Zaburzenia komunikacji w schizofrenii

Neuropsychiatria. Przegląd Kliniczny
Review of Clinical Neuropsychiatry
VOL. 1/NR 2(2)/2009
Redaktor naczelny/Editor-in-Chief
Prof. WUM dr hab. n. med. Bartosz Łoza
Redaktor prowadzący/Managing Editor
Dr Maja Polikowska
Redakcja/Editor
Dr Jonathan Britmann
Dr Anna Mosiołek
Dr Iwona Patejuk-Mazurek
Wstęp
2
Bartosz Łoza
Zaburzenia komunikacji w schizofrenii
3
Iwona Patejuk-Mazurek, Bartosz Łoza, Anna Mosiołek, Maja Polikowska
Leki antypsychotyczne a funkcjonowanie
poznawcze w schizofrenii
4
Anna Mosiołek, Bartosz Łoza
ADHD u osób dorosłych
5
Magdalena Krupa, Paweł Bednarski, Maja Polikowska,
Paweł Pawełczak, Małgorzata Wójcik, Bartosz Łoza
Zaburzenia somatyczne u pacjentów hospitalizowanych
w szpitalu psychiatrycznym
6
Wydawca
Medical Education Sp. z o.o.
02-201 Warszawa, ul. Opaczewska 60D
Dyrektor zarządzający
Andrzej Kowalczyk, [email protected]
7
Product manager
Wiola Banaszek, [email protected]
Redakcja i korekta
Elżbieta Nowacka-Kuźma, Marcin Kuźma
Iwona Patejuk-Mazurek, Julita Kwaśna, Bartosz Łoza,
Maja Polikowska, Paweł Pawełczak
Kwetiapina. W jakim celu stosujemy ten lek?
Adres Redakcji
Klinika Psychiatrii
Warszawskiego Uniwersytetu Medycznego
05-802 Pruszków, ul. Partyzantów 2/4
tel. (022) 758 60 05
fax (022) 758 75 70
www.tworki.eu
Kontakt i przesyłanie prac
[email protected]
Julita Kwaśna, Bartosz Łoza, Iwona Patejuk-Mazurek, Paweł Pawełczak,
Maja Polikowska, Joanna Grzesiewska, Anna Mosiołek, Rafał Wójcik
Wenlafaksyna – nasila czy leczy przewlekłe bóle głowy?
Opis przypadku
Rada Redakcyjna/Editorial Board:
Prof. Andrzej Czernikiewicz (Przewodniczący/Chairman)
Prof. Aleksander Araszkiewicz
Prof. Andrzej Bogucki
Prof. Teofan Domżał
Prof. Dominika Dudek
Prof. Jan Kochanowski
Prof. Jerzy Landowski
Prof. Joanna Meder
Prof. Tadeusz Nasierowski
Prof. Małgorzata Rzewuska
Prof. Jerzy Samochowiec
Prof. Adam Stępień
Redakcja techniczna/Projekt graficzny
Artur Weber
8
Bartosz Łoza, Iwona Patejuk-Mazurek, Paweł Pawełczak, Maja Polikowska
1
Neuropsychiatria. Przegląd Kliniczny
Review of Clinical Neuropsychiatry
VOL. 1/NR 2(2)/2009
Wstęp
To już drugi numer „Neuropsychiatrii”!
Przede wszystkim dziękujemy Koleżankom i Kolegom za tak życzliwe przyjęcie naszego wydawnictwa. Otrzymaliśmy wiele e-maili, które dowodzą najważniejszego – że jesteśmy czytani.
Materiały opublikowane w poprzednim numerze zostały określone jako „przydatne i zrównoważone”. Wśród korespondencji nie zabrakło konstruktywnych polemik. Wszystkie te uwagi są
dla nas cenne i za nie Redakcja dziękuje.
Wśród pytań powtarzają się następujące: „Jak zaprenumerować Neuropsychiatrię”? oraz „Ile
punktów naukowych otrzymują autorzy?”. W sprawach prenumeraty prosimy zgłaszać się bezpośrednio do Wydawcy. Natomiast określenie poziomu punktacji zostanie dokonane, na ogólnych zasadach, wraz z ukazaniem się trzeciego numeru. Nie zdradzę tajemnicy, jeśli powiem, że
materiały na trzeci numer są już zgromadzone.
Spośród pozostałych zgłaszanych tematów, zagadnień, uwag itp. przytoczmy prośbę o wersję
elektroniczną pisma, więcej historii psychiatrii, debaty na temat […], kontrowersje w psychiatrii, algorytmy i standardy terapeutyczne (zwłaszcza w przypadkach lekooporności), tematy
z zakresu psychologii klinicznej, zagadnienia kryzysu i reformy psychiatrii, jej organizacji i problemów finansowania świadczeń. Wszystkie te tematy są dla naszego środowiska niezwykle ważne i będziemy je podejmować. Należy jednak podkreślić, że charakter naszego pisma pozostaje
ściśle naukowy. Redakcja skoncentrowana jest na tematyce klinicznej, mającej praktyczne zastosowanie. Oczywiście nigdy nie będziemy abstrahować od analizy zewnętrznych uwarunkowań psychiatrii. Na przykład w niniejszym numerze doktor J. Kwaśna i wsp. omawiają raczej
niedoceniane zagadnienie współistnienia chorób somatycznych i zaburzeń psychicznych. Artykuł napisany jest właśnie w kontekście problemów, jakie zagadnienie to rodzi dla systemowego
niedoszacowania finansowania psychiatrii. Oczywiście będziemy też zawsze cytować wartościowe listy, a być może powstanie także swoiste forum wypowiedzi i debat środowiskowych.
O tym zadecydujecie Państwo sami.
w imieniu Redakcji „Neuropsychiatrii”
Prof. Bartosz Łoza
Zaburzenia komunikacji
w schizofrenii
Communication disturbances in schizophrenia
Iwona Patejuk-Mazurek
Adiunkt Kliniki Psychiatrii
WUM i Ordynator
Szpitala im. prof. Jana
Mazurkiewicza
w Pruszkowie.
W badaniach naukowych
koncentruje się na
problematyce zakłóceń
językowych, komunikacji
i mowy w różnych grupach
zaburzeń psychicznych.
Prowadzi prace
elektrofizjologiczne
i neurokognitywne
nad skutecznością
psychofarmakoterapii.
Opracowała szereg
programów
psychoedukacyjnych.
Hobby: polemika
z nihilizmem Jacquesa
Derridy.
Iwona Patejuk-Mazurek, Bartosz Łoza, Anna Mosiołek, Maja Polikowska
Klinika Psychiatrii Warszawskiego Uniwersytetu Medycznego w Pruszkowie
Szpital im. prof. Jana Mazurkiewicza (Szpital Tworkowski) w Pruszkowie
STRESZCZENIE
Odmienność mowy pacjentów chorych na schizofrenię i trudności w komunikowaniu się z nimi
podkreślano już od początków opisywania tej choroby. Postulowano, że zjawisko to może być
efektem zaburzeń w myśleniu lub funkcjonowaniu lingwistycznym. Czyniono też próby skonstruowania narzędzi służących ocenie zaburzeń języka i komunikacji. Jednym z nich jest Indeks
Zakłóceń Komunikacji (CDI – Communication Disturbances Index) wg N. Docherty.
Badania przy użyciu tego narzędzia wykazały większą częstość zakłóceń komunikacji u pacjentów chorych na schizofrenię niż u pacjentów cierpiących na chorobę afektywną dwubiegunową i osób z grupy kontrolnej oraz zależność od stanu psychicznego. Badania rodzin sugerują
genetyczne predyspozycje do występowania zaburzeń komunikacji.
Prace wielu autorów przyniosły spostrzeżenia, że wpływ na procesy funkcjonowania językowego mają funkcje poznawcze, a wśród nich pamięć operacyjna i uwaga; ich zaburzenia prowadzą
do powstania zakłóceń komunikacji.
Nie bez wpływu na jakość komunikacji pozostają emocje. Potwierdzono to, oceniając pojawianie się zaburzeń komunikacji w wypowiedziach na tematy o pozytywnym, negatywnym i neutralnym zabarwieniu emocjonalnym.
Wymienione wyżej spostrzeżenia potwierdzają, iż funkcjonowanie psychiczne człowieka jest
całością, której tak naprawdę nie da się podzielić.
Słowa kluczowe: schizofrenia, zaburzenia komunikacji
ABSTRACT
Dissimilarity of speech of schizophrenic patients and difficulties in communication with them
were known from beginning of defining this illness. Those phenomena were possibly linked
to thinking and linguistic disturbances of schizophrenia patients. Some measures of language
and communication disturbances were designed, eg. Communication Disturbances Index by
N. Docherty.
The researchers showed that communication disturbances are most frequent in speech of schizophrenia patients in comparison to the manic subjects and controls and are correlated with
clinical status of those patients. The results of genetic studies with relatives and twins support
the idea that communication disturbances may be one manifestation of a stable genetic vulnerability to schizophrenia. The cognitive dysfunctions (working memory and attention) and
negative emotions may have crucial influence on communication disturbances in the group
of schizophrenia patients.
Key words: schizophrenia, communication disturbances
3
Neuropsychiatria. Przegląd Kliniczny
Review of Clinical Neuropsychiatry
VOL. 1/NR 2(2)/2009
Leki antypsychotyczne
a funkcjonowanie poznawcze
w schizofrenii
Anna Mosiołek
Lekarz Naczelny
i Ordynator Szpitala im.
prof. Jana Mazurkiewicza
w Pruszkowie. Adiunkt
w Klinice Psychiatrii
Warszawskiego
Uniwersytetu Medycznego.
Zainteresowania naukowe
obejmują badania funkcji
poznawczych
w zaburzeniach
psychicznych,
farmakoterapię, psychiatrię
stanów nagłych
i psychiatrię konsultacyjną.
Hobby: zakopiańska
witkacologia i podróże.
Antipsychotics and cognitive functioning
in schizophrenia
Anna Mosiołek, Bartosz Łoza
Klinika Psychiatrii Warszawskiego Uniwersytetu Medycznego w Pruszkowie
Szpital im. prof. Jana Mazurkiewicza (Szpital Tworkowski) w Pruszkowie
STRESZCZENIE
Grupa badana składała się ze 128 (64 K i 64 M) pacjentów hospitalizowanych z powodu schizofrenii paranoidalnej w stanie zaostrzenia psychotycznego. Dane demograficzne zbierano przy
pomocy kwestionariusza zawierającego pytania o wiek, stan cywilny, utrzymanie, wykształcenie, liczbę hospitalizacji. Badani wykonywali następujące testy poznawcze: WCST, RAVLT, RCFT,
TMT A, TMT B, Stroop, Wechsler Memory Test I i II, Test fluencji słownej. W badaniu starano się
ocenić, czy nasilenie zaburzeń poznawczych determinuje zmienność dawek stosowanych neuroleptyków lub wpływa na wybór leku. Wyniki i wnioski: Na podstawie przeprowadzonych
analiz oceniono, że nasilenie zaburzeń poznawczych pacjentów chorych na schizofrenię paranoidalną w znikomym stopniu wpływa na podejmowanie decyzji odnośnie do stosowanych
strategii leczniczych. Stosując analizę regresji, ustalono, iż zaledwie 23,2% zmienności doboru
dawek zostało wytłumaczonych przez nasilenie zaburzeń poznawczych. Nie stwierdzono także
praktycznie żadnych związków funkcji poznawczych z typem leczenia (rodzajem neuroleptyku).
Można na tej podstawie wysnuć wstępny wniosek, że podstawowym kryterium doboru dawek
oraz stosowanych leków nie są funkcje poznawcze docelowo przekładające się na funkcjonowanie pacjentów, a nasilenie pozostałych objawów, głównie pozytywnych i negatywnych.
Słowa kluczowe: schizofrenia paranoidalna, funkcje poznawcze, neuroleptyki, testy neurokognitywne
ABSTRACT
Hospitalized patients (64 males and 64 females), suffering from exacerbation of paranoid schizophrenia, were assessed with several neurocognitive tests: WCST, RAVLT, RCFT, TMT-A, TMT-B,
Stroop, Wechsler Memory Test I and II, and Verbal Fluency Test. Moreover, data about patients’
age, civil state, children, resources, education, and number of hospitalizations were collected.
The aim of this study was to examine if the status of neurocognitive functions determines the
dose or the type of neuroleptics (typicals vs. atypicals). Results: The decline of neurocognitive
functions influences the decision about treatment strategies to a very little degree. A regression
analysis showed that the neurocognitive status explains only 23.2% of the total “decision variability”. No significant correlation between neurocognitive functions and the type of antipsychotic treatment was found. The choice of neuroleptics and their doses are not being determined
by neurocognitive functions but positive and negative symptoms.
Key words: schizophrenia, cognitive functions, neuroleptics, neurocognitive tests
4
Neuropsychiatria. Przegląd Kliniczny
Review of Clinical Neuropsychiatry
VOL. 1/NR 2(2)/2009
ADHD u osób dorosłych
ADHD in adults
Magdalena Krupa, Paweł Bednarski, Maja Polikowska, Paweł Pawełczak,
Małgorzata Wójcik, Bartosz Łoza
Magdalena Krupa
Zainteresowania naukowe
i kliniczne koncentrują
się na zespole
nadpobudliwości
psychoruchowej
z zaburzeniami uwagi oraz
nad wykorzystaniem filmu
i teatru w psychiatrii.
Jest tłumaczem pierwszego
polskiego wydania
amerykańskiego słownika
psychiatrycznego.
Poliglotka i humanistka.
Klinika Psychiatrii Warszawskiego Uniwersytetu Medycznego w Pruszkowie
Szpital im. prof. Jana Mazurkiewicza (Szpital Tworkowski) w Pruszkowie
STRESZCZENIE
Zespół nadpobudliwości psychoruchowej, nazywany w Klasyfikacji ICD-10 „zespołem hiperkinetycznym” (hiperkinetic disorder; F90), a w DSM-IV „zespołem nadpobudliwości psychoruchowej
z deficytem uwagi” (ADHD, attention deficit/hyperactivity disorder), jest rozpoznawany u 5–10%
dzieci i młodzieży, natomiast znacznie rzadziej diagnozowany u osób dorosłych (<5%). Obraz
kliniczny u dorosłych jest inny niż u dzieci i młodzieży, ponieważ pacjenci wytwarzają różne
mechanizmy kompensujące, objawy imitują inne zaburzenia psychiczne i choroby somatyczne lub wreszcie dochodzi do faktycznej ewolucji w zaburzenia innego rodzaju. Postępowanie
w przypadku ADHD u dorosłych obejmuje złożone leczenie, będące kombinacją głównie farmakoterapii, interwencji behawioralnych i poradnictwa.
Słowa kluczowe: ADHD u dorosłych, leki psychostymulujące, współchorobowość
ABSTRACT
Attention-deficit/hyperactivity disorder (ADHD) is a neurobehavioral and developmental disorder characterized by the co-existence of attentional problems and hyperactivity. ADHD is
affecting about 5 to 10% of children with symptoms starting before seven years of age. Because
ADHD is a common chronic disorder in children, about the half of those individuals diagnosed
in childhood continuing to have symptoms into adulthood. Up to 5% of adults are estimated to
live with ADHD. Adults with ADHD tend to develop coping mechanisms to compensate for their
impairments. ADHD symptoms of adults can be difficult to differentiate from other psychiatric
disorders or other general medical illnesses. Some patients evolve into other psychiatric disorders. ADHD management in adults involves the combination of mostly medications, behavioral
interventions and counseling.
Key words: Adult ADHD, psychostimulants, co-morbidity
5
Neuropsychiatria. Przegląd Kliniczny
Review of Clinical Neuropsychiatry
VOL. 1/NR 2(2)/2009
Zaburzenia somatyczne
u pacjentów hospitalizowanych
w szpitalu psychiatrycznym
Julita Kwaśna
Asystent Kliniki Psychiatrii
WUM. Przedmiotem jej
pracy doktorskiej jest
porównanie dwóch
zjawisk: instytucjonalizacji
hospitalizowanych
pacjentów
psychiatrycznych oraz
zespołów wypalenia
zawodowego pracowników
szpitali psychiatrycznych.
Julita Kwaśna opracowała
narzędzia i programy
przeciwdziałania zespołom
wypalenia zawodowego.
Zainteresowania:
pomnażanie aktywności.
Somatic illnesses in patients hospitalized
in psychiatric hospital
Julita Kwaśna, Bartosz Łoza, Iwona Patejuk-Mazurek, Paweł Pawełczak,
Maja Polikowska, Joanna Grzesiewska, Anna Mosiołek, Rafał Wójcik
Klinika Psychiatrii Warszawskiego Uniwersytetu Medycznego w Pruszkowie
Szpital im. prof. Jana Mazurkiewicza (Szpital Tworkowski) w Pruszkowie
STRESZCZENIE
Współistnienie i współzależność zaburzeń psychicznych oraz chorób somatycznych to przedmiot wielu badań. Termin psychosomatyczny wzbudza kontrowersje ze względu na swoją niejednoznaczność. Jest stosowany dla określenia grupy zaburzeń i chorób wynikających ze stresu,
grupy zaburzeń nerwicowych czy często kojarzony z przypadkami paramedycznymi lub symulacją. Szczególne zależności dotyczą osób starzejących się, kiedy choroby somatyczne z reguły
współistnieją z zaburzeniami depresyjnymi lub innymi przewlekłymi czy nawrotowymi dysfunkcjami psychicznymi. Autorzy przeprowadzili badanie skriningowe u 663 pacjentów hospitalizowanych psychiatrycznie, obejmując cały skład pacjentów przebywających w tym samym
dniu w Szpitalu Tworkowskim, i ujawnili 74-procentowy poziom współchorobowości psychosomatycznej.
Słowa kluczowe: współchorobowość psychosomatyczna, pacjenci hospitalizowani, szpitale
psychiatryczne
ABSTRACT
The body converts psychological distress into physical symptoms and vice versa. The term „psychosomatic” has developed lots of connotations, like disorders attributed to stress, neuroticrelated illnesses or even malingering cases. Especially, the natural aging has a notable influence
in the exacerbation or the development of psychosomatic disorders, most specifically in those
generated by depression and other chronic or relapsing psychiatric conditions. Authors performed a screen of all inpatients available at one day at psychiatric hospital (Tworki State Hospital), unveiling 77% rate of psychosomatic co-morbidity.
Key words: psychosomatic comorbidity, inpatients, psychiatric hospitals
6
Neuropsychiatria. Przegląd Kliniczny
Review of Clinical Neuropsychiatry
VOL. 1/NR 2(2)/2009
Wenlafaksyna – nasila czy leczy
przewlekłe bóle głowy?
Opis przypadku
Does venlafaxine intensify or treat chronic
headache? Case study
Iwona Patejuk-Mazurek, Julita Kwaśna, Bartosz Łoza, Maja Polikowska,
Paweł Pawełczak
Klinika Psychiatrii Warszawskiego Uniwersytetu Medycznego w Pruszkowie
Szpital im. prof. Jana Mazurkiewicza (Szpital Tworkowski) w Pruszkowie
STRESZCZENIE
Opis przypadku: Autorzy artykułu opisują przypadek 39-letniej kobiety po raz pierwszy hospitalizowanej psychiatrycznie z powodu próby samobójczej spowodowanej zespołem depresyjnym, a bezpośrednio – silnym, przewlekłym, zaburzającym codzienne funkcjonowanie bólem
głowy, niereagującym na środki analgetyczne i leczenie przeciwdepresyjne lekami z grupy SSRI.
Pacjentka przez około 1,5 roku przed przyjęciem była ambulatoryjnie leczona z powodu objawów zespołu depresyjnego. Na oddziale wykonano pełną diagnostykę obrazową głowy, a do
leczenia włączono wenlafaksynę 75 mg/d. Po ok. tygodniowym leczeniu bóle głowy znacznie
się zmniejszyły, praktycznie ustąpiły w trzecim tygodniu od rozpoczęcia terapii. W trakcie leczenia nie obserwowano objawów niepożądanych, w tym wzrostów ciśnienia tętniczego krwi.
Wnioski: Pomimo sugerowanych w literaturze stanów wzrostu ciśnienia i bólów głowy po wenlafaksynie lek ten skutecznie im przeciwdziałał.
Słowa kluczowe: depresja, przewlekłe bóle głowy, wenlafaksyna
Iwona Patejuk-Mazurek
Adiunkt Kliniki Psychiatrii
WUM i Ordynator
Szpitala im. prof. Jana
Mazurkiewicza
w Pruszkowie.
W badaniach naukowych
koncentruje się na
problematyce zakłóceń
językowych, komunikacji
i mowy w różnych grupach
zaburzeń psychicznych.
Prowadzi prace
elektrofizjologiczne
i neurokognitywne
nad skutecznością
psychofarmakoterapii.
Opracowała szereg
programów
psychoedukacyjnych.
Hobby: polemika
z nihilizmem Jacquesa
Derridy.
ABSTRACT
The authors describe a case of a 39-year old woman, first-time hospitalized psychiatrically because of depression and her suicidal attempt. The direct reason for suicidal attempt was the
severe, chronic headache, which disturbed everyday functioning and did not response on any
analgesic treatment and SSRIs. The patient was treated for 18 months because of depressive
symptoms. During hospitalization, no pathological signs were unveiled in neuroimaging scans
and treatment of venlafaxine was administered (75 mg/d). After one week of treatment the headache markedly decreased and after three weeks – completely resolved. No significant side
effect, including high blood pressure, was observed. Conclusion: contrary to some references,
venlafaxine was reducing headache and no increase of blood pressure was observed.
Key words: depression, chronic headache, venlafaxine
7
Neuropsychiatria. Przegląd Kliniczny
Review of Clinical Neuropsychiatry
VOL. 1/NR 2(2)/2009
Kwetiapina. W jakim celu
stosujemy ten lek?
Quetiapine. What do we need
this medicine for?
Bartosz Łoza, Iwona Patejuk-Mazurek, Paweł Pawełczak, Maja Polikowska
Klinika Psychiatrii Warszawskiego Uniwersytetu Medycznego w Pruszkowie
Szpital im. prof. Jana Mazurkiewicza (Szpital Tworkowski) w Pruszkowie
STRESZCZENIE
Od 2005 roku kwetiapina jest najczęściej zapisywanym neuroleptykiem w USA. Równocześnie
aż w około 70% zastosowań środek wykracza poza niszę wskazań antypsychotycznych. Lek zawdzięcza to w szczególności działaniom przeciwdepresyjnym, przeciwlękowym, stabilizacji nastroju, a przede wszystkim bezpieczeństwu stosowania. W pracy opisano przypadek pacjenta
z pierwszym epizodem schizofrenii, o wcześniej wybitnie wyrażonej nietolerancji na farmakoterapię i cechach lekooporności, u którego zastosowanie kwetiapiny zredukowało objawy uboczne i przyczyniło się do poprawy stanu klinicznego.
Słowa kluczowe: kwetiapina, neuroleptyki, objawy uboczne
ABSTRACT
Bartosz Łoza
Kierował kilkoma
jednostkami teoretycznymi
i klinicznymi. Związany
aktywnością ze
Szpitalem im.
prof. Jana Mazurkiewicza.
Tematy badawcze to:
psychopatologia ogólna,
badania wymiarowe
i czynnikowe nad
schizofrenią, diagnostyka
różnicowa, nozografia,
psycho- i neurofizjologia
ośrodkowego układu
nerwowego, badania
lateralizacyjne, badania
neurokognitywne, badania
dychotyczne, suicydologia,
psychiatria sądowa,
metodologia naukowa,
psychofarmakologia,
psychoedukacja, statystyka
medyczna, informatyka,
multimedialne projekty
badawcze i terapeutyczne,
funkcjonalny rezonans
magnetyczny,
spektroskopia protonowa,
psychoterapia, arteterapia,
rehabilitacja medyczna
i fizjoterapia. Hobby: kilka
drobnych rzeczy.
From 2005 quetiapine is the most often prescribed antipsychotic in the USA. However, 70%
of the drug is prescribed outside the antipsychotic indications (off-label). The present position
of quetiapine results from its well-known properties like antideprssive, anxiolotyic, and mood
stabilizing effects. It also reaches top position in all tolerance studies. A case of the early schizophrenia patient was presented. After a series of ineffective antipsychotic trials, inducing relentless and discouraging side-effects, proceeding administration of quetiapine, the patient
improved substantially with quetiapine monotherapy.
Key words: quetiapine, antipsychotics, side effects
8
Neuropsychiatria. Przegląd Kliniczny
Review of Clinical Neuropsychiatry
VOL. 1/NR 2(2)/2009