konspekt - 63KB
advertisement
Dorota Frąckowiak XV LO, Kraków Konspekt lekcji w III klasie LO Dział programowy: Fizjologia organizmów z elementami anatomii i higieny człowieka Temat: Układ dokrewny – hormonalna koordynacja i regulacja procesów życiowych. Cele lekcji w zakresie: a) wiadomości – uczeń wymienia elementy układu dokrewnego, wyjaśnia mechanizm ujemnego sprzężenia zwrotnego, omawia nadrzędną rolę podwzgórza,i przysadki mózgowej, wymienia przykłady chorób wywołanych nieprawidłową gospodarką hormonalną, opisuje objawy wybranych chorób związanych z nadczynnością lub niedoczynnością układu hormonalnego. b) umiejętności – uczeń prawidłowo wskazuje na schemacie rozmieszczenie gruczołów dokrewnych i wymienia wydzielane przez nie hormony, omawia sposoby działania hormonów na komórki i podstawowy mechanizm regulacji wydzielania hormonów, dokonuje analizy schematów przedstawiających działanie hormonów i układu hormonalnego, potrafi korzystać z różnych źródeł informacji, dokonywać selekcji oraz prezentować zdobytą wiedzę. c) postaw i przekonań – uczeń wykazuje postawę odpowiedzialności za zdrowie własne i w razie konieczności podejmuje leczenie hormonalne, postawę aktywnego udziału w lekcji, poczucie odpowiedzialności za wyniki pracy grupy i zespołu, poczucie odpowiedzialności za wiedzę przekazywaną kolegom. Metody i formy pracy: metody podające (wykład ilustrowany) i poszukujące, praca z tekstem źródłowym, praca w grupie. Pomoce dydaktyczne: zestawy materiałów źródłowych dla poszczególnych grup uczniów, foliogramy – 1) definicja hormonu, 2) definicja endokrynologii, 3) rozmieszczenie i nazewnictwo gruczołów dokrewnych człowieka na schemacie, 4) hormony wydzielane przez przysadkę mózgową, 5a) mechanizm ujemnego sprzężenia zwrotnego, 5b) współuczestnictwo pary hormonów w kontrolowaniu niektórych czynności, 5c) mechanizm uwalniania hormonów na skutek impulsów nerwowych, 6) tabela do uzupełnień; niektóre gruczoły dokrewne, wydzielane przez nie hormony i konsekwencje zaburzeń hormonalnych, plansza – budowa układu dokrewnego człowieka, pisaki do folii wraz z folią dla każdej z sześciu grup. Tok lekcji: 1. Czynności organizacyjne. 2. Wprowadzenie – mini wykład z elementami dyskusji na temat; co to są hormony?, czym zajmuje się endokrynolog, co to jest homeostaza? ( foliogram 1,2). – Omówienie budowy układu hormonalnego człowieka, prezentacja i analiza schematu. Wykorzystanie foliogramu nr 3 oraz planszy z budową układu dokrewnego człowieka. – Analiza schematu obrazującego nadrzędną rolę przysadki mózgowej (foliogram nr 4). – Analiza schematów dotyczących mechanizmów funkcjonowania układu dokrewnego człowieka w zależności od zespołu można poniższe schematy w różnym stopniu uszczegółowić; foliogram 5a) Mechanizm ujemnego sprzężenia zwrotnego PRZYSADKA MÓZGOWA komórki docelowe + hormon gruczołu podległego hormon tropowy gruczoł podległy + foliogram 5b) współuczestnictwo dwóch różnych hormonów w kontrolowaniu niektórych czynności podwyższony poziom glukozy we krwi INSULINA obniżony poziom glukozy we krwi GLUKOZA foliogram 5c) mechanizm uwalniania hormonów z rdzenia nadnerczy na skutek silnych bodźców alarmowych: strach, ból, zimno, gorąco. – Dyskusja na temat wpływu adrenaliny na funkcjonowanie organizmu. 3. Zorganizowanie pracy młodzieży w grupach metodą puzzli. a) podział klasy na 6 grup, każda grupa otrzymuje fragment tekstu źródłowego, pisaki i folię z fragmentem tabeli do uzupełnienia (czas pracy 10 min.). b) Każda grupa wyszukuje w tekście: nazwy konkretnego gruczołu dokrewnego, wydzielane przez niego hormony, jakie jest działanie ww. hormonów oraz objawy ich niedoboru i nadmiaru. c) Po określonym czasie przedstawiciel każdej grupy prezentuje uzupełnioną przez jego grupę tabelę, umożliwiając uczniom zapis do zeszytu podstawowych informacji (czas pracy 10 min.). d) foliogram nr 6: Gruczoł dokrewny Nazwa hormonu Działanie -1- -2- -3- 4. 5. Objawy niedoboru hormonu -4- Objawy nadmiaru hormonu -5- Uzupełnienie przez nauczyciela podanych przez uczniów informacji. Zadanie domowe: Rozdanie tabelek - w ramach powtórzenia wiadomości na temat funkcjonowania układu dokrewnego człowieka, przypisz każdemu ze zdań stwierdzenie prawda lub fałsz: Zdanie Endokrynologia to nauka o budowie i funkcjonowaniu układu nerwowego. Hormony wydzielane są do płynów ustrojowych, dzięki którym krążą i działają na wszystkie napotkane komórki i tkanki. 3. Hormony to związki organiczne regulujące i koordynujące funkcjonowanie organizmu zapewniając jego homeostazę. 4. Komórki posiadają specyficzne białka receptorowe umożliwiające wpływ na nie odpowiednich hormonów. 5. Gruczoły dokrewne położone są blisko co ułatwia im współdziałanie. 6. Nadrzędną rolę w funkcjonowaniu układu dokrewnego spełnia nadnercze. 7. W okolicy szyi znajdują się przytarczyce i tarczyca. 8. Insulina wydzielana jest przez przysadkę mózgową. 9. Kora nadnerczy wydziela adrenalinę, hormon „gotowości bojowej”. 10. Przysadka wydziela tylko hormony tropowe. Prawda Fałsz 1. 2. Tekst źródłowy dla grupy I Nadczynność przysadki, związana jest z nadmierną syntezą hormonu somatotropiny w okresie wzrostu organizmu, wywołuje gigantyzm, który przejawia się przyspieszeniem wzrostu, zwłaszcza kości długich i osiąganiem olbrzymich rozmiarów, jednak z zachowaniem właściwych proporcji ciała. Jeżeli nadczynność wystąpi po okresie intensywnego wzrostu, to powoduje silny wzrost rosnących jeszcze części ciała: dłoni, stóp, łuków brwiowych czaszki, żuchwy i kości policzkowych – objawy choroby zwanej akromegalią. Niedostateczna synteza hormonu wzrostowego prowadzi do karłowatości. Zdjęcia z książki pt. „Heath biology”. Przygotowana na folii tabela do uzupełnienia i prezentacji przez grupę nr I -1– ... -2– ... -3– stymuluje wzrost pobudzając biosyntezę białek -4– ... -5– – ... ... Tekst źródłowy dla grupy II Gruczoł tarczycy ma budowę pęcherzykową i charakteryzuje się wychwytywaniem jodu z krwi. Komórki nabłonkowe tworzą pęcherzyki, których wnętrze jest wypełnione substancją koloidową zawierającą hormony tyroksynę i trójjodotyroninę, regulujące procesy energetyczne w komórkach ciała oraz hormon kalcytoninę, która współdziałając z hormonem przytarczyc, reguluje poziom wapna we krwi. Nadczynność tarczycy stymuluje oddychanie, a przez to sprawia, że w organizmie zwiększa się produkcja ciepła, następstwem czego jest nadmierne pocenie się i chudnięcie, mimo pobierania dużej ilości pokarmu. Głównymi objawami nadczynności jest wzrost napięcia nerwowego i drażliwość, podwyższenie ciśnienia krwi oraz słabość mięśni i drżenie. Są to objawy choroby Gravesa – Basedowa. Niedoczynność tarczycy u dzieci jest przyczyną zahamowania wzrostu i rozwoju umysłowego oraz osłabienia tempa rozwoju narządów rozrodczych. Wczesne i regularne podawanie hormonów tarczycy likwiduje objawy niedoczynności i choroby zwanej kretynizmem. U dorosłych, na tle niedoczynności tarczycy lub w wyniku jej degeneracji, rozwija się choroba zwana obrzękiem śluzakowatym. Następuje wtedy obniżenie tempa podstawowej przemiany materii, konsekwencją tego jest obniżenie temperatury ciała, otyłość i gromadzenie się śluzakowatego płynu w tkance podskórnej. W przypadku braku w pokarmie dostatecznej ilości jodu powiększa się gruczoł i powstaje tzw. wole. Dodanie jodu w postaci jodku potasu do soli kuchennej skutecznie niweluje objawy niedoczynności. Tabela do uzupełnienia i prezentacji dla grupy nr II: -1– ... -2– – -3– ... ... ... – ... – ... -4– ... – ... – u dorosłych wystąpienie wola – obniżenie poziomu wapnia we krwi -5- Tekst źródłowy dla grupy III Przytarczyce to zwykle cztery małe gruczoły znajdujące się w pobliżu tarczycy. Komórki tych gruczołów tworzą zbitą masę. Parathormon reguluje zawartość wapnia i fosforu w płynach ciała. Hormon ten wzmaga resorpcję wapnia ze światła jelita i kanalików nerkowych oraz uwalnia wapń z kości, a hamując resorpcję fosforanów w nerkach, przyczynia się do zmniejszenia ilości fosforu w płynach ciała. Niedoczynność przytarczyc wywołuje tężyczkę, objawiającą się nadwrażliwością mięśni, skurczami i drgawkami mięśniowymi wskutek obniżenia się poziomu wapnia we krwi. Nadczynność gruczołu podwyższa stężenie wapnia we krwi. Wapń ten „ucieka” wtedy z kości, dlatego stają się one miękkie i łamliwe. Wrażliwość mięśni jest obniżona, a w tkankach i organach, np. w nerkach, odkładają się złoża soli mineralnych. Tabela do uzupełnienia i prezentacji dla grupy nr III: -1– ... -2– ... -3– – – ... ... ... -4– ... -5– ... Tekst źródłowy dla grupy IV Trzustka, obok komórek gruczołowych związanych z układem pokarmowym, zawiera komórki α i β, które ułożone są grupami i tworzą tzw. wyspy Langerhansa. Komórki α syntetyzują glukagon, a komórki β insulinę. Glukagon powoduje uwalnianie do krwi glukozy z glikogenu w wątrobie, natomiast insulina wiązanie glukozy z krwi w glikogen w wątrobie i pobudzanie metabolizmu komórkowego, głównie węglowodanów. Niedobór insuliny powoduje wzrost stężenia glukozy we krwi (cukrzyca), a nadmiar omdlenia, drgawki nawet śmierć. Tabela do uzupełnienia i prezentacji dla grupy nr IV: -1– ... -2– ... – ... -3– ... – ... -4– ... -5– ... Tekst źródłowy dla grupy V Nadnercza leżą w górnych biegunach nerek. Gruczoły te składają się z dwóch części różniących się pochodzeniem embrionalnym, budową komórek i funkcjami. Zewnętrzna, korowa część nadnerczy jest pochodzenia mezodermalnego i syntetyzuje glikokortykoidy (kortyzol), które pobudzają przemiany aminokwasów w glukozę, mineralokortykoidy (np. aldosteron) – regulujące gospodarkę sodowo – potasową i androgeny – wpływające na funkcjonowanie męskich gruczołów rozrodczych. Tabela do uzupełnienia i prezentacji dla grupy nr V: -1– ... -2- -3- – G ... – M... – ... – ... – A... – ... -4– zmniejszenie resorpcji jonów – obniżenie syntezy białek -5– zbyt duża resorpcja jonów – przedwczesne dojrzewanie chłopców Tekst źródłowy dl grupy VI Mechanizm działający w stresie ma związek z czynnością rdzenia nadnerczy. Szybko przebiegające impulsy nerwowe powodują intensywne wydzielanie do krwi hormonu agresji, obrony i ucieczki – adrenaliny, która ma wielostronne działanie. Adrenalina powoduje skurcz naczyń krwionośnych w skórze i w trzewiach, rozszerzenie ich w mięśniach, przyspiesza akcję serca, podwyższa ciśnienie i zwiększa przepływ krwi. Hormon ten wspomaga działanie glukagonu, pobudzając wątrobę i mięśnie do uwalniania dużych ilości glukozy. Wszystko to zwiększa sprawność aparatu ruchu, wydajność mięśni i przygotowuje organizm do wykonania dużego wysiłku w krótkim czasie. Utrata apetytu, bladość skóry człowieka, a niekiedy mdłości spowodowane wpływem silnego bodźca emocjonalnego, są wynikiem działania adrenaliny. Częste powtarzanie się takich sytuacji sprawia, że organizm znajduje się w ciągłym stanie „gotowości bojowej” – stresu. Jest to przyczyną licznych zaburzeń zdrowia, tzw. schorzeń cywilizacyjnych, jak: zawałów serca, nerwic, chorób psychicznych czy wrzodów żołądka i dwunastnicy. Jednak lekki stres działa pobudzająco i mobilizująco. Tabela do uzupełnienia i prezentacji dla grupy nr VI: -1– ... -2– ... -3– – – – – -4- ... ... ... ... ... Literatura: H. Wiśniewski: Biologia dla klas III. Agmen Warszawa1995 P. Hoser: Fizjologia organizmów z elementami anatomii człowieka. WSiP Warszawa 1998 -5-
