Motywacja wewnętrzna i zewnętrzna w sporcie

Janowiec Władysław
Skomielna Biała
4
Motywacja w sporcie
MOTYWACJA WEWNĘTRZNA I ZEWNĘTRZNA W SPORCIE.
ODPORNOŚĆ PSYCHICZNA I JEJ UWARUNKOWANIA
Na lodowym, bardzo niebezpiecznym torze łatwo było o upadek. Jerzy Wojnar rozważnie
pokonując wiraże w kolejnych ślizgach, wysunął się na prowadzenie. W trzecim ślizgu
znalazł się w krytycznej sytuacji. Wyrzucony z wirażu, leciał wprost na lodową skałę. Zdołał
szczęśliwie wykonać w powietrzu częściowy obrót. Spadł na jedną płozę. Uderzenie było tak
potężne, że gruba płoza z jesionowego drzewa pękła na pół, nienaruszona została jednak
metalowa. Dojechał do mety. Po trzech ślizgach nadal prowadził. Był potłuczony
i obolały. Nie miał sił, by zainteresować się sankami. Nie zauważył uszkodzenia. Na drugi
dzień, przed czwartym ślizgiem, zastosowano mu blokadę nowokainową. Przestał odczuwać
ból. Już na starcie z przerażeniem zauważył pęknięcie płozy. Moment zawahania...
Wystartował! Hamując odpowiednio, żeby się nie zabić, dojechał do mety. J... zdobył tytuł
mistrza świata!1
Przykład wyżej wymienionego sportowca świadczy, iż sportowiec o silnej motywacji stara się
zawsze rozwiązać do końca trudne zadanie, szukając wszelkich możliwych sposobów,
przeprowadzając wnikliwe rozumowanie, mobilizując do pomocy całą swoją wiedzę,
wszystkie umiejętności, nawyki i siły. Sportowiec o słabej motywacji często rezygnuje z
realizacji takiego zadania.2 W tej sytuacji trzeba zadać pytanie: Jakie są podstawowe źródła
motywacji sportowca? Ogólnie można powiedzieć, że motyw powstaje z dwóch głównych
powodów:
1) w związku z koniecznością zaspokojenia podstawowych potrzeb sportowca lub
2) realizacja zadań, które on sam sobie stawia, albo są mu narzucone przez innych
(wg T. Tomaszewskiego 1967).
W działalności sportowej istnieją motywy, które nie wynikają bezpośrednio
z potrzeb zawodnika, a są wynikiem zadań, jakie stawia mu środowisko sportowe lub jakie on
sam zamierza zrealizować.
Dzieje się tak na przykład, kiedy drogą odpowiednich oddziaływań za pomocą specjalnej
wychowawczej lub samowychowawczej procedury wzmocnień (ocen, nagród,
a niekiedy i kar) powoduje, że sportowiec przyjmuje określony system motywów jako
upragniony, nawet w stosunku do celów poprzednio awersyjnych i vice versa.3
Na tej podstawie wyróżnia się motywację wewnętrzną i motywację zewnętrzną. Motywacja
wewnętrzna pobudza do działania, które ma wartość samo w sobie; jej przykładem jest
zainteresowanie lub zamiłowanie do czegoś. Motywacja zewnętrzna stwarza zachętę do
działania, które jest w jakiś sposób nagradzane lub które pozwala uniknąć kary:
1
A. Tajner, Legendy polskiego sportu, Cieszyn 1993
2
J. Gracz, T. Sankowski (red.), Psychologia sportu, Akademia Wychowania Fizycznego w Poznaniu, Poznań 1995,
3
J. Gracz, T. Sankowski (red.), Psychologia sportu, Akademia Wychowania Fizycznego w Poznaniu, Poznań 1995,
w szkole takiej motywacji sprzyja system nagród i kar (np. stopnie, stypendia) oraz cały zbiór
przepisów regulujących tok nauki.4
Ogólna prawidłowość wynikająca z przedstawionych tu dwóch głównych źródeł systemu
motywacyjnego sportowca wskazuje na konieczność przestrzegania w procesie jego
kształtowania zasady harmonijnego ich współwystępowania.
Zasada ta winna uwzględnić fakt, że klasyczny system zewnętrznych oddziaływań
występujących w postaci kar i nagród często wywołuje u sportowców (szczególne w sporcie
młodzieżowym) emocje lęku, niekiedy próby oszukiwania, treningu jedynie dla osiągnięcia
samych nagród lub unikania kar i inne negatywne zjawiska.5 Można zatem przyjąć, że
motywacja jest chronologicznie pierwszym elementem postępowania: wprawia ona organizm
w ruch i trwa aż do obniżenia się napięcia. Rozróżnia się intelektualne i emocjonalne motywy
ludzkiego postępowania, jednak rozróżnienie to jest sztuczne i pozbawione sensu, albowiem u
podstaw naszego postępowania nie leży jedna określona przyczyna, lecz cały splot czynników
świadomych i nieświadomych, fizjologicznych, intelektualnych, emocjonalnych i
społecznych wzajemnie na siebie oddziaływujących.6
Znaczenie motywacji w działaniu człowieka nie sposób przecenić. Na ten temat pisze się
bardzo szeroko w podręcznikach psychologii ogólnej, psychologii pracy czy sportu,
zwłaszcza w tak typowych dla tej ostatniej sytuacjach współzawodnictwa i rywalizacji
(B. Koralczyk 1968). Motywacja zarówno zewnętrzna jak i ta wewnętrzna powoduje, iż
sportowiec jest w stanie „przekroczyć granicę swoich możliwości”. Powoduje, że najskrytsze
marzenia stają się rzeczywistością. Motywację wewnętrzną potęguje „siła uczuć” jakie
towarzyszą trudnym ćwiczeniom, monotonnym treningom, a wreszcie startom, zwycięstwom
albo przegranym.
Kazimierz Brandys napisał takie słowa ku czci Stanisława Marusarza (wicemistrza świata w
skokach narciarskich, wielokrotnego mistrza Polski):
„Ciepły, łagodny wiatr powiał ku reglom i na chwilę wstrzymał mi oddech. Znowu
usłyszałem radosny krzyk trybun: na śnieżnym klinie u krawędzi nieba stał już człowiek na
nartach...Człowiek na nartach przed skokiem staje się jedyną istotą godną ludzkiego wzroku.
Nikt nie ma tutaj władzy równej jemu, który za chwilę oderwie się od ziemi. Jest tajemniczy
i odległy, jego ledwie uchwytne ruchy mają niepojęte znaczenie dla patrzących... Drgnął
i podniósł ręce. Widocznie tak się zrzuca z ramion ciężar ludzki... Przeleciał wysoko ponad
wierzchołkami drzew i przez ułamek chwili zawisł na rozpostartych ramionach, jakby
uczepiony szczytu nieba...”7
Motywacja rozumiana jako „ogół czynników pobudzających do działania, wpływających na
jego kierunek oraz intensywność”8 oraz odporność psychiczna (emocjonalna) to niewątpliwie
„składowe sukcesu”. Jednym z podstawowych składników odporności psychicznej jest
odporność emocjonalna, tj. zdolność do efektywnego działania mimo przeżywania silnych
emocji negatywnych bądź też zdolność do kontrolowania emocji.9
Uważa się także, że odporności psychicznej zawodnika świadczy to, iż potrafi on
w warunkach silnego pobudzenia emocjonalnego uzyskać najlepszy wynik (B. KarolczakBiernacka 1973).
Wreszcie uważa się także, że odporność emocjonalna zależy od sposobu,
w jaki zawodnik ocenia swoją sytuację życiową oraz od jego odporności na presję czasową,
4
cyt. W. Okoń , Słownik pedagogiczny, PWN, Warszawa 1983
5
K. Czarnecki, Z. Marten, Wybrane zagadnienia psychologii ogólnej i rozwojowej, Cenzus, Katowice 1996
N. Sillamy, Słownik psychologii, Wyd. „Książnica” 1994
7
A. Tajner, Legendy polskiego sportu, Cieszyn 1993
8
J. Gracz, T. Sankowski (red.), Psychologia sportu, AWF w Poznaniu, Poznań 1995
9
J. Gracz, T. Sankowski (red.), Psychologia sportu, AWF w Poznaniu, Poznań 1995
6
2
związaną z oczekiwaniem na start i z koniecznością podejmowania różnorodnych szybkich
decyzji podczas trwania zawodów (D. Zwolińska 1974).
Odporność psychiczna uwarunkowana jest zdolnościami do: koncentracji na zadaniu,
samoorientacji, samokontroli, czynności kontrolno- regulujących, opanowania,
przekształcania emocji, wzmacniania wytrwałości oraz zmian napięcia emocjonalnego.
Niezwykle trafnie na ten temat wypowiada się M. Tyszkowa (1978) stwierdzając, że
formowanie lub wzmacnianie psychicznej odporności sportowca powinno polegać na
działaniu zmierzającym: po pierwsze do bardziej korzystnego, adekwatnego ujmowania przez
niego sytuacji rywalizacji sportowej oraz częstego kontrolowania własnych zachowań
i emocji: po drugie do kształtowania względnie stałych, osobniczych wyznaczników
psychicznej odporności.10
Kończąc, wypada chyba jedynie podpisać się pod wyrażonym około 20 lat temu przez
wybitnego specjalistę w tym zakresie prof. W. Romanowskiego (1973) postulatem,
dotyczącym konieczności stworzenia takiego systemu wychowania fizycznego, w którym
obok elementów ćwiczeń dynamicznych (sprawnościowych) znalazłyby się ćwiczenia
relaksowo- koncentrujące. Głównym problemem nie wydaje się jednak stworzenie
odpowiedniego systemu, co raczej odpowiedniego przygotowania w tym zakresie nauczycieli
wychowania fizycznego, a przede wszystkim przekonanie ich do celowości zastosowania tego
rodzaju ćwiczeń w warunkach szkolnych.11
Sukces sportowy często okupiony jest łzami, ogromną pracą i wyrzeczeniami, pomimo to tak
wiele ludzi poświęca się różnym dyscyplinom. Moim zdaniem to właśnie oni wykazują się
niebywałą odwagą i odpowiedzialnością, bo przecież najtrudniej sobie „narzucić” dyscyplinę,
kształtować odporność psychiczną, nieustannie motywować się do dalszej walki z sobą.
Z mojej wieloletniej pracy pedagogicznej wynika, iż motywacja oraz odporność psychiczna
gwarantuje sukces sportowy. Jeżeli brakuje bodźców wewnętrznych i zewnętrznych, jeżeli nie
ma odporności emocjonalnej młody zawodnik nie wykazuje woli walki, nie odczuwa
satysfakcji, nie realizuje się...
Myślę, że sukcesem sportowym jest przede wszystkim miłość do niego..., do wysiłku, do
niepowtarzalnych uczuć, które towarzyszą skokom, biegom, pływaniu itd...
Niejednokrotnie obserwowałem u młodych ludzi, jak silna motywacja może mieć wpływ na
zwiększenie odporności psychicznej. Równocześnie byłem świadkiem wielu „niespełnionych
marzeń” dzieci, którym pomimo mocnej motywacji wewnętrznej zabrakło odporności
psychicznej. W każdym przypadku ważne jest, aby trener - wychowawca był nie tylko
„fachowcem” od techniki, ale przede wszystkim psychologiem i przyjacielem.
BIBLIOGRAFIA
1.
K. Czarnecki, Z. Marten, Wybrane zagadnienia psychologii ogólnej i rozwojowej, Cenzus, Katowice 1996.
2.
J. Gracz, T. Sankowski, Psychologia sportu, Akademia Wychowania Fizycznego, Poznań 1995
3.
T. Moris, J. Summers, Psychologia sportu, Centralny Ośrodek Sportu, Warszawa 1998.
4.
W. Okoń, Słownik pedagogiczny, PWN, Warszawa 1983
5.
N. Sillamy, Słownik psychologii, Wyd. „Książnica” 1994
6.
A. Tajner, Legendy polskiego sportu, Cieszyn 1993
10
J. Gracz, T. Sankowski (red.), Psychologia sportu, AWF w Poznaniu, Poznań 1995
11
J. Gracz, T. Sankowski (red.), Psychologia sportu, AWF w Poznaniu, Poznań 1995
3