Apoptoza Plan: • Кrótki ogólny opis procesu apoptozy

Apoptoza
Plan:




Кrótki ogólny opis procesu apoptozy
Główny fazy apoptozy
Apoptoza w komórkach wątroby
Apoptoza o podłożu patogennym
1)
Apoptoza– naturalny proces zaprogramowanej śmierci komórki w organizmie wielokomórkowym. Dzięki
temu mechanizmowi z organizmu usuwane są zużyte lub uszkodzone komórki. apoptoza jest zjawiskiem
naturalnym w rozwoju i życiu organizmów; mimo tego wykazano, że niektóre patogeny mogą wpływać
na indukcję tego procesu, dotyczy to głównie wirusów, a także niektórych bakterii takich jak np.
Helicobacter pylori.
Metaforyczny termin apoptoza odnoszący się do tego zjawiska wprowadzono w 1972 roku.
Odzwierciedleniem rosnącego zainteresowania badaniami nad apoptozą było przyznanie Nagrody Nobla
z fizjologii lub medycyny w roku 2002. Otrzymali ją Sydney Brenner, H. Robert Horvitz i John E. Sulston za
ich odkrycia z dziedziny genetycznej regulacji organogenezy i zaprogramowanej śmierci komórki.
2)Faza sygnałów wstępnych
Apoptoza to wysoce kontrolowany mechanizm, który składa się z kilku etapów.
Apoptoza jest indukowana pewnym czynnikiem inicjatorowym. Do czynników inicjujących apoptozę
należą:

bodźce fizjologiczne – np. niedobory hormonów (np. zmiany stężenia hormonów steroidowych),
czynników wzrostu, jonów (np. jonów wapnia),

występowanie cytokin – cząsteczek produkowanych przez układ immunologiczny, np. interferon,
czynnik martwicy nowotworów TNFα,

glikokortykosteroidy i leki immunostatyczne,

oddziaływania międzykomórkowe (parakrynne) – na skutek przekazywania błędnych informacji
o podziałach komórkowych,

limfocyty cytotoksyczne (np. przy odrzuceniu przeszczepu),

czynniki fizyczne (np. promieniowanie jonizujące),

działalność niektórych patogenów (głównie wirusów),

wolne rodniki;
 uszkodzenie DNA (np. przez naĞwietlanie promieniowaniem UV, gamma, X)

inhibitory topoizomeraz

zewnętrzne antyoksydanty

brak kontaktu komórki z podłożem lub jego modyfikacja

pobudzenie uwalniania Ca2+ do cytozolu i aktywacja PKC
Przekazanie sygnału odbywa się drogą zewnątrzpochodną lub drogą wewnątrzpochodną:
Droga zewnątrzpochodna - sygnał o śmierci komórki jest pochodzenia zewnątrzkomórkowego i
jest przekazywany na receptory śmierci zlokalizowane na błonie komórkowej. Dotąd
zlokalizowano przynajmniej osiem białek należących do rodziny receptorów śmierci, które
zaszeregowano do odpowiednich rodzin białek. Przykłady transmisji sygnału śmierci
odpowiednio dla receptora CD95/FAS oraz TNFR1:
Limfocyt T cytotoksyczny może wykryć patologiczne zmiany w błonie komórki (np. epitopy
receptorów wirusowych na błonie komórkowej, duży odsetek fosfatydyloseryny w zewnętrznej
monowarstwie błony komórkowej) i parakrynnie zasygnalizować jej śmierć, wytwarzając FasL
(Fas-ligand). Cytokina ta łączy się z komórką przeznaczoną do apoptozy za pośrednictwem
zewnątrzkomórkowej domeny receptora Fas, FASR, który zawiera również domenę
transbłonową (kotwiczącą receptor) i domenę cytoplazmatyczną, zwaną domeną śmierci FADD
(Fas Associated Death Domain) o charakterze wykonawczym, która przekazuje sygnał do białek
cytoplazmy, kontrolujących fazę kontrolno-decyzyjną.
Cytokina TNFα, będąca mediatorem zapalenia, może połączyć się z komórką przeznaczoną do
apoptozy za pośrednictwem domeny zewnątrzkomórkowej receptora TNFα, TNFR1, który po
połączeniu z sygnałem przyłącza do swojej cytoplazmatycznej domeny śmierci białko
adaptorowe TRADD.
Droga wewnątrzpochodna - sygnał o programowanej śmierci komórki pochodzi od białkowych
czynników wewnątrzkomórkowych (niezwiązanych z receptorami błony komórkowej), które
powstają w procesach związanych z mitochondriami. Promieniowanie, wolne rodniki, toksyny
czy wirusy mogą uszkodzić komórkowe DNA i aktywować apoptozę na drodze
wewnątrzpochodnej. W wyniku uszkodzenia DNA obok uruchomienia mechanizmów
naprawczych dochodzi również do ekspresji cytoplazmatycznych białek proapoptotycznych,
które wbudowują się w wewnętrzną błonę mitochondrialną. Mitochondrium jest organellą
komórkową, zbudowaną z wewnętrznej, trudno przepuszczalnej błony, tworzącej grzebienie
mitochondrialne zawierające białka łańcucha oddechowego oraz zewnętrzną, łatwo
przepuszczalną, porowatą błonę. Pomiędzy dwiema błonami znajduje się tzw. przestrzeń
międzybłonowa. Komórka do życia wymaga dostatecznej dostawy wysokoenergetycznego ATP.
Czynniki proapoptotyczne wbudowują się do wewnętrznej błony mitochondrialnej i tworzą w
niej pory. Przez pory następuje przeciek jonów H+ z przestrzeni międzybłonowej do wnętrza
mitochondrium. Przeciek redukuje potencjał wewnętrznej błony mitochondrialnej i upośledza
działanie łańcucha oddechowego służącego do syntezy ATP. Do mitochondrium napływa
również Ca2+. Pod wpływem jonów wapnia z mitochondrium do cytoplazmy uwalniany jest
cytochrom C, który jest luźno zakotwiczonym białkiem w wewnętrznej błonie mitochondrialnej i
jest najlepiej rozpuszczalnym w wodzie składnikiem łańcucha oddechowego. Po uwolnieniu do
cytoplazmy cytochrom C łączy się z retikulum endoplazmatycznym i prowadzi do uwolnienia z
niego depozytu Ca2+, napędzając proces spirali uwolnienia cytochromu C z mitochondriów.
Końcowym efektem przekazania sygnału w tym szlaku jest połączenie cytochromu C z
cytoplazmatycznym białkiem Apaf-1, Apoptotic Protease Activating Factor-1, którego dalsze losy
zależą od przebiegu fazy kontrolno-decyzyjnej.
Faza kontrolno-decyzyjna[edytuj | edytuj kod]
Ten artykuł należy dopracować:
Uwzględnić: mechanizm kontrolno-decyzyjny równowagi białek pro- i antyapoptotycznych,
kaspazy prozapalne, inicjujące i wykonawcze.
Dokładniejsze informacje o tym, co należy poprawić, być może znajdują się w dyskusji tego
artykułu.
Po wyeliminowaniu niedoskonałości prosimy usunąć szablon „Dopracować” z kodu tego
artykułu.
Przebieg fazy kontrolno-decyzyjnej w istocie polega na kaskadzie reakcji fosforylacji i asocjacji
odpowiednich białek cytoplazmatycznych, które przekazują informację do jądra komórkowego o
uruchomieniu mechanizmów naprawczych komórki lub o zaniechaniu naprawy i przekierowaniu
komórki na drogę apoptozy.
Faza kontrolno-decyzyjna jest kontrolowana dwoma szlakami - zewnątrzpochodnym lub/i
wewnątrzpochodnym.
Szlak zewnątrzpochodny - ufosforylowane białko adaptorowe FADD przyłącza kaspazę-8, która
jest białkiem inicjatorowym, formując w ten sposób kompleks sygnału indukującego śmierć
death-inducing signal complex (DISC). Po przyłączeniu kaspaza-8 zostaje aktywowana i zdolna
jest do bezpośredniej aktywacji kaspazy-3 (kaspazy wykonawczej). Aktywna kaspaza-8 może
również przyciąć białko BID tworząc białko tBID, które działa jako sygnał dla błony
mitochondrialnej, umożliwiający uwolnienie cytochromu C szlaku wewnątrzpochodnego.
Szlak wewnątrzpochodny - może być zainicjowany stresem komórkowym, szczególnie stresem
mitochondrialnym spowodowanym przez czynniki takie jak uszkodzenie DNA czy szok cieplny.
Po otrzymaniu sygnału czynnika inicjatorowego białka proapoptotyczne cytoplazmy BID i BAX
wbudowują się w wewnętrzną błonę mitochondrium tworząc pory i następuje uwolnienie
zawartości z matriks mitochondrialnego. Aby jednak doszło do całkowitego uwolnienia
cytochromu C z przestrzeni międzybłonowej mitochondrium konieczne jest powiększenie porów
zewnętrznej błony mitochondrium. W proces ten włącza się również białko proapoptotyczne
pochodzące z matriks mitochondrium - białko proapoptotyczne BAK[12]. Po uwolnieniu do
cytoplazmy cytochrom C łączy się z ATP oraz z enzymem Apaf-1, a następnie kompleks ten łączy
się z kaspazą-9 (kaspazą inicjatorową) formując apoptosom. Apoptosom aktywuje kaspazę-3
(kaspazę wykonawczą), która inicjuje degradację. Ponadto z przestrzeni międzybłonowej
mitochondrium uwolnione jest białko, zwane czynnikiem indukującym apoptozę, apoptosis
inducing factor (AIF), które umożliwia fragmentację DNA oraz białka stanowiące kompleks
Smac/Diablo oraz białko Omi, które unieczynniają białko inhibitora apoptozy inhibitor of
apoptosis (IAP).
Cytotoksyczne zabijanie komórek przez limfocyty Tc polega na utworzeniu w docelowej błonie
komórkowej porów zbudowanych z perforyn. Następnie przez tak utworzone pory do
cytoplazmy komórki uwalniane są granzymy B aktywujące szlak kaspaz, a także uwalniają się
jony wapnia stymulujące apoptozę.
Faza wykonawcza
Kaspazy wykonawcze 3, 6 i 7 niszczą białka strukturalne oraz enzymatyczne, co powoduje
całkowitą dezintegrację komórki w ostatecznej fazie apoptozy:
 Polimeraza poli-ADP rybozy i białkowa kinaza DNA ulegają degradacji, co uniemożliwia w
ten sposób naprawę uszkodzonego DNA.
 Zniszczeniu ulega błona jądrowa poprzez uszkodzenia lamin.
 Zniszczeniu ulegają filamenty pośrednie i aktyna tworzące cytoszkielet.
 Odwodnienie cytoplazmy prowadzi do jej zagęszczenia, a w konsekwencji do zmiany
kształtu i wielkości komórki.

Chromatyna staje się skondensowana i przybiera kształt półksiężycowaty. Proteoliza
przy udziale kaspaz inhibitora endonuklezy CAD, powoduje aktywację tego enzymu i
fragmentacji łańcucha DNA.
 W zaawansowanej apoptozie zanika błona jądrowa i całe jądro ulega fragmentacji.
Fragmenty jądra i cytoplazma z organellami komórkowymi zostają otoczone
fragmentami błony cytoplazmatycznej.
 Ostatecznie powstają ciałka apoptyczne, które są fagocytowane przez sąsiednie
komórki.
Faza uprzątania
To fagocytowanie komórek apoptotycznych i ich fragmentów - ciałek apoptotycznych bez
przebiegu reakcji zapalnej. Makrofagi rozpoznają komórki apoptotyczne dzięki obecnej w
zewnętrznej monowarstwie błony komórkowej fosfatydyloserynie (normalnie występującej
tylko w monowarstwie cytoplazmatycznej). Ciałka apoptotyczne posiadają na swojej
powierzchni glikoproteinę - trombospondynę, która również jest sygnałem dla makrofagów do
fagocytozy.
3)Apoptoza o podłożu patogennym
Apoptoza może występować obok martwicy w wielu stanach patologicznych:


Zawał serca - niedokrwienie mięśnia sercowego, prowadzi do spadku dystrybucji tlenu,
spadku produkcji ATP i do upośledzenia katalitycznego usuwania wolnych rodników
(przez enzymy: katalazę, dysmutazę ponadtlenkową). Stan ten prowadzi do martwicy
skrzepowej. Reperfuzja obszaru niedokrwiennego prowadzi do znacznego napływu tlenu
i masowej produkcji wolnych rodników (reaktywnych form tlenu). Produkcja wolnych
rodników przebiega przede wszystkim w mitochondrialnym łańcuchu oddechowym w
kompleksie III i peroksysomy, gdzie działa oksydaza ksantynowa oraz obecny jest
łańcuch transportu elektronów, w skład którego wchodzą reduktaza NADH i cytochrom
b5.[13]. Reaktywne formy tlenu zwiększają przepuszczalność błon mitochondrialnych
mogąc wprowadzić komórkę w proces apoptozy.
Efekt widza w radioterapii - to uszkodzenie i apoptoza komórki, która nie została
bezpośrednio napromieniowana przez promieniowanie jonizujące, ale sąsiaduje z
napromieniowaną komórką. Następuje zmiana struktury błon komórkowych
napromieniowanych komórek, a następnie przeniesienie sygnału apoptotycznego na
sąsiednie komórki (transmiterem jest tlenek azotu).
Wirus HIV powoduje apoptozę limfocytów T.

W cukrzycy typu II w wyspach trzustkowych odkłada się peptyd amylina, który jest

toksyczny i powoduje apoptozę komórek β i narastanie objawów choroby.
4) APOPTOZA W PRZEBIEGU ZAKAŻENIA HCV
Komórki zakażone HCV oraz krążące wolno wiriony stanowią cel ataku układu
immunologicznego. Podstawową linią obrony HCV, podobnie jak większości RNAwirusów, jest szybka replikacja oraz duża zmienność . Istotną rolę odgrywa też zdolność
HCV do wpływu na szlaki sygnałowe w procesie apoptotycznym. Dotychczas nie udało
się jednak stwierdzić jednoznacznie, jak duży wpływ wywiera wirus na ten proces w
zakażonych komórkach. Wynika to z faktu, że nie uzyskano jak dotąd dobrego modelu
doświadczalnego in vitro, który pozwoliłby prowadzić badania nad przebiegiem
zakażenia HCV .
Istnieją dowody wpływu zakażenia HCV na proces apoptozy, zarówno o charakterze
hamującym, jak i stymulującym, wreszcie są też doniesienia sugerujące zupełny brak
wpływu wirusa na apoptozę . Efekt, jaki wywiera wirus, zależy prawdopodobnie od
rodzaju komórki, stanu jej pobudzenia oraz ewentualnej koinfekcji z innym patogenem .
Jedno białko HCV może pełnić zupełnie odmienne funkcje i – jak wykazano – ekspresja
czynnika NF-κB (nuclear factor kappa-light-chain-enhancer of activated B cells),
pełniącego rolę regulatora cyklu komórkowego, może być modulowana przez białko
rdzenia wirusa – core. Hamowanie ekspresji NF-κB przez to białko w komórkach, takich
jak limfocyty T, osłabia odpowiedź ze strony układu immunologicznego na zakażenie
HCV, natomiast jego aktywacja może przyczyniać się do rozwoju pierwotnego raka
wątrobowokomórkowego (HCC) .
Nasilenie apoptozy wywoływane zakażeniem HCV
Badania wykorzystujące linie hepatocytów wykazały, że białkami najczęściej
odpowiedzialnymi za modyfikację szlaku sygnałowego apoptozy są białka rdzenia wirusa
. Dojrzałe białko rdzenia lokalizuje się głównie w cytoplazmie, uzyskując dostęp do
większości szlaków sygnałowych i procesów zachodzących w komórce .
Zaobserwowano 15-krotny wzrost procesów apoptotycznych i nekrotycznych,
zachodzący w komórkach linii HepG2 (human hepatocellular liver carcinoma cell line) z
wszczepionym genem białka rdzenia wirusa, w porównaniu z komórkami kontrolnymi.
Wykazano także zależność pomiędzy wielkością białka oraz budową jego domen a
wpływem na procesy apoptotyczne, przy czym im dłuższy jest fragment białka rdzenia,
tym nasilenie obserwowanych procesów jest większe . Również badania na linii
hepatocytów Huh7 (human hepatoma cell line) potwierdzają indukujący wpływ białka
rdzenia na procesy apoptotyczne. Zaobserwowano, że komórki Huh7 charakteryzujące
się odpornością na sygnał niesiony przez białko TRAIL stają się po wprowadzeniu białka
core wrażliwe na apoptozę indukowaną przez TRAIL. Działanie białka wirusowego
następuje przez aktywację kaspazy-8, co prowadzi do uruchomienia kaskady kaspaz i
apoptozy. Zaobserwowano również, że w komórkach z wprowadzonym białkiem
rdzeniowym HCV następuje silne uwalnianie cytochromu c z mitochondriów, który
również wpływa na pobudzenie kaskady kaspaz. Białko wirusa nie wpływa więc na sam
receptor dla TRAIL (TRAIL-R), lecz wydaje się katalizatorem apoptozy przy minimalnym
sygnale przekazywanym przez TRAIL-R .
Wpływ HCV na szlaki sygnałowe apoptozy zbadano również w komórkach układu
immunologicznego, zwłaszcza w limfocytach T. Świeżo izolowane komórki wykazują
znaczny wzrost apoptozy u pacjentów z zakażeniem przewlekłym w porównaniu z
grupami kontrolnymi. Również ekspresja Fas przez te komórki jest zwiększona,
prawdopodobnie dlatego, że limfocyty T w przebiegu zakażenia przewlekłego są ciągle
stymulowane antygenami HCV. Jednak stopień tej stymulacji, biorąc pod uwagę
różnorodność antygenów HCV, nie jest jednakowy . Niektórzy badacze zaobserwowali
ogólny spadek liczby komórek dendrytycznych i obniżenie ich zdolności do aktywacji
limfocytów T, komórek NK oraz produkcji IL-12 i TNFα, w obecności HCV. Zjawisko to
może być wynikiem działania procesów apoptotycznych.
Stwierdzono także, że poziom nasilenia apoptozy w hepatocytach jest proporcjonalny do
poziomu zwłóknienia wątroby. Wyjaśnienie tych zależności nie jest niestety znane. Nie
zaobserwowano natomiast korelacji między poziomem apoptozy a wiekiem, płcią,
aktywnością transaminaz, czy wartością wiremii HCV.
HCV jako czynnik hamujący apoptozę
Podobnie jak w przypadku indukcji, hamowanie procesów apoptotycznych może być
również powodowane przez działanie wirusowego białka rdzeniowego. Wykazano, że
białko rdzenia HCV może wpływać na ekspresję genów, blokować kaskadę kaspaz i
działanie TNF . Komórki linii HEK293 (human embryonic kidney cells 293) z
wprowadzonym genem białka core charakteryzują się zmniejszoną fragmentacją DNA
wywoływaną przez ceramid, który jest uniwersalnym przenośnikiem sygnałów na
szlakach apoptotycznych. Dochodzi również do efektu silnego zahamowania ekspresji
białka p21 odpowiedzialnego, podobnie jak p53, za uruchomienie apoptozy (30). Pod
wpływem działania HCV występują też częste mutacje białka p53 i zaburzenia jego
funkcji, a w konsekwencji obniżenie poziomu apoptozy w zakażonych komórkach .
Pomimo badań wskazujących rolę białka rdzenia HCV jako czynnika zwiększającego
apoptozę w hepatocytach linii HepG2, pojawiają się doniesienia o jego roli jako
supresora tego procesu . Celem hamowania jest w tym przypadku szlak
zapoczątkowany przez TNF-α. Mechanizm działania białka wirusowego dotyczy blokady
cięcia i tym samym aktywacji prokaspazy 8. Wirus wykorzystuje prawdopodobnie
komórkowe białko C-flip (CASP8 and FADD-like apoptosis regulator), które w naturalny
sposób blokuje aktywację prokaspazy 8. W komórkach z ekspresją białka wirusa
stwierdzono duże ilości C-flip, nieznany jest jednak mechanizm interakcji pomiędzy nimi.
Udowodniono, że blokada C-flip umożliwia przejście komórki w stadium apoptozy w
obecności białka rdzenia HCV .
Badano reakcję układu immunologicznego myszy szczepu BALB/c na 8 różnych
mutantów białka otoczki (E1) HCV. Wykryto, że już drobne zmiany w strukturze białka E1
prowadzą do silniejszej odpowiedzi immunologicznej typu humoralnego oraz
komórkowego. Ponadto stwierdzono aktywację produkujących IFN-γ limfocytów T przez
wszystkie mutanty, choć w różnym stopniu. Istnieje zatem możliwość zakłócania funkcji
limfocytów T przez białka E1 i tym samym wpływ na apoptozę skierowaną przeciw HCV .
Pojawiają się również badania sugerujące hamujący wpływ na apoptozę (poza białkiem
core) białek niestrukturalnych NS3 oraz NS5A .
Brak wpływu HCV na apoptozę
Wyniki niektórych badań wskazują, że wirus zapalenia wątroby typu C nie wywołuje
jakiegokolwiek wpływu w odniesieniu do procesu programowanej śmierci komórki.
Wynika z nich, że limfocyty nie są pobudzane do wejścia w apoptozę przez białka
rdzenia HCV . Inne badania nie potwierdzają wpływu zakażenia HCV na wzrost
apoptozy makrofagów, a zaobserwowane minimalne nasilenie apoptozy jest tłumaczone
normalną reakcją obronną organizmu, a nie efektem aktywnie wywołanym przez samego
wirusa . Podobną sytuację opisano na podstawie badań limfocytów B, które nie wykazują
zwiększenia poziomu apoptozy pod wpływem wszczepionego genu białka core – nie
zauważono żadnego wpływu białka wirusa na główne kaskady sygnałowe związane z
procesem programowanej śmierci .
KONSEKWENCJE KOINFEKCJI HBV, HCV I HIV
HBV
Pozytywny wpływ wirusa zapalenia wątroby typu B (HBV) na apoptozę stwierdzono w
modelach doświadczalnych, m.in. ptasiego odpowiednika HBV (DHBV – duck hepatitis B
virus) oraz transfekowanych wirusowymi białkami hepatocytów człowieka (35).
Zaobserwowano też silny, pobudzający wpływ wirusowego białka HBx na procesy
apoptotyczne związane z p53 . Z drugiej strony HBx może hamować apoptozę poprzez
przyłączanie się do p53, co w konsekwencji prowadzi do blokady procesów
odpowiedzialnych za wywołanie apoptozy w obliczu pojawiającego się zagrożenia
nowotworem (mutacje w DNA) . Jednocześnie w komórkach zawierających HBV DNA
można zaobserwować zwiększony poziom białek proapoptotycznych, takich jak Fas czy
Bax.
HIV
Głównymi komórkami docelowymi dla wirusa są limfocyty CD4+ i makrofagi.
Stwierdzono, że HIV zwiększa apoptozę w komórkach, które zakaża: zarówno w
limfocytach i makrofagach, jak również w zlokalizowanych w ośrodkowym układzie
nerwowym neuronach, astrocytach oraz komórkach mikrogleju . Białka powierzchniowe
HIV-1 mogą wpływać na koreceptor CXCR4 limfocytów T i wzbudzać śmierć komórkową
typu II (APCD), aktywując autofagosomy.
Zaobserwowano, że w zakażonych neuronach białko Vpr HIV-1 stabilizuje komórkowe
białko p53. Proces ten prowadzi do gromadzenia się p53 i przez to nasilenia apoptozy
neuronów. W obecności Vpr dochodzi również do aktywacji kaspazy 9 oraz zwiększenia
ilości cytochromu c w cytoplazmie zakażonych komórek nerwowych.
HIV przyczynia się do zwiększenia wrażliwości komórek dendrytycznych na apoptozę
wywoływaną na drodze Fas/FasL. Zaobserwowano bezpośredni wpływ cząstek wirusa
na komórki dendrytyczne, prowadzący do apoptozy lub nekrozy. Efekt ten można
zablokować, stosując inhibitory fuzji cząstki HIV do błony komórkowej . Badania wpływu
HIV-1 na antyapoptotyczną cytokinę M-CSF (macrophage colony-stimulating factor)
wykazały, że w zakażonych makrofagach wirus jest w stanie zahamować apoptozę
wywoływaną przez TRAIL. Białka otoczki HIV wpływają na zwiększenie ilości M-CSF w
zakażonej komórce, co prowadzi do blokady receptora TRAIL-R .
Niejasne jest znaczne nasilenie apoptozy in vivo w przebiegu klinicznym zakażenia HIV.
Straty wynikające z ubytku komórek ulegających apoptozie mogą być kompensowane
ograniczeniem źródła rozprzestrzeniania wirusa w organizmie.
Szacuje się, że na świecie jest około 12 mln. osób zakażonych jednocześnie HCV i HIV,
natomiast zakażonych HBV, HCV oraz HIV ok. 0,5 mln osób. Współzakażenie tymi
wirusami prowadzi do indukcji apoptozy w zakażonych komórkach. Na poziomie
molekularnym zjawisko to oparte jest na ułatwieniu łączenia ligandu Fas (FasL) ze
swoim receptorem, co skutkuje utworzeniem kompleksu DISC, a w konsekwencji
aktywacją kaspazy 8. Odpowiedzialne za to są białka: gp120 HIV oraz E2 HCV. Po
stymulacji komórek tymi białkami można zaobserwować podwyższony poziom kaspazy 2
i 7, cytochromu c oraz zwiększoną aktywność kaspazy 3 .
Istnieją badania wskazujące na hamujący wpływ koinfekcji HIV i HCV na zjawisko
apoptozy. Sugerują, że koinfekcja HCV i HIV blokuje syntezę proapoptotycznego białka
FasL oraz utrudnia tworzenie się kompleksów Fas-FasL.