fundusze inwestycyjne - Politechnika Rzeszowska
advertisement
FUNDUSZE INWESTYCYJNE1 1. Istota działalności funduszu inwestycyjnego Fundusze inwestycyjne to podmioty, które dla dzisiejszych rynków finansowych mają istotne znaczenie. Ich zadanie opiera się na gromadzeniu odrębnych i rozproszonych kapitałów wielu (najczęściej drobnych) inwestorów, a w dalszej kolejności na lokowaniu tak stworzonego portfela inwestycyjnego w przeróżne dostępne instrumenty finansowe. Fundusze inwestycyjne zostały stworzone dla inwestorów, którzy chcieliby zrealizować zyski na rynku finansowym, ale nie potrafią lub nie mają czasu samodzielnie dokonywać analiz finansowych, na bieżąco śledzić zmian zachodzących na rynku kapitałowym i podejmować decyzji inwestycyjnych. Lokowanie środków pieniężnych w zinstytucjonalizowanych formach wspólnego inwestowania - jakimi są fundusze inwestycyjne - zapewnia bezpieczeństwo powierzonych środków, płynność inwestycji, profesjonalne zarządzanie, relatywnie wyższą dochodowość i niższe koszty oraz rozproszenie ryzyka inwestycyjnego w porównaniu z indywidualnym inwestowaniem na giełdzie. Fundusze stanowią także doskonałą alternatywę wobec tradycyjnych lokat długoterminowych w bankach. Fundusz stwarza wiele możliwości niedostępnych inwestorowi działającemu samodzielnie. Zwykle indywidualni inwestorzy, przy stosunkowo niedużych środkach finansowych, mogą je ulokować, w najwyżej dwóch lub trzech inwestycjach, zwykle tylko krajowych. Fundusz natomiast, dysponując środkami wielu inwestorów, może pozwolić sobie – a najczęściej przepisy prawa wprost to nakazują – na dywersyfikację lokat, co znacznie zmniejsza ryzyko inwestycyjne. Fundusz inwestycyjny określany jako instytucja zbiorowego lokowania umożliwia: profesjonalne zarządzanie powierzonymi przez inwestorów środkami finansowymi, a także troszczy się o stałe zwiększanie się możliwości lokacyjnych samych lokat, oraz geograficznego obszaru ich umieszczania; Opracowanie na podstawie pracy magisterskiej: J. Szkałuba., Ocena efektywności strategii funduszy inwestycyjnych, Politechnika Rzeszowska 2010. 1 dywersyfikacje lokat funduszu; poprzez gromadzenie środków wielu inwestorów, zmniejsza ryzyko inwestycyjne poprzez rozproszenie inwestycji na różnego rodzaju lokaty; uzyskanie wysokiej płynności inwestycji wraz z gwarancją dosyć precyzyjnej oceny zwrotu z dokonanej inwestycji – a jest to szczególnie widoczne w funduszu otwartym. Wśród innych cech mogących charakteryzować instytucję funduszu warto zwrócić uwagę na efektywność inwestowania przekładającą się na oszczędności wynikające z wielkości. Jako inwestor instytucjonalny fundusz płaci o wiele mniejsze prowizje za transakcje. Ponadto koszt zatrudnienia profesjonalistów rozkłada się na bardzo wielu inwestorów zaś, jeżeli chodzi o bezpieczeństwo to najważniejszą kwestią w przypadku funduszy inwestycyjnych jest fakt, iż ich działalność jest ściśle określona przez przepisy prawne – ustawę o funduszach inwestycyjnych wraz z odpowiednimi rozporządzeniami. Ma to duże znaczenie dla powierzonych środków. Fundusz stanowi odrębną masę majątkową w stosunku do towarzystwa, które go utworzyło. W przypadku ewentualnych kłopotów finansowych towarzystwa środki inwestorów nie są zagrożone, gdyż nie wchodzą w skład jego majątku. Działalność inwestycyjna funduszu jest poddana wielu ograniczeniom ustawowym, co m.in. zapobiega podejmowaniu nadmiernego ryzyka przez zarządzających. Nad działalnością funduszy inwestycyjnych stały nadzór sprawuje Komisja Nadzoru Finansowego. Fundusze mają obowiązek przekazywania Komisji okresowych sprawozdań i bieżących informacji, dotyczących działalności i sytuacji finansowej funduszy oraz możliwości dokonywania przez Komisję kontroli w siedzibie funduszu. Ponadto rygory prawne, jakim podlegają fundusze inwestycyjne powodują, że bankructwo funduszu jest praktycznie niemożliwe. Bankructwo towarzystwa funduszy inwestycyjnych, które zarządza funduszem lub banku depozytariusza, który przechowuje aktywa funduszu nie stanowi zagrożenia dla uczestników funduszu, gdyż (inaczej niż np. w bankach) majątek funduszu nie wchodzi w skład tzw. masy upadłościowej, czyli nie może być użyty do zaspokojenia długów wobec wierzycieli banku lub towarzystwa. Dodatkowo bankiem depozytariuszem może zostać wyłącznie renomowany bank, dysponujący odpowiednio wysokim kapitałem własnym, a towarzystwo funduszy inwestycyjnych podlega surowemu nadzorowi ze strony Komisji, która dba o interes uczestników funduszu, między innymi poprzez monitorowanie sytuacji finansowej towarzystwa. W drastycznych przypadkach komisja może nawet cofnąć towarzystwu zezwolenie na prowadzenie działalności. Wyeliminowanie ryzyka bankructwa nie chroni oczywiście uczestnika przed wszelkim ryzykiem. Przepisy prawne nie zabezpieczają przed błędami popełnionymi przez zarządzających funduszem oraz ryzykiem charakterystycznym dla lokat funduszu (tzw. ryzykiem inwestycyjnym). Czynniki ryzyka są szczegółowo opisane w statucie każdego funduszu.2 Ze względu na fakt, że zarządzanie funduszem inwestycyjnym jest procesem skomplikowanym, wymagającym podjęcia wielu zróżnicowanych czynności - m.in.: związanych z przechowywaniem aktywów funduszu, podejmowaniem decyzji inwestycyjnych, rozliczaniem transakcji dotyczących aktywów funduszu, wyceną aktywów funduszu, ustalaniem wartości aktywów przypadających na jednostkę uczestnictwa lub certyfikat inwestycyjny, prowadzeniem rejestru uczestników funduszu, dystrybucją jednostek uczestnictwa, czy też emitowaniem certyfikatów inwestycyjnych, w obsłudze funduszu bierze udział kilka podmiotów, które czuwają nad prawidłowym funkcjonowaniem funduszy, a należą do nich3: Towarzystwo Funduszy Inwestycyjnych, Depozytariusz, Agent transferowy, Dystrybutorzy jednostek uczestnictwa. Najważniejszym podmiotem w działalności funduszy inwestycyjnych w Polsce jest towarzystwo funduszy inwestycyjnych (spółka akcyjna z siedzibą na terytorium Rzeczypospolitej Polskiej). Instytucja ta na prowadzenie swojej działalności musi uzyskać zezwolenie Komisji Nadzoru Finansowego. Jako organ funduszu inwestycyjnego towarzystwo jest uprawnione do: tworzenia funduszy inwestycyjnych (jedno TFI może zarządzać wieloma funduszami inwestycyjnymi), zarządzania nimi, w tym również pośredniczenia w sprzedaży i odkupywaniu jednostek uczestnictwa, reprezentowania funduszy wobec osób trzecich, zarządzania zbiorczym portfelem papierów wartościowych. Towarzystwa, ze względu na przedmiot swojej działalności, powinny dysponować odpowiednimi kapitałami potrzebnymi do utworzenia funduszy inwestycyjnych i właściwego zarządzania nimi. Ustawa o funduszach inwestycyjnych wprowadza surowsze wymagania, co do wysokości kapitału zakładowego towarzystwa funduszy inwestycyjnych niż w przypadku zwykłej spółki akcyjnej. Kapitał zakładowy towarzystwa zarządzającego J. Grodecki, ABC budżetu domowego, Wyd. Górnośląskie Towarzystwo Funduszy Inwestycyjnych Rybnik 2002, s. 23 3 M. Dyl, Fundusze inwestycyjne. Zasady funkcjonowania, Wyd. KiK Konieczny i Kruszewski, Warszawa 2001, 2 jednym funduszem inwestycyjnym musi mieć równowartość w zł kwoty 125 tys. EUR. Gdy oprócz działalności podstawowej towarzystwo prowadzi działalność rozszerzoną, kapitał podstawowy to najmniej równowartość w zł kwoty 730 tys. EUR. Takie uregulowanie ma na celu zapewnienie wypłacalności towarzystwa i tym samym ochronę uczestników funduszy tworzonych przez to towarzystwo4. Aktywa każdego funduszu inwestycyjnego są rejestrowane i przechowywane przez podmiot niezależny od towarzystwa zarządzającego funduszem tzn. depozytariusza. Depozytariuszem może być bank krajowy lub oddział instytucji kredytowej z siedzibą na terytorium Rzeczypospolitej Polskiej, posiadający fundusze własne w wysokości, co najmniej 100 mln zł albo Krajowy Depozyt Papierów Wartościowych S.A. Wybór depozytariusza przez fundusz zatwierdza Komisja Nadzoru Finansowego. Do podstawowych obowiązków depozytariusza należy przede wszystkim prowadzenie rejestru aktywów funduszy i podrejestrów subfunduszy oraz kontrolowanie na bieżąco prawidłowości zarządzania funduszem. Depozytariusz ma za zadanie zapewnić, aby zbywanie i odkupywanie jednostek uczestnictwa lub emitowanie, wydawanie i wykupywanie certyfikatów inwestycyjnych odbywało się zgodnie z przepisami prawa i statutem funduszu inwestycyjnego. Kolejnym zadaniem jest zapewnienie, aby rozliczanie umów dotyczących aktywów funduszu inwestycyjnego odbywało się bez nieuzasadnionego opóźnienia. Następne zadania to zapewnienie, aby wartość netto aktywów funduszu inwestycyjnego i wartość jednostki uczestnictwa była obliczana zgodnie z przepisami prawa i statutem funduszu inwestycyjnego, oraz wykonywanie poleceń funduszu, chyba że są sprzeczne z prawem lub ze statutem funduszu. Jeżeli depozytariusz stwierdzi, że fundusz prowadzi działalność z naruszeniem prawa lub nie uwzględnia należycie interesów uczestników funduszu, ma obowiązek niezwłocznie powiadomić o tym Komisję. Ponadto ustawa nałożyła na depozytariusza bardzo ważny z punktu widzenia interesów uczestników funduszu obowiązek, jakim jest występowanie, w imieniu uczestników funduszu, na drogę sądową z powództwem przeciwko towarzystwu z tytułu szkody spowodowanej niewykonaniem lub nienależytym wykonaniem obowiązków w zakresie zarządzania funduszem i jego reprezentacji5. Agent transferowy jest to instytucja, która prowadzi rejestry uczestników funduszu, dla funduszy inwestycyjnych otwartych i specjalistycznych otwartych. W ramach wykonywania 4 Ustawa z dnia 27 maja 2004r. o funduszach inwestycyjnych, (Dz.U. 2004 nr 146 poz. 1546). M. Dyl, Fundusze inwestycyjne. Zasady funkcjonowania, Wyd. KiK Konieczny i Kruszewski, Warszawa 2001, s. 98-111 5 czynności związanych z prowadzeniem rejestru, agent transferowy dokonuje bieżącego uaktualniania salda rejestru, przyjmuje i realizuje dyspozycje uczestników (zmiany danych, przyjmowanie pełnomocnictw), organizuje i przeprowadza obieg dokumentów i środków pieniężnych. Do agenta transferowego należy też utrzymywanie kontaktu z uczestnikami, przekazywanie im potwierdzeń realizacji zleconych dyspozycji i zlecanie przekazywania środków pieniężnych z umorzeń jednostek uczestnictwa6. Zakres czynności wykonywanych przez agenta transferowego zazwyczaj jest opisywany w statutach funduszy. Ponadto rozporządzenie w sprawie prospektu informacyjnego wymaga opisania takiego podmiotu w udostępnianym przez fundusz uczestnikom prospekcie informacyjnym. W proces dystrybucji jednostek uczestnictwa funduszy inwestycyjnych otwartych i specjalistycznych otwartych może być zaangażowanych kilka podmiotów. Zgodnie z ustawą o funduszach inwestycyjnych fundusz inwestycyjny otwarty zbywa swoje jednostki uczestnictwa bezpośrednio, za pośrednictwem domu maklerskiego albo podmiotu, który uzyskał zgodę Komisji na pośredniczenie w zbywaniu i odkupywaniu jednostek uczestnictwa. W chwili obecnej możliwa jest także dystrybucja jednostek uczestnictwa za pośrednictwem osób fizycznych, które są związane z towarzystwem funduszy inwestycyjnych z domem maklerskim lub podmiotem, który uzyskał zgodę Komisji na dystrybucję jednostek uczestnictwa odpowiednią umową zlecenia. W celu ochrony uczestników funduszy przed nieuczciwymi pośrednikami w ustawie został określony warunek, że osoby te nie mogą przyjmować od inwestorów wpłat na nabycie jednostek uczestnictwa oraz otrzymywać i przekazywać wypłat z tytułu ich odkupienia7. Ponadto zgodnie z ustawą za nieprawidłowe działania tych osób ponoszą odpowiedzialność administracyjnoprawną jak za działania własne podmioty, które wydały zlecenie dystrybucji jednostek uczestnictwa: towarzystwo, dom maklerski albo podmiot, który uzyskał zgodę Komisji na dystrybucję jednostek uczestnictwa8. 2. Klasyfikacja funduszy inwestycyjnych wg form prawnych (podział ustawowy) Ustawa o funduszach inwestycyjnych z 27 maja 2004 r. przewiduje możliwość tworzenia trzech typów funduszy inwestycyjnych. Fundusz inwestycyjny może być utworzony jako: fundusz inwestycyjny otwarty (FIO), specjalistyczny fundusz inwestycyjny otwarty (SFIO), J. Socha, Rynek papierów wartościowych w Polsce, Wyd. Olympus, Warszawa 2003, s. 224-226 Ibidem 8 Z. Wilmowska, Fundusze inwestycyjne na polskim rynku, PWE, Warszawa 2001, s. 33 6 7 fundusz inwestycyjny zamknięty (FIZ). Podstawowym założeniem w konstrukcji funduszu otwartego jest zmienna liczba tytułów uczestnictwa (jednostek uczestnictwa); dopuszczalne jest zarówno płynne zmniejszanie się liczby jednostek uczestnictwa, jak również nieograniczone zwiększanie się liczby takich jednostek w funduszu. Przy tej konstrukcji istnieje – w zależności od potrzeb inwestorów – nieograniczona możliwość ciągłego kreowania jednostek uczestnictwa. Praktycznie więc każdy może w dowolnym czasie do funduszu „wejść”, nabywając jednostki uczestnictwa i stając się tym samym uczestnikiem funduszu; może także w dowolnym czasie z funduszu „wyjść”, umarzając jednostki uczestnictwa. Możliwość ciągłego kreowania nowych tytułów uczestnictwa likwiduje problemy podażowe jednostek uczestnictwa, gdyż popyt na jednostki powoduje zaistnienie podaży. Tworzenie się popytu na jednostki uczestnictwa (jak również jego kumulacja w danym momencie), przy braku ograniczeń w nabywaniu jednostek uczestnictwa nie wpływa cenotwórczo na wartość nabywanych i dotychczas istniejących jednostek uczestnictwa9. Pod względem liczebności i wartości zgromadzonych aktywów fundusze otwarte są zdecydowanie najbardziej popularnym typem funduszy inwestycyjnych w Polsce. Fundusze otwarte mogą zbywać nieograniczoną liczbę jednostek uczestnictwa i są zobowiązane do ich odkupienia na każde żądanie uczestnika. Gotowość do odkupienia jednostek uczestnictwa oznacza, że fundusz otwarty musi być w stanie dokonać szybkiej zamiany posiadanych lokat na gotówkę. Lokaty funduszy otwartych charakteryzują się, więc znacznie większą płynnością niż w przypadku funduszy zamkniętych. Fundusz otwarty jest zobowiązany do prowadzenia rejestru uczestników. Czynność ta jest najczęściej powierzana wyspecjalizowanej firmie zwanej agentem transferowym. Do zadań agenta transferowego należy też ewidencjonowanie w rejestrach wszystkich zmian, które wynikają ze zleceń składanych przez uczestników funduszu. Zgodnie z ustawą przedmiotem lokat funduszu inwestycyjnego otwartego, mogą być10: papiery wartościowe emitowane, poręczone lub gwarantowane przez Skarb Państwa lub Narodowy Bank Polski, papiery wartościowe i instrumenty rynku pieniężnego dopuszczone do obrotu na rynku regulowanym na terytorium Rzeczypospolitej Polskiej lub w państwie członkowskim, a także na rynku zorganizowanym niebędącym rynkiem 9 M. Dyl, Fundusze inwestycyjne. Zasady funkcjonowania, Wyd. KiK Konieczny i Kruszewski, Warszawa 2001, s. 68 10 Ustawa z dnia 27 maja 2004r. o funduszach inwestycyjnych, (Dz.U. 2004 nr 146 poz. 1546). regulowanym w Rzeczypospolitej Polskiej lub innym państwie członkowskim oraz na rynku zorganizowanym w państwie należącym do OECD innym niż Rzeczpospolita Polska i państwo członkowskie, pod warunkiem, że statut funduszu wskazuje ten rynek, papiery wartościowe i instrumenty rynku pieniężnego będące przedmiotem oferty publicznej, jeżeli warunki emisji lub pierwszej oferty publicznej zakładają złożenie wniosku o dopuszczenie do obrotu, o którym mowa w pkt 1, oraz gdy dopuszczenie do tego obrotu jest zapewnione w okresie nie dłuższym niż rok od dnia, w którym po raz pierwszy nastąpi zaoferowanie tych papierów lub instrumentów, pod warunkiem że statut funduszu przewiduje dokonywanie takich lokat, depozyty w bankach krajowych lub instytucjach kredytowych, o terminie zapadalności nie dłuższym niż rok, płatne na żądanie lub które można wycofać przed terminem zapadalności, z zastrzeżeniem ust. 3, instrumenty rynku pieniężnego inne niż określone w pkt 1 i 2, jeżeli instrumenty te lub ich emitent podlegają regulacjom mającym na celu ochronę inwestorów i oszczędności oraz są: o emitowane, poręczone lub gwarantowane przez Skarb Państwa, Narodowy Bank Polski, jednostkę samorządu terytorialnego, właściwe centralne, regionalne lub lokalne władze publiczne państwa członkowskiego, albo przez bank centralny państwa członkowskiego, Europejski Bank Centralny, Unię Europejską lub Europejski Bank Inwestycyjny, państwo inne niż państwo członkowskie, albo, w przypadku państwa federalnego, przez jednego z członków federacji, albo przez organizację międzynarodową, do której należy co najmniej jedno państwo członkowskie, lub o emitowane, poręczone lub gwarantowane przez podmiot podlegający nadzorowi właściwego organu nadzoru nad rynkiem finansowym, zgodnie z kryteriami określonymi prawem wspólnotowym, albo przez podmiot podlegający i stosujący się do zasad, które są co najmniej tak rygorystyczne, jak określone prawem wspólnotowym, lub o emitowane przez podmiot, którego papiery wartościowe są w obrocie na rynku regulowanym, o którym mowa w pkt 1, lub o emitowane przez inne podmioty określone w statucie funduszu, pod warunkiem że inwestycje w takie papiery wartościowe podlegają ochronie inwestora równoważnej do określonej w lit. a-c oraz emitent spełnia łącznie następujące warunki: - jest spółką, której kapitał własny wynosi co najmniej 10 000 000 euro, - publikuje roczne sprawozdania finansowe, zgodnie z przepisami prawa wspólnotowego, dotyczące rocznych sprawozdań finansowych niektórych rodzajów spółek, - należy do grupy kapitałowej, w skład której wchodzi co najmniej jedna spółka, której papiery wartościowe są przedmiotem obrotu na rynku regulowanym, - zajmuje się finansowaniem grupy albo finansowaniem mechanizmów przekształcania długu w papiery wartościowe z wykorzystaniem bankowych narzędzi zapewnienia płynności; papiery wartościowe i instrumenty rynku pieniężnego, inne niż określone w pkt 1, 2 i 4, z tym że łączna wartość tych lokat nie może przewyższyć 10% wartości aktywów funduszu. Jeśli natomiast chodzi o ograniczenia, co do udziału poszczególnych składników lokat11: fundusz inwestycyjny otwarty nie może lokować więcej niż 5% wartości swoich aktywów w papiery wartościowe lub instrumenty rynku pieniężnego wyemitowane przez jeden podmiot, fundusz inwestycyjny otwarty może lokować do 10% wartości swoich aktywów w papiery wartościowe wyemitowane przez jeden podmiot i w wierzytelności wobec tego podmiotu, jeżeli łączna wartość takich lokat nie przekroczy 40% wartości aktywów funduszu oraz gdy statut funduszu to przewiduje, fundusz inwestycyjny otwarty może lokować do 35 % wartości aktywów funduszu w papiery wartościowe emitowane lub gwarantowane przez Skarb Państwa, Narodowy Bank Polski, jednostkę samorządu terytorialnego państwa członkowskiego, państwo należące do OECD oraz międzynarodowe instytucje finansowe, których członkiem jest Rzeczpospolita Polska lub, co najmniej jedno państwo członkowskie, fundusz inwestycyjny otwarty nie może lokować więcej niż 25 % wartości aktywów funduszu w listy zastawne wyemitowane przez jeden bank hipoteczny, suma lokat w listy zastawne nie może przekraczać 80 % wartości aktywów funduszu. Specjalistyczne fundusze inwestycyjne otwarte stanowią szczególną formę funduszy inwestycyjnych otwartych. Podstawowa różnica polega na tym, że statut funduszu specjalistycznego może ograniczyć krąg uczestników oraz wprowadzać dodatkowe warunki, w jakich uczestnik może żądać odkupienia jednostek uczestnictwa, a w szczególności określać termin, w jakim odkupienie to może nastąpić. Spośród 11 Ustawa z dnia 27 maja 2004r. o funduszach inwestycyjnych, (Dz.U. 2004 nr 146 poz. 1546). działających w Polsce funduszy specjalistycznych część adresowana jest wyłącznie do osób prawnych, inne natomiast przeznaczone są dla uczestników pracowniczych programów emerytalnych lub osób, które deklarują długoterminowe oszczędzanie. Uczestnicy specjalistycznego funduszu inwestycyjnego otwartego posiadają dodatkowo uprawnienia ściśle związane z jednostką uczestnictwa, bowiem mają prawo głosu w radzie inwestorów funduszu. W skład rady inwestorów może wchodzić uczestnik funduszu, który posiada ponad 5% ogólnej liczby jednostek uczestnictwa w danym funduszu lub też przedstawiciel uczestników funduszu posiadających ponad 5% ogólnej liczby jednostek uczestnictwa tego funduszu, który wcześniej został wybrany oraz wyraził pisemną zgodę na udział w radzie. Uchwały rady są podejmowane bezwzględną większością głosów oddanych 12. Do specjalistycznych funduszy inwestycyjnych otwartych stosuje się przepisy o funduszach inwestycyjnych otwartych, o ile przepisy w ustawie nie stanowią inaczej. Specjalistyczny fundusz inwestycyjny otwarty może lokować aktywa funduszu w jednostki uczestnictwa innych funduszy inwestycyjnych otwartych, tytuły uczestnictwa emitowane przez fundusze zagraniczne lub tytuły uczestnictwa emitowane przez instytucje wspólnego inwestowania z siedzibą za granicą spełniające wymogi określone w art. 101 ust. 1 pkt 3, które zgodnie z ich statutem lub regulaminem inwestują powyżej 10% aktywów w jednostki uczestnictwa innych funduszy inwestycyjnych otwartych oraz tytuły uczestnictwa funduszy zagranicznych i instytucji wspólnego inwestowania, jeżeli, zgodnie ze statutem funduszu, uczestnikami funduszu nie mogą być fundusze inwestycyjne otwarte, fundusze zagraniczne lub instytucje wspólnego inwestowania z siedzibą za granicą zarządzane przez towarzystwo zarządzające funduszem lub podmiot z grupy kapitałowej towarzystwa. Specjalistyczny fundusz inwestycyjny otwarty może lokować powyżej 20% swoich aktywów, nie więcej jednak niż 50% wartości aktywów, w jednostki uczestnictwa jednego funduszu inwestycyjnego otwartego lub tytuły uczestnictwa funduszu zagranicznego lub instytucji wspólnego inwestowania, o której mowa w art. 101 ust. 1, jeżeli statut funduszu to przewiduje i wskazuje ten fundusz lub instytucję wspólnego inwestowania. Podstawowym założeniem w konstrukcji funduszu zamkniętego jest stała liczba tytułów uczestnictwa w funduszu (certyfikatów inwestycyjnych), w określonym czasie. W tej 12 Ustawa z dnia 27 maja 2004 r. o funduszach inwestycyjnych (Dz.U. 2004 Nr. 146, poz. 1546) konstrukcji nie istnieje bowiem nieograniczona – w zależności od potrzeb inwestorów – możliwość ciągłego kreowania certyfikatów inwestycyjnych. Co do zasady, nie ma sposobu „wejścia” w dowolnym czasie do funduszu poprzez nabywanie certyfikatów inwestycyjnych, aby w konsekwencji uzyskać status uczestnika funduszu; uczestnik funduszu nie posiada również możliwości „wyjścia”, poprzez umorzenie certyfikatów inwestycyjnych, w dowolnym czasie z funduszu. W momencie gdy zakończona jest emisja certyfikatów inwestycyjnych (rynek pierwotny), jedyną możliwością „wejścia” bądź „wyjścia” z funduszu jest transakcja dokonana na rynku wtórnym. Taka sytuacja, tj. brak możliwości ciągłego kreowania nowych tytułów uczestnictwa, powoduje zmiany po stronie podażowej certyfikatów inwestycyjnych. Tworzenie się na nie popytu, przy ograniczeniach w liczbie nabywanych certyfikatów wpływa cenotwórczo na wartość emitowanych i dotychczas istniejących certyfikatów inwestycyjnych13. Fundusze zamknięte są w Polsce instytucją stosunkowo nową - pierwszy z nich powstał dopiero w 1999 r. Fundusze te emitują certyfikaty inwestycyjne. Są to papiery wartościowe, których liczba - w odróżnieniu od liczby jednostek uczestnictwa funduszy otwartych - jest stała i może się zmieniać tylko w przypadku nowych emisji. Certyfikaty inwestycyjne są dopuszczane do publicznego obrotu, a następnie wprowadzane do notowań na rynku regulowanym (giełdzie lub rynku pozagiełdowym). Podlegają dzięki temu stałej wycenie rynkowej i mogą być bez problemów zbywane lub nabywane. Cena rynkowa jest zwykle niższa od wartości aktywów netto przypadających na certyfikat inwestycyjny, co wynika z wymaganego przez inwestorów dyskonta. Brak obowiązku odkupywania certyfikatów inwestycyjnych sprawia, że fundusze zamknięte mogą dokonywać lokat w mniej płynne aktywa i nie muszą utrzymywać płynnych rezerw, co podnosi efektywność zarządzania portfelem. W porównaniu z funduszami otwartymi katalog lokat funduszu zamkniętego jest znacznie rozszerzony. Fundusz inwestycyjny zamknięty może lokować aktywa w14,: papiery wartościowe, wierzytelności, z wyjątkiem wierzytelności wobec osób fizycznych, udziały w spółkach z ograniczoną odpowiedzialnością, waluty, 13 M. Dyl, Fundusze inwestycyjne. Zasady funkcjonowania, Wyd. KiK Konieczny i Kruszewski, Warszawa 2001, s. 73 14 Ustawa z dnia 27 maja 2004r. o funduszach inwestycyjnych, (Dz.U. 2004 nr 146 poz. 1546). instrumenty pochodne, w tym niewystandaryzowane instrumenty pochodne, prawa majątkowe, których cena zależy bezpośrednio lub pośrednio od oznaczonych co do gatunku rzeczy, określonych rodzajów energii, mierników i limitów wielkości produkcji lub emisji zanieczyszczeń, dopuszczone do obrotu na giełdach towarowych, instrumenty rynku pieniężnego transakcje terminowe. Ograniczenia, co do udziału wyglądają następująco: papiery wartościowe wyemitowane przez jeden podmiot, wierzytelności wobec tego podmiotu i udziały w tym podmiocie nie mogą stanowić łącznie więcej niż 20% wartości aktywów funduszu, waluta obca jednego państwa nie może stanowić więcej niż 10% wartości aktywów funduszu( przy czym EURO również nie może stanowić więcej niż 10% wartości aktywów funduszu), listy zastawne wyemitowane przez jeden bank hipoteczny nie mogą stanowić więcej niż 25 % wartości aktywów funduszu, depozyty w jednym banku krajowym, banku zagranicznym lub instytucji kredytowej nie mogą stanowić więcej niż 20% wartości aktywów funduszu. Ograniczeń, nie stosuje się do papierów wartościowych emitowanych, poręczonych lub gwarantowanych przez Skarb Państwa, Narodowy Bank Polski, państwa należące do OECD albo międzynarodowe instytucje finansowe, których członkiem jest Rzeczpospolita Polska lub co najmniej jedno z państw należących do OECD15. Oprócz podstawowych rodzajów funduszy inwestycyjnych w ustawie z dnia 27 maja 2004 r. wprowadzono możliwość tworzenia przez towarzystwa funduszy inwestycyjnych szczególnych konstrukcji i szczególnych typów funduszy inwestycyjnych. Do szczególnych konstrukcji funduszy inwestycyjnych zalicza się16: fundusz z różnymi kategoriami jednostek uczestnictwa - fundusz taki może zbywać jednostki uczestnictwa różniące się od siebie związanym z nimi sposobem pobierania opłat manipulacyjnych lub opłat obciążających aktywa funduszu (na przykład za zarządzanie), 15 M. Dyl, Fundusze inwestycyjne. Zasady funkcjonowania, Wyd. KiK Konieczny i Kruszewski, Warszawa 2001, s. 163-166 16 K. Gabryelczyk, Fundusze inwestycyjne. Rodzaje, zasady funkcjonowania, efektywność, Oficyna Ekonomiczna, Kraków 2006, s. 150 fundusz z wydzielonymi subfunduszami, zwany potocznie funduszem parasolowym, to fundusz, którego aktywa dzieli się na kilka portfeli inwestycyjnych, tzw. subfundusze, z których każdy może stosować inną politykę inwestycyjną (różniącą się poziomem ryzyka, agresywnością zarządzania, a w związku z tym wysokością kosztów dla inwestora). Subfundusze nie mają osobowości prawnej. Główną zaletą tego funduszu jest redukcja kosztów inwestycji, która wynika z jego konstrukcji oraz braku opodatkowania dochodów podczas konwersji między subfunduszami, fundusz podstawowy i fundusze powiązane - fundusz podstawowy zbywa jednostki uczestnictwa lub emituje certyfikaty inwestycyjne wyłącznie określonym w statucie innym funduszom inwestycyjnym, tzw. funduszom powiązanym, utworzonym przez to samo towarzystwo, które mogą lokować swoje aktywa wyłącznie w tytuły udziałowe funduszu powiązanego. Fundusze te mogą być funduszami różnego rodzaju, to znaczy, że fundusz podstawowy może być na przykład funduszem zamkniętym, a fundusze powiązane mogą być funduszami otwartymi. Fundusze powiązane mają identyczne portfele inwestycyjne, mogą się jednak różnić opłatami pobieranymi w związku z uczestnictwem w funduszu lub wypłatami dochodów funduszu. 3. Podział funduszy inwestycyjnych ze względu na strategię inwestycyjną (ryzyko) Ogólnie fundusze inwestycyjne można podzielić ze względu na ryzyko inwestycji na: 1. fundusze akcyjne 2. fundusze hybrydowe 3. fundusze papierów dłużnych 4. fundusze tynku pieniężnego Fundusz akcji inwestuje przede wszystkim w akcje oraz inne udziałowe papiery wartościowe (prawa do akcji, kwity depozytowe). Fundusz akcji powinien spełniać co najmniej jeden z następujących warunków: udział w aktywach funduszu akcji oraz innych udziałowych papierów wartościowych wynosi co najmniej 66% lub fundusz inwestuje przede wszystkim w akcje i inne udziałowe papiery wartościowe oraz posiada benchmark będący możliwym do odwzorowania portfelem lokat, w którym udział akcji oraz innych udziałowych papierów wartościowych wynosi co najmniej 90%. wśród funduszy akcji. Wśród funduszy akcji wyróżnia się następujące kategorie określające specjalizację: Fundusze rynku krajowego, Fundusze rynku europejskiego, Fundusz rynku amerykańskiego (USA), Fundusze regionu Azji i Pacyfiku, Pozostałe fundusze (w tym m.in. fundusze globalne, rynków wschodzących oraz fundusze innych regionów lub bez specjalizacji regionalnej). Specjalizację geograficzną określa się biorąc pod uwagę kraj pochodzenia emitentów papierów wartościowych, które wchodzą w skład portfela inwestycyjnego funduszu. Udział instrumentów finansowych emitowanych przez podmioty z siedzibą w danym kraju lub regionie powinien stanowić co najmniej 66% aktywów funduszu. Niezależnie od podziału określającego specjalizację geograficzną wśród funduszy akcji można wyróżnić następujące dodatkowe kategorie: Fundusze indeksowe, Fundusze małych i średnich spółek, Fundusze sektorowe. Fundusze indeksowe stosują pasywną strategię inwestycyjną. Inwestowanie pasywne ogólnie polega na zakupie aktywów bez próby oceny ich wartości. Portfele funduszy indeksowych są tak skonstruowane, aby możliwie najlepiej odzwierciedlały zachowanie się określonych indeksów giełdowych. Otóż, większość funduszy inwestycyjnych na dowolnym rozwiniętym rynku przegrywa z indeksem, i ta sytuacja się nie zmieni. Można więc powiedzieć tak: gdyby którykolwiek z tych "przegranych" inwestował "w indeks", odniósłby wynik zbliżony do wyniku indeksu. A więc lepszy niż uzyskał. To jest argument za inwestowaniem indeksowym dla większości funduszy (tych "przegranych"). A więc statystyczny fundusz indeksowy powinien mieć wynik lepszy od statystycznego funduszu inwestującego zgodnie z aktywną strategią inwestycyjną. Z drugiej jednak strony, decydując się na inwestowanie w taki fundusz, odbieramy sobie możliwość uzyskania wyniku ponadprzeciętnego (znacznie wyższego od indeksów giełdowych)17. Fundusze małych i średnich spółek są to fundusze wysokiego ryzyka. W przeciwieństwie do agresywnych funduszy wzrostu, kupują akcje małych spółek z rynku pozagiełdowego, których kursy podlegają bardzo dużym wahaniom. Jest jednak możliwość, że przyniosą ponadprzeciętne zyski. Akcje dużych spółek są bezpieczniejsze jednak przynoszą dużo niższe zyski. 17 http://inwestycje.elfin.pl/print.php3?id_artykulu=1876 (10.12.2009 r.) Fundusze sektorowe to fundusze, które inwestują głównie w przedsiębiorstwa z wybranej branży, np. firm teleinformatycznych lub działających w sektorze usług. Fundusze hybrydowe (zwane często mieszanymi) inwestują w różne klasy aktywów, np. w udziałowe papiery wartościowe (w tym akcje), papiery o stałym dochodzie (obligacje, instrumenty rynku pieniężnego). Wśród funduszy mieszanych wyróżnia się następujące kategorie funduszy: fundusze z ochroną kapitału, dla których podstawową zasadą polityki inwestycyjnej jest zabezpieczenie przed spadkiem wartości jednostki uczestnictwa lub certyfikatu inwestycyjnego poniżej określonego poziomu poprzez alokowanie portfela inwestycyjnego w udziałowe papiery wartościowe, instrumenty pochodne oraz papiery wartościowe o stałym dochodzie (przy czym poziom zabezpieczenia może być stały lub ulegać zmianom, zgodnie z zasadami określonymi w statucie, prospekcie informacyjnym lub prospekcie emisyjnym funduszu), fundusze stabilnego wzrostu, dla których efektywny udział akcji oraz innych udziałowych papierów wartościowych w aktywach nie powinien przekraczać 40%. Jak sama nazwa wskazuje, celem tego typu funduszy jest zapewnienie inwestorom stałego wzrostu ich aktywów. Obok dłużnych papierów wartościowych inwestują one również w akcje przedsiębiorstw. W portfelach inwestycyjnych funduszy stabilnego wzrostu przeważają papiery dłużne: obligacje i bony skarbowe. W odróżnieniu od funduszy papierów dłużnych, udział akcji w aktywach może wynieść nawet 30-40 proc. Inwestycja w tego typu fundusz powinna zapewniać stały wzrost wartości powierzonego kapitału, przy czym zakładana roczna stopa zwrotu jest wyższa niż w przypadku funduszy papierów dłużnych (powinna wynosić 4-7 proc. rocznie). Inwestycję w tego typu fundusz można polecić zarówno inwestorom konserwatywnym, jak i akceptującym wyższy poziom ryzyka. Przy czym w przypadku tych pierwszych minimalny okres inwestycji to mniej więcej 8-10 lat, w przypadku inwestorów agresywnych może być krótszy nawet o połowę18. Fundusze zrównoważone - budowa portfela zrównoważonego jest podobna do portfela stabilnego wzrostu - z tą jednak różnicą, że fundusz zrównoważony lokuje więcej, bo około 50-60 proc. aktywów w akcjach. Pozostałą część portfela stanowią zazwyczaj obligacje i bony skarbowe. Od funduszu zrównoważonego oczekuje się wyższej stopy zwrotu aniżeli w przypadku funduszy papierów dłużnych czy stabilnego wzrostu. 18 http://www.tf.pl/view.php?art=12985 (10.12.2009 r.) Fundusze hybrydowe mogą też być dzieone wg specjalizacji geograficznej podobnie jak fundusze akcyjne. Fundusze papierów dłużnych. Fundusze te inwestują swój kapitał w obligacje emitowane przez przedsiębiorstwa komercyjne oraz władze lokalne (samorządy itp.). Obligacje, najprościej mówiąc, są to certyfikaty stwierdzające, że pożyczamy pieniądze jakiejś firmie na konkretny okres oraz na konkretny procent. Po minięciu przewidzianego okresu właściciel wykupuje od nas obligacje, zwracając nam pieniądze wraz z określonym dodatkowym procentem, który stanowi nasz zysk. Zysk jest raczej stały i często większy niż uzyskiwany z lokat bankowych. Fundusze obligacji są odpowiednie dla osób, które chcą inwestować swoje pieniądze bezpiecznie kosztem mniejszych zysków lub dla osób, które zwykle inwestują w fundusze akcyjne, ale potrzebują przeczekać okres bessy na giełdzie. Można powiedzieć, że są długoterminową inwestycją o małym ryzyku. Roczne zyski funduszy obligacyjnych mogą oscylować w granicach 3,5–8%19. Fundusze dłużne inwestują przede wszystkim w papiery wartościowe o stałym dochodzie. Fundusz nie może inwestować w udziałowe papiery wartościowe z wyjątkiem specyficznych okoliczności, np. nabycia akcji w wyniku konwersji długu. Wśród funduszy dłużnych wyróżnia się następujące kategorie określające specjalizację walutową: fundusze inwestujące w walucie polskiej, fundusze inwestujące w określonej walucie zagranicznej (np. EUR, USD) z oznaczeniem tej waluty, fundusze bez określonej podstawowej waluty lokat. Warunkiem zaklasyfikowania funduszu do jednej z podkategorii 1-2 jest utrzymywanie udziału w aktywach funduszu lokat denominowanych w danej walucie wynoszącego nie mniej niż 80%. Udział w aktywach funduszu lokat denominowanych w danej walucie oznacza efektywną ekspozycję funduszu na zmiany kursów danej waluty przy uwzględnieniu stosowanych instrumentów pochodnych. Fundusze, które nie spełniają powyższego kryterium, klasyfikowane są jako fundusze bez określonej podstawowej waluty lokat. Podstawowym celem strategii obligacyjnej jest ochrona realnej wartości powierzonego kapitału z uwzględnieniem lokat dokonywanych przez zarządzających w dłużne papiery wartościowe. Jednakże strategia ta jest na tyle wyjątkowa, że w zależności od wyboru opcji inwestycyjnej celem może być zarówno systematyczny 19 A. Banachowicz, Fundusze inwestycyjne, Internetowe Wydawnictwo Złote Myśli Sp. z o. o., s. 28 i stabilny przyrostu wartości portfela, jak i osiągnięcie ponadprzeciętnej stopy zwrotu. Jest ona skierowana do klientów nieakceptujących ryzyka związanego z rynkiem akcji, ale poszukujących atrakcyjnej stopy zwrotu poprzez aktywne lokowanie środków na szeroko rozumianym rynku instrumentów dłużnych, w tym również zagranicznych. Fundusze rynku pieniężnego. Są to fundusze najbezpieczniejsze. Inwestują w bony skarbowe, certyfikaty depozytowe i bony komercyjne w pełni zabezpieczone wykupem. Jako że obarczone są najmniejszym ryzykiem inwestycyjnym, to i przynoszą stosunkowo najmniejsze zyski, podobne do zysków z lokat bankowych (do około 4,5%). Inwestowanie w tego typu fundusze może wiązać się z chęcią pomocy państwu w rozwoju gospodarczym, a nie z pomocą bankom w zarabianiu pieniędzy. Stopa zwrotu jest podobna do tej w lokatach, ale w tym przypadku nasze pieniądze pożyczamy państwu, a nie dajemy do obrotu bankowi20. Do grupy funduszy gotówkowych i rynku pieniężnego należą fundusze, które spełniają kryteria określone w art. 178 Ustawy o funduszach inwestycyjnych z dnia 27 maja 2004 r. (Dz. U. Nr 146 poz. 1546 z późń. zm.) oraz pozostałe fundusze, dla których łączna wartość parametru duration Macaulaya nie przekracza 1. Wśród funduszy rynku pieniężnego i funduszy gotówkowych wyróżnia się następujące kategorie określające specjalizację walutową: fundusze inwestujące w walucie polskiej, fundusze inwestujące w określonej walucie zagranicznej (np. EUR, USD) z oznaczeniem tej waluty, fundusze bez określonej podstawowej waluty lokat. Warunkiem zaklasyfikowania funduszu do pierwszej lub drugiej kategorii jest utrzymywanie udziału w aktywach funduszu lokat denominowanych w danej walucie wynoszącego 100%. Fundusz, który utrzymuje lokaty denominowane w różnych walutach, może być zaklasyfikowany do jednej z tych kategorii, pod warunkiem stosowania pełnego zabezpieczenia kursowego względem głównej waluty. Dopuszczalny jest również niewielki (do 10%) udział aktywów denominowanych w walucie innej niż podstawowa, jeżeli fundusz zbywa w tej walucie tytuły uczestnictwa. Fundusze, które nie spełniają tego kryterium, klasyfikowane są jako fundusze bez określonej podstawowej waluty lokat. Fundusze rynku pieniężnego są często uznawane za najbezpieczniejszy rodzaj funduszu inwestycyjnego, lecz zależy to od punktu widzenia klienta. Z drugiej strony, jest prawie 20 A. Banachowicz, Fundusze inwestycyjne, Internetowe Wydawnictwo Złote Myśli Sp. z o. o., s. 29 niemożliwe, by inwestując w którykolwiek z tych funduszy klient stracił kwotę główną. Z drugiej strony, osiągane zyski są tak niskie – szczególnie obecnie, gdy średnio oferują jedynie 1% – że nie są w stanie przebić poziomu inflacji. W długiej perspektywie, środki pieniężne klienta tracą swoją siłę nabywczą, a tym samym na wartości. W konsekwencji, fundusze rynku pieniężnego są najbardziej pożyteczne dla inwestowania potrzebnej klientowi gotówki w krótkoterminowym. 4. Wady i zalety inwestowania z funduszem inwestycyjnym Każdy inwestor powinien zdawać sobie sprawę nie tylko z korzyści związanych z jego inwestycjami, ale również z możliwych zagrożeń, jakie dana inwestycja może przynieść. Konieczne jest więc przedstawienie zalet i wad związanych z funduszami inwestycyjnymi. Większość zalet funduszy inwestycyjnych wynika z istoty wspólnego inwestowania. Do podstawowych korzyści, które osiąga inwestor, rezygnując z samodzielnego lokowania swoich środków pieniężnych na rynku finansowym i decydując się na inwestycję w funduszu zbiorowego inwestowania, można zaliczyć21: dywersyfikację portfela, profesjonalne zarządzanie, relatywnie niskie koszty funkcjonowania na rynku finansowym, dużą płynność inwestycji, elastyczność wyboru strategii inwestycyjnej, bezpieczeństwo inwestycji, nieograniczony pośredni dostęp do instrumentów rynku finansowego, przewagę konkurencyjną nad innymi formami inwestowania, usługi dodatkowe dla uczestników funduszy. Dywersyfikacja portfela inwestycyjnego tworzonego ze zgromadzonych w funduszu kapitałów jest największą zaletą związaną z inwestowaniem w te instrumenty rynku pieniężnego. Dywersyfikacja to proces zwiększania liczby instrumentów w portfelu inwestycyjnym, który ma na celu redukcję wielkości szczególnego ryzyka związanego z pojedynczymi walorami znajdującymi się w tym portfelu, a tym samym redukcję ryzyka K. Gabryelczyk, Fundusze inwestycyjne: rodzaje, zasady funkcjonowania, efektywność, Oficyna Ekonomiczna, Kraków 2006, s. 22 21 całkowitego tego portfela. Dywersyfikacja powoduje zmniejszenie ryzyka inwestycji w stosunku do ryzyka indywidualnego wiążącego się z poszczególnymi instrumentami. Jest bardzo korzystna ze względu na wielkość posiadanych przez fundusz inwestycyjny środków pieniężnych, gdyż indywidualni inwestorzy posiadają znacznie mniejsze zasoby a przez to nie mają możliwości tak dużego rozproszenia ryzyka, jak fundusze inwestycyjne. Dywersyfikacja jest także korzystna ze względu na to, iż fundusze inwestycyjne mogą lokować zgromadzone aktywa w instrumenty niedostępne dla drobnych inwestorów bezpośrednio na rynku finansowym. Dywersyfikacja portfela inwestycyjnego przemawia zatem na korzyść funduszy inwestycyjnych, nie należy jednak zapominać, że nie powinna ona następować w sposób ciągły. Przesadna dywersyfikacja może prowadzić do braku możliwości skutecznego zarządzanie portfelem, ponieważ analiza wszystkich składników może stać się niemożliwa. Może także doprowadzić do zakupu instrumentów o słabych wynikach inwestycyjnych, do wysokich kosztów analiz, bądź do dużych kosztów transakcyjnych. Następną zaletą funduszy inwestycyjnych jest profesjonalne zarządzanie. Zarządzaniem środkami w funduszach zajmują się profesjonaliści z wieloletnim doświadczeniem w zarządzaniu aktywami. Zarówno towarzystwo jak i inwestor zainteresowani są, żeby zarobić jak najwięcej, stąd fundusze zatrudniają najlepszych analityków do wskazywania najlepszych inwestycji dla funduszy22. Oznacza to, że fundusze są zarządzane przez wyspecjalizowane przedsiębiorstwa menadżerskie, czyli towarzystwa funduszy inwestycyjnych. Dzięki temu indywidualny inwestor jest zwolniony z przymusu osobistego angażowania się w dokonywanie operacji na rynku finansowym. Inwestor może zaoszczędzić czas, który musiałby poświęcić na zapoznanie się z istotą rynku papierów wartościowych, na przemyślenie i wykonanie decyzji inwestycyjnej. Inwestor nie musi posiadać ogromnej wiedzy, umiejętności trafnego przewidywania trendów oraz nie musi mieć dostępu do sporej ilości materiałów informacyjnych. Nie musi także bez przerwy obserwować rynku i reagować na zmiany, nie jest również zmuszany do samodzielnego rejestrowania wszystkich realizowanych transakcji, ani do korzystania z usług firm doradczych. Osoby bezpośrednio zajmujące się przemieszczaniem kapitałów zgromadzonych w ramach funduszu to tzw. zarządzający funduszami. Fundusz inwestycyjny może być zarządzany indywidualnie lub zespołowo. Za swoją prace zarządzający otrzymują odpowiednio wysokie wynagrodzenie, zazwyczaj jest to procent od zysków wygenerowanych w trakcie inwestowania środków pieniężnych uczestników funduszy w określonym okresie. 22 http://tfi.pl/27,Zalety-i-wady-inwestowania-w-fundusze.html (26.11.2009 r.) Osoby zarządzające, wykorzystują swoją wiedzę i umiejętności, opierają się na szerokich informacjach o przedsiębiorstwach, branżach lub gospodarkach oraz stosują dostępne narzędzie analityczne, a przez to wybierają do portfela funduszy walory, które pozwolą w przyszłości osiągnąć wyznaczone cele inwestycyjne. Najistotniejszym rezultatem działań podejmowanych przez zarządzających są wyniki inwestycyjne danego funduszu. Na ich podstawie towarzystwo funduszy inwestycyjnych ocenia systematycznie zarządzających funduszami. Rezultatem takiej oceny jest decyzja o kontynuacji współpracy z danym zespołem zarządzającym lub o ewentualnych zmianach w zespole. Kolejną zaletą funduszy inwestycyjnych są relatywnie niskie koszty. Podmioty dokonujące alokacji kapitału na rynku finansowym ponoszą koszty nabycia lub zbycia papierów wartościowych i praw majątkowych. Są to opłaty i prowizje związane z przeprowadzeniem transakcji oraz koszty ewentualnego doradztwa. Drobni inwestorzy nie posiadają odpowiednich środków, natomiast fundusze inwestycyjne takimi dysponują. Korzystają one z przywilejów zagwarantowanym dużym inwestorom instytucjonalnym i ustalają poziom generowanych przez siebie kosztów transakcyjnych. Dzięki temu osiągają korzyści skali, czyli redukcję kosztów transakcyjnych, przypadających na każdą złotówkę dokonywanych transakcji wraz ze wzrostem wielkości tych transakcji. Koszty wspólnego inwestowania rozkładają się na wielu uczestników. Korzyścią wynikającą z niższych kosztów ponoszonych przez fundusze inwestycyjne są wyższe dochody uzyskiwane z tej formy inwestowania kapitału. Ważną zaletą oszczędzania przez inwestorów indywidualnych w funduszach inwestycyjnych jest płynność inwestycji, która oznacza szybkość i łatwość, z jaką dany instrument finansowy może zostać przez inwestora nabyty lub zbyty23. Tytuły uczestnictwa funduszy inwestycyjnych, przede wszystkim jednostki uczestnictwa, są instrumentami o dużej płynności, inwestor może wybrać odpowiedni dla siebie moment na rozpoczęcie i na rezygnacje z inwestycji. Inaczej wygląda sprawa z certyfikatami inwestycyjnymi. Ich płynność zależy od zainteresowania inwestorów. Można je nabyć w czasie subskrypcji, a potem dokonać transakcji ich kupna i sprzedaży na rynku wtórnym; w procedurze emisji są podobne do akcji. Płynność można także rozpatrywać z punktu widzenia jej ryzyka i jego rozłożenia na wielu uczestników. Inwestując samodzielnie jesteśmy narażeni na ponoszenie całkowitego ryzyka płynności danej inwestycji. Występują sytuacje w których może pojawić się konieczność natychmiastowej likwidacji portfela inwestycyjnego niezależnie od 23 http://www.progress24.pl/wady-i-zalety-funduszy.dhtml (26.11.2009 r.) osiągniętych wyników, wtedy jesteśmy narażeni na duże i nieoczekiwane koszty. Natomiast w przypadku funduszy inwestycyjnych ryzyko płynności jest bardzo ograniczone. Kolejną zaletą jest elastyczność wyboru strategii inwestycyjnej. Co oznacza że inwestor indywidualny może ulokować swój kapitał w przeróżne rodzaje funduszy, które dostosowane są do jego preferencji związanych np. z długością oszczędzania czy poziomem ryzyka inwestycyjnego. W tym celu fundusze mają zdywersyfikowane portfele oraz stosują różne strategie inwestycyjne o różnym poziomie ryzyka i różnej rentowności. Jedną z ważniejszych zalet inwestowania w fundusze inwestycyjne jest bezpieczeństwo powierzanych im środków pieniężnych, które może być rozpatrywane z punktu widzenia24: dywersyfikacji portfela- czyli ograniczania ryzyka związanego z błędnymi decyzjami inwestycyjnymi indywidualnych inwestorów zamierzających lokować środki na rynku kapitałów pieniężnych, istnienia depozytariusza- który przechowuje majątek inwestorów, czuwając tym samym nad bezpieczeństwem kapitałów uczestników funduszy, oraz sprawuje pieczę nad prawidłowością wyceny aktywów i obliczenia wartości aktywów netto funduszu, rozdzielności majątkowej funduszu oraz towarzystwa funduszy inwestycyjnych i depozytariusza- jeśli więc depozytariusz lub towarzystwo funduszy inwestycyjnych zbankrutują, to zainwestowane w fundusz inwestycyjny pieniądze są bezpieczne, gdyż nie wchodzą w skład masy upadłościowej tych podmiotów, określonych prawnie limitów inwestycyjnych- wiedza na ten temat umożliwia inwestorom ocenę ryzyka inwestycyjnego związanego z danym funduszem, przejrzystości i dostępności informacji- uczestnik funduszu może na bieżąco śledzić wartość swojej inwestycji. Ponadto ma prawo zapoznawania się z rocznymi lub półrocznymi sprawozdaniami finansowymi i prospektami informacyjnymi funduszy, nadzoru i uregulowania rynku funduszy inwestycyjnych- chodzi tu o bezpieczeństwo instytucjonalne, które wiąże się z tym, że fundusze zbiorowego inwestowania są instytucjami zaufania publicznego, dlatego ich działalność jest poddana wielu ograniczeniom ustawowym, które mają na celu zapobieganie dokonywaniu przez zarządzających funduszami czynności niezgodnych z ich przedmiotem działalności. Nieograniczony pośredni dostęp do instrumentów rynku finansowego, dotyczy tego iż drobny inwestor dzięki funduszom ma dostęp do walorów, które w normalnych warunkach byłyby dla niego niedostępne ze względu na brak odpowiednio dużego kapitału i zbyt K. Gabryelczyk, Fundusze inwestycyjne: rodzaje, zasady funkcjonowania, efektywność, Oficyna Ekonomiczna, Kraków 2006, s. 30 24 wysokie koszty ich nabycia. Walory te to np. niektóre instrumenty emitowane na rynku kapitałów pieniężnych, które mają bardzo wysoką wartość nominalną i wymagają posiadania znacznego kapitału. Inwestując w tytuły uczestnictwa funduszy inwestycyjnych, inwestorzy indywidualni mogą więc uczestniczyć w obrocie tymi instrumentami, a w konsekwencji pośrednio stać się ich posiadaczami. Przewaga konkurencyjna nad innymi formami inwestowania wskazuje na to iż fundusze inwestycyjne są postrzegane jako bardzo atrakcyjne i konkurencyjne w porównaniu z innymi formami alokacji kapitału, takimi jak akcje, obligacje, bony czy waluty. Porównując fundusze z lokatami terminowymi oferowanymi przez banki można zauważyć, że środki są bezpieczne, gdyż są gwarantowane przez instytucję gwarantowania depozytów ale tylko do pewnej wysokości; inwestor nie ma możliwości wyboru strategii inwestycyjnej, ponadto likwidacja lokaty przed czasem niesie ze sobą konsekwencje finansowe. Przewaga funduszy inwestycyjnych związana jest również z wielkością ryzyka inwestycyjnego i możliwościami jego dywersyfikacji, wielkością ponoszonych kosztów, a także z szeroko rozumianym bezpieczeństwem inwestycji. Nie należy jednak pochopnie wnioskować, iż formy alokacji kapitału inne niż fundusze inwestycyjne mają jedynie wady i powinno się unikać inwestowania w nie. Inwestor musi przeanalizować wiele czynników zanim zdecyduje się na wybór najkorzystniejszej dla niego formy inwestycji. Wśród wad związanych z inwestowaniem środków pieniężnych w fundusze wspólnego inwestowania można wymienić25: ryzyko poniesienia straty, rozwodnienie zysku (dilution), brak bezpośredniego wpływu na politykę inwestycyjną, limity inwestycyjne, koszty związane z inwestycją, opodatkowanie inwestycji. Ryzyko poniesienia straty informuje o tym, iż zakup jednostek udziałowych funduszu inwestycyjnego nie daje gwarancji osiągnięcia dochodu. Teoretycznie jest możliwa sytuacja długotrwałego spadku wartości jednostki uczestnictwa funduszu i poniesienia strat, a w konsekwencji nawet utraty całości zainwestowanych środków. K. Gabryelczyk, Fundusze inwestycyjne: rodzaje, zasady funkcjonowania, efektywność, Oficyna Ekonomiczna, Kraków 2006, s. 35 25 Rozwodnienie zysku (dilution) oznacza zmniejszenie potencjalnej wartości z inwestycji. Jeśli na przykład cena jednej akcji w portfelu funduszu inwestycyjnego zwiększy się dwukrotnie, nie doprowadzi to do podwojenia wartości jego jednostki udziałowej, gdyż ta akcja, stanowi zaledwie jedną z wielu w danym portfelu inwestycyjnym. Kolejną wadą jest brak bezpośredniego wpływu na politykę inwestycyjną, co jednak każdy inwestor akceptuje w momencie przystąpienia do funduszu. Inwestor zazwyczaj chce podejmować decyzje samodzielnie w sytuacji gdy fundusze notują straty. Może wtedy wystąpić z funduszu, nie jest to jednak działanie korzystne. Nie mamy praktycznie żadnej kontroli nad polityką inwestycyjną i decyzjami zarządzającego aktywami funduszu. Osoby te oczywiście mają za zadanie wypracować jak najlepszy zwrot z inwestowanych pieniędzy, ale nie dopasują indywidualnie strategii dla każdego klienta. Po prostu inwestując w fundusz „płyniemy” razem z nurtem tej samej rzeki co pozostali uczestnicy26. Fundusze inwestycyjne muszą przestrzegać tzw. limitów inwestycyjnych, czyli zasad dotyczących ograniczeń w prowadzonej polityce inwestycyjnej. Określają one poziom maksymalnego zaangażowania funduszu w walory jednego podmiotu lub paletę instrumentów, w których fundusze mogą lokować środki swoich uczestników. Mimo że limity inwestycyjne służą zagwarantowaniu bezpieczeństwa lokat uczestników funduszy, to jednak w pewnych sytuacjach powodują zmniejszenie potencjalnych zysków. Inwestycja w fundusze inwestycyjne może być opodatkowana27: podatkiem dochodowym – w przypadku gdy dany fundusz wypłaca okresowo dywidendy z akcji lub odsetki od obligacji posiadanych w swoim portfelu inwestycyjnym, podatkiem od zysków kapitałowych - gdy inwestor sprzeda udziały w danym funduszu, a przez to zrealizuje zysk. 26 http://forum.tfi.pl/wady-i-zalety-funduszy-inwestycyjnych-t3042.html#entry19262 (26.11.2009 r.) K. Gabryelczyk, Fundusze inwestycyjne: rodzaje, zasady funkcjonowania, efektywność, Oficyna Ekonomiczna, Kraków 2006, s. 36 27
