Różne spojrzenia na przedmiot socjologii
advertisement
Współczesne problemy socjologii – wykład 1 Socjologia na tle różnych rodzajów wiedzy o życiu społecznym Wiedza potoczna. Wiedza naukowa. Wiedza deskryptywna. Wiedza normatywna Narodziny socjologii jako nowoczesnej wiedzy o społeczeństwie Historia refleksji nad życiem społecznym W rozwoju wiedzy o społeczeństwie i zjawiskach społęcznych wyróżnić można dwie fazy: 1) od czasów starożytnych do XIX wieku – wiedza przedsocjologiczna 2) od XIX wieku – socjologia Wiedza przedsocjologiczna ma ten sam przedmiot co współczesna socjologia (życie społeczne, społeczeństwo), ale bardzo różni się metodologicznie od nowoczesnej socjologii. Historia refleksji nad życiem społecznym • Już u starożytnych filozofów – np. Platona czy Arystotelesa możemy odnaleźć całkiem obszerne fragmenty dotyczące społeczeństwa: zasad rządzących życiem społecznym, wskazówek dla władców dotyczących skutecznego sprawowania władzy. • Podobnie w przypadku filozofów średniowiecznych i nowożytnych. Wiedza przedsocjologiczna, a socjologia Od współczesnej socjologii tę przedsocjologiczną refleksję teoretyczną odróżniają trzy istotne cechy, odrzucane przez współczesną socjologię: „błędy” wiedzy przedsocjologicznej • normatywny i finalistyczny punkt widzenia – znacznie bardziej autorów interesowało to jak być powinno, niż to jak jest • woluntaryzm – z jednej strony wiara we wszechmoc władcy, z drugiej strony przekonanie, że skoro ludzie są obdarzeni wolną wolą i każdy może robić co chce, to rzeczywistość jest nieprzewidywalna • koncentracja uwagi na państwie i władzy – nie było znane pojęcie społeczeństwa, jako czegoś innego niż państwo Socjologia jako nauka opisowa (deskryptywna) • Wiedza deskryptywna – wiedza opisująca, ma zastosowanie w pedagogice i socjologii. Opisuje zachowanie człowieka w danej sytuacji. Np. psychologia zwraca uwagę na przebieg procesów decyzyjnych w umyśle człowieka, badając wpływ cech osobowościowych na podejmowane decyzje. Socjologia bada uwarunkowania społeczne, np. wpływ stylu kierowania organizacji, decyzji grupowych na to co dzieje się między ludźmi. • Wiedza normatywna - oparta jest o pewne normy, reguły. Normy mogą mieć charakter naukowy, społeczny i potoczny. Wiedza ta może być oparta o normy społeczne funkcjonujące w danej społeczności. Wiedza normatywna wskazuje nam jak powinnyśmy się zachowywać, jak być powinno. myślenie potoczne, a socjologia • Równocześnie z refleksją naukową, filozoficzną ludzie praktykowali tzw. wiedzę potoczną na temat życia społecznego. Każdy z nas jest w pewnym sensie „spontanicznym”, „domorosłym” socjologiem, kiedy mówimy na przykład: • Jeśli wejdziesz między wrony musisz krakać jak i one albo • Czym skorupka za młodu nasiąknie tym na starość trąci albo Natura potocznej wiedzy o życiu społecznym • Skłonność do operowania podziałami dychotomicznymi („są ludzi mądrzy i głupi”, „albo ja mam rację albo ty”, „wróg czy przyjaciel”) • Jest przesiąknięta stereotypami – czyli wiedzą przejęta od innych stypologizowaną (blondynka, moher, Żyd) Natura potocznej wiedzy o życiu społecznym • Nabywamy tą wiedzę w sposób spontaniczny i nieuświadomiony (automatycznie), spontanicznie, w toku kontaktów społecznych W efekcie jest ona silnie uwarunkowana emocjami – one wpływają na proces poznawczy. Wiedza potoczna rzadko jest neutralna, jest związana z wartościowaniem. Wiedza naukowa natomiast…. Wiedza naukowa jest obiektywna, tzn. niezależności wyników, prawdy strzegą uznane narzędzia i sposoby poznania; - - wynik nie jest zależny od nastawienia badacza ani żadnego oficjalnego czynnika. Jest sprawdzalna, tzn. badanie anukowe może być powtarzane i przy zachowaniu określonych warunków powinno dać porównywalne wyniki; - jest twórcza i destruktywna wobec zbioru twierdzeń tworzących teorię danej nauki, którą można utwierdzać i rozwijać, bądź podważać i negocjować. Geneza socjologii Wróćmy do momentu, kiedy tradycyjna wiedza filozofów o społeczeństwie została wyparta przez nowe formy wiedzy. Dlaczego tak się stało? Socjologia jako nowoczesna dziedzina wiedzy o życiu społecznym rodzi się na początku XIX wieku wskutek bardzo ważnych zmian społecznych jakie skumulowały się w stosunkowo krótkim czasie i zrewolucjonizowały obraz świata i myślenie o świecie. Zmiany społeczne jako katalizator powstania socjologii Historycznie czynniki narodzin socjologii można wskazać w następującym porządku: • wraz z podróżami, wyprawami handlowymi poszerzyły się granice świata znanego człowiekowi naszego kręgu – poznawano różne ludy, żyjące odmiennie niż w Europie Zmiany społeczne jako katalizator powstania socjologii • rewolucja francuska obaliła stary, statyczny ład społeczny, ukazała spontaniczność procesów społecznych, ich wymykanie się spod kontroli Zmiany społeczne jako katalizator powstania socjologii • rewolucja przemysłowa – przejście od gospodarki opartej na rolnictwie, w której podstawowymi jednostkami produkcyjnymi były gospodarstwa domowe do gospodarki, w której takimi jednostkami stały się fabryki TWÓRCY SOCJOLOGII August Comte (1798-1857). Za twórcę socjologii uważa się francuskiego filozofa Augusta Comte'a, który wprowadził termin „socjologia” w 1838 roku w celu określenia szczególnej metody badania społeczeństwa. Comte koncentrował się na dwóch konkretnych aspektach życia społecznego: porządku i stabilizacji, które nazywał statyką społeczną, oraz na zmianach społecznych określanych mianem dynamiki społecznej. Herbert Spencer (1820-1903). Dzieło Comtea zostało rozwinięte przez Angielskiego socjologa Herberta Spencera. Spencer usiłował wyjaśnić porządek i zmiany społeczne przez porównanie społeczeństwa do żywego organizmu. Korzystając z tej analogii do organizmu, Spencer opisywał społeczeństwo — jako „system" składający się ze współzależnych części. Emil Durkheim (1858-1917). Do historii przeszły jego nad samobójstwem. Okazuje się, że samobójstwo jest funkcją stopnia zintegrowania jednostki z grupą społeczną w jakiej się znajduje. Durkheima interesował się szczególnie tym, co scala społeczeństwo, czyli problemem porządku społecznego. Max Weber (1864-1920) - wywarł olbrzymi wpływ na współczesną socjologię. Przyczynił się do rozwoju wiedzy i metodologii socjologicznej. Główną dziedziną badań Webera były działania społeczne. Szczególnie interesowały go wartości, przekonania, zamiary i postawy, które kierują naszym zachowaniem. Postulował socjologię wolną od sądów wartościujących. „Euforia poznawcza” młodej socjologii i jej kres Pierwsi socjologowie – tacy jak wspomniani Comte i Spencer, czy inni – np. Marks, Mill, Saint-Simon byli przekonani, że socjologia pozwoli na ścisłe ustalanie faktów i na odkrywanie prawidłowości życia społecznego mających zastosowanie zawsze i wszędzie. Pod koniec XIX wieku ten optymizm załamał się – okazało się, że przy stosowaniu jednolitych wzorów nauk przyrodniczych (którym pierwsi socjologowie bardzo ufali) do analizy życia społecznego, można dojść do całkiem różnych wyników. „Euforia poznawcza” młodej socjologii i jej kres Okazało się, że nie uda się na gruncie socjologii odkryć „niewzruszonych praw społecznych”, które mogłyby doprowadzić społeczeństwo do poznania jego przyszłych losów. Dlatego starsze pokolenie „ojców socjologii” – Durkheim, Weber, Pareto nie próbowało już formułować ogólnej teorii socjologicznej, nadającej się do interpretacji wszelkich faktów społecznych. Tworzono zaś studia konkretnych przypadków historyczno-społecznych. Np. Durkheima badania nad związkiem między wyznawaną religią, a skłonnością do samobójstwa, Webera wpływ protestanckiej etyli pracy na uformowanie się kapitalizmu, czy Pareta badania nad cyrkulacją elit w społeczeństwie.
