Filozofia: poj*cie, dzia*y, motywy uprawiania

Filozofia:
pojęcie, działy, motywy
uprawiania filozofii, różne
koncepcje filozofii
Pojęcie filozofii
Etymologia (greka antyczna):
phileo – kocham, miłuję
i sophia – mądrość, wiedza
philosophia - umiłowanie mądrości
Filozoficzna geografia
Filozofia zachodnia jest wytworem kultury
greckiej, choć jej początki – filozofia przyrody
tzw. filozofia presokratyków (uprawiana przez
myślicieli żyjących przed Sokratesem), filozofia
presokratejska (przedsokratejska), zrodziły się w
koloniach, jakie Grecy zakładali u wybrzeży
Morza Śródziemnego i Egejskiego
Filozoficzna geografia
W części północnej morza Egejskiego (miasto
Abdera – dzisiejsze północne wybrzeże Grecji),
w Jonii, w Azji Mniejszej (miasta: Klazomen, Efez,
Milet, – na zachodnim wybrzeżu dzisiejszej Turcji
i na pobliskich wyspach: Samos, Rodos, Kreta), i
w Wielkiej Grecji, to jest w południowych
Włoszech i na Sycylii, zanim powstał późniejszy i
najbardziej znany ośrodek filozoficzny – Ateny,
położony na Półwyspie Peloponeskim, w
rdzennej Grecji.
Pojęcie filozofii
Pitagorasa (ok. 570-500 p.n.e.) uważa się za
pierwszego filozofa, który posłużył się terminem
filozofia na oznaczenie dążenia do mądrości:
- systematyczny namysł nad rzeczywistością,
człowiekiem i społeczeństwem (państwem),
- odkrycie zasad(y) rządzących(ej) tymi
dziedzinami.
- porządek (kosmos) wyznaczony przez zasady–
często uważany za boski.
Motywy uprawiania filozofii
Jeśli przyjąć, iż Platon, a za nim Arystoteles,
trafnie uznali
zdziwienie za początek filozofowania,
czyli wskazali, iż uznanie wszystkiego za
oczywiste jest przejawem bierności myślowej.
Zdziwienie zakłada, iż coś jest dla nas
nieoczywiste lub niezrozumiałe i popycha nas do
poszukiwania wyjaśnień.
Tak rodzi się refleksja filozoficzna.
Czym więc jest filozofia?
Bezinteresownym dążeniem do wiedzy
(grec. epistēme)
i prawdy (grec. aletheia),
przy czym pojęcia te są równoznaczne, gdyż dla
większości filozofów w różnych epokach, wiedza
może być tylko prawdziwa, albo nie jest wiedzą,
lecz jak mówiono
mniemaniem czy opinią (grec. doxa).
Czym więc jest filozofia?
Przedmiotem filozofii jest całość, a nie fragment
rzeczywistości (niezależnie od tego, jak się ją
rozumie).
Metoda filozofii to racjonalna argumentacja
(logos), polegająca na wykazywaniu, iż dana teza
wynika logicznie z przyjętych przesłanek, które
już zostały uznane za prawdziwe.
Celem filozofii jest poszukiwanie prawdy, oparte
na przekonaniu, iż prawda istnieje, nawet jeśli
nie można się do w pełni zbliżyć.
Czym więc jest filozofia?
Bezinteresownym dążeniem do wiedzy poznawaniem dla samego poznania, a nie
dla użytku, jaki można byłoby uczynić z
posiadanej wiedzy.
Czym więc jest filozofia?
Wiedza jako cel sam w sobie, jest wartością
autoteliczną (dosłownie: samocelową).
Wiedza wykorzystywana do jakichś celów
stanowi wartość instrumentalną, jest
instrumentem, narzędziem, środkiem
osiągnięcia jakiegoś celu.
Filozofia jako teoria
Filozofia jest pojmowana przede wszystkim jako
teoria.
Pojęcie to wywodzi się z greckiego słowa
theoria, w którym bez trudu można dostrzec
rdzeń theos, czyli bóg.
Grecy posługiwali się czasownikiem theorein,
oddawanie czci temu, co boskie i jego adorację
oraz kontemplację, a słowo theios oznaczało
wiedzę boską, czyli teoretyczną.
Filozofia jako teoria
Kontemplacja dotyczyła tego, co boskie, to
znaczy wieczne, niezmienne, powszechne.
Nie sposób kontemplować to, co stale się
zmienia, jest płynne.
Filozofowie o filozofii
Platon (ok. 427-347 p.n.e.) – filozofia odnosi się
do tego, co jest zawsze takie samo pod tym
samym względem, odsłania to, coś z owej istoty
rzeczy, która istnieje zawsze.
Arystoteles (384-324 p.n.e.) – kto poszukuje
wiedzy dla niej samej ten wybierze wiedzę w
najwyższym stopniu prawdziwą, a jest nią
wiedza o tym, co najbardziej poznawalne:
pierwsze zasady i przyczyny.
Filozofowie o filozofii
Kartezjusz (1596-1650) – filozofowanie należy
zaczynać od pierwszych przyczyn, to znaczy od
zasad.
Hegel (1770-1831) – zadanie filozofii, to
pojęciowe ujęcie tego, co jest, a tym, co jest jest
rozum.
Działy filozofii
Mimo całościowego charakteru, filozofia
ma pewne dziedziny badań, czyli działy.
Arystoteles rozróżniał filozofię teoretyczną
(metafizykę, fizykę) i praktyczną (etykę i
politykę).
Działy filozofii
Filozofowie starożytni zwykle wyróżniali:
• logikę (naukę o poznaniu i jego zasadach),
• fizykę (naukę o physis - naturze rzeczy –
pojęcie to jest omówione w wykładzie 3.)
• etykę (naukę o moralnych ideałach życiowych,
o cnotach etycznych).
Działy filozofii: ontologia
Ontologia (z greckiego to on – byt, logos – nauka),
teoria bytu, nauka o bycie, nazywana także
metafizyką, w której poszukuje się odpowiedzi na
pytania:
• co jest?
• jakie jest?
• co to jest byt?
• jakie są rodzaje bytu?
• w jakich relacjach ze sobą pozostają?
Działy filozofii: ontologia
Ontologię/metafizykę określano również
mianem filozofii pierwszej
(grec. prote philosophia, łac. prima philosophia Arystoteles),
ponieważ uważa się ją za podstawowy dział
filozofii.
Wszelkie problemy filozoficzne mają swoje
ostateczne zakorzenienie i wyjaśnienie w
metafizyce.
Działy filozofii: epistemologia
Epistemologia lub gnoseologia
(z greckiego epistēme – wiedza, gnosis –
poznanie, logos – nauka)
teoria poznania, nauka o poznaniu,
w której poszukuje się odpowiedzi na pytania:
• jakie są źródła poznania?
• jakie są granice poznania?
• co to jest prawda?
• jakie są metody poznania?
Działy filozofii: etyka
•
•
•
•
•
Etyka, czyli filozofia moralna, teoria moralności
odpowiada na pytania:
co to jest dobro moralne?
co to jest zło moralne?
czy zasady lub wartości moralne są subiektywne czy
obiektywne?
czy zasady moralne są powszechne i niezmienne, czy
też zależą od warunków osobowościowych lub
społecznych?
czy zdania oceniające lub zdania nakazujące jakieś
postępowanie można racjonalnie uzasadnić?
Działy filozofii: estetyka
Estetyka, czyli teoria piękna (tradyc.), filozofia
sztuki odpowiada na pytania:
• co to jest piękno?
• czy piękno ma charakter obiektywny czy
subiektywny?
• czy piękno jest właściwością dzieł ludzkich, czy
też może przysługiwać dziełom natury?
• czym jest sztuka?
• co to jest dzieło sztuki?
Działy filozofii: aksjologia
Etykę i estetykę niektórzy filozofowie zaliczają
do jednego działu filozofii,
do aksjologii,
czyli do ogólnej nauki o wartościach.
Odpowiedzi na pytania:
• co to są wartości?
• czy wartości są obiektywne czy subiektywne?
• jakie są odmiany wartości?
Działy filozofii: filozofia polityczna
Filozofia polityczna, dział filozofii, który odpowiada
na pytania:
co to jest polityka?
co to jest państwo?
co to jest władza (polityczna)?
co to jest sprawiedliwość?
co to jest prawo?
czy istnieje prawo naturalne czy tylko pozytywne?
Działy filozofii: filozofia polityczna
• co to jest konstytucja?
• jakie są ustroje polityczne i ich właściwości?
• jaka powinna być konstytucja dobrego
państwa?
• co to znaczy być obywatelem?
• czym są uprawnienia?
• czym są prawa człowieka?
Działy filozofii: antropologia
filozoficzna
Antropologia filozoficzna odpowiada na pytania:
• czy istnieje i jaka jest natura ludzka?
• czy człowiek ma sobie element, boski,
specyficznie ludzki i zwierzęcy?
• czy istnieje dusza i czym jest?
• jakie są relacje między ludźmi?
Działy filozofii: antropologia
filozoficzna
•
•
•
•
jak poznajemy drugiego człowieka?
czym jest rozumienie drugiego człowieka?
kim jest dla nas drugi człowiek (inny)?
jaki jest charakter i znaczenie różnic między
kobietą i mężczyzną?
Działy filozofii: filozofia dziejów
Filozofia dziejów, filozofia historii refleksja nad
dziejami ludzkości.
Poszukiwanie odpowiedzi na pytania:
• czy istnieją prawa historii?
• czy dzieje mają cel?
• czy dzieje mają fazy rozwojowe?
• czy dzieje mają sens?
Działy filozofii: filozofia nauki
Filozofia nauki odpowiada na pytania:
• co to jest nauka?
• jakie są jej metody?
• jakie są rodzaje nauk?
• jakie są przedmioty nauk?
• co to jest teoria naukowa?
• co to jest sprawdzanie teorii?
• na czym polega ewolucja teorii?
Działy filozofii: filozofia religii
Filozofia religii odpowiada na pytania:
• czym jest religia?
• co mają wspólnego ze sobą różne religie?
• czy istnieje hierarchia religii?
• co to jest doświadczenie religijne?
Działy filozofii: filozofia Boga
Filozofia Boga odpowiada na pytania:
• co to jest Bóg?
• na czym polega poznanie/doświadczenie Boga?
• co to jest wiara?
• czy przekonanie o istnieniu Boga daje się
uzasadnić inaczej niż na gruncie metafizyki?
• czy argumenty (dawniej: dowody) na istnienie
Boga) są konkluzywne, a jeśli nie, to czy mają
sens?