanie poziomu rezerw obowiązkowych). 7. Selektywna polityka kredytowa polega na modyfikowaniu zachowania instytucji kredytowych celem ułatwienia pewnym obszarom gospodarki dostęp do kredytów (kredyty preferencyjne, gwarancje kredytowe, racjonowanie kredytów). 8. Ograniczenia skuteczności polityki pieniężnej: a. konflikty celów: o zewnętrznych z wewnętrznymi (np. bilans płatniczy stopa procentowa); o wewnętrznych (np. inflacja bezrobocie); b. problemy z realizacją polityki pieniężnej; c. niedostateczna elastyczność struktur ekonomicznych i społecznych; d. ograniczenia swobody kształtowania polityki pieniężnej przez organizacje międzynarodowe. XI. POPYT NA PIENIĄDZ 1. Czynniki wpływające na popyt na pieniądz: a. dochód (bogactwo); b. stopy procentowe od różnych aktywów; c. oczekiwania co do zmiany stóp procentowych w przyszłości; d. stopień ryzyka różnej liczby aktywów; e. ceny; f. oczekiwania co do zmiany cen w przyszłości (inflacja). 2. Ilościowa teoria pieniądza (Fisher) Pieniądz uważa się tylko za środek wymiany, używany do doskonalenia transakcji rynkowych (wysoka płynność), wobec czego globalne wydatki muszą się równać zagregowanej wartości transakcji (równanie wymiany Fishera): , gdzie: M - ilość pieniądza; VT - prędkość, z jaką pieniądz jest wydawany na wszystkie transakcje pieniężne (transakcyjna szybkość pieniądza); PT - cena transakcji; T - ogólna liczba transakcji (realnych i finansowych). Jeżeli założy się, że podaż pieniądza jest stała (ustala ją bank centralny) oraz że VT i T są od niej niezależne, to równanie wymiany można przekształcić w funkcję popytu na pieniądz: . Z powyższego wynika, że popyt na wydawanie pieniądza zależy od trzech czynników: a) transakcyjnej szybkości pieniądza, którą określają: stopień rozwoju systemu bankowego, częstotliwość wpłat i wypłat, długość okresu płatności, szybkość komunikacji (transakcyjna szybkość pieniądza zmienia się wolno, więc można przyjąć, że jest stała); b) liczby transakcji, którą określa stopień wykorzystania zasobów (to również zmienia się powoli, więc jest w przybliżeniu stałe); c) cen (jedyna zmienna wpływająca na popyt na pieniądz: procentowy wzrost cen powoduje taki sam procentowy wzrost popytu na pieniądz). 3. Ilościowa teoria pieniądza (szkoła Cambridge) Pieniądz traktuje się jako środek wymiany oraz magazyn bogactwa (służy przechowywaniu siły nabywczej w czasie). Związek pomiędzy pieniądzem a cenami i produkcją finalną (dochodem) określa równanie, mówiące o tym, że globalne wydatki na produkcję są równe nominalnymi dochodowi: , gdzie: M - ilość pieniądza; VY - prędkość, z jaką pieniądz jest wydawany na bieżącą produkcję (dochodowa prędkość pieniądza); P - cena za jednostkę produkcji; y - realny dochód (produkcja); Y - nominalny dochód. W tym przypadku popyt na pieniądz jest kształtowany przez stosunek zasobu pieniądza do dochodu (proporcja dochodu, którą jednostki chcą trzymać w postaci pieniądza, ponieważ jest ono aktywem służącym do magazynowania bogactwa): , gdzie: MD - ilość pieniądza, na jaką zgłaszany jest popyt; k = 1/VY (odwrotność prędkości z jaką pieniądz jest wydawany na bieżącą produkcję). Ponieważ zarówno k, jak i y można uznać za stałe, popyt na pieniądz zależy od poziomu cen i jest kształtowany indywidualnie. 4. Teoria preferencji płynności (Keynes) Wyróżnia się trzy motywy trzymania pieniądza: transakcyjny, ostrożnościowy i spekulacyjny. a/ Transakcyjny zasób pieniądza jest trzymany jako środek przechowywania siły nabywczej w celu usprawnienia dokonywania wydatków. Transakcyjny popyt jest więc wyznaczany przez poziom cen i ilość produkcji, czyli dochód (jeśli rośnie dochód, to rośnie liczba dokonywanych transakcji). Transakcyjna dochodowa szybkość pieniądza jest w tym przypadku stała (zależy od czynników technologicznych i instytucjonalnych). b/ Ostrożnościowy zasób pieniądza jest przeznaczany na nie przewidziane wydatki oraz dokonywanie korzystnych zakupów. Jego wielkość również zależy od poziomu dochodu, którego wzrost zwiększa możliwości i potrzebę trzymania pieniądza w celach ostrożnościowych. Tu również dochodowa prędkość pieniądza jest stała. Popyt na pieniądz wydawany na planowane i nie planowane transakcje przedstawia zatem formuła: , gdzie: MT - suma transakcyjnego i ostrożnościowego popytu na pieniądz; Y - dochód nominalny; k - czynnik proporcjonalności. c/ Spekulacyjny popyt na pieniądz wynika z faktu, że pieniądz jest także magazynem bogactwa. Popyt ten jest uzależniony od indywidualnych preferencji płynności (preferencji trzymania pieniądza, mimo że istnieją inne magazyny bogactwa). Podstawowym czynnikiem wpływającym na spekulacyjny popyt na pieniądz jest stopa procentowa, która decyduje o aktualnej wartości np. obligacji: stopa procentowa rośnie -> wartość obligacji maleje -> strata kapitału stopa procentowa maleje -> wartość obligacji rośnie -> zysk kapitału. Gdyby stopa procentowa nie ulegała zmianie, całe bogactwo mogłoby być trzymane w obligacjach (nie ma ryzyka straty). Posiadacze aktywów formułują oczekiwania co do zmian przyszłej stopy procentowej na podstawie porównania bieżącej stopy procentowej z "normalną" stopą procentową: jeżeli bieżąca stopa procentowa jest wyższa od "normalnej" to spodziewają się jej spadku, wobec czego kupują obligacje, czyli spada spekulacyjny popyt na pieniądz; jeżeli bieżąca stopa procentowa jest niższa od "normalnej" to spodziewają się jej wzrostu, wobec czego sprzedają obligacje, czyli rośnie spekulacyjny popyt na pieniądz. Ponieważ oczekiwania kształtowane są indywidualnie, w skali gospodarki trzyma się jednocześnie i pieniądze, i obligacje. Istnieje jednak tak niska, krytyczna stopa procentowa, przy której nie oczekuje się, że może się ona jeszcze obniżyć. Wytworzyłby się wtedy nieskończony popyt na pieniądz (pułapka płynności). Spekulacyjny popyt na pieniądz przedstawia zatem formuła: . Całkowity popyt na pieniądz jest więc sumą popytu transakcyjnego, ostrożnościowego i spekulacyjnego: . XII. PODAŻ PIENIĄDZA 1. Podaż pieniądza można zdefiniować jako sumę gotówki oraz depozytów: , gdzie: M - podaż pieniądza; CU - zasób gotówki; D - zasób depozytów. Na podaż pieniądza wpływają: a) ludność, która decyduje o podziale posiadanych pieniędzy na gotówkę i depozyty: stosunek ten rośnie, gdy zwiększa się udział konsumpcji w PNB (gotówka zależy od konsumpcji, a depozyty od dochodu); b) banki, które określają stosunek swoich rezerw do posiadanych pieniędzy: ; stosunek ten zależy od: poziomu rezerw obowiązkowych, rynkowej stopy procentowej (im jest wyższa, tym większe straty ponosi bank trzymając niedochodowe rezerwy), stopy dyskontowej (wysoka stopa dyskontowa zmusza banki do utrzymywania wysokich rezerw nadwyżkowych, aby nie narażać się na konieczność pożyczki w banku centralnym), stopnia niepewności banku co do dopływów i odpływów depozytów (im wyższa niepewność, tym wyższe rezerwy), a także od popytu na pożyczki; c) bank centralny, który decyduje o wielkości bazy monetarnej, składającej się z gotówki oraz rezerw banków komercyjnych trzymanych w banku centralnym: . 2. Baza monetarna jest nazywana pieniądzem wielkiej mocy, gdyż jej zwiększenie przynosi wielokrotnie większy wzrost podaży pieniądza w gospodarce: , gdzie: M - podaż pieniądza; H - baza monetarna; mnożnik . 3. Czynniki wpływające na mnożnik: a) wypłaty gotówkowe - zmniejszają sumę depozytów, czyli możliwości kredytowe banków, co obniża wartość mnożnika; b) rezerwy nadwyżkowe - zmniejszają możliwości kredytowe banków, co obniża wartość mnożnika; c) zróżnicowanie depozytów - jeżeli rośnie ilość depozytów terminowych w stosunku do depozytów na żądanie, to obniża się wartość rezerw obowiązkowych (ich wskaźnik jest niższy dla depozytów terminowych), co zwiększa możliwości kredytowe banków i wartość mnożnika. Niestabilność mnożnika nie pozwala bankowi centralnemu w pełni kontrolować wielkości podaży pieniądza. Może on jedynie w miarę dokładnie ustalić poziom bazy monetarnej. 4. Równowaga na rynku pieniądza Jeżeli stopę dyskontową, wskaźnik rezerw obowiązkowych, niepewność banków co do przyszłego kształtowania się depozytów, zasób gotówki trzymany przez ludność oraz ceny uznamy za stałe to realna podaż pieniądza M/P będzie funkcją rynkowej stopy procentowej. Będzie ona miała nachylenie dodatnie (dla danej wielkości bazy monetarnej banki redukują rezerwy nadwyżkowe, co zwiększa wartość mnożnika, a przez to realną podaż pieniądza). Popyt na pieniądz przy stałym dochodzie również zależy od stopy procentowej. Funkcja ta będzie miała nachylenie ujemne, gdyż wzrost stopy procentowej powoduje spadek realnego popytu na pieniądz. Równowaga na rynku pieniądza możliwa jest tylko wtedy, gdy realna podaż pieniądza jest równa realnemu popytowi na pieniądz. Zwiększanie bazy monetarnej przez bank centralny (np. przez zakupy na otwartym rynku) powoduje przesunięcie krzywej podaży pieniądza w prawo z jednoczesnym jej złagodzeniem (na skutek obniżki stopy procentowej maleje wartość mnożnika). Zmniejszanie bazy monetarnej przez wskaźnik rezerw obowiązkowych lub stopę dyskontową powoduje zjawisko odwrotne. 5. Sposoby kontroli podaży pieniądza przez bank centralny: a) operacje otwartego rynku (kupowanie i sprzedawanie rządowych papierów wartościowych, które powodują zmianę rezerw bankowych, zmianę ceny papierów i zmianę oczekiwań (tzw. efekt demonstracji): o z warunkiem odkupu (chwilowa zmiana rezerw bankowych); o bez warunku odkupu; o dynamiczne (ich celem jest trwała zmiana poziomu rezerw); o defensywne (ich celem jest utrzymanie bieżącego poziomu rezerw); o neutralizacja (sterylizacja) interwencji na rynku walutowym (pozwala utrzymać poziom bazy monetarnej przez zminimalizowanie wpływu interwencji na rynku walutowym odpowiednimi operacjami papierami wartościowymi, np. kupując złoto, sprzedaje się obligacje); b) polityka dyskontowa - zwiększona stopa dyskontowa zniechęca banki do zaciągania kredytów w banku centralnym, przez co zmusza je do utrzymywania wysokich rezerw nadwyżkowych; c) wskaźnik rezerw obowiązkowych - zwiększanie poziomu rezerw obowiązkowych obniża zdolność kredytową banków, przez co mnożnik i podaż pieniądza maleje (bank centralny stara się utrzymywać stały poziom wskaźnika rezerw obowiązkowych, gdyż stabilizuje to mnożnik). 6. Ekspansywna polityka monetarna: kupowanie rządowych papierów wartościowych; obniżanie stopy dyskontowej; zwiększanie sumy udzielanych bankom pożyczek; obniżanie wskaźnika rezerw obowiązkowych. XIII. MODEL IS - LM 1. Założenia: a) poziom cen jest niezmienny; b) firmy są w stanie dostarczyć wymaganą przy danym poziomie cen podaż; c) realna podaż pieniądza jest stała. 2. Krzywa IS Krzywa IS to zestaw takich kombinacji stóp procentowych i poziomu dochodu, że rynek dóbr jest w stanie równowagi. Jest ona nachylona ujemnie. Analitycznie wyraża ją równanie: , gdzie: A - wydatki autonomiczne, niezależne od dochodu i stopy procentowej; b - współczynnik wrażliwości wydatków inwestycyjnych na zmiany stopy procentowej; alfa - mnożnik (dotyczący zagregowanego popytu); i - stopa procentowa; Y - dochód. Zmiany współczynników b i alfa, czyli zmiany w skłonności do inwestycji, konsumpcji i importu, decydują o nachyleniu krzywej IS (im wartość współczynników większa tym bardziej płaska). Nachylenie to mówi, w jakim stopniu zmiany stopy procentowej oddziaływują na poziom dochodu. Zmiany w wydatkach autonomicznych (polityce fiskalnej) decydują o położeniu krzywej IS. Ekspansywna polityka fiskalna (wzrost wydatków rządowych i obniżenie podatków) przesuwa krzywą na prawo w górę. 3. Krzywa LM Krzywa LM jest zestawem kombinacji stóp procentowych i poziomów dochodu, które zapewniają równowagę na rynku pieniężnym. Jest ona nachylona dodatnio. Analitycznie wyraża ją równanie: , gdzie: k - współczynnik wrażliwości realnego popytu na pieniądz na zmiany dochodu realnego; h - współczynnik wrażliwości realnego popytu pieniężnego na zmiany stopy procentowej; M/P*h - to minimalna stopa procentowa (wynikająca z określonej, stałej podaży pieniądza). Nachylenie krzywej LM zależy od k (im większe tym krzywa bardziej stroma) i h (im mniejsze tym krzywa bardziej stroma). Jeżeli k/h -> 0 (h dąży do nieskończoności) to krzywa LM jest pozioma, a popyt jest niezmiernie wrażliwy na stopę procentową (pułapka płynności). Jeżeli k/h dąży do nieskończoności (h -> 0) to krzywa LM jest pionowa, a popyt niewrażliwy na stopę procentową (przypadek klasyczny). XIV. BEZROBOCIE 1. Definicja bezrobocia Bezrobocie to zjawisko polegające na tym, że pewna część ludzi zdolnych do pracy, poszukujących pracy i akceptujących istniejący poziom wynagrodzenia nie znajduje zatrudnienia. Natomiast według Międzynarodowej Organizacji Pracy, której definicję bezrobocia honorują badania statystyczne prowadzone w krajach Europy w ramach systemu Eurostat, osoba bezrobotna to ta, która w tygodniu, w którym przeprowadzono badanie, nie wykonywała pracy zarobkowej dłużej niż przez godzinę. Bezrobocie można rozpatrywać w skali makro i mikro. Z bezrobociem w skali makro mamy do czynienia w sytuacji, gdy na określonym obszarze geograficznym znaczna liczba osób zdolnych do podjęcia pracy pozostaje poza zatrudnieniem. Natomiast bezrobociem w skali mikro jest utrata pracy z powodu braku kwalifikacji lub innych umiejętności pozwalających objąć i utrzymać stanowisko. Podstawowym miernikiem poziomu bezrobocia jest stopa bezrobocia, czyli ukazywana w procentach relacja pomiędzy liczbą zarejestrowanych osób bezrobotnych a liczbą osób czynnych zawodowo (to jest zdolnych w prawnie określonych warunkach do podjęcia pracy). Ta ostatnia grupa obejmuje wszystkich zdolnych do pracy w wieku od 15 do 65 (kobiety do 60) roku życia - to znaczy także bezrobotnych. Osoby nieosiągające lub przekraczające wymienione granice wieku stanowią odrębne kategorie, niezwiązane z pojęciami bezrobocia 2. Rodzaje bezrobocia a/ W zależności od przyczyn występowania wyróżnia się: bezrobocie strukturalne, wynika z nieaktywności struktury podaży siły roboczej i popytu na nią na rynku pracy. Wynikać może również z szybkich zmian strukturalnych zachodzących w gospodarce, za którymi nie nadąża szkolnictwo zawodowe i ogólne. Bezrobocie strukturalne występuje także, gdy zasoby kapitałowe są niewystarczalne dla zatrudnienia zasobów pracy bezrobocie technologiczne wynika z postępu technicznego, automatyzacji i mechanizacji procesów wytwórczych, które mają charakter praco-oszczędny. Pojawia się, gdy tempo wzrostu gospodarczego jest niskie, a inwestycje mają charakter modernizacyjny, prowadząc do wzrostu i unowocześnienia produkcji przy spadku zatrudnienia, bezrobocie koniunkturalne wywoływane jest spadkiem popytu konsumpcyjnego i inwestycyjnego, który powoduje zbyt małe wykorzystanie zdolności produkcyjnych przedsiębiorstw. Poziom popytu jest poddany stałym wahaniom cyklu koniunkturalnego, jakim podlega gospodarka. W fazach wysokiej koniunktury popyt rozszerza się i bezrobocie spada nawet do poziomu bezrobocia naturalnego bezrobocie frykcyjne jest rezultatem ruchu zatrudnionych na rynku pracy; dotyczy ludzi zmieniających zawód, pracę, przenoszących się do innej miejscowości; bezrobocie sezonowe jest efektem wahań aktywności gospodarczej w różnych porach roku, spowodowanych zmianą warunków klimatycznych b/ W zależności na formę występowania wyróżnia się: bezrobocie krótkookresowe - do 3 miesięcy bez zatrudnienia. bezrobocie średniookresowe - od 3 do 12 miesięcy bez zatrudnienia. bezrobocie długookresowe - dotyczy osób pozostających bez pracy od 6 do 12 miesięcy. Może przekształcić się w bezrobocie długotrwałe, ponieważ dłuższe pozostawanie bez pracy powoduje zmniejszenie szans na ponowne zatrudnienie. bezrobocie ukryte to pewna - nieokreślona - liczba osób, które w myśl ustawy nie mogą zarejestrować się jako bezrobotne, albo wykonywana przez nich praca nie jest niezbędna z punktu widzenia zatrudniającego. Występuje głównie na wsi (nadmiar rąk do pracy, dawniej - przerost administracji). bezrobocie rejestrowane to liczba osób bezrobotnych, czyli posiadających określone w ustawie cechy i zarejestrowanych w urzędach pracy. 3. Przyczyny bezrobocia likwidacja niektórych gałęzi przemysłu np. górnictwa zmniejszenie popytu na konkretne dobra czy usługi ograniczanie produkcji brak informacji o miejscach pracy brak mobilności przeniesienie zakładu do innego rejonu niedostosowane do potrzeb rynku wykształcenia pracowników zmiany w technologii wysokie obciążenia fiskalne 4. Skutki bezrobocia niewykorzystany, nieproduktywny potencjał ludzki znaczne koszty materialne związane z utrzymaniem bezrobotnych oraz służb zajmujących się ich problemami i obsługą spadek dochodów rodzin, rozszerzenie się społecznych kręgów ubóstwa degradacja psychiczna i moralna osób pozostających bez pracy (poczucie beznadziejności, pesymizm, uczucie społecznej bezużyteczności) zjawiska patologii społecznej - alkoholizm, narkomania, przestępczość itd. utrata kwalifikacji a/ Ekonomiczne skutki bezrobocia Z ekonomicznego punktu widzenia główną stratą dla społeczeństwa wynikającą z bezrobocia jest strata produktu narodowego brutto. Strata ta jest zwykle mierzona przy pomocy tzw. luki PNB – różnicy między potencjalnym produktem narodowym brutto (t.j. występującym w warunkach pełnego zatrudnienia) a rzeczywistym produktem narodowym brutto (zwykle ta luka jest dodatnia, ale w czasie drugiej wojny światowej była ujemna). Arthur Okun był ekonomistą, który oszacował wielkość nieczynnych zasobów dla społeczeństwa. Prawo Okuna mówi, że dla każdego procentu wzrostu rzeczywistej stopy bezrobocia powyżej naturalnej stopy bezrobocia, luka PNB zwiększa się o 2,5 %. Tak więc, jeśli rzeczywiste bezrobocie wynosiło 8 procent, a naturalna stopa bezrobocia kształtowała się na poziomie 5 procent, ta 3 procentowa różnica wywoływała 7,5 procentową (3,0 x 2,5) lukę PNB. XV. INFLACJA Inflacja jest utrzymującym się przez dłuższy czas procesem wzrostu cen w gospodarce narodowej, połączonym z dużą utratą wartości pieniądza. Występuje wówczas duży wzrost podaży pieniądza i szybkości obiegu pieniądza oraz ucieczki od danej waluty do innych wartości pieniężnych i rzeczowych. Jeżeli procesom inflacyjnym towarzyszy stagnacja gospodarcza mówi się o stagflacji, natomiast w przypadku wystąpienia recesji gospodarczej o slumpflacji 1. Rodzaje inflacji a/ W zależności od przyczyn wywołujących zjawiska inflacyjne wyróżnia się: inflację popytową, w której przyczyną wzrostu cen jest nadmierny popyt w stosunku do istniejącej podaży. Nazywana jest również inflacją pieniężną ze względu na nadmierną ilość pieniądza w obiegu. inflację kosztową, w której przyczyną wzrostu cen są rosnące koszty produkcji. inflację strukturalną, której przyczyną jest niedostosowanie struktury produkcyjnej do zmieniających się potrzeb nabywców. Inflacja strukturalna ma charakter inflacji popytowo - kosztowej. b/ W zależności od natężenia procesów inflacyjnych rozróżnia się: inflację pełzającą, gdy wzrost cen nie przekracza kilku procent rocznie, nie powodująca zakłóceń w przebiegu procesów gospodarczych, poddająca się kontroli inflację kroczącą, gdy wzrost cen wynosi kilkanaście procent, wywołująca określone zachowania podmiotów gospodarczych, zaczyna się wymykać spod kontroli inflację galopującą, gdy procent wzrostu cen wyraża się liczbą dwucyfrową i mogą powstawać napięcia o charakterze społeczno - gospodarczym (np. strajki), osłabienie systemów motywacyjnych, zahamowanie wzrostu gospodarczego. hiperinflacja, gdy następuje szybka (często błyskawiczna) utrata wartości pieniądza i gwałtowny wzrost cen spowodowany na ogół inflacjogennym finansowaniem przez państwo wydatków budżetowych. 2. Przyczyny inflacji 1. nadmierna - w porównaniu z podażą dóbr - ilość pieniądza w gospodarce, 2. kłopoty finansowe państwa i konieczność finansowania deficytu budżetowego, 3. nadmierny wzrost płac w gospodarce, 4. znaczny wzrost cen surowców energetycznych np. wzrost cen ropy naftowej 5. 6. 7. ograniczenie podaży dóbr np. zboża z powodu nieurodzaju, ropy naftowej w związku z ograniczeniami limitów wydobycia przez OPEC, wysokie obciążenia podatkowe, nadmierna ilość monopoli w gospodarce, 3. Skutki inflacji 1. spadek wartości niezabezpieczonych oszczędności (pieniądze w tzw. "kieszeni" oraz na nisko oprocentowanych lokatach bankowych - a’vista), 2. brak stabilności w prowadzeniu działalności gospodarczej, 3. naciski pracowników na wzrost płac, 4. spadek wartości i zaufania do pieniądza, 5. rozbieżność pomiędzy planowanymi a rzeczywistymi zyskami, 6. wyższe dochody nominalne, 7. ograniczenie produkcji, 8. utrudnienia w rozliczaniu transakcji zagranicznych, 4. Krzywa PHILIPSA – WYMIENNOŚĆ MIĘDZY BEZROBOCIEM A INFLACJĄ. Wg teorii Philipsa (Nowa Zelandia) istnieje stały związek między bezrobociem a inflacją. Bezrobocie jest tym wyższe im niższa jest inflacja, i na odwrót, jest ono tym niższe im wzrost cen jest wyższy. Dlatego też polityka gospodarcza może albo starać się zwalczać bezrobocie, ale wówczas wzrośnie inflacja, albo starać się zwalczać inflację, ale wówczas wzrośnie bezrobocie. Wg tej teorii oba cele są do siebie przeciwstawne. Założenia: - gdy wzrasta popyt na dobra, przedsiębiorstwa zwiększając podaż dóbr zwiększają też zatrudnienie. Jednak nie zawsze znajdą odpowiednich ludzi do pracy na stanowiska, na które szukają pracowników. Jeśli będą zmuszeni do zwiększenia zatrudnienia a natrafią na związki zawodowe, to często będą one walczyły o podwyżki płacowe. W odpowiedzi na wzrost kosztów płac, producenci podwyższają również ceny swoich wyrobów. W miarę, gdy maleje bezrobocie presja na wzrost płac nasila się, a co za tym idzie dalej rosną ceny. Wzrastającemu zatrudnieniu towarzyszy wyższa stopa inflacji. Sytuacja odwrotna ma miejsce, gdy popyt na produkcje spada. płace 0 i. bezrobocie Philips skonstruował krzywą o nachyleniu ujemnym, z której wynika iż można zmniejszyć inflację, ale jedynie kosztem wzrostu bezrobocia i odwrotnie. Krzywa ta wskazuje, iż cele takie jak: zmniejszenie inflacji i ograniczenie bezrobocia są dla siebie przeciwstawne. W realnym świcie można osiągną albo to, albo to. Jedno kosztem drugiego. Jeśli państwo stara się ograniczyć bezrobocie, wówczas musi zmniejszyć wydatki i zwiększyć skłonność do inwestowania. Takie działania jednak sprzyjają nakręcaniu inflacji. Chcąc zaś ograniczyć inflację, państwo zwiększa dyscyplinę wydatków budżetowych, zaś BC., a za nim banki komercyjne zaczynają prowadzić restrykcyjną politykę pieniężną. To z kolei prowadzi do recesji gospodarczej i wzrostu bezrobocia koniunkturalnego. Monetaryści krytykowali krzywą Philipsa a tym samym zakwestionowali keynsowską zasadę wymienności pomiędzy stopą inflacji i stopą bezrobocia. Uważali, iż takie zjawisko może mieć miejsce jedynie w krótkim okresie. W długim zaś okresie nie występuje jednak żaden bezpośredni związek pomiędzy wielkością bezrobocia a stopą inflacji. Badania związku bezrobocia z inflacją nie dały jednak jednoznacznej odpowiedzi na poparcie lub odrzucenie teorii Philipsa. Np. w latach 60-tych można było zauważyć współzależność pomiędzy bezrobociem a cenami i płacami, zaś w latach 70-tych nie miało to już miejsca. Wysokiej Inflacji towarzyszyło wysokie bezrobocie w krajach kapitalistycznych. XVI. SZOKI PODAŻOWE I POPYTOWE 1. Szok – to stan wybijający gospodarkę z równowagi. SZOKI PODAZOWE – to wszystkie nieoczekiwane zdarzenia które dot. strony kosztowej firmy, np. (1) wzrost cen surowców (np. ropa, węgiel); (2) nowe technologie, wynalazki, innowacje (zwykle obniżają koszty); (3) wzrost kursów walut – jeśli wartość złotówki spada, to wzrastają ceny surowców importowanych , (4) zdarzenia o charakterze klęsk żywiołowych, wojen. etc. SZOKI POPYTOWE – pojawia się skok popytowy, dodatni lub ujemny Jeśli zdolności produkcyjne są za niskie, lub pojawiają się „wąskie gardła” wówczas ceny mogą wzrastać. Ich źródła należy szukać w rynku pracy. Rośnie produkcja – rośnie zatrudnienie – spada bezrobocie. Im bardziej maleje bezrobocie, tym wówczas mocniejsza jest pozycja pracobiorców i odwrotnie. Ma to znaczenie z punktu widzenia przetargu o płacę. Jeśli jest małe bezrobocie to płace rosną, zwiększa to koszty a zarazem odzwierciedla się to w cenie, a więc rośnie inflacja. Przy wzroście produkcji zmienia się układ sił w zatrudnieniu. (Zależność między bezrobociem, a inflacją pokazuje krzywa Philipsa). Inflacja są to oczekiwania + szoki. 2. Przyczyny szoków działających na gospodarkę są różnorodne - mogą być związane z sytuacją polityczną (np. politycznie motywowane zaburzenia społeczne, zmiany demograficzne), sytuację ekonomiczną ( np. załamania gospodarki poważniejszego partnera wymiany międzynarodowej ,nieregularne pojawianie się wynalazków, bądź innymi sprawami (międzynarodowa sytuacja polityczna). Najważniejsze znaczenie mają jednak bezpośrednio oddziaływujące na gospodarkę zmiany w inwestycjach, przy czym prywatni inwestorzy, kształtują swój popyt inwestycyjny także pod wpływem fal irracjonalnego optymizmu czy też pesymizmu. Reakcje gospodarki na powyższe bodźce są wolne, przed ponownym osiągnięciem stabilizacji mamy do czynienia z długim okresem wahań, zakłóceń, przechodzenia do stanów nierównowagi o odmiennej charakterystyce. Czas, kiedy gospodarka wróci do równowag zależy od polityki ekonom. państwa. Odpowiedź gospodarki na przypadkowe bodźce zewnętrzne lub wewnętrzne ma charakter zmian przede wszystkim w wielkości zatrudnienia i produkcji. XVII. ZAGREGOWANY POPYT I PODAŻ 1. Podaż globalna (zagregowana) „AS” jest to ta wielkość produkcji, którą wytworzą i sprzedadzą podmioty gospodarcze przy danych istniejących cenach, mocy wytwórczej i kosztach. Jednostki gospodarujące będą dążyć do tego, aby wielkość ich produkcji odpowiadała wielkości ich potencjalnego produktu. (Produktem potencjalnym danej gospodarki jest maksymalna ilość, którą może ona wytworzyć bez uruchomienia inflacji). Jeśli jednak ceny są niskie, przedsiębiorstwa mogą wytwarzać mniej, niż wynosi ich potencjalny produkt. Natomiast, gdy ceny i popyt są wysokie, to przedsiębiorstwa mogą przez pewien czas wytwarzać ilości większe od swojego potencjalnego produktu. Globalna podaż jest ściśle związana z poziomem potencjalnego produktu. Jest ona wyznaczana przez wielkość nakładów produkcyjnych (najważniejsze z nich to praca i kapitał) oraz przez efektywność stosowanych kombinacji owych nakładów. W modelu klasycznym wszystkie przedsiębiorstwa dążą do osiągnięcia stanu optimum, co oznacza ustalenie produkcji w punkcie zrównania się kosztu krańcowego (MC) z ceną ,tj. Y 0. koszty ceny MC Pc Y1 Y0 Jeżeli początkowo produkcja różna jest od optymalnej i wynosi np. Y1, to nastąpi jej wzrost aż do poziomu Y0. Dla pojedynczej firmy na konkurencyjnym rynku, a więc firmy małej, taki wzrost produkcji jest całkowicie możliwy bez wpływu na ogólna sytuację rynkową. Założona w modelu klasycznym doskonała elastyczność cen oznacza, że firmy zawsze zajmą pozycje optymalne, tj. ustalą rozmiary produkcji na poziomie Y0. Zsumowana podaż wszystkich towarów daje zagregowaną podaż towarów, tj. globalną produkcje w gospodarce. To nie popyt kształtuje podaż, lecz odwrotnie – to dążenia przedsiębiorstw do osiągnięcia optymalnej wielkości produkcji generują odpowiedni popyt pozwalający sprzedać tę produkcję. Jest to uwarunkowane odpowiednią elastycznością cen. Gdyby bowiem ceny były zbyt sztywne, to popyt nie mógłby dostatecznie elastycznie dostosować się do podaży, a producenci musieliby w swych decyzjach uwzględnić ograniczenia popytowe. W modelu gospodarki zgodnym z podejściem klasycznym prowadzenie jakiejkolwiek polityki ekonomicznej, fiskalnej bądź monetarnej jest niecelowe. System posiada własne wewnętrzne mechanizmy samoregulujące, prowadzące – głównie poprzez zmiany cen i płac – gospodarkę do stanu optymalnego, ingerencja państwa jest nieskuteczna i wręcz zbędna. indeks cen dla wszystkich towarów AS (podaż globalna) E Q 1000 2000 3000 4000 Realny PNB w mln AD (popyt globalny) Krzywa globalnej podaży AS wyraża zależność pomiędzy cenami, jakie będą sobie liczyć przedsiębiorstwa, a wielkością wytwarzanego i sprzedawanego przez nie produktu. Tak więc w miarę wzrostu popytu na produkt przedsiębiorstwa będą żądać wyższych cen. Wzdłuż krzywej AS poziom cen P rośnie wraz ze wzrostem realnego produktu Q. Krzywa AS ukazuje, ile przedsiębiorstwa będą wytwarzać i sprzedawać przy różnych poziomach cen. W punkcie E przypada równowaga makrogospodarcza, tj. ma ona miejsce przy tym ogólnym poziomie cen, przy którym przedsiębiorstwa z własnej woli wytwarzają i sprzedają produkt Q =3000,istnieje również popyt na tą właśnie ilość. W tym punkcie usatysfakcjonowani są zarówno producenci jak i kupujący. 2. Zagregowany popyt (Teoria Keyns’a) Na dochod narodowy możemy patrzec od strony zagregowanej podaży dobr i usług wytworzonych w ciagu roku, jak i od strony zagregowanego popytu na dobra i uslugi, wynikajacego z wydatkow podmiotow gospodarczych. Od strony popytowej zależnosc miedzy poziomem cen a realnym dochodem narodowym jest odwrotnie proporcjonalna, czyli obniżka poziomu cen powoduje wzrost sily nabywczej pieniadza i chec zakupienia dobr jak i jej możliwosc wzrasta, wzrasta tez popyt inwestycyjny, bo przy spadku cen spada też stopa procentowa i popyt na kredyty zwieksza się. Gdy ceny wzrastaja, mamy do czynienia z sytuacja odwrotna, spada sila nabywcza pieniadza, rosnie stopa procentowa od kredytow, spada popyt i dochod narodowy. Od strony podazowej relacje miedzy cenami a dochodem narodowym S.A. wprost proporcjonalne, czyli wzrost cen powoduje dostarczenie bodzcow do wiekszej produkcji, tym samy podaz zwieksza się zwiekszajac dochod narodowy. Zależnościwzajemne popytu i podazy od ceny ilustruje ponizszy wykres: Krzywa popytu Pa1 przecina się w punkcie rownowagi gospodarki E1 z krzywa podazy Sa1, przy dochodzie narodowym Y1 i poziomie cen C1. W wypadku wzrostu popytu, spowodowanym przykladowo przez wzrost plac, lub innego zrodla wzrostu ilosci pieniedzy w obiegu nastepuje przesuniecie krzywej do Pa2, poziom cen wzrasta do C2, ustala się nowy punkt rownowagi E2. W odwrotnym przypadku gdy podaz nagle wzrosnie, wówczas krzywa Sa1 przesuwa się do Sa2, ceny spadaja do punktu C3 dochod narodowy wzrasta do Y3. W podejściu keynesowskim wskazuje się, iż we współczesnej gospodarce rynkowej elastyczność płac i cen nie jest tak duża, jak zakłada to klasyczne modelowanie gospodarki. Poziom płac nie jest również do końca elastyczny. Pracownicy nie chcą zgodzić się na obniżki płac, istnieją związki zawodowe, etc. Sztywność cen jest wskazywana już od dawna (np. na rynkach oligopolistycznych) przy: a) sztywnych płacach nominalnych i elastycznych cenach - każde ograniczenie popytu w takim modelu oznacza, przy danej podaży, spadek poziomu cen, przy nie zmienionych płacach nominalnych malejące ceny to powód wzrostu płac realnych, rosnące płace realne wywołują na rynku pracy wzrost jej podaży i stopniowo eliminują najmniej opłacalną produkcję. W rezultacie obniżenia produkcji spadnie też zatrudnienie. b) Elastycznych płacach nominalnych i sztywnych cenach - ograniczenie popytu oznacza spadek możliwości sprzedaży produkcji przez firmy. Przy stałym poziomie cen przedsiębiorstwa nie są w stanie utrzymać dotychczasowej produkcji i muszą zmniejszyć zatrudnienie. Płace są elastyczne, tj. rynek pracy zostanie zrównoważony przy niższym ich poziomie. Popyt globalny decyduje więc o produkcji i zatrudnieniu. c) Sztywnych płacach nominalnych i sztywnych cenach – rynek pracy będzie zrównoważony, wystąpi nadwyżka podaży pracy nad popytem na nią, stopa bezrobocia ukształtuje się powyżej stopy naturalnej, także w tym wariancie popyt określa produkcję i zatrudnienie. Modele keynesowskie są wrażliwe na zmiany popytu i dlatego w każdym z nich jest możliwa polityka fiskalna i monetarna – choć o różnej skuteczności. W praktyce modele: klasyczny i keynesowski przedstawiają jedynie dwa krańcowe podejścia do analizy funkcjonowania i równoważenia gospodarki. XVIII. ROLA PAŃSTWA W GOSPODARCE RYNKOWEJ Państwo odgrywa istotną rolę we współczesnej gospodarce opartej na mechanizmach rynkowych. Polega ona na stworzeniu programu gospodarczego wraz z narzędziami oddziaływania na proces gospodarczy, czyli polityki gospodarczej. Państwo i jego funkcje są reprezentowane przez rząd. Wobec tego polityka gospodarcza odnosi się do problemów ekonomicznych oraz sposobów ich rozwiązania przez rząd. Podstawowym zadaniem państwa, a więc rządu, w gospodarce rynkowej jest przede wszystkim stworzenie warunków do realizacji wzrostu gospodarczego kraju oraz wzmocnienie jego pozycji w systemie gospodarki światowej. W tej sytuacji państwo pełni funkcje interwencyjne w zakresie polityki gospodarczej. Funkcje interwencyjne to: ochronna zewnętrzna (polityka celna chroni produkcję krajową przed zagraniczną konkurencją), ochronna wewnętrzna (zwalczanie praktyk monopolistycznych i obrona konkurencji, a także łagodzenie skutków nierównej siły ekonomicznej różnych gałęzi gospodarczych), stabilizacyjna (utrzymanie na bezpiecznym poziomie wahań bezrobocia i inflacji), ekonomiczno-rozwojowa (stymulowanie tempa wzrostu poziomu gospodarczego i wpływanie na pożądane zmiany strukturalne w gospodarce), społeczno-socjalna (podział produktu krajowego brutto, obrona i ochrona części społeczeństwa żyjącego z pracy najemnej oraz walka z bezrobociem) i społeczno-usługowa (świadczenie usług socjalnych, np. ochrona zdrowia, pomoc społeczna, ochrona rodziny). Zakres interwencji państwa w gospodarkę jest stale przedmiotem sporów i dyskusji. Zwolennicy teorii liberalnych głoszą, że im mniej państwa w ekonomice tym lepiej. Przeciwne stanowisko zajmują zwolennicy teorii socjaldemokratycznych, uważając, że państwo ma obowiązek podziału produktu krajowego brutto w imię sprawiedliwości społecznej. Wśród ekonomistów panuje zgodność co do następujących zadań państwa: dokonywanie regulacji prawnych, ochrona własności, redystrybucja dochodów przez budżet, eliminowanie zakłóceń rynkowych oraz występowanie w roli podmiotu w stosunkach ekonomicznych. Założenia interwencjonizmu: Polityka interwencjonizmu wynikała z analizy doświadczeń ZSRR, który w okresie 1930-1933 jako jedyny kraj zwiększył produkcję. Teoretyczną podstawę dla przeniesienia doświadczeń radzieckich do państw kapitalistycznych stworzył John Keynes: naukowo uzasadnił celowość włączania się państwa w procesy gospodarcze. Doświadczenia W. Kryzysu podważyły wiarę w samoczynne zdolności regulacyjne gospodarki rynkowej, rządy dążyły do kreowania dodatkowego popytu poprzez: 1. Środki bezpośrednie, tj. prowadzenie na dużą skalę robót publicznych i rozbudowa infrastruktury miała zwiększyć popyt na dobra inwestycyjne oraz za pośrednictwem wzrostu zatrudnienia także i na dobra konsumpcyjne: - rozbudowa infrastruktury (np. zagospodarowanie doliny rzeki Tennessee w USA- budowa wielu elektrowni wodnych, regulacja żeglugi i zapobieżenie powodziom) - zamówienia wojskowe (Niemcy) - wzrost konsumpcji ludności i ochrona poszczególnych jej grup (np. rolników) poprzez skup państwowy, płacenie “postojowego” miało prowadzić do redystrybucji dochodów i wzrostu konsumpcji właśnie - mutację tych dwóch, tzn jedno i drugie (Polska, gdzie starano się spowodować wzrost konsumpcji ludności oraz uzbroić armię) 2. Środki pośrednie: kontrolowane zwiększenie ilości pieniądza w obiegu, obniżenie stopy procentowej, progresywne opodatkowanie wysokich dochodów oraz zwiększanie świadczeń społecznych na rzecz najuboższych miały zwiększyć popyt, rentowność inwestycji oraz zniechęcić do oszczędzania. W państwach faszystowskich rządy ściśle kontrolowały handel zagraniczny i zagraniczne obroty pieniężne. Interwencjonizm zakładał, że gospodarka w okresie wychodzenia z załamania gospodarczego w celu zapobiegnięcia wystąpienia kolejnego kryzysu albo ostatecznego załamania się gospodarki wymaga nadzoru rządu nad bankami, kredytem, inwestycjami i produkcją w celu zapewnienia wzrostu wytwórczości i zatrudnienia oraz poprawawienia opłacalności procesów gospodarczych. Oznaczał zerwanie z polityką deflacyjną oraz utrzymywaniem stałości waluty, dopuszczał deficyty budżetowe, kontrolowaną inflację oraz powolną deprecjację waluty. Występowała także ingerencja w międzynarodowe stosunki gospodarcze, tzn. Wprowadzanie wysokich stawek celnych, operowanie subsydiami, różnorodnych zakazów importu i eksportu, określane wspólnym mianem działań protekcjonistycznych. Spowodowane było chęcią ochrony własnego rynku przed obcą, nie zawsze uczciwą konkurencją. Stosowano także dumping, czyli sprzedawano towary za granicą poniżej kosztów wytworzenia w kraju (Polska sprzedawała cukier za 1/4 ceny z rynku wewnętrznego, podobnie robiły Niemcy). XIX. EKONOMIA WG. KEYNSA Ekonomiści keynowscy uważają, że główną przyczyną niskiego poziomu produkcji i bezrobocia jest niedostateczna wielkość ogólnych wydatków. Ogół podmiotów gospodaruj nie zgłasza wystarczająco dużego popytu na dobra i usługi by zapewnić pełne zatrudnienie siły roboczej. Według keynistów fluktuacje aktywności ekonom w skali makro odzwierciedlają fluktuację popytu, szczególnie na inwestycje i dobra kapitałowe. a/ Keynizm jest teorią makroekonomiczną, która szczególnie podkreśla fakt, że gospodarka ze swej natury ma charakter niestabilny i wymaga stosowania aktywnych i doraźnych posunięć polityki gospod rządu w celu wyeliminowania bezrobocia i inflacji. Treścią sugerowanych przez Keynistów rozwiązań jest podniesienie ogólnego poziomu wydatków na jeden z kilku zasobów: 1) obniżka podatku, co zwiększa zdolność nabywczą konsumentów i przedsiębiorstw, i w wyniku tego podnosi poziom ogólnego popytu, 2) wzrost wydatków rządowych, np. na roboty publiczne, co zwiększa popyt konsumpcyjny i inwestycyjny, 3) obniżka stóp procentowych przez zwiększenie zasobów pieniądza, co zachęca przedsiębiorstw i konsumentów do brania pożyczek na nowe zakupy. Keyniści uważają, że wszelkie posunięcia polityki stymulujące popyt na inwestycje w ostatecznym rachunku doprowadzają zarówno do zwiększenia produkcji jak i tempa wzrostu produktywności pracowników. Zarówno produkcja jak i ceny odgrywają rolę w równoważeniu gospodarki w krótkim okresie, to który czynnik będzie grał rolę dominującą zależy wielkości niewykorzystanych zasobów. Jeśli znaczna ilość zasobów zostaje niewykorzystana nastąpi bardziej znacząca zmiana wielkości produkcji. Jeśli jednak niewykorzystane pozostają jedynie niewielkie ilości zasobów ceny zmienią się bardziej. b/ Keyniści skłaniają się do postrzegania inflacji także jako problemu popytu. Konsumenci zgłaszają większy popyt ogólny niż gospodarka jest w stanie zaspokoić wywierając nacisk prowadzący do wzrostu cen. Rozwiązanie: zredukować całkowity popyt przez odwrócenie kierunków polityki uznawanych za środki prowadzące do zmniejszenia bezrobocia tj. podnieść podatki, ograniczając wydatki konsumentów i przedsiębiorstw albo zredukować wydatki rządowe albo podnieść stopę procentową redukując kredyty a tym samym i zakupy. Niestety wg tradycyjnej teorii keynesowskiej posunięcia polityki mające ograniczać inflację wywołują tendencje do wzrostu bezrobocia i vice versa.
