TEORIA RÓWNOWAGI KRÓTKOOKRESOWEJ W MAKROEKONOMII

TEORIA RÓWNOWAGI KRÓTKOOKRESOWEJ
W MAKROEKONOMII. MODEL IS- LM
GŁÓWNE PROBLEMY:
1. Krzywe globalnej podaży i globalnego popytu.
- Trzy założenia leżące u podstaw neoklasycznej teorii równowagi.
- Krytyka neoklasycznej teorii równowagi przez J.M. Keynesa
- Założenia wyjściowe teorii Kenesowskiej.
2. Funkcja odpływu.
3. Zmienne zależne i zmienne niezależne w modelu równowagi bieżącej.
4. Funkcja konsumpcji autonomicznej.
5. Związki pomiędzy wydatkami autonomicznymi a dochodem mnożnikowa właściwość
wydatku autonomicznego.
6. Związki między składnikami wydatku autonomicznego a rynkiem pieniężnym.
7. Model IS-LM
LITERATURA do wykładu:
 Barro R. , Makroekonomia, PWE, Warszawa 1997, s. 343- 365, 593—598;
 Begg D., Fischer S., Dornbusch R., Makroekonomia, PWE, Warszawa 1997, s. 52- 65. 157172;
 Burda M., Wyplosz C., Makroekonomia . Podręcznik europejski, PWE, Warszawa 1995, s.
65- 131;
 Hall R. E., Taylor J. B., Makroekonomia. PWN Warszawa 2000, s. 157- 170.
Przedmiotem naszej analizy jest poszukiwanie odpowiedzi na pytania:
1. Jaki poziom produktu narodowego brutto, przy którym następuje równowaga
makroekonomiczna jest tym poziomem, który satysfakcjonuje wszystkie podmioty
gospodarcze?
2. Kto i w jaki sposób może wpłynąć na kształt i położenie krzywych popytu globalnego i
podaży globalnej?
3. Jakie skutki makroekonomiczne wywoła to działanie?
1
Rozpocznijmy naszą analizę od funkcji AS i zadajmy pytanie czy ona musi rosnąć?
W rzeczywistości dokładny kształt krzywej podaży globalnej jest obecnie
przedmiotem wielu kontrowersji i sporów wśród ekonomistów. Ważną jest tu identyfikacja
kategorii produkt potencjalny.
Produkt potencjalny
Potencjalny produkt (Y*) to taka wielkość PKB - PNB, jaką uzyskać możemy wówczas, gdy
majątek produkcyjny- w zwyczajowym czasie- będzie w pełni wykorzystany, a zatrudnienie
kształtować się będzie na poziomie potencjalnego (L*), co oznacza:
Y* = F(L*,K)
W tym miejscu należy podkreślić, że:
POTENCJALNE ZATRUDNIENIE, JEST TYM POZIOMEM ZATRUDNIENIE, KTÓRE
JEST OSIĄGANE WÓWCZAS, JEŚLI KAŻDY, KTO AKCEPTUJE BIEŻĄCE WARUNKI
PRACY ( czas pracy, urlopy, stawkę płac i inne regulacje dotyczące pracy) ZNAJDZIE DLA
SIEBIE PRACĘ
Potencjalny PNB wyznaczony jest przez dwa czynniki:
 Techniczna wydolność kapitału rzeczowego,
 Poziom potencjalnego ( pełnego) zatrudnienia.
P
Y*
1990
Y
W danym roku wartość potencjalnego PNB jest ściśle określona i w krótkim okresie nie ulega
zmianie.
W dłuższym -niż rok- okresie potencjał gospodarczy nie jest stały ( inwestycje i
postęp techniczny) – powodują jego zmiany a zatem i potencjalny PNB zmienia się
przesuwając się w prawo:
P
Y*
Y*
Y*
Y*= k* I ( akcelerator)
2000
1995
k= K/Y
Y
Jeszcze jedna uwaga – od kategorii potencjalny PNB należy odróżniać kategorię –
bieżący PNB.
2
3
Trzy założenia leżące u podstaw neoklasycznej teorii równowagi:
Oszczędności automatycznie przekształcają się w inwestycje, zatem zmiany stopy
procentowej powodujące rozbieżność pomiędzy tymi kategoriami uruchamiają mechanizm
natychmiastowego powrotu do równowagi. Teoria rynku pracy, na którym istnieje zależność
pomiędzy poziomem realnej płacy a liczbą zatrudnionych pracowników. Teoria krańcowej
produktywności pracy wyjaśnia ten związek. Oznacza to, że płaca realna może wzrastać tylko
wówczas, gdy rośnie krańcowa produkcyjność pracy. Ten związek i działanie innych
podmiotów na rynku powoduje powstawanie bezrobocia dobrowolnego. Założenie pionowego
charakteru funkcji podaży, połączone z hipotezą elastycznych cen i płac. Jest to zbiór wiedzy,
którą Państwo posiadają, stąd tylko przypominam.
Równowaga zgodnie z prawem rynków Saya występuje w punkcie E1, gdzie popyt globalny
AD1 pokrywa się z dochodem narodowym przy pełnym wykorzystaniu zdolności
produkcyjnych Y max i stałym przeciętnym poziomie cen P1.
Jeśli z jakichś względów popyt globalny wzrośnie i krzywa popytu AD1 przesunie się w górę,
wówczas zaczną rosnąć ceny. Wraz ze wzrostem cen będą natychmiast rosły płace nominalne
w takim stopniu, w jakim płace realne nie ulegną zmianie.
4
Zmieni się położenie krzywej popytu globalnego, ale nie zmieni się popyt realny.
Dlatego zarówno dochód realny, jak i zatrudnienie pozostaną na dotychczasowym poziomie.
Gdy popyt globalny spadnie, krzywa popytu AD 1 obniży się do poziomu AD3, wówczas
zaczną spadać ceny, a wraz z nimi będą spadać płace nominalne i tym razem płace realne nie
ulegną zmianie. W tej sytuacji nie może zmienić się realny dochód narodowy i towarzyszący
mu poziom zatrudnienia.
Teoria ta zakłada również, że zmiany podaży pieniądza, mogą zmienić wielkości nominalne,
ale nie są w stanie zmienić realnego poziomu produkcji i dochodu narodowego, gdyż
elastycznie zmieniające się płace nominalne wraz ze zmianą cen utrzymują popyt realny na
nie zmienionym poziomie. Pieniądz jest więc neutralny w gospodarce narodowej.
Rozwinięta przez neoklasyków teoria elastycznych cen i płac oraz stopy procentowej
likwidującej rozbieżności między oszczędnościami i inwestycjami, a także teoria
funkcjonalnej zależności między poziomem płacy realnej, krańcową produkcyjnością pracy a
podażą i popytem na pracę wzmacniały argumentację Saya, że globalna podaż stwarza zawsze
dla siebie odpowiedni popyt i dlatego istniejące zdolności produkcyjne są w pełni
wykorzystane.
W jaki więc sposób neoklasycy bronili słuszności swojej teorii w konfrontacji z najgłębszym
kryzysem gospodarczym i masowym bezrobociem w latach 1929-1933? Twierdzili oni, że
kryzys został wywołany polityką pieniężną. Bank centralny, chcąc zahamować wzrost cen,
spowodował znaczne ograniczenie podaży pieniądza.
To spowodowało znacznie silniejszy spadek cen niż spadek płac nominalnych i w rezultacie
płace realne w okresie kryzysu zaczęły rosnąć.
W tych warunkach przedsiębiorcy nie byli zainteresowani wzrostem zatrudnienia i wzrostem
produkcji, gdyż, płace realne były wyższe od krańcowej produkcyjności pracy. Zatem zbyt
wysokie płace realne stały się przyczyną długiego kryzysu i masowego bezrobocia
J.M. Keynes wykazał niesłuszność prawa rynków Saya, gdyż między otrzymywaniem
dochodów a ich wydawaniem występuje w rzeczywistości ekonomicznie ważne zjawiskooszczędzania. Oszczędzanie oznacza powstrzymywanie się od wydawania na konsumpcję
części zarobionych pieniędzy. Nie jest więc prawdziwa teza, że produkcja zawsze stwarza dla
siebie odpowiedni rynek zbytu.
5
Zbyt wysoka skłonność do oszczędzania staje się przyczyną niedostatecznego popytu
konsumpcyjnego, który wraz z niską skłonnością do inwestowania prowadzi do niskiego
stopnia wykorzystania istniejących zdolności produkcyjnych gospodarki narodowej.
AD1, AD2, - krzywe globalnego popytu,
Y n- poziom dochodu narodowego przy niepełnym wykorzystaniu zdolności produkcyjnych
i niepełnym zatrudnieniu,
Y max. poziom dochodu narodowego przy pełnym wykorzystaniu zdolności
produkcyjnych i pełnym zatrudnieniu siły roboczej.
AEB- krzywa globalnej podaży.
J.M. Keynes wykazał, że we współczesnej mu gospodarce rynkowej nie ma doskonałej
konkurencji i ceny oraz płace pieniężne wykazują wysoki stopień sztywności. Silne związki
zawodowe praktycznie uniemożliwiają jakąkolwiek obniżkę płac nominalnych, zaś monopole
podtrzymują wysoki poziom cen, nawet w okresach spadku podaży pieniądza i zmniejszania
się efektywnego popytu.
J.M. Keynes wykazał, że we współczesnej mu gospodarce rynkowej nie ma doskonałej
konkurencji i ceny oraz płace pieniężne wykazują wysoki stopień sztywności. Silne związki
zawodowe praktycznie uniemożliwiają jakąkolwiek obniżkę płac nominalnych, zaś monopole
podtrzymują wysoki poziom cen, nawet w okresach spadku podaży pieniądza i zmniejszania
się efektywnego popytu.
Założenia modelu keynesowskiego
1. Rynki nie funkcjonują w pełni efektywnie. Przyczyną jest niepełna elastyczność (lepkość)
cen i płac.
Konsekwencje :
- nie ma mechanizmu, który automatycznie utrzymuje gospodarkę na poziomie pełnego
zatrudnienia (równowaga na rynku pracy) i zrównującego planowane oszczędności z
inwestycjami (równowaga na rynku dóbr)
- podaż dóbr i wielkość zatrudnienia zależą od popytu na dobra
- wahania w podaży oszczędności zależą przede wszystkim od wahań w poziomie dochodu a
nie od stóp procentowych
6
Założenia modelu keynesowskiego c.d.
2. Pieniądz rozpatrywany jest przede wszystkim jako jeden z aktywów a nie jako środek
wymiany – teoria preferencji płynności
Konsekwencje:
- stopy procentowe kształtowane są przez rynek pieniądza. Oznacza to, że wpływając na stopy
procentowe rynek pieniądza wpływa na realna stronę gospodarki
- niestabilność rynków finansowych powoduje niestabilność całej gospodarki
Krytyka klasycznego rynku pracy
W podejściu klasycznym podaż pracy jest funkcja płac realnych
Ns = Ns(w) = Ns(W/P)
W podejściu Keynes’a podaż pracy zależy oddzielnie od płac nominalnych i od cen, a nie od
relacji tych wielkości:
Ns = Ns(W,P)
W praktyce zatrudnienie i płace kształtowane są przez popyt na wytwarzane dobra.
Na zmiany cen reakcja podaży jest bardzo słaba (silna iluzja pieniężna). Równoczesnie
pracownicy opierają się obniżce płac nominalnych. W praktyce najczęstszą metoda
ograniczenia płac realnych jest inflacja.
7
Zdaniem Keynesa krzywa globalnej podaży nie jest linią pionową, jak utrzymują to
neoklasycy, lecz odwróconą literą L. Jeśli spada globalny popyt, co oznacza przejście na
krzywą AD1, wówczas spada produkcja (realny dochód narodowy obniża się), a wraz z tym
zatrudnienie i gospodarka wchodzi w sferę niepełnego wykorzystania zdolności
produkcyjnych. Ceny natomiast pozostają stałe (monopole nie dopuszczają do ich obniżenia).
Keynes traktował zarówno elastyczność cen, jak i elastyczność płac nominalnych w dół jako
wielki mit wyznawany przez ekonomistów neoklasycznych.
Mit ten uniemożliwiał właściwe zrozumienie mechanizmu gospodarki rynkowej.
Nawet gdyby przyjąć hipotezę elastycznych cen i płac, nie byłaby ona -- zdaniem
Keynesa - wystarczająca do przezwyciężenia depresji gospodarczej i osiągnięcia Y max.
DLACZEGO?
Jeśli ceny i płace spadną np. o 15%, to robotnicy stwierdzą, że ich popyt realny nie zmienił
się. Dlatego ilość nabywanych dóbr pozostaje na dotychczasowym poziomie i Yn oraz
bezrobocie nie ulegną żadnej zmianie. Tylko spadek cen poszczególnych dóbr zwiększa ich
popyt, ale spadek cen wszystkich dóbr nie zwiększa popytu, jeśli równocześnie mają spadać
płace. To, co jest słuszne w pojedynczym przypadku (mikro), nie musi być słuszne w skali
całej gospodarki narodowej (makro).
Zdaniem Keynesa, jeśli w okresie spadającego efektywnego popytu z AD2 , doAD1 następuje
pewne obniżenie cen, także przez monopole, to nie towarzyszy temu obniżanie płac
nominalnych i gospodarka nie utrzymuje się w punkcie równowagi N czy też E. Nastąpi
przejście do punktu K.
Dlatego całą uwagę koncentrował on na analizie sytuacji gospodarczej reprezentowanej na
wykresie odcinkiem AE, czyli horyzontalnym położeniu krzywej globalnej podaży, przy
której ceny są stabilne, a zmiany w globalnym popycie powodują zmiany w realnym
dochodzie narodowym i w zatrudnieniu.
8
W ten sposób Keynes dowodził, że możliwa jest równowaga przy bardzo różnym stopniu
wykorzystania aparatu produkcyjnego i różnym poziomie bezrobocia na odcinku między
punktami A i E.
Jeśli efektywny popyt konsumpcyjny i inwestycyjny będzie wzrastał w wystarczającym
stopniu, wówczas będzie wzrastał realny dochód narodowy, a wraz z tym będzie malało
bezrobocie.
Na wykresie ilustrowane jest to przesuwaniem się od punktu K do E, co jest równoznaczne z
przesuwaniem się z Yn w kierunku punktu Ymax.
Dopiero gdy gospodarka osiągnie stan pełnego wykorzystania swoich zdolności
produkcyjnych w punkcie Ymax, wówczas dalsze zwiększanie efektywnego popytu będzie
powodowało wzrost cen, a nie wzrost realnego dochodu narodowego.
Na wykresie krzywa globalnego popytu AD1 będzie przesuwać się w kierunku położenia
krzywej AD2 wzdłuż pionowego odcinka krzywej podaży od punktu E w kierunku punktu B.
W pierwszym przypadku następuje przyrost realnego dochodu narodowego aż do punktu E.
W drugim przypadku, po przekroczeniu punktu E, następuje wzrost przeciętnego
poziomu cen bez wzrostu realnego dochodu narodowego.
KONKLUZJA
Neoklasyczna teoria usiłuje w przedstawiony poprzednio sposób wykazać idealną sprawność
mechanizmu rynkowego bez jakiejkolwiek ingerencji państwa w działalność gospodarczą.
Keynesowska teoria zwraca uwagę na niedoskonałości mechanizmu rynkowego, którego
samoczynne działanie nie jest w stanie zapewnić ani pełnego wykorzystania zdolności
produkcyjnych gospodarki narodowej, ani pełnego zatrudnienia wszystkich zdolnych i
chętnych do pracy.
Na tej podstawie keynesiści koncentrują swoją uwagę na czynnikach zwiększających
skłonności do konsumowania i inwestowania w sektorze prywatnym oraz uzasadniają
potrzebę zwiększania wydatków rządowych w celu zwiększenia globalnego popytu i tym
samym zwiększenia dochodu narodowego oraz zatrudnienia.
9
TEMAT:
TEORIA RÓWNOWAGI KRÓTKOOKRESOWEJ W
MAKROEKONOMII. MODEL IS- LM
GŁÓWNE PROBLEMY:
1. Krzywe globalnej podaży i globalnego popytu.
– Trzy założenia leżące u podstaw neoklasycznej teorii równowagi.
– Krytyka neoklasycznej teorii równowagi przez J.M. Keynesa
– Założenia wyjściowe teorii Kenesowskiej.
2. Funkcja odpływu.
3. Zmienne zależne i zmienne niezależne w modelu równowagi bieżącej.
4. Funkcja konsumpcji autonomicznej.
5. Związki pomiędzy wydatkami autonomicznymi a dochodem mnożnikowa właściwość
wydatku autonomicznego.
6. Związki między składnikami wydatku autonomicznego a rynkiem pieniężnym.
7. Model IS-LM
Większość ekonomistów zgadza się , że w bardzo długim okresie krzywa AS jest pionowa.
Natomiast w okresie krótkim i średnim przebiega podobnie jak na rysunku.
Część ekonomistów twierdzi, że w krótkim okresie przy wzroście popytu globalnego można
zachęcić do odpowiadającemu temu wzrostowi wzrostu produkcji
( podaży) natomiast nie prowadzi do wzrostu cen.
Zastrzec przy tym trzeba, iż zawsze krzywą AS powinniśmy odczytywać wraz z krzywą AD,
ona bowiem jest wyznacznikiem podaży. Firmy faktycznie zawsze chcą sprzedać wytworzone
dobra i usługi.
Odcinek „a” najdalej ujemnie odsunięty od funkcji produktu potencjalnego obrazuje zakres,
gdzie wzrost popytu nie prowadzi do wzrostu cen, a wywołuje jedynie równy wzrostowi
popytu wzrost podaży- JEST TO tzw. CZYSTY EFEKT PRODUKCYJNY.
Odcinek „b” ukazuje fazę wzrostu popytu przy znacznym zbliżeniu podaży do potencjalnego
produktu ( luka produkcyjna maleje), wówczas koszt jednostkowy wytworzenia PNB rośnie a
10
wraz z nim ceny. To stadium nazywane jest EFEKTEM PRODUKCYJNOINFLACYJNYM. Ceny dóbr finalnych rosną tu tylko i wyłącznie na skutek wzrostu kosztów.
Odcinek „c” – W pewnym momencie ( np. gdy luka ekspansyjna PNB równa się 5%)
wszystkie możliwości ilościowego wzrostu zostały wyczerpane. Rosnący popyt ( głównie w
postaci wzrostu dochodów ludności) nie może już zostać zrealizowany rzeczowo. Rosną więc
tylko i wyłącznie ceny, które muszą wyrównać wartość podaży z wartością popytu.
Taki stan nazywamy CZYSTYM EFEKTEM INFLACYJNYM, a dokonujący się
proces inflacji- inflacją popytową.
W modelu równowagi krótkookresowej (wahań bieżących) miejscem , w którym zachodzą
zmiany jest AGREGATOWY POPYT, który określony jest krzywą AD a w naszych
dotychczasowych analizach określony był przez YDW ( przy tym jest to dochód wydany
nieco odchudzony, bowiem w rachunku inwestycji nie uwzględnia się zapasów
przymusowych- te są niezależną kategorią, która ukazuje nie zrównoważenie rynku).
W ujęciu dynamicznym oznacza to, że popyt zagregowany określa rozmiary dóbr finalnych
wytworzonych w gospodarce i dostarczonych na rynek.
Tą zależność na pewno pamiętamy:
YDW = YUF
Sam związek motoryczny można zapisać następująco:
YDW  YUF  YDO
Aby w wyrażeniu rzeczowym nastąpił przyrost podaży muszą być spełnione dwa warunki:
1. Muszą istnieć rezerwy w mocach wytwórczych. Gospodarka funkcjonuje w strefie
oznaczonej „a” lub dolnej części strefy „b”. Tak rzeczywiście jest w gospodarkach wysoko
rozwiniętych.
2. Na wzrost popytu producenci nie reagują wzrostem ceny - Jest raczej założenie niż
warunek. W praktyce jest tak, że cena działa wolniej niż efekt ilości produkcji.
Zapis ten od strony podaży stwierdza, że producenci dostosowują się do rosnącego lub
malejącego zapotrzebowania niemal natychmiast, zwiększając bądź zmniejszając produkcję
11
Podział Dochodu Otrzymanego możemy zapisać następująco:
DO = Ti + A + C + To + Sn
 DN = PNN w cenach cz prod 
TU WLICZONE SĄ TAKŻE DOCHODY Z TYTUŁU WŁASNOŚCI CZYNNIKÓW
PRODUKCJI UŻYTE ZA GRANICĄ
TEORIA RÓWNOWAGI KRÓTKOOKRESOWEJ W
MAKROEKONOMII. MODEL IS- LM
1. Zmienne zależne i zmienne niezależne w modelu równowagi bieżącej.
2. Funkcja konsumpcji autonomicznej.
3. Związki pomiędzy wydatkami autonomicznymi a dochodem mnożnikowa właściwość
wydatku autonomicznego.
4. Związki między składnikami wydatku autonomicznego a rynkiem pieniężnym.
5. Model IS-LM
Zmienne zależne i niezależne:
Przy tych założeniach w modelu przyjmuje się, że:
O zmianach poziomu produkcji decydują zmiany w obrębie agregatowego popytu.
Czyli w postaci motorycznej związek ten należy przedstawić następująco:
ΔYUF
≡
Δ YDW
≡ (ΔC + ΔI + ΔG+ ΔEn)
Cechą tak skonstruowanego modelu , przesądzającą o istniejących zależnościach jakie
zachodzą pomiędzy parametrami jest to, że model nie traktuje jednakowo poszczególnych
elementów.
12
13
Wyróżnia zmienne zależne i zmienne niezależne (Autonomiczne), a podstawą rozróżnienia
jest BEZPOŚREDNI I WYŁĄCZNY ZWIĄZEK danej zmiennej OD DOCHODÓW
OTRZYMANYCH „YDO”.
Ta kategoria PNB jest centralnym punktem odniesienia dla wszystkich zmiennych w
gospodarce.
Zmiennymi zależnymi są:
Konsumpcja C = f(YDO) oznacza to że rośnie ona wraz ze wzrostem dochodu otrzymanego
w określonym przez funkcję stopniu, jeśli stosunek C/YDO oznaczymy np. przez "r",
uzyskamy wówczas wskaźnik redukcji "dochodów otrzymanych" w trakcie swego przepływu
na rynek. Natomiast rozmiary tego co dotarło na rynek z tych dochodów w formie konsumpcji
zapiszemy C= r YDO r
w tym przypadku jest reduktorem. Dalsza konkretyzacja funkcji konsumpcji polega głównie
na sprecyzowaniu tego reduktora- właśnie podział PNB temu służy ;
I etap redukcji -- odbywa się na drodze
Dochody otrzymane ------Dochody osobiste
Większość dochodów wykazanych w PNB liczonych metodą dochodową staje się dochodami
społeczeństwa ( osób prywatnych).
Tym co nie zasili gospodarstw domowych jest:
– podatek pośredni,
– podatek ubezpieczeniowy,
– nie rozdzielone zyski firm.
Te elementy redukują YDO w jego przepływie do dochodu osobistego (YDS.). W tym samym
czasie do dochodu osobistego dopływają inne dochody :
– % od obligacji,
– emerytury,
– inne środki polityki socjalnej.
14
Widać z tego, że w obrębie dochodu osobistego mamy do czynienia z działaniami
kompensacyjnymi.
Ta dwutorowość zasilania dochodu osobistego utrudnia funkcyjne wyrażenie redukcji.
Możliwym jest wykorzystać fakt, że relacja dochodu osobistego do dochodów otrzymanych
jest względnie stała, możemy to zapisać następująco:
YDS./YDO = Ω ( jakaś stała funkcja) to → YDS. = Ω YDO
W stronę AD płynie dochód w wysokości Ω YDO,
zaś reszta- czyli (1- Ω) YDO wycofana została z obiegu.
II Etap - na drodze --- Dochód osobisty ------ Dochód do dyspozycji--Na tym odcinku w proces redystrybucji włącza się ponownie państwo. Dochody osobiste
ulegają pomniejszeniu o podatki bezpośrednie.
Jeśli przez "t" oznaczymy przeciętną statystyczną stopę podatkową jaka obowiązuje w danym
czasie w gospodarce, to wówczas masę podatkową odprowadzaną ze strumienia głównego do
budżetu zapiszemy:
T= t* YDST= t**YDO
Skala
podatkowej
redukcji
Odejmując od dochodu osobistego podatki od tego dochodu odprowadzane otrzymujemy
*YDO - t**YDO = (1-t) *YDO .
Jest to dochód do dyspozycji. Poziom jego jest tym niższy im wyższa jest stopa podatkowa.
III etap redukcji -- Dochód do dyspozycji --konsumpcja .
Jakkolwiek dochód do dyspozycji to ostatni etap na drodze rozdysponowania PNB (
dochodów otrzymanych), to jednak tu zapadają najważniejsze decyzje losów tego dochodu.
Statystycznie rzecz ujmując około 60- 70 % dochodu otrzymanego dociera do dochodu do
dyspozycji. Co oznacza , iż w tak dużym stopniu o dalszych losach dochodów decydują już
gospodarstwa domowe samodzielnie. To postępowanie jednostek jest przedmiotem
rozbudowanej i wciąż nowelizowanej teorii konsumpcji.
Funkcja konsumpcji
W naszej analizie rozważania ograniczymy do stwierdzenia, że pod wpływem wielu
czynników - społeczeństwo w danym roku kalendarzowym dzieli pozostawiony mu do
dyspozycji dochód na dwie części:
1. Konsumpcja
2. Oszczędności .
Oszczędności są tu reduktorem, ale ich wysokością rządzą prawa określające poziom
konsumpcji. W modelu wahań bieżących prawa te konkretyzują się w postaci:
Krańcowej skłonności do konsumpcji - oznaczmy to przez "b"- która ukazuje , jaką część
przyrostu dochodu do dyspozycji społeczeństwo przeznaczy na konsumpcję, czyli b=
ΔC/ΔDd .
Krańcowa skłonność do oszczędzania "s" = ΔS/ ΔDd → czyli 1= b + s, to b = 1 - s .
Wielkość jaką społeczeństwo przeznacza ze swoich dochodów na konsumpcję uzależniona
jest od poziomu zamożności. Przy bardzo niskich dochodach całość wpływów przeznaczana
jest na konsumpcję a wartość krańcowej skłonności do konsumpcji równa się 1.
Konsumpcja autonomiczna
Obok konsumpcji pochodzącej z bieżącego dochodu ( rYDO) społeczeństwo wydaje także
dochody zgromadzone w ubiegłych latach, a także dochody przyszłe.
Konsumpcję nie pochodzącą z z bieżącego dochodu, czyli tego rocznego nazywamy
KONSUMPCJĄ AUTONOMICZNĄ. Posiada ona istotną właściwość, tzn. nie zależy od
15
bieżącego dochodu- indukuje ona gospodarkę tak samo, jak czyniły to wydatki inwestycyjne i
zakupy rządowe.
Odpływy:
– Podatki,
– Oszczędności
Ich wielkości także rosną wraz ze wzrostem dochodu.
Zmiennymi niezależnymi są ( wydatki autonomiczne):
1. Inwestycje,
2. Zakupy rządowe,
3. Eksport netto.
Funkcjonowanie modelu opiera się na dwóch zasadach;
1. Popyt globalny składa się z dwóch komponentów różnych co roli jaką odgrywa w
procesie kształtowania zmian PNB (komponent aktywny i bierny)- o poziomie i
zmianach PNB decydują wydatki autonomiczne- jest to komponent aktywny;
2. Od poziomu stworzonego przez wydatki autonomiczne (A) zależą także oszczędności i
wpływy podatkowe, które są podobnie jak konsumpcja zmiennymi zależnymi.
16
Co ona oznacza?
Wydatki autonomiczne przechodząc przez gospodarkę wzbudzają produkcję i dochód.
Stworzony przez wydatek autonomiczny dochód ulega, zgodnie z regułami redukcjipodziałowi na:
– konsumpcję,
– oszczędności,
– podatki.
Procesy kumulacyjne - przykład
Załóżmy, ze w ogniwie pierwszym rząd dokonuje zakupu dóbr rzędu 1200$.
O tę wielkość rośnie więc jednocześnie wartość produkcji i dochodów tegoż ogniwa (UF1 =
DO1= 1200) Przypomnijmy, że każde ogniwo wycofuje w formie podatków i oszczędności
25% otrzymanego dochodu.
Resztę, tj. 75% dochodu wydatkuje na zakup towarów. Na tej to zasadzie firma I odkłada
300$, a resztę, tj. 900$ przeznacza na zakup dóbr w drugim ogniwie.
W ten to sposób do drugiego ogniwa zostaje wprowadzony wciąż pozostający w obiegu, choć
uszczuplony o 300$, wydatek autonomiczny.
W związku z tym produkcja i dochody firmy II rosną dokładnie o tę wielkość, czyli o 900$.
Uzyskany dochód firma ta rozdysponowuje w części na podatki i oszczędności (T2 + S2 =
225), a w części na zakup towarów w firmie III (MS2 = 675), a to z kolei sprawia, iż
produkcja i dochód w przedsiębiorstwie podnosi się o 675$ Firma ta postępuje według tych
samych reguł co jej poprzednicy.
Na przedstawionych powyżej zasadach wydatek autonomiczny, Wprowadzony pierwotnie
przez rząd do ogniwa pierwszego, przechodzi stopniowo przez poszczególne ogniwa
łańcucha, wzbudzając w nich dodatkową produkcję i dochody .
W naszym przykładzie wielkość wzbudzonej do czwartego ogniwa włącznie produkcji i
dochodu wynosi: 1200 + 900 + 675 + 506 = 3281.
Na tym etapie wartość mnożnika wynosi 3281/1200 = 2,73.
Nie jest to jednak koniec procesu mnożnikowego. W obiegu wciąż pozostaje bowiem
cyrkulująca część wydatku rządowego o wartości 506$.
W każdym kolejnym ogniwie będzie on wytracał swoją moc, aż w końcu osiągnie wartość
zero.
Stanie się to wówczas, gdy suma podatków i oszczędności poczynionych przez wszystkieogniwa wyniesie 1200.
17
Proces kumulacyjny - to sukcesywne wzbudzanie gospodarki przez wydatek inicjujący trwa on tak długo, jak długo nie zostanie, drogą czynionych , oszczędności i podatków wyczerpana wartość krążącego w gospodarce wydatku autonomicznego. Gdy to się stanie, to
wówczas osiągnięty zostanie maksymalny efekt wzbudzania gospodarki.
Wydatek autonomiczny ma szczególną właściwość- mianowicie w trakcie procesów
kumulacyjnych „tworzy” dochód o określonej wielkości.
Wielkość tego dochodu jest znacznie większa od samego wydatku i zależy tylko i wyłącznie
od samego wydatku. Jak znacznie większy jest ten stworzony dochód – na razie jeszcze nie
wiemy- możemy wstępnie określić tą wielkość przez jakiś symbol np. „”. Powiedzmy więc,
że jest „alfa razy większy”.
Osiągnięty w ten sposób dochód staje się wyłącznie funkcją wielkości wydatku
autonomicznego i mnożnika, którym to mnożnikiem jest właśnie wielkość ukryta pod
symbolem „”.
Zależność powyższą możemy zapisać jako taką prostą formułę:
 A = YDO .
ZMIANY W POZIOMIE INWESTYCJI, ZAKUPÓW RZĄDOWYCH, EKSPORTU, A
TAKŻE KONSUMPCJI AUTONOMICZNEJ WYWIERAJĄ, POPRZEZ PROCESY
MNOŻNIKOWE, POWAŻNE ZMIANY W POZIOMIE PRODUKTU NARODOWEGO.
Sekwencja modelowa przyjmie taką postać:
A  A = r YDO .+ (1-r) YDO
zasilenie
C
odpływ
Mnożnik informuje , przy jakiej wielokrotności wydatku autonomicznego- a tą drogą, przy
jakim poziomie wzbudzonego przez niego dochodzie dokona się pełne jego wycofanie w
formie odpływów z obiegu, czyli przy jakim „” nastąpi zrównanie się A =T+S. Graficzna
prezentacja równowagi typu : YDO = YDW .
Rysunek przedstawia Równowagę rynkową typu „Odpływy= dopływy” przy hipotetycznym
złożeniu wartości redukcji r =0,66, złożonego dochodu, zatem A= 1-r YDO
Mnożnik faktycznie przybiera:
 = 1/ 1- [b(1-t) +m]
18
Do tej pory elementy składowe wydatku autonomicznego traktowane były jako zmienne
niezależne, niemniej jednak z uwagi na ich wiodącą rolę w kształtowaniu zmian poziomu
wytwórczości i wielkości produkcji należy poznać także to co kryje się za ich szczególną
właściwością,.
Przede wszystkim trzeba poznać także mechanizm, który rządzi ich zmianami. Jest to
uzasadnione tym, że mechanizm ten jest w obszarze ekonomii.
Są takie siły, które ukryte są za sceną rynku dóbr, a które przez inwestycje, wydatki rządowe i
inne jeszcze elementy poważnie decydują o zmianach poziomu produktu narodowego i tym
samym o poziomie równowagi.
Jak z tego widać odchodzimy od poprzedniego upraszczającego założenia, że wydatki
autonomiczne są wielkościami niezależnymi. Oczywiście nie zmienia to faktu, że nie są one
zależne od dochodu otrzymanego.
Od czego zatem są one zależne?
Tu wprowadzamy nowe zmienne, które do tej pory nie tyle nie były nam potrzebne ile
utrudniałyby rozumienie istoty wydatku autonomicznego.
Tymi zmiennymi są tzw. ZMIENNE FINANSOWE, czyli stopa procentowa i ściśle (jak
wiemy już ) podaż i popyt na pieniądz.
Związki te wynikają z oczywistego faktu, chodzi o to, że towary i usługi wykazane w PNB
muszą zostać przez społeczeństwo wykupione za pieniądze. A problemy związane z
pieniądzem- z prawidłowościami jego funkcjonowania na rynku są nam znane.
Możemy zatem wprowadzić pieniądz w naszą wcześniejszą analizę równanie nam wcześniej
znane:
YUF = YDW
Produkcję oferowaną na rynku możemy zobrazować jako wycenioną przy pomocy pieniądza
wartość masy towarowej T*P.
Tak wycenione dobra muszą mieć swoje pokrycie w dochodach, te zaś możemy wyrazić jako
ilość znaków pieniężnych, jakimi w ciągu roku posługują się podmioty gospodarcze
wykupując wspomniane dobra.
Tą ilość znaków, czyli dochód wydany zobrazować możemy jako sumę znaków
funkcjonującej masy pieniężnej pomnożoną przez ilość razy, jaką każdy banknot ( przeciętny)
został użyty do kupna towarów i tę ilość za Fischerem oznaczymy przez ”V”.
Równanie równowagi przekształca się w równanie zgodności dwóch sektorów- sektora
towarowego i pieniężnego, przyjmując znaną nam postać: TP=MV
Zapis powyższy wskazuje na ścisłą współzależność jaka zachodzi pomiędzy sektorem
towarowym i pieniężnym. Ta współzależność powinna być poddana dokładniejszej analizie.
Rozpocznijmy od wstępnej tezy- W WARUNKACH STAŁOŚCI CEN ZMIANY W SFERZE
MONETARNEJ PROWADZĄ DO ZMIAN STOPY PROCENTOWEJ, A NA TE, W
SEKTORZE TOWAROWYM- REAGUJĄ W ODPOWIEDNI SPOSÓB WYDATKI
AUTONOMICZNE.
ABY O TYM MÓWIĆ, MUSIMY POZNAĆ
ZAGADNIENIA:
1. Istota, wartość i funkcje pieniądza.
2. Rodzaje pieniądza.
3. System pieniężny
4. Struktura zasobów pieniężnych.
5. Determinanty podaży pieniądza.
6. Popyt na pieniądz i czynniki określające popyt.
19
FUNKCJE PIENIĄDZA
Funkcje pieniądza są następujące:
- środek wymiany (wykorzystywany do regulowania rachunków niezależnie od tego co.
- jest kupowane i sprzedawane), niezależnie gdzie (funkcja pieniądza światowego),
- jednostka rozrachunkowa (miernik wartości lub podstawa wyceny wszystkich innych dóbr),
- środek przechowywania wartości i miernik odroczonej płatności
DEFINICJA PIENIĄDZA:
pieniądz jest to pewien powszechnie akceptowany towar pełniący funkcje pośrednika w
wymianie.
Wartość pieniądza polega na tym, ze ludzie mają zaufanie do tego, że inni go zaakceptują
jako zapłatę za zakup dóbr i usług oraz spłacenie długów. Jest to jak gdyby niepisana umowa,
ze pieniądz ma pewna implikowana wartość handlowa.
Kryterium, że coś jest pieniądzem stanowi fakt, iż jest on prawnym
środkiem płatniczym .
Tym co rożni go od innych towarów jest to, iż nie wymaga on prawie żadnych kosztów przy
wytworzeniu.
W historii posługiwano się:
– pieniądzem towarowym (posiadającym realna wartość jako dobro konsumpcyjne);
– reprezentatywnym pieniądzem towarowym (mogącym być wymienionym na daną ilość
określonego towaru
– stosowanym współcześnie pieniądzem papierowym (może być wymieniony tylko na swój
duplikat, akceptowana jest jednak jego wartość rynkowa lub wymienna).
Zasoby pieniądza mogą być rożnie liczone. Zależy to od celu w jakim jest to czynione oraz od
poglądów poszczególnych ekonomistów, którzy tego dokonują.
Szeroko stosuje się trzy miary zasobów pieniądza, ( w wielu państwach cztery) :
- agregat M0;
- agregat M 1;
- agregat M2;
- agregat M3.
Wyróżniamy następujące definicje zasobów pieniądza:
M1 – gotówka w obiegu plus depozyty na żądanie (uznawane jak środek płatności),
M2 – M1 plus terminowe (lub oszczędnościowe) depozyty bankowe z nieograniczonym
dostępem,
M3 – M2 plus większe, o ustalonym terminie depozyty i rachunki w instytucjach
niebankowych.
Od czego zależy popyt na pieniądz? - podkreślić, że nie ma zgody wśród ekonomistów, które
z czynników są najważniejsze. Najczęściej są brane pod uwagę:
Dochód lub - szerzej - bogactwo, którego zakres jest, różnie definiowany,
– oczekiwania co do zmian stóp procentowych w przyszłości,
– stopień ryzyka różnej liczby aktywów,
– ceny,
– stopy procentowe od różnej liczby aktywów,
– oczekiwania co do zmian poziomu cen w przyszłości, czyli oczekiwana stopa inflacji.
Keynes nazwał część swojej teorii popytu na pieniądz, która ukazywała związek między
popytem na pieniądz
a stopą procentową - teorią preferencji płynności. Oprócz
uwzględniania stopy procentowej Keynes wprowadził jeszcze jedno udoskonalenie tej teorii.
Zwrócił uwagę na trzy motywy trzymania pieniądza: transakcyjny, ostrożnościowy i
spekulacyjny.
20
Keynesowska teoria transakcyjnego popytu na pieniądz jest identyczna z teorią ekonomistów
z Cambridge. Transakcyjny zasób pieniądza jest trzymany jako środek przechowywania siły
nabywczej w celu usprawnienia dokonywania wydatków. Zatem popyt transakcyjny jest
określony głównie przez poziom cen oraz ilość produkcji, czyli przez dochód „Y”.
Keynes uważał, że podstawową determinantą ostrożnościowego popytu na pieniądz jest
dochód, podobnie jak przy transakcyjnym popycie na pieniądz.
Ostrożnościowy popyt na pieniądz zmienia się bezpośrednio i proporcjonalnie z dochodem,
tzn. wzrost dochodu zwiększa możliwość i potrzebę trzymania pieniądza dla celów
ostrożnościowych. Keynes założył, że ostrożnościowa, dochodowa prędkość pieniądza jest
stała (VOY =const.).
MT = k x Y ,
gdzie:
MT - suma transakcyjnego i ostrożnościowego popytu na pieniądz,
Y - dochód (nominalny),
k - czynnik proporcjonalności, tj. odwrotność średniej ważonej transakcyjnej i
ostrożnościowej dochodowej prędkości pieniądza wiążący popyt na pieniądz z dochodem.
Równocześnie Keynes wprowadził tezę o istnieniu tzw. spekulacyjnego popytu na pieniądz.
Tezę tą oparł o związek pomiędzy posiadanym kapitałem przez ludzi a stopą procentową.
Wyprowadził powyższą tezę ze związku pomiędzy przychodem z obligacji a ceną obligacji :
cena..obligacji 
roczny..staly.. przychód ..z..obligacji
stopa%..od ..obligacji
Jeśli by stopa procentowa nie zmieniała się, całe bogactwo mogłoby być trzymane w
obligacjach, gdyż one w przeciwieństwie do pieniądza przynoszą dochód. Wiadomo jednak,
że stopa procentowa ulega wahaniom, naraża to zatem posiadacza bogactwa albo na zysk albo
na stratę posiadacza bogactwa;
Czyli: MA = f(i) , MA – spekulacyjny popyt na pieniądz.
21
MD = MT + MA = kY + f(i), gdzie MD- globalny popyt na pieniądz.
Z formuły tej wynika, że globalny popyt na pieniądz rośnie, gdy zwiększa się dochód (Y), a
stopa procentowa (i) maleje.
1. Zmienne zależne i zmienne niezależne w modelu równowagi bieżącej.
2. Funkcja konsumpcji autonomicznej.
3. Związki pomiędzy wydatkami autonomicznymi a dochodem mnożnikowa właściwość
wydatku autonomicznego.
4. Związki między składnikami wydatku autonomicznego a rynkiem pieniężnym.
5. Model IS-LM
6. wielkość przechowywana w pieniądzu ( Md),
7. wielkość przechowywana w różnych formach oszczędności (B).
8. Wielkość dochodu przechowywanego jest pewną stałą częścią PNB mierzonego metodą
dochodowo- kosztową, tą stałą wielkość określa się przez współczynnik „k”
k= Md+B/ YDO
22
Pozwala to zapisać wielkość przechowywanego dochodu:
k x YDO = Md+B z tego możemy znależć Md, czyli wielkość utrzymywaną w pieniądzu. Ta
wielkość to popyt na pieniądz.
Poziom stopy zwrotu od papierów wartościowych i depozytów decyduje o tym jaka wielkość
dochodu będzie przechowywana w tych aktywach.
Jeżeli przez umowne „h” określimy stałą wielkość nabywanych aktywów pod wpływem
wzrostu stopy procentowej o jeden punkt to: h=B/R
Czyli B= h*R to k x YDO = Md+h*R, zatem popyt na pieniądz będzie
równy: Md = k x YDO - h*R.
Oznacza to, że wyliczone Md musi koniecznie wystarczyć do obsługi całego obrotu
towarowego czyli PNB.
Teraz postuluje się wrócić do prawa Fischera gdyż ono jest prawdziwe. Nie trafne jest tylko
przyjęcie założeń, np. że V jest stałe.
V = Y /M/P, to Y=M/P*V czyli ZDOLNOŚĆ TRANSAKCYJNA MASY PIENIĄDZA ,
Wyliczone w ten sposób nowe „Y” nazywane jest w makroekonomii zdolnością transakcyjną
pieniądza- to wartość transakcji, jaką w ciągu roku jest w stanie obsłużyć pieniądz. Inaczej
rzecz ujmując to ilość znaków pieniężnych jaką rynkowi towarowemu oferuje rynek
pieniężny.
Przyrost zapotrzebowania na dodatkowy pieniądz bank centralny ocenia na podstawie:
 wzrostu wolumenu dochodu narodowego,
 przewidywanego wzrostu cen,
 możliwości dalszego zwiększania szybkości krążenia pieniądza gotówkowego
 oraz wpływu oprocentowania na strukturę zasobów pieniężnych, tzn. na wielkość
wkładów i pożyczek terminowych oraz lokatę pieniądza w papierach wartościowych o
różnym stopniu płynności.
23
Stwierdzenie to poważnie zmienia poznaną przez nas sekwencję przyczynowo skutkową
modelu zagregowanego popytu. Związki te powinniśmy przedstawić obecnie przy pomocy
takiej sekwencji :
R A  A = r YDO .+ (1-r) YDO
zasilenie
C odpływ
Nie wszystkie jednak składniki wydatku autonomicznego w jednakowy sposób związane są
ze stopą procentową. Przyjrzeć się temu trzeba uważniej.
Mówimy o realnej stopie procentowej, którą koniecznie należy odróżniać od nominalnej.
Taka stopa procentowa jest rynkową stopą procentową pomniejszoną o wskaźnik oczekiwanej
inflacji. Podkreślić przy tym należy, iż posługując się realną stopą procentową, wie się
naprawdę ile zarobi się na depozytach.
***Ujemną zależność inwestycji od stopy procentowej dobrze tłumaczy TEORIA
RÓWNOWAGI AKTYWÓW ( jest to teoria mikroekonomiczna).
Stosując daleko idące uproszczenie można stwierdzić, że:
24
PODSTAWĄ DECYZJI WŁAŚCICIELA KAPITAŁU JEST MAKSYMALIZACJA
PRZYSZŁEGO DOCHODU Z CZYNIONYCH LOKAT KAPITAŁU.
Inwestycje są tylko jedną z możliwych form lokat. Zatem dysponent, aby dysponent kapitału
zdecydował się na inwestycje(np. fabrykę) a nie na akcje, obligacje, czy inne papiery
wartościowe- spodziewana rentowność inwestycji nie może być niższa od stopy zwrotu
papierów wartościowych, czyli od panującej na rynku stopy procentowej.
Z tego wynika prawidłowość ekonomiczna, którą można ująć następująco:
PANUJĄCA NA RYNKU STOPA PROCENTOWA WYZNACZA DOLNĄ GRANICĘ
DLA POZIOMU RENTOWNOŚCI PODEJMOWANYCH INWESTYCJI.
Realizowane
będą tylko te przedsięwzięcia inwestycyjne, których stopa zwrotu jest wyższa lub równa
stopie zwrotu papierów wartościowych.
Stopa % , sama w sobie jest także elementem podejmowanych inwestycji. Jest tak dla tego, że
inwestycje są najczęściej finansowane z kredytów.
Wzrost stopy procentowej pociąga za sobą wzrost płaconych odsetek od kredytów, obniżając
tym samym stopę zwrotu samych inwestycji.
Rola stopy % w kształtowaniu poziomu inwestycji jest jak widać podwójna:
 raz określa ona pułap dolny dla wymaganej rentowności projektów inwestycyjnych;
 drugi raz – poprzez wpływanie na poziom kosztów podejmowanych inwestycji –
kształtuje ona poziom samej rentowności inwestycji.
Te dwie siły są zgodne co do kierunku działania, stąd wpływ zmian stopy % na wielkość
podejmowanych inwestycji możemy syntetycznie przedstawić w postaci następującej
formuły:
I = e - dR, gdzie : I – inwestycje
R – realna stopa procentowa
(e, d) stałe współczynniki.
Współczynnik „d” jest tu czymś na wzór krańcowej skłonności do konsumpcji- taką swoistą
krańcową skłonnością do inwestowania.
INFORMUJE NAS, O ILE ZWIĘKSZĄ (ZMNIEJSZĄ) SIĘ INWESTYCJE, GDY STOPA
PROCENTOWA OBNIŻY SIĘ (WZROŚNIE) O JEDEN PUNKT.
Stałe „e” reprezentuje określony poziom inwestycji, który jest niezależny od tego jak wysoki
jest poziom stopy procentowej.
Jest to dokładnie taki poziom inwestycji, który będzie miał miejsce nawet wtedy, gdy stopa %
przyjmie poziom „0”.
25
KONSUMPCJA AUTONOMICZNA TO- JAK PAMIĘTAMY ZAKUPY CZYNIONE
PRZEZ SPOŁECZEŃSTWO W OPARCIU ALBO
O ZGROMADZONE W BANKACH, W LATACH UBIEGŁYCH OSZCZĘDNOŚCI,
ALBO W OPARCIU
O KREDYTY- CZYLI PRZYSZŁE DOCHODY.
Zarówno w pierwszym jak i drugim przypadku mamy do czynienia z oddziaływaniem stopy
%; wpływa ona na poziom uzyskiwanych bądź spłacanych procentów.
WZROST
STOPY
PROCENTOWEJ
POWODUJE
SPADEK
KONSUMPCJI
AUTONOMICZNEJ, SPADEK TEJ STOPY STYMULUJE DZIAŁANIE ODWROTNE.
Oznaczając przez „u” poziom konsumpcji , jaki miałby miejsce , gdyby stopa% ukształtowała
się na poziomie „0”,
a przez „l” skalę spadku pod wpływem wzrostu stopy % o jeden punkt, funkcję konsumpcji
autonomicznej możemy zapisać:
a= u – l*R
R
R1
R0
R
a
a1 a0
a
Jak widać z rysunku zachowanie jest podobne do inwestycji – jednak elastyczność
konsumpcji na zmiany stopy % jest mniejsza od reakcji inwestycji, stąd funkcja jest bardziej
stroma.
EKSPORT NETTO A STOPA %
Oddziaływanie stopy procentowej nie ogranicza się tylko do inwestycji i konsumpcji
autonomicznej. Wpływa ona także na poziom eksportu netto, zwłaszcza IMPORTU.
Najprościej można by to zapisać:
En = g – m* YDO
Gdzie symbole oznaczają: g- czyli wielkość autonomiczną ( w dotychczasowym
uproszczeniu- eksport),
m*YDO- import.
Zapis ten jest nie pełny. Nie uwzględnia bowiem relacji pomiędzy stopą % a kursem walut
(kurs walutowy w oparciu o parytet stopy % - prawo Walrasa- do tego wrócimy).
Obecnie powiemy tyle, że jeżeli np. w Polsce stopa % rośnie, to znaczy to, że złotówka staje
się bardziej atrakcyjna, opłaca się oszczędzać w złotówkach bardziej niż w innej walucie ( np.
w dolarach). Napływają do kraju oszczędności innych krajów, tych gdzie stopa % procentowa
jest niższa ( kapitały szukają swego miejsca w oparciu o stopę%).
Rosnący kurs złotówki podraża równocześnie nasze towary za granicą; towary zagraniczne na
naszym rynku tanieją. Tu pojawia się prawidłowość:
26
WZROST STOPY % DOPROWADZA DO WZROSTU
WEWNĘTRZNEJ WALUTY, A TO POWODUJE
SPADEK EKSPORTU I WZROST IMPORTU.
Jeśli teraz oznaczymy jakimś symbolem np. „n” współczynnik ukazujący skalę spadku
eksportu netto pod wpływem wzrostu stopy % o jeden punkt. To zmianę eksportu wywołaną
zmianą stopy % możemy zapisać:
E
n
R
To elastyczność eksportu przybierze postać: -n*R,
zaś funkcja eksportu netto:
Ex= g- m*YDO – n*R
Funkcja ta zawiera w sobie jak widać składnik zależny od dochodu otrzymanego .
Ograniczając zapis tylko do wielkości niezależnych od dochodu bieżącego , otrzymamy
Ex= g- n*R
FUNKCJA TA UKAZUJE ZWIAZEK EKONOMICZNY POMIĘDZY STOPĄ %
I EKSPORTEM NETTO.
ZAKUPY RZĄDOWE A STOPA %
Ostatnią pozycją w obrębie popytu zagregowanego są wydatki Rządy na dobra i usługi (
zakupy rządowe).
Zakupy te w przeciwieństwie do wszystkich pozostałych składników wydatku
autonomicznego, nie są wrażliwe na zmiany stopy %.
Brak wrażliwości zakupów rządowych na zmiany stopy% oznacza, że współczynnik
elastyczności wydatków państwa na dobra i usługi na zmiany stopy procentowej, który także
możemy jakoś oznaczyć, np. „w” – wynosi zawsze 0.
Pozwala nam to na sformułowanie funkcji zakupów rządowych. Jeśli przez „z” oznaczymy
wielkość dóbr nabywanych przez rząd w warunkach stopy% równej 0, to wspomnianą funkcję
zapiszemy:
G = z – w*R gdzie (w=0)
Oznacza to , że stopa procentowa nie wpływa na poziom tych wydatków.
Na razie możemy przyjąć takie stwierdzenie:
TO ZMIANY POZIOMU ZAKUPÓW RZĄDOWYCH WYWOŁUJĄ MIĘDZY INNYMI
ZMIANY W POZIOMIE STOPY PROCENTOWEJ.
Jeżeli przyjmiemy, że wszystkie elastyczności wydatków autonomicznych sprowadzimy do
wspólnej postaci, np. przez „d”
Oznaczymy średnią ważoną ( d, l, n, w), to nasz wydatek autonomiczny, który miałby
oddziaływać na gospodarkę trzeba przedstawić w takiej formule:
A* = Â - dR, gdzie: A*- wydatek rzeczywisty
 - wydatek potencjalny
„d”- średnia ważona elastyczność składników wydatku autonomicznego na stopę procentową.
To proste równanie ukazuje jak znaczna jest rola stopy procentowej w kształtowaniu zmian
poziomu PNB.
PRZY DANYM WYDATKU AUTONOMICZNYM „A”
WZROST STOPY % BĘDZIE POWODOWAŁ ZAWSZE ODCIĄGNIĘCIE ŚRODKÓW
WZBUDZAJĄCYCH GOSPODARKĘ, W ŚLAD ZA TYM MALEĆ BĘDZIE POZIOM
RZECZYWISTEGO WYDATKU AUTONOMICZNEGO „A*”, CO NASTĘPNIE PRZEZ
MECHANIZM MNOŻNIKOWY SPOWODUJE ZNACZNIE MNIEJSZY WZROST PNB.
Także mnożnik przybierze wzbogaconą postać:
 = 1/ 1- [b(1-t) +n]
27
TE ZWIĄZKI SĄ PODSTAWĄ WYKORZYSTANIA W MAKROEKONOMII MODELU
IS – LM.
PODSTAWOWE ZALEŻNOŚCI MAKROEKONOMICZNE WYNIKAJĄCE Z
PROBLEMU ZAWARTEGO W TEMACIE:
Zmienne wewnętrzne
Zmienne zewnętrzne:
Dochód
-- Y
Zakupy rządowe - - G
Konsumpcja
-- C
Podaż pieniądza - - M
Inwestycje
-- I
TE ELEMENTY
POWINNIŚMY ZBADAĆ
Eksport netto
-- Ex
Stopa procentowa -- R
W krótkim okresie założenie ustalonego nie zmiennego poziomu cen- P.
Możliwym jest rozpoczęcie analizy od propozycji wstępnej a zarazem wiodącej tezy: W
WARUNKACH STAŁOŚCI CEN, ZMIANY W SFERZE MONETARNEJ PROWADZĄ
DO ZMIAN STOPY PROCENTOWEJ, NA TE ZAŚ w SEKTORZE TOWAROWYM REAGUJĄ W ODPOWIEDNI SPOSÓB wydatki autonomiczne.
W skutek tego dokonuje się odpowiednia- bo określona przez wartość mnożnika - zmiana
PNB; ta właśnie zmiana przywraca zachwianą przez impuls monetarny, RÓWNOŚĆ
POMIĘDZY SEKTOREM TOWAROWYM
I PIENIĘŻNYM.
Równość ta osiągana jest jednak już na innym niż poprzednio poziomie.
Przypomnijmy, że przy danym potencjalnym wydatku autonomicznym, wzrost stopy %
powoduje pewne odciągnięcie środków od inwestycji i innych składników tego wydatku a
zatem zmniejsza jego poziom, co następnie poprzez mechanizm mnożnikowy, powoduje
znacznie większy spadek PNB. Funkcja dochodu przybierała postać:
Y = α(Ā - d R);
Przekształcając tę funkcję względem R uzyskujemy funkcję( krzywą ) IS.
R = (Ā/d - 1/ α*d)*Y -- Można zatem powiedzieć, KRZYWA IS obrazuje, jak zmiana R,
przy danym potencjalnym wydatku autonomicznym wpływa na zmiany PNB ( PNB
oznaczamy "Y").
Y= C + I + G + Ex;
tożsamość dochodu
C = a + b( 1-t)Y
b= ΔC/ ΔDd - krańcowa skłonność do konsumpcji ) funkcja konsumpcji;
I = e -dR; funkcja inwestycji
Ex = g - mY - nR; funkcja eksportu netto
M = ( kY - hR)P; popyt na pieniądz
Przykład liczbowy dla wykreślenia krzywych i zmian
C= 220 + 0,63Y;
I = 1000 - 2000R;
Ex = 525 - 0,1Y - 500R;
M = ( 0,1583Y - 1000R)P
Formułę zrównoważonego wzrostu w tym modelu, opisuje równanie:
ΔPNB = {(h*d*ΔG) : (h +α d*k) + (α *d*ΔM): [(h+ α *d*k) *P]}.
28
Linia IS odpowiada na pytanie, ile - przy danej stopie procentowej i danym wydatku
autonomicznym- wyniesie zrównoważony PNB. Albo inaczej- ile przy danym wydatku
autonomicznym musi wynieść stopa procentowa aby osiągnąć zamierzony poziom PNB.
Graficznie w oparciu o dane z przykładu praktykę wyznaczania krzywej IS przedstawia
rysunek
Przykład liczbowy.
Dokładne wartości liczbowe potrzebne do ustalenia skutków zmian podaży pieniądza i
wydatków państwa mogą być uzyskane z przykładów liczbowych przedstawionych w
równaniach .
Poprzez zestawienie prawej strony równania z prawą stroną równania i rozwiązanie ze
względu na Y, poziom dochodu, który spełnia model IS-LM, może być zapisany jako funkcja
stałych, realnej podaży pieniądza i zakupów państwowych:
M
Y = 2015 +2,887 --- + 1,155 G.
P
Przypuśćmy, że podaż pieniądza M wynosi 900 mln zł., a zakupy państwowe 1200 mln
złotych oraz że poziom cen jest równy 1. Wówczas powyższe równanie mówi, że PNB jest
równy 6000 mln zł. Podstawiając tę wartość Y do równania krzywej IS albo krzywej LM,
znajdujemy stopę procentową równą 5%.
Rysunek poniższy jest wykreślony dokładnie według tych wartości. Prezentowane równanie
wskazuje, że wzrost wydatków państwa o 1 mln zł powoduje wzrost realnego PNB o 1,155
mln zł tj. według mnożnika 1,155.
29
KRZYWA- LM- obrazuje , jak w warunkach stałej masy pieniężnej na wzrost PNB
reagować będzie - w postaci zmian stopy procentowej- rynek pieniężny.
Inaczej rzecz ujmując przekształcenie funkcji popytu na pieniądz względem stopy
procentowej powoduje ukształtowanie równania krzywej LM:
R= (k*Y)h - ( M/ hP)
30
Model IS-LM
Jesteśmy w końcu gotowi do ustalenia stopy procentowej i dochodów, które są przewidywane
przez teorię. Możemy rozpocząć od graficznego przedstawienia modelu. Aby spełnić układ
wszystkich pięciu równań modelu, wartości R i Y muszą być na obydwu krzywych, czyli na
przecięciu krzywych LM i IS. Dzięki krzywej IS spełnione są warunki zachowań się wydatku
autonomicznego i konsumpcji, natomiast krzywa LM zapewnia spełnienie warunków rynku
pieniężnego ( teorii podaży i popytu na pieniądz. Wartości stopy procentowej i dochodu,
których poszukujemy znajdują się na "swoim miejscu".
(Ā/d - 1/ α*d)*Y= R = (k*Y)h - ( M/ hP)
Wzrost popytu ze strony państwa zwiększa PNB poprzez efekt mnożnikowy.
Jednakże wzrost PNB zwiększy popyt na pieniądz. Więcej pieniądza będzie potrzebne dla
celów transakcyjnych. Ponieważ Bank centralny nie zmienia podaży pieniądza, wiemy, że do
skompensowania wzrostu popytu na pieniądz, wynikającego ze wzrostu PNB, niezbędny jest
wzrost stopy procentowej.
Wzrost stopy procentowej zmniejszy popyt inwestycyjny oraz eksport netto i w ten sposób
częściowo skompensuje stymulujący wpływ wydatków państwa na wzrost PKB.
UJEMNY EFEKT KOMPENSUJĄCY NAZYWANY JEST EFEKTEM WYPIERANIA.
Działania fiskalne umożliwiają wzrost produkcji tylko wówczas, gdy spadek inwestycji jest
mniejszy od wzrostu zakupów rządowych. O skali wzrostu PNB decyduje przyrost netto
wydatku autonomicznego.
Weźmy pod uwagę politykę pieniężną. Co zdarzyłoby się, gdyby Bank Centralny zwiększył
podaż pieniądza? Teraz wiemy, że wzrost podaży pieniądza przesuwa krzywą LM na prawo.
Wpływ takiej zmiany na stopę procentową i dochód jest pokazany na rysunku.
31
Jak wskazuje rysunek, teoria przewiduje, że gdy podaż pieniądza zwiększa się, stopa
procentowa spada, a PNB rośnie. Ten wzrost PNB będzie prawdopodobnie wywierał presję
na wzrost cen.
Co faktycznie dzieje się w gospodarce, jeżeli zwiększa się podaż pieniądza?
Natychmiast po takiej operacji podaż pieniądza przewyższa popyt.
To z kolei powoduje obniżenie stopy procentowej i wzrost popytu na pieniądz. Gospodarka
dotrze do punktu E1- ale nie od razu dotrze tu po ok.6- 9 miesięcy.
Niższa stopa procentowa stymuluje inwestycje i eksport netto, a to zwiększa PNB dzięki
efektowi mnożnikowemu. Krótko mówiąc, PNB zwiększa się, a stopa procentowa spada.
Jeżeli poziom cen jest równy 1 , to wzrost podaży pieniądza o 1 mln zł, przy przyjętych
założeniach, spowoduje wzrost PNB o 2,887 mln zł.
Dlaczego Gospodarka zaraz po wprowadzenlu impulsu monetarnego przebywa na linii LM w
punkcie Z; a na linu IS w tym co była, czyli Eo:
W tym stanie rzeczy pojawia się od razu nadwyżka zdolności transakcyjnej nad PNB rzędu
(odcinek Eo- Z).
32
Na linii LM gospodarka przesuwa się szybko do punktu W, od tego momentu zaczyna się
ona sukcesywnie przesuwać już po obu liniach, dążąc do punktu E1
Wzrost popytu na pieniądz nastąpi w trzech etapach:
1. Rząd wprowadza nowe pieniądze do obiegu, wykupując po stosownie wyższej cenie stare
obligacje. Ta wyższa od nominalnej cena powoduje, że rynkowa stopa zwrotu w bardzo
krótkim okresie spada; spada ona aż do poziomu wyznaczonego na rysunku przez punkt "w".
W tym to bowiem miejscu zdolność transakcyjna tej nowej masy pieniężnej zrównuje się z
wartością PNB; sam PNB- na linii IS pozostaje wciąż jeszcze w punkcie Eo.
Spadek stopy procentowej,spadek wywołany wykupem obligacji, nazywamy EFEKTEM
PŁYNNOŚCI WZROSTU PODAŻY PIENIĄDZA.
2. Nowy, a zarazem niższy poziom stopy procentowej pobudza teraz rynek towarowy do
odpowiednich zmian. Wyrażają się one we wzroście inwestycji i konsumpcji autonomicznej.
W ślad za tymi procesami rośnie PNB i dochody pieniężne ludności. Gospodarka stopniowo
przesuwa się po linii IS w dół.
Zindukowany przez spadek stopy procentowej wzrost rzeczywistego wydatku
autonomicznego PNB nazywamy: EFEKTEM DOCHODOWYM WZROSTU PODAŻY
PIENIĄDZA.
3. Dokonujący się wzrost PNB zaczyna wywierać presję na wzrost zdolności transakcyjnej
pieniądza. W tej sytuacji stopa procentowa zaczyna stopniowo rosnąć. Gospodarka na linii
LM przesuwa się w górę i spotyka się z PNB w punkcie E1.
W tym miejscu ustają procesy dostosowawcze. Równowaga zostaje osiągnięta przy wyższym
poziomie produktu narodowego i przy stopie procentowej wynoszącej 4%
POPRZEZ KOMBINACJĘ EFEKTU PŁYNNOŚCI I DOCHODOWOŚCI ZOSTAJE
OSIĄGNIĘTY NOWY - A ZARAZEM WYMAGANY PRZEZ RZĄD - POZIOM
ZRÓWNOWAŻONEGO PNB.
Rynek pracy - rodzaj rynku ekonomicznego, na którym z jednej strony znajdują się
poszukujący pracy i ich oferty, a z drugiej strony przedsiębiorcy tworzący miejsca pracy i
poszukujący siły roboczej.
Bezrobocie jest zjawiskiem społecznym, polegającym na tym, że część ludzi zdolnych do
pracy i deklarujących chęć jej podjęcia nie znajduje faktycznego zatrudnienia z różnych
powodów.
Pod pojęciem bezrobotnego można rozumieć osobę niezatrudnioną, nie prowadzącą
działalności gospodarczej i nie wykonującą innej pracy zarobkowej, zdolną i gotową do
podjęcia zatrudnienia (w pełnym lub niepełnym wymiarze czasu pracy). Jest to szeroka
definicja. Natomiast wąską stosują państwowe Urzędy Pracy (powiatowe lub wojewódzkie). I
tak bezrobotnym w rozumieniu przepisów Ustawy o promocji rynku pracy jest osoba, która:
-ukończyła 18 rok życia (pełnoletnia),
-nie ukończyła 60 lat w przypadku kobiet i 65 lat w przypadku mężczyzn,
-aktualnie nie uczy się na żadnym szczeblu kształcenia lub nie jest skierowana na szkolenie
przez PUP,
-jest zameldowana lub pozostaje w naszym kraju legalnie lub jej pobyt może zostać
-zalegalizowany (azyl polityczny, karta stałego lub czasowego pobytu, obywatele UE).
Stopa bezrobocia jest to iloraz bezrobotnych przez aktywnych zawodowo w danej kategorii
ludności. Aktywni zawodowo definiowani są przez GUS jako osoby pracujące plus osoby
poszukujące pracy plus bezrobotni plus niepełnosprawni (z możliwością zatrudnienia w
niektórych zawodach). Natomiast do aktywnych zawodowo cywili nie wlicza się
pracowników: wojska, policji oraz służb ochrony państwa.
Przyczyny bezrobocia
33
Istnieje wiele powodów, dla których osoby chcące pracować i zdolne do pracy nie pracują:
 Między zakończeniem pracy w poprzednim miejscu pracy, a jej podjęciem w nowym
mija pewien czas. Ten typ bezrobocia określa się mianem bezrobocia frykcyjnego i
jest ono zazwyczaj niskie a także nie ma większego wpływu na gospodarkę.
 Osoby poprzednio pracujące mogły stracić pracę ze względu na przekształcenia
gospodarcze, zmiany technologiczne czy upadek całych gałęzi przemysłu (bezrobocie
strukturalne). W Polsce jest to bardzo duża grupa, co jest spowodowane między
innymi nadmiernym zatrudnieniem w okresie gospodarki planowanej a także
restrukturyzacją przemysłu. Do tej grupy bezrobotnych należą m.in. górnicy, hutnicy,
stoczniowcy, pracownicy PGR-ów. Duża liczba bezrobotnych, bez odpowiednich
kwalifikacji, na niewielkim obszarze powoduje, że gospodarka regionu (często
osłabiona upadkiem firm, w których bezrobotni poprzednio pracowali) nie może
stworzyć wystarczająco szybko miejsc pracy i wchłonąć bezrobotnych. Bezrobocie
takie utrzymuje się przez wiele lat na wysokim poziomie.
 Osoby które zakończyły edukację, ale nie mają jeszcze doświadczenia zawodowego
nie są poszukiwaną grupą zawodową (z wyjątkiem niektórych specjalności).
Wymagają one długiego szkolenia i nabywania doświadczenia, będąc przez ten czas
mało produktywnymi. Z tego powodu absolwenci często nie mogą znaleźć pracy
nawet, jeśli istnieje popyt na pracowników w danej branży.
 Miejsca pracy mogą znajdować się gdzie indziej, niż poszukujący pracy pracownicy.
Ze względu na niewielką mobilność ludności (niechęć do przeprowadzki do miasta i
trudności takiej przeprowadzki) oraz wysokie koszty dojazdu osobom takim trudno
znaleźć zatrudnienie.
 Osoby potrafiące wytworzyć wartość dodaną na poziomie X, a których koszt
zatrudnienia (płaca minimalna, podatki, składki na ubezpieczenie społeczne, koszty
przeszkoleń i inne) są większe od X nie znajdą zatrudnienia. Obniżenie podatków lub
płacy minimalnej może spowodować zwiększenie zatrudnienia w tej grupie, jest
jednak politycznie kontrowersyjne.
 Pracodawcy mogą obawiać się zatrudniania osób pomimo, że aktualnie potrzebują siły
roboczej, ze względu na trudność ich zwolnienia kiedy popyt będzie mniejszy.
Sytuację tą rozwiązać mogą w pewnym stopniu inne formy zatrudniania, takie jak
umowy na czas określony, umowy o dzieło, czy zlecenia.
Czynniki wpływające na zjawisko bezrobocia
Na rozmiar zjawiska bezrobocia wpływ mają czynniki społeczne, ponieważ jest to zjawisko
wytworzone w społeczeństwie. Rozmiar bezrobocia zależy od systemu gospodarczego i
aktualnie prowadzonej polityki krajowego rynku pracy. Związane jest zwykle z poziomem
nowych inwestycji i trwałym zatrudnianiem pracowników w nowo powstałych i
nowoczesnych zakładach pracy sektora publicznego lub prywatnego.
Istnieją problemy z zebraniem rzetelnych danych:
 Osoby pracujące nielegalnie mogą rejestrować się jako bezrobotne celem osiągnięcia
korzyści z systemu opieki społecznej.
 Osoby zdolne do pracy, którym niesłusznie przyznano zasiłki z tytułu niezdolności do
pracy nie pracują choć są zdolne do pracy, nie znajdują się jednak w statystykach
bezrobocia. Według niektórych szacunków jest to w Polsce bardzo powszechne
zjawisko.
 W gospodarce centralnie planowanej, a rzadziej w rynkowej, zatrudnienie jest
niewspółmiernie duże do potrzeb firmy. Jest to tzw. bezrobocie ukryte. Osoby te
można byłoby zwolnić nie powodując większych strat w gospodarce, nie figurują one
jednak w statystykach bezrobocia.
34
Ekonomiczne skutki bezrobocia
Zgodnie z prawem Okuna, okresy, w których poziom bezrobocia jest wysoki, to okresy, w
których faktyczny poziom PNB spada poniżej jego poziomu potencjalnego. A zatem
wysokiemu poziomowi bezrobocia towarzyszy wysoki poziom produktu, którego
wytworzenia zaniechano - zupełnie tak samo jak gdyby tę właśnie ilość zmarnotrawionych,
nie wytworzonych samochodów, środków żywności i budynków po prostu utopiono w
odmętach oceanu. Jak wielkie jest marnotrawstwo wynikające z wysokiego bezrobocia?
Straty ponoszone w okresach wysokiego bezrobocia to największe udokumentowane
marnotrawstwo we współczesnej gospodarce. Są one wielokrotnie większe od szacowanych
strat wynikających z nieefektywności (zbędnych strat) w następstwie monopolu czy też
marnotrawstwa wywołanego stosowaniem ceł i kontyngentów w wymianie zagranicznej.
Szacuje się, że na każdy procent, o jaki faktyczna stopa bezrobocia przewyższa naturalną
stopę bezrobocia, realny PKB jest niższy o 3% od PKB potencjalnego przy pełnym
wykorzystaniu zdolności produkcyjnych.
Rodzaje bezrobocia






bezrobocie krótkotrwałe - bezrobocie średniookresowe - bezrobocie długookresowe bezrobocie chroniczne
bezrobocie jawne - bezrobocie ukryte
bezrobocie strukturalne - bezrobocie technologiczne
bezrobocie cykliczne - bezrobocie sezonowe
bezrobocie klasyczne - bezrobocie neoklasyczne
bezrobocie frykcyjne - bezrobocie z wyboru
Bezrobocie cykliczne (koniunkturalne) - to bezrobocie związane z cyklicznymi zmianami
produktywności gospodarki. I tak:
1. W okresie recesji - spada popyt na towary i usługi oferowane przez przedsiębiorstwa, co
wywołuje spadek produkcji. Spadek produkcji wywołuje zaś spadek zapotrzebowania na
pracę, co prowadzi do pojawienia się bezrobocia cyklicznego.
2. W okresie koniunktury - popyt na towary i usługi oferowane przez przedsiębiorstwa
wzrasta, co wywołuje wzrost produkcji. Wzrost produkcji powoduje wzrost zapotrzebowania
na pracę, co prowadzi do stopniowego zaniknięcia bezrobocia cyklicznego.
Bezrobocie cykliczne zwane również koniunkturalnym zostało po raz pierwszy zdefiniowane
przez wybitnego angielskiego ekonomistę J.M. Keynesa. Postulat wysuwany przez Keynesa
podnosił kwestię roli państwa w łagodzeniu i wydłużaniu cykli koniunkturalnych. Polityka,
która w mniemaniu Keynesa miała doprowadzić do skutecznego przeciwdziałania bezrobociu
opierała się w znacznej mierze na tworzeniu popytu inwestycyjnego ze strony państwa.
Najbardziej znanym przykładem takiej polityki były zakrojone na szeroką skalę roboty
publiczne. Poglądy te zostały skrytykowane przez neoklasyków, m.in. szkołę monetarną.
Sposoby walki z bezrobociem
O interesy pracowników musi zadbać państwo. Rząd powinien w pierwszej kolejności starać
się ograniczyć bezrobocie oraz następnie, w nie mniejszym stopniu, powinny to zrobić
samorządy lokalne-ważna jest współpraca między nimi.
1. Działania rządu:
Ř ograniczenie biurokracji związanej z otwieraniem nowych firm
Ř upusty w podatkach dla pracodawców uruchamiających nowe stanowiska pracy
Ř wspieranie małych i średnich przedsiębiorstw
Ř uznanie części obowiązkowej składki ZUS jako podatku od wartości dodanej pracy
35
Ř zwolnienia a płatności VAT przy eksporcie
Ř polityka proexportowa państwa prowadząca do zwiększenia produkcji i zatrudnienia
Ř skracanie czasu pracy
Ř stworzenie systemu bardziej elastycznego kształcenia
2. Działania samorządów:
Ř stawianie na małe i średnie przedsiębiorstwa oraz współpraca z lokalnymi przedsiębiorcami
Ř walka z odpływem ludzi na Zachód-to zakłady pracy z udziałem obcego kapitału powinny
instalować się w Polsce
Ř przyciąganie kapitału zagranicznego
Ř mądre korzystanie z unijnych dotacji
Ř uruchomienie robót publicznych
3. Działania bezrobotnych:
Ř większa elastyczność
Ř podwyższanie swoich kwalifikacji
Ř nauka nowego zawodu
Determinanty popytu to:
1. cena dobra (warunkuje kurczenie - rozszerzanie się podaży, pozostałe determinanty
warunkują natomiast przesunięcie krzywej popytu względem początku układu
współrzędnych, tz. wywołują wzrost lub spadek popytu).
2. Dochody konsumentów
3. ceny dóbr komplementarnych i substytucyjnych
4. gusty i preferencje konsumentów
5. liczba ludności
6. warunki klimatyczne i pogoda
7. przewidywane zmiany cen
8. efekty: naśladownictwa, demonstracji
9. sytuacja polityczna itp.
DETERMINANTY PODAŻY
Determinanty podaży to:
1. cena dobra (warunkuje kurczenie - rozszerzanie się podaży, pozostałe determinanty warunkują przesunięcia krzywej względem początku układu współrzędnych: wzrost/spadek
podaży)
2. ceny dóbr asortymentowych
3. ceny czynników wytwórczych (koszty)
4. dostępne technologie
5. podatki i subsydia
6. przewidywane zmiany cen
7. warunki klimatyczne i pogoda
8. liczba przedsiębiorstw w gałęzi
POPYT - RYNEK OD STRONY KONSUMENTA




TEORIA POPYTU
PRAWO POPYTU
KRZYWA POPYTU
KURCZENIE SIĘ I ROZSZERZANIE POPYTU
36
 EFEKT GIFFENA I VEBLENA
 WZROST I SPADEK POPYTU
 CZYNNIKI, WYWOŁUJĄCE WZROST POPYTU
 CZYNNIKI, WYWOŁUJĄCE SPADEK POPYTU
 DOBRA NORMALNE A DOBRA NIŻSZEGO RZĘDU
TEORIA POPYTU
Popyt (ang. demand) jest funkcją ceny i ilości, jaką chcą i mogą kupić konsumenci. Ekonomia
wyróżnia ponadto POPYT EFEKTYWNY, to znaczy poparty zdolnością do zapłacenia za
dane dobro.
Obok popytu indywidualnego znamy również popyt rynkowy (rynkową funkcję popytu),
będący efektem zsumowania indywidualnych funkcji popytu wszystkich konsumentów na
rynku.
PRAWO POPYTU
Podstawowe PRAWO POPYTU mówi, że gry cena dobra rośnie, spada ilość danego dobra,
jaką są skłonni kupić konsumenci, przy założeniu ceteris paribus (przy pozostałych
wielkościach stałych). Prawo to dotyczy zdecydowanej większości dóbr, które są dlatego
nazwane DOBRAMI NORMALNYMI (nie dotyczy natomiast pozostałych dóbr: niższego
rzędu i dóbr luksusowych).
KRZYWA POPYTU
Popyt jest przedstawiany za pomocą KRZYWEJ POPYTU - pokazuje ona, ile dobra są
skłonni nabyć konsumenci przy danej cenie.
KURCZENIE SIĘ I ROZSZERZANIE POPYTU
Wielkość popytu na dane dobro zmienia się w czasie. Jeśli jest to jedynie skutek zmiany ceny,
wówczas mówimy o:
kurczeniu się popytu (efekt wzrostu ceny)
rozszerzaniu się popytu (efekt spadku ceny)
W obu przypadkach mamy do czynienia z przesunięciem wzdłuż krzywej (nie zmienia się
funkcja, tylko jej wartości).
37
Większość dóbr podlega powyższemu prawu: wielkość popytu na nie maleje wraz ze
wzrostem ceny - dobra takie określamy jako DOBRA ZWYCZAJNE.
EFEKT GIFFENA I VEBLENA
W teorii popytu istnieją dwa PRZYPADKI SZCZEGÓLNE: tzw. efekt Giffena oraz efekt
Veblena. W obu wielkość popytu na dane dobro rośnie wraz z ceną tego dobra, wbrew
sformułowanemu wcześniej prawu popytu. Inne są jednak przyczyny tego zjawiska.
EFEKT GIFFENA dotyczy niektórych dóbr niższego rzędu. W przypadku tych dóbr
(zwanych też DOBRAMI GIFFENA) wzrost ceny powoduje wzrost popytu na nie konsument nie może sobie już pozwolić na zakup żadnego innego dobra, stąd kupuje
wyłącznie dobro Giffena.
EFEKT VEBLENA (EFEKT SNOBA) - dotyczy produktów luksusowych. Wzrost ceny tych
dóbr powoduje wzrost popytu - są chętniej nabywane przez określoną grupę osób, chcącą się
w ten sposób wyróżnić spośród innych.
W przypadku efektu Giffena i efektu snoba krzywa popytu ma odwrotne nachylenie niż w
przypadku dóbr zwyczajnych.
WZROST I SPADEK POPYTU
Jeśli natomiast następuje zmiana położenia krzywej popytu względem układu współrzędnych,
mówimy o wzroście lub o spadku popytu (przy każdej cenie). Jest to spowodowane zmianami
innymi niż zmiana ceny danego dobra: np. zmianą dochodów, gustów konsumentów lub
zmianą cen innych dóbr.
Każde dobro jest wrażliwe na zmianę ceny dóbr substytucyjnych oraz dóbr
komplementarnych. DOBRO SUBSTYTUCYJNE to takie, które konkuruje z badanym
dobrem na rynku (np. masło dla margaryny). DOBRO KOMPLEMENTARNE to takie,
które dopełnia dane dobro (np. benzyna dla samochodu).
CZYNNIKI, WYWOŁUJĄCE WZROST POPYTU
Wzrost popytu może zostać wywołany następującymi czynnikami:
WZROST POPYTU
 spadek ceny dobra komplementarnego
 wzrost ceny dobra substytucyjnego
 wzrost dochodów
 zmiana gustów na korzyść danego dobra
 wzrost liczby nabywców
38
CZYNNIKI, WYWOŁUJĄCE SPADEK POPYTU
Spadek popytu może zostać wywołany następującymi czynnikami:
SPADEK POPYTU
 wzrost ceny dobra komplementarnego
 spadek ceny substytutu
 spadek dochodów
 zmiana gustów na niekorzyść dobra
 spadek liczby nabywców
DOBRA NORMALNE A DOBRA NIŻSZEGO RZĘDU
Zdefiniowane reguły wzrostu/spadku popytu dotyczą większości dóbr, które są również
zwane dobrami normalnymi. DOBRA NORMALNE to dobra, na które popyt rośnie w miarę
wzrastania dochodu konsumentów.
Z zupełnie inną sytuacją mamy do czynienia w przypadku dóbr niższego rzędu. DOBRA
NIŻSZEGO RZĘDU to takie, na które popyt spada w miarę wzrastania dochodu
konsumentów (np. podstawowe artykuły żywnościowe).
PODAŻ - RYNEK OD STRONY PRODUCENTA
 PODAŻ I KRZYWA PODAŻY
 KURCZENIE SIĘ I ROZSZERZANIE PODAŻY
 WZROST I SPADEK PODAŻY
 CZYNNIKI WYWOŁUJĄCE WZROST PODAŻY
 CZYNNIKI WYWOŁUJĄCE SPADEK PODAŻY
PODAŻ I KRZYWA PODAŻY
Podaż (ang. supply) to ilość dobra, jaką sprzedawcy są gotowi zaoferować przy danym
poziomie ceny.
KRZYWA PODAŻY pokazuje, jakie ilości danego dobra producenci są skłonni zaoferować
do sprzedaży przy różnych cenach w danym okresie. Krzywa podaży posiada nachylenie
rosnące - przy cenach wyższych sprzedawcy są skłonni oferować na sprzedaż większe ilości
dóbr niż przy cenach niższych.
KURCZENIE SIĘ I ROZSZERZANIE PODAŻY
Wielkość podaży danego dobra zmienia się przede wszystkim na skutek zmiany ceny.
Możliwe są tu dwa przypadki:
 kurczenie się podaży (efekt spadku ceny)
 rozszerzanie się podaży (efekt wzrostu ceny)
39
W obu przypadkach mamy do czynienia z przesunięciem wzdłuż krzywej (nie zmienia się
funkcja, tylko jej wartości). Zjawisko to jest analogiczne do kurczenia się i rozszerzania
popytu - z tym, że następuje w przeciwnym kierunku (wzrost ceny powoduje rozszerzenie
podaży, ale kurczenie popytu).
WZROST I SPADEK PODAŻY
O wzroście lub spadku podaży mówimy wówczas, gdy następuje zmiana położenia krzywej
podaży względem układu współrzędnych (analogicznie jak w przypadku wzrostu / spadku
popytu). Wzrost lub spadek podaży jest spowodowany czynnikami innymi niż zmiana ceny
danego dobra: np. zmianą cen innych dóbr czy wielkości kosztów produkcji.
CZYNNIKI WYWOŁUJĄCE WZROST PODAŻY
Wzrost podaży może zostać wywołany następującymi czynnikami:
WZROST PODAŻY
ograniczenie kosztów produkcji
korzystne zmiany cen innych towarów
postęp technologiczny
korzystne warunki atmosferyczne
korzystne zmiany w polityce państwa (np. niższe opodatkowanie, subsydia).
CZYNNIKI WYWOŁUJĄCE SPADEK PODAŻY
Spadek podaży może zostać wywołany następującymi czynnikami:
wzrost kosztów produkcji
niekorzystne zmiany cen innych towarów. niekorzystne warunki atmosferyczne
niekorzystne zmiany w polityce państwa (np. wyższe opodatkowanie, cofnięcie subsydiów)
40
W przypadku cen innych towarów bierzemy pod uwagę ceny dóbr, których podaż jest ze sobą
powiązana - na przykład ropa naftowa i benzyna.
Równowaga na rynku pracy, sytuacja na rynku pracy, w której wszystkie osoby, które
akceptują ukształtowaną na nim płacę równowagi, znajdują zatrudnienie. Stan pełnego
zatrudnienia.
Równowaga na rynku pracy
Punkt przecięcia rynkowej krzywej podaży i rynkowej krzywej popytu wyznacza stawkę płac
w równowadze i wielkość zatrudnienia w równowadze. Nachylenie krzywej popytu zależy od
przychodu krańcowego z pracy. Jeśli spojrzymy na rynek zatrudnionych jako opieka do
dzieci, to przychody krańcowe z pracy w tym zawodzie są małe. Jeśli przeniesiemy się na
rynek górników, to ich przychody krańcowe z pracy są duże i dzięki temu stawki płac na tym
rynku są wysokie.
Chwilowa nierównowaga na rynku pracy wynika w teorii klasycznej tylko z istnienia zbyt
dużej liczby chybionych inwestycji. Chybione inwestycje dają zatrudnienie i generują popyt,
ale same nie generują właściwej podaży. Stąd na rynku pojawia się nadmiar pieniędzy
wywołujący sztuczny popyt. Aby ten nadmiar zlikwidować, trzeba w czasach kryzysu obcinać
płace, zamykać nierentowne firmy (będące efektem chybionych inwestycji) i podrażać koszty
inwestycji przez wzrost bankowych stóp procentowych, aż do ponownego uzyskania
równowagi.
W analizie Keynesa taki sposób radzenia sobie z kryzysem tylko pogarszał sytuację.
Obniżanie płac i wzrost stóp procentowych powoduje w jego ujęciu spadek popytu i
jednocześnie wzrost środków na kolejne inwestycje. Inwestowanie przy spadku popytu staje
się jednak zbyt ryzykowne i dlatego środki na inwestycje ściągnięte z rynku zamiast
generować nowe miejsca pracy i co za tym idzie powiększać całkowity popyt, pozostają
niewykorzystane w bankach. Popyt więc cały czas spada, nie powstają nowe inwestycje,
kolejne przedsiębiorstwa bankrutują na skutek spadku popytu i kryzys się coraz bardziej
pogłębia.
Siła robocza - jest to aktywna zawodowo część społeczeństwa w wieku produkcyjnym.
Pojęcie to wywodzi się literatury marksistowskiej, gdzie często stosowane jest zamiennie z
pojęciem proletariatu. Jest ono pojmowane jako zasób jednostek ludzkich zdolnych do
pracy.Obecnie w literaturze socjologicznej i ekonomicznej zastępowane jest pojęciem kapitał
ludzki, które uwzględnia nie tylko liczbę pracowników, ale także ich motywacje,
przedsiębiorczość, kwalifikacje. Często jednakże w stosunku do pracowników wykonujących
prace proste, najczęściej w przemyśle, atrakcyjnych ze względu na niskie koszty utrzymania
dla korporacji, stosuje się pojęcie taniej siły roboczej.
Ekonomiczne skutki bezrobocia
Zgodnie z prawem Okuna, okresy, w których poziom bezrobocia jest wysoki, to okresy, w
których faktyczny poziom PNB spada poniżej jego poziomu potencjalnego. A zatem
wysokiemu poziomowi bezrobocia towarzyszy wysoki poziom produktu, którego
wytworzenia zaniechano - zupełnie tak samo jak gdyby tę właśnie ilość zmarnotrawionych,
nie wytworzonych samochodów, środków żywności i budynków po prostu utopiono w
odmętach oceanu. Jak wielkie jest marnotrawstwo wynikające z wysokiego bezrobocia?
Straty ponoszone w okresach wysokiego bezrobocia to największe udokumentowane
marnotrawstwo we współczesnej gospodarce. Są one wielokrotnie większe od szacowanych
strat wynikających z nieefektywności (zbędnych strat) w następstwie monopolu czy też
marnotrawstwa wywołanego stosowaniem ceł i kontyngentów w wymianie zagranicznej.
41
Szacuje się, że na każdy procent, o jaki faktyczna stopa bezrobocia przewyższa naturalną
stopę bezrobocia, realny PKB jest niższy o 3% od PKB potencjalnego przy pełnym
wykorzystaniu zdolności produkcyjnych.
ZAWODOWO BIERNI osoby powyżej 15. roku życia, które nie wchodzą na rynek pracy i są
na utrzymaniu osób zatrudnionych;
PRAWO OKUNA
Arthur Okun (1929 - 1979) - amerykański polityk gospodarczy, wykładowca na
Uniwersytecie w Yale. Członek Komitetu Doradców Ekonomicznych prezydenta
Kennedy`ego i Johnsona.
Podstawowe założenia modelu Okuna:
- funkcja produkcji to kombinacja kapitału i pracy;
- w krótkim okresie czasu ilość kapitału do dyspozycji wszystkich przedsiębiorstw w danej
gospodarce jest stała;
- praca jest tym środkiem produkcji, którym łatwiej można sterować (łatwiej zwolnić /
zatrudnić pracownika, zwiększyć / zmniejszyć dzienny czas pracy niż wycofać się z dużej
inwestycji, szybko spłacić kredyt).
Przed przytoczeniem prawa Okuna warto zdefiniować pojęcie PKB potencjalnego. Otóż PKB
potencjalny to PKB jaki powstałby, gdyby w gospodarce wszystkie środki produkcji byłyby
używane w stopniu maksymalnym (tzn. wszyscy chcący pracować pracują, maszyny pracują
24 h). Przypomnienia godne jest także pojecie bezrobotnych dobrowolnie, czyli tych ludzi,
którzy należą do zasobu siły roboczej (mogą pracować), lecz nie chcą podjąć pracy za
ustaloną na rynku płacę.
Prawo Okuna brzmi:
Na każde 2 procenty spadku PKB rzeczywistego w stosunku do PKB potencjalnego, stopa
bezrobocia wzrasta procentowo o 1 punkt.
Deflacja to wzrost wartości pieniądza w czasie - z czasem można za daną ilość pieniędzy
kupić coraz więcej towarów i usług. Potocznie określenie spadku cen rynkowych. Zjawiskiem
przeciwnym jest inflacja.
Deflacja była powszechna w XIX wieku, kiedy to pieniądz był w stałej relacji do cen srebra i
złota. Współcześnie deflacja jest bardzo rzadka, gdyż w polityce ekonomicznej większości
krajów dominuje presja na utrzymywanie stałej, niewielkiej inflacji, uważanej obecnie przez
sporą część ekonomistów za korzystną dla gospodarki. Występowanie deflacji (jak na
przykład w latach 90. XX wieku w Japonii) wiąże się zazwyczaj ze stagnacją gospodarczą.
Niektórzy ekonomiści uważają jednak za pierwotną przyczynę nieuniknionej stagnacji
gospodarczej, utrzymywaną wcześniej inflację. Ich zdaniem dalsze utrzymywanie inflacji
prowadziłoby do jeszcze większego kryzysu w przyszłości.
Zjawiskiem podobnym do deflacji o mniejszej skali jest np. spadek cen urządzeń
informatycznych, ze względu na ciągły wzrost ich mocy obliczeniowej. Występuje ono
głównie w sektorze nowoczesnych technologii.
42
Opinie ekonomistów o deflacji są różne, głównie z powodu niewielkiej dostępności danych.
Niektórzy ekonomiści deflacją nazywają również zjawisko spadku inflacji.
Wskaźnik zatrudnienia jako relacje liczby pracujących do ludności powyżej 15. roku życia.
CPI (Consumer Price Index) – indeks wzrostu cen towarów i usług konsumpcyjnych.
Najpopularniejsza na świecie miara inflacji.
Jest średnią ważoną cen towarów i usług nabywanych przez przeciętne gospodarstwo
domowe. Przy obliczaniu indeksu bierze się pod uwagę tzw. statystyczny koszyk zakupów. W
Polsce, GUS tworzy koszyk na podstawie badań budżetów gospodarstw domowych; co roku
ustala ile i czego kupuje "uśrednione" gospodarstwo domowe, a także jaki jest udział
poszczególnych produktów i usług w łącznych wydatkach. Na podstawie obserwacji zmian
cen tak dobranych towarów i usług (ich lista liczy ok. 2 tys. pozycji, a ceny sprawdza się raz
lub dwa razy w miesiącu) GUS oblicza wskaźnik inflacji.
Wielu ekspertów uważa, że CPI jest nie tyle miarą inflacji, co wskaźnikiem zmian kosztów
utrzymania. W praktyce występują jednak różnice między koszykiem "codziennym", a
"statystycznym". Ceny niektórych towarów czy usług rosną szybciej niż innych, konsumenci
reagują też na zmiany cen, np. gdy rośnie cena wołowiny to mogą np. kupować tańszy drób
(tzw. efekt substytucji). Mogą się też pojawiać nowe dobra i usługi, które z opóźnieniem
pojawią się w koszyku "statystycznym". Wskazywałoby to, że CPI przeszacowuje
rzeczywistą inflację.
Innym trudnościami w posługiwaniu się wskaźnikiem CPI są porównania w dłuższym czasie.
Wynikają one z tego, że wiele towarów i usług obecnych w bieżącym koszyku nie istniało w
przeszłości (np. kuchenki mikrofalowe). Część z dóbr i usług, np. komputer, figuruje na liście,
ale urzędy statystyczne nie uwzględniają tego, że dzisiejszy komputer, jest zupełnie inny niż
kiedyś, co może odzwierciedlać jego cena. Wskazuje się też na tzw. "nierówności inflacyjne"
- różnicę w strukturze towarów i usług w strukturze wydatków różnych grup społecznych.
deflator PKB, ekon. wskaźnik wyrażający w procentach stosunek wartości produktu
krajowego brutto w cenach nominalnych (bieżących) do wartości produktu krajowego brutto
w cenach stałych; deflator jest równocześnie miernikiem inflacji (lub deflacji) w badanym
okresie.
Stagflacja, stan gospodarki charakteryzujący się jednocześnie wysokim poziomem inflacji,
wysokim bezrobociem i stagnacją gospodarczą. Miernikiem opisującym ten stan jest stopa
stagflacji, zwana też stopą ubóstwa, stanowiąca sumę stopy inflacji i stopy bezrobocia.
Stagflacja wiąże się z fazą depresji w cyklu koniunkturalnym, przy czym pojawiła się
stosunkowo niedawno (lata 70.), kiedy procesy inflacyjne nabrały trwałego charakteru
(wcześniej fazę depresji charakteryzowała stabilizacja cen na niskim poziomie). Jest też
uznawana za szczególny rodzaj inflacji.
Slumpflacja, stan gospodarki, w którym załamaniu się procesów gospodarczych,
wyrażającemu się spadkiem produkcji i dochodu narodowego w ujęciu bezwzględnym
(kryzys), towarzyszy szybki wzrost bezrobocia i wysoki (rosnący) poziom inflacji.
Slumpflacja bywa uznawana za jeden z rodzajów inflacji. Jest ona w gospodarkach
43
rynkowych zjawiskiem stosunkowo nowym, pojawiła się w latach 70., gdy procesy
inflacyjne, charakteryzujące wcześniej tylko fazę ożywienia w cyklu koniunkturalnym,
nabrały trwałego charakteru pojawiając się we wszystkich fazach cyklu.
ZWIĄZEK MIĘDZY INFLACJĄ A BEZROBOCIEM.
1. Istnieje wymienność między inflacją a bezrobociem.
2. Brak wymienności między inflacją a bezrobociem.
W Wielkiej Brytanii badano okres 1860 - 1957 pod kątem zależności między tempem wzrostu
płac a bezrobociem (pod kierunkiem Phillipsa).
Krótkookresowa krzywa Phillipsa ma postać:
Krzywa ta sugeruje zmienność inflacji i bezrobocia. Poglądy Phillipsa zaakceptowali
Keynesiści, a następnie stało się to podstawą ich polityki gospodarczej w latach 60-tych i na
początku lat 70-tych. Na początku lat 70-tych doszło do perturbacji gospodarki światowej.
Miał miejsce szok naftowy, ceny ropy naftowej wzrosły o 400% w ciągu kilku miesięcy.
Wzrosła inflacja, stopy procentowe, nastąpiły wahania kursów walutowych. Próby
ograniczenia inflacji nie dały rezultatu. Okazało się wówczas, że nie ma zamienności między
bezrobociem a inflacją -rosło bezrobocie i inflacja.
Friedman opracował pionową, długookresową krzywą Phillipsa.
Bezrobocie utrzymuje się na stałym poziomie a próby zwalczania inflacji powodują wzrost
bezrobocia. Nie ma wymienności między inflacją a bezrobociem.
Pieniądz odgrywa aktywną rolę w gospodarce. Zwiększa się popyt przy pomocy dopływu
pieniądza do gospodarki, ale wówczas pojawia się inflacja. Chwilowe zmniejszenie
bezrobocia jest możliwe dzięki iluzji pieniądza. Pracownicy chcą podjąć pracę pod
warunkiem wzrostu płac, pracodawcy dają podwyżki. Pracownicy podejmują pracę, ale
wcześniej nie przewidzieli inflacji (w podwyżkach nie uwzględnili inflacji), żądają więc
wzrostu płac. Pracodawcy dają podwyżki, ale rosną ich koszty więc podnoszą ceny i znowu
inflacja rośnie.
Zdaniem monetarystów inflację można ograniczyć tylko przy pomocy odpowiedniej polityki
pieniężnej. Dopływ pieniądza musi być skorelowany ze wzrostem produkcji dóbr. Ludzie są
ciągle zaskakiwani inflacją, nie są w stanie jej przewidzieć.
Teoria racjonalnych oczekiwań – ludzie korzystają z dostępnych informacji i potrafią
przewidzieć inflację.
Friedman i monetaryści sformułowali tezę naturalnego bezrobocia – bezrobocia nie da się
zmniejszyć poniżej naturalnego przy pomocy ekspansywnej polityki monetarystycznej
(poniżej 4-5%).
44