Zoohigiena

Zoohigiena
Wpływ wybranych czynników klimatycznych na organizm zwierzęcy
Na każdy organizm żywy działają czynniki środowiska. Środowisko zewnętrzne oraz
środowisko panujące wewnątrz budynków inwentarskich mają wpływ na zdrowie i
produkcyjność zwierząt gospodarskich.
W wyniku udomowienia, a następnie stale postępującej ingerencji człowieka w życie
zwierząt, otaczające je warunki ulegały zmianom. W miejsce środowiska naturalnego
pojawiły się początkowo prymitywne, a następnie doskonalone, przekształcane,
unowocześniane, często zmechanizowane, zautomatyzowane i skomputeryzowane
pomieszczenia. Ich wnętrze stale działa na zwierzęta. Zwierzęta, wytwarzając ciepło, parę
wodną czy końcowe produkty przemiany materii, również współuczestniczą w tworzeniu
specyficznego dla danego pomieszczenia mikroklimatu.
Najważniejszymi czynnikami działającymi na zwierzęta w środowisku są: światło i
promieniowanie słoneczne.
Słońce jest źródłem promieniowania, dostarcza ciepła i światła niezbędnego do życia. Do
Ziemi dociera tylko mała cześć energii Słońca. Większość z niej jest odbijana lub
pochłaniana przez atmosferę i Ziemię. Atmosfera oraz występujące w niej ozon, para
wodna, pyły, dymy oraz chmury stanowią dla Ziemi warstwę izolacyjną - ochronną. Promienie, padając ukośnie do powierzchni Ziemi, przechodzą przez grubszą warstwę atmosfery i
padają na większy obszar. Oddziaływanie na Ziemię tych promieni jest słabsze. Słabsze jest
też natężenie promieniowania. Jeżeli promienie padają na Ziemię prostopadle (np. na
równiku), natężenie energii słonecznej dochodzącej do jej powierzchni jest duże.
Do Ziemi dociera też promieniowanie z gwiazd i kosmosu. W zależności od długości fali
można je podzielić na: kosmiczne, świetlne, podczerwone, gamma, rentgenowskie,
ultrafioletowe i radiowe. Do Ziemi docierają w dość dużej ilości te rodzaje promieniowania,
które na organizmy żywe, w tym zwierzęta, działają korzystnie. Te, które mają działanie
niszczące, są w dużym stopniu zatrzymywane przez atmosferę.
Promieniowanie słoneczne, które dociera do Ziemi to:
•
promieniowanie ultrafioletowe,
•
promieniowanie widzialne,
•
promieniowanie podczerwone.
Promieniowanie ultrafioletowe - UV (nadfioletowe),
niewidzialne, charakteryzuje się największym natężeniem w okresie letnim, a najmniejszym
zimą. Frakcja A tego promieniowania przenika przez naskórek do tkanki podskórnej.
Najważniejsze dla żywych organizmów fale B mają zdolność przekształcania prowitaminy D
w witaminę D3,
która bierze udział w przemianach mineralnych, wapniowo-fosforowych. Brak dostępu do
tego promieniowania powoduje u zwierząt utrzymywanych stale w pomieszczeniach, bez
wybiegów, zaburzenia w gospodarce mineralnej, np.: nieprawidłowe kostnienie, krzywicę.
Nadmiar tego promieniowania może być szkodliwy. Powoduje miejscowe procesy zapalne,
spadek produkcyjności, obniżenie odporności ogólnej organizmu. Frakcja C promieniowania
nadfioletowego ma działanie bakteriobójcze i kancerogenne*. Dostaje się ono do
powierzchni naszej planety przez tzw. dziury ozonowe. Nadmiernie silne działanie
promieniowania ultrafioletowego dotyczy zwierząt o białej skórze i włosach.
Działanie promieniowania widzialnego na zwierzęta gospodarskie, które większość
swojego życia spędzają w pomieszczeniach inwentarskich, jest ograniczone. W związku z
tym zaleca się wprowadzanie takich rozwiązań, które umożliwiają korzystanie z wybiegów,
ruch na świeżym powietrzu, dostęp do pastwisk i okólników. Promieniowanie działa
korzystnie na organizm. Pod jego wpływem zwiększa się ilość hemoglobiny i liczba
erytrocytów (krwinek czerwonych), poprawia oddychanie komórkowe. Zwierzęta są bardziej odporne, zdrowsze. Poprawia się produkcyjność i sprawność ruchowa. U bydła
zwiększa się mleczność, u tuczników przyrosty. Zwierzęta lepiej wykorzystują pasze. U
rozpłodników - samców zwiększa się objętość ejakulatów, przeżywalność i ruchliwość
plemników. U samic cykle rujowe są regularne, a natężenie objawów rui wyraźniejsze. U kur
poprawia się nieśność i wylęgowość jaj. Upadki drobiu są mniejsze.
Światło warunkuje aktywność ruchową zwierząt, umożliwia też ich obsługę. Zwierzęta
mogą poruszać się poza budynkami inwentarskimi i w pomieszczeniach. Światło umożliwia
też pobieranie pokarmu oraz kontakty zwierząt pomiędzy sobą w obrębie grupy.
Światło działa na gruczoły dokrewne u samic i samców, przysadkę mózgową, jajniki i
jądra. Zwierzęta pod wpływem bodźca świetlnego wytwarzają hormony warunkujące powstawanie komórek rozrodczych. Reakcja zwierząt na długość dnia świetlnego jest
zróżnicowana, dlatego wyróżniamy zwierzęta dnia długiego i dnia krótkiego. Ptaki, w tym
kury, oraz klacze wykazują większą aktywność płciową przy zwiększającej się długości dnia,
czyli wiosną. Kury, na skutek udomowienia, znoszą jaja przez cały rok. Zmieniając sztucznie
długość dnia świetlnego, możemy zmieniać ich nieśność. U klaczy wraz z rosnącą długością
dnia zwiększa się aktywność rozrodcza, szczyt przypada w okresie najdłuższego dnia w roku.
U owiec i kóz ruja występuje jesienią, w okresie, w którym dzień świetlny ulega
naturalnemu skróceniu.
Przodków owiec, kóz oraz bydła i świń możemy zaliczyć do grupy zwierząt dnia krótkiego.
W efekcie trwającego kilka tysięcy lat udomowienia bydło i świnie możemy rozmnażać
przez cały rok. U niektórych ras owiec występuje asezonalność.
Na aktywność zwierząt gospodarskich wpływa światło naturalne i światło sztuczne. Jest
to praktycznie wykorzystywane w tuczu świń i brojlerów kurzych. Zmniejszenie natężenia
światła ogranicza u ptaków kanibalizm*. U świń poprawia wykorzystanie paszy.
Skóra i tkanki podskórne przepuszczają promieniowanie podczerwone, termiczne,
niewidzialne dla ludzkiego oka. Optymalna dawka tego promieniowania działa na organizm
korzystnie, poprawia ukrwienie i stopień odżywienia tkanek. Zamiana promieniowania
podczerwonego na energię cieplną wpływa na stopień ogrzania ciała. Dlatego w warunkach
produkcyjnych stosuje się promienniki podczerwieni do dogrzewania piskląt i prosiąt.
Promieniowanie podczerwone łagodzi ból, przyspiesza gojenie ran, przyspiesza usuwanie z
organizmu szkodliwych produktów przemiany materii.