dr Marek Porzycki Wykład z polityki gospodarczej Integracja

dr Marek Porzycki
Wykład z polityki gospodarczej
Integracja walutowa w ramach Unii Europejskiej – aspekty prawne i instytucjonalne
1. Prawne i instytucjonalne podstawy Unii Gospodarczej i Walutowej
a) podstawy prawne
Przepisy Traktatu o Funkcjonowaniu Unii Europejskiej
art. 127-133 (polityka pieniężna), art. 134-135 (postanowienia instytucjonalne), art. 136-138
(postanowienia szczególne dla państw członkowskich, które przyjęły euro) i art. 139-144
(postanowienia przejściowe dotyczące realizacji unii gospodarczej i walutowej). Art. 282-284
(Europejski Bank Centralny)
Protokół do Traktatu – Statut ESBC i EBC
Euro we wtórnym prawie wspólnotowym
- rozporządzenie Rady (WE) nr 1103/97 z dnia 17 czerwca 1997 r. w sprawie niektórych
przepisów dotyczących wprowadzenia euro
- rozporządzenie Rady (WE) nr 974/98 z dnia 3 maja 1998 r. w sprawie wprowadzenia euro
Oba powyższe rozporządzenia przewidują wprowadzenie euro jako prawnego środka
płatniczego w państwach członkowskich, regulują najważniejsze kwestie związane z
funkcjonowaniem euro jako prawnego środka płatniczego, z przeliczeniami z walut
krajowych na euro oraz wymianą pieniądza. Wprowadzają zasadę ciągłości i niezmienności
instrumentów prawnych (szerokie pojęcie obejmujące zarówno akty prawne, jak i czynności
prawne) – z dniem przyjęcia euro wyrażone w tych instrumentach kwoty w walutach
krajowych przelicza się na euro z zastosowaniem kursu wymiany.
- rozporządzenie Rady (WE) nr 2866/98 z dnia 31 grudnia 1998 r. w sprawie kursów
wymiany między euro a walutami państw członkowskich przyjmujących euro
Określa ostateczny i niezmienny kurs wymiany waluty krajowej na euro. Wymaga ono
nowelizacji przy każdym rozszerzeniu strefy euro o kolejne państwo członkowskie.
- rozporządzenie Rady (WE) nr 1338/2001 z dnia 28 czerwca 2001 r. ustanawiające środki
niezbędne dla ochrony euro przed fałszowaniem. Z mocy rozporządzenia Rady (WE) nr
1339/2001 stosowane we wszystkich państwach członkowskich, także poza strefą euro.
- niewiążące zalecenia Komisji dotyczące wprowadzenia euro - w sprawie opłat bankowych
za wymianę na euro; w sprawie podwójnego podawania cen i innych kwot pieniężnych; w
sprawie dialogu, monitoringu i informacji mających na celu ułatwienie wprowadzenia euro; w
sprawie środków
ułatwiających przyszłe przejście na euro
b) Europejski Bank Centralny i Europejski System Banków Centralnych
EBC – ośrodek bankowości centralnej państw członkowskich UE, instytucja UE wymieniona
w art. 282-284 Traktatu.
ESBC – EBC oraz krajowe banki centralne wszystkich państw członkowskich
Eurosystem – EBC oraz krajowe banki centralne państw członkowskich strefy euro,
sprawujące wspólnie funkcje banku centralnego dla państw członkowskich strefy euro
Uwaga: w przepisach prawa wspólnotowego mowa jest o ESBC, ale z przepisów o derogacji
(art. 139 TFUE) wynika, że duża część tych przepisów dotyczy nie całego ESBC, lecz
Eurosystemu. Krajowe banki centralne państw członkowskich spoza Eurosystemu (jak np.
NBP) są wyłączone z podstawowej działalności ESBC, w szczególności z prowadzenia
wspólnej polityki pieniężnej.
Cel ESBC: utrzymanie stabilności cen, z drugorzędnym celem wspierania polityki
gospodarczej w UE. Realizowana strategia – bezpośredni cel inflacyjny (zob. bliżej wykład
dotyczący polityki pieniężnej).
Zadania ESBC (art. 127 ust. 2 Traktatu, art. 3 Statutu ESBC i EBC):
- określanie i realizacja polityki pieniężnej strefy euro
- przeprowadzanie operacji walutowych
- utrzymywanie i zarządzanie rezerwami walutowymi państw członkowskich
- popieranie sprawnego funkcjonowania systemów płatności
Emisja pieniądza w strefie euro (art. 128 TFUE):
- banknoty – emisja przez EBC i krajowe banki centralne. Wyłączne prawo EBC do
upoważniania do emisji banknotów.
- monety – emisja przez państwa członkowskie, z zastrzeżeniem zgody EBC na wielkość
emisji.
Organy EBC (art. 283 TFUE)
- Prezes EBC – obecnie Jean-Claude Trichet
- Zarząd – Prezes, Wiceprezes i 4 członków zarządu
Prezes, Wiceprezes i członkowie zarządu są powoływani na ośmioletnią, jednorazową
kadencję za wspólnym porozumieniem rządów państw członkowskich (na szczeblu szefów
państw lub rządów).
- Rada Prezesów (Governing Council) – członkowie Zarządu EBC oraz prezesi krajowych
banków centralnych państw strefy euro.
- Rada Ogólna (General Council) – Prezes i Wiceprezes EBC oraz prezesi krajowych banków
centralnych wszystkich państw członkowskich. Organ ten zostanie rozwiązany w razie
przyjęcia euro przez wszystkie państwa członkowskie UE.
Siedziba EBC – Frankfurt nad Menem
2. Warunki i perspektywy przyjęcia euro
Kryteria konwergencji – warunki przyjęcia wspólnej waluty.
Kryteria konwergencji ekonomicznej (art. 140 ust. 1 TFUE):
- kryterium inflacyjne - wysoki stopień stabilności cen, rozumiany jako inflacja
nieprzekraczająca o więcej niż 1,5% inflacji w trzech państwach członkowskich o najniższej
inflacji. Przykład Litwy w 2006 r.
- kryterium fiskalne - stabilna sytuacja finansów publicznych, rozumiana jako przestrzeganie
postanowień Paktu Stabilności i Wzrostu z 1997 r.:
- deficyt budżetowy nie przekraczający 3% PKB
- zadłużenia sektora publicznego nie przekraczające 60% PKB
Możliwość zastosowania tzw. procedury nadmiernego deficytu wobec państw członkowskich
niespełniających kryterium fiskalnego, a w ostateczności sankcji finansowych (w praktyce
niezmiernie trudne zwłaszcza wobec większych państw). Sytuacja obecna.
- kryterium stóp procentowych - długoterminowe nominalne stopy procentowe, określane na
podstawie oprocentowania długoterminowych obligacji skarbowych albo porównywalnych
papierów wartościowych – ich średnia nie powinna przekraczać o więcej niż 2% średnią
wysokość stóp procentowych w 3 państwach członkowskich o najniższej inflacji
- kryterium kursowe - stabilność kursowa – kurs waluty krajowej powinien przez 2 lata
utrzymywać się w marginesach wahań kursów przewidzianych w mechanizmie ERM II (max.
15% w stosunku do kursu centralnego danej waluty w stosunku do euro), bez dewaluacji
danej waluty. Dopuszczalna stopniowa i równomierna aprecjacja danej waluty (przykład
korony słowackiej).
Konwergencja prawna – zgodność prawa krajowego z Traktatem i Statutem ESBC i EBC:
- niezależność krajowego banku centralnego
- prawna integracja krajowego banku centralnego z ESBC
- inne przepisy dotyczące uczestnictwa w trzecim etapie UGW (np. dotyczące polityki
pieniężnej, emisji znaków pieniężnych)
Derogacja (art. 139 TFUE) - sytuacja państw członkowskich, które nie przyjęły euro z
powodu niespełnienia wymogów dla przyjęcia wspólnej waluty. Derogacja polega na
niestosowaniu do takich państw określonych przepisów Traktatu oraz Statutu ESBC i EBC
dotyczących wspólnej waluty.
Przy rozszerzaniu UE nowe państwa członkowskie przystępują do UE jako państwa z
derogacją.
Procedura przyjmowania euro (uchylenie derogacji, art. 140 Traktatu)
- Raporty EBC i Komisji o konwergencji – co 2 lata (każdorazowo w maju), albo na żądanie
państwa członkowskiego chcącego przyjąć euro we wcześniejszym terminie. Raporty
dostępne na stronach EBC i Komisji (http://www.ecb.eu/pub/convergence/html/index.en.html
http://ec.europa.eu/economy_finance/publications/specpub_list9259.htm)
- propozycja Komisji
- konsultacja z Parlamentem Europejskim
- dyskusja w Radzie Europejskiej (w składzie głów państw lub szefów rządów)
- uchylenie derogacji decyzją Rady ECOFIN, po zaleceniu przez kwalifikowanej większość
jej członków reprezentujących państwa strefy euro
- nowelizacja rozporządzenia Rady (WE) nr 2866/98 ustalająca ostateczny kurs wymiany
waluty krajowej na euro oraz nowelizacja rozporządzenia nr 974/98 określająca datę
wprowadzenia euro (oba ostatnie kroki podejmowane są z reguły na początku lipca)
- przyjęcie euro (z reguły od razu przez wprowadzenie banknotów i monet euro do obiegu
gotówkowego) – 1 stycznia roku następnego.
Sytuacja państw członkowskich, które nie wprowadziły euro:
- Wielka Brytania – protokół nr 25 do Traktatu. UK nie ma obowiązku uczestniczenia w
trzecim etapie UGW (tzw. opt-out), może jednak notyfikować taki zamiar Radzie w razie
podjęcia takiej decyzji przez jego rząd i parlament. UK nie jest państwem członkowskim z
derogacją.
- Dania - protokół nr 26 do Traktatu. Uznana za państwo członkowskie z derogacją, z
zastrzeżeniem, że procedura uchylenia derogacji może zostać wszczęta jedynie na wniosek
Danii.
- Szwecja – formalnie nie ma szczególnej pozycji prawnej i jest państwem członkowskim z
derogacją, zobowiązanym do przyjęcia euro po spełnieniu kryteriów. Z uwagi na brak woli
politycznej (negatywny wynik referendum w 2003 r.) Szwecja celowo nie spełnia kryteriów
konwergencji (tzw. jednostronne opt-out) nie wprowadzając swojej waluty do mechanizmu
ERM II i nie dostosowując przepisów prawnych.
- Estonia, Łotwa, Litwa, Polska, Czechy, Węgry, Bułgaria, Rumunia – państwa członkowskie
z derogacją zobowiązane do wprowadzenia euro po spełnieniu kryteriów konwergencji. W
razie braku woli politycznej – zob. przykład Szwecji.
Perspektywa przyjęcia euro przez Polskę – najważniejsze problemy na tle doświadczeń
państw członkowskich przyjmujących euro w latach 2007-2009 (Słowenia, Malta, Cypr i
Słowacja):
- konieczność wprowadzenia i dwuletniego utrzymywania złotego w mechanizmie ERM II
- konieczność zmiany Konstytucji RP
- art. 227 – przysługujące NBP wyłączne prawo emisji pieniądza oraz ustalania i
realizowania polityki pieniężnej
- art. 203 ust. 1 – kompetencje kontrolne NIK w stosunku do NBP
- art. 198 – odpowiedzialność konstytucyjna Prezesa NBP przez Trybunałem Stanu
- brak zgody politycznej
- konieczność odpowiednich dostosowań prawnych i przygotowań logistycznych
- potrzeba efektywnego zapobiegania nadużyciom cenowym (nieuzasadnionym podwyżkom)
- podwójne podawanie cen
- kampania informacyjna
- monitoring cen (euro-obserwatoria)
- możliwość stosowania specjalnych oznaczeń dla rzetelnych przedsiębiorców
- pytanie o zasadność administracyjnej regulacji cen w okresie przejściowym
- wprowadzenie euro jako katalizator dla niezbędnych reform czy temat zastępczy maskujący
brak reform?
___________________
Lektura:
K. Oplustil w: T. Włudyka (red.), Polityka gospodarcza, rozdz. 6 pkt 5, rozdz. 7 pkt 4 i 5
Dla zainteresowanych:
Hanspeter K. Scheller, The European Central Bank. History, Role and Functions, 2 wyd. Frankfurt 2006 (na
stronie http://www.ecb.eu/pub/html/index.en.html także w tłumaczeniu na język polski)
K. Gawlikowska-Hueckel, A. Zielińska-Głębocka, Integracja europejska. Od jednolitego rynku do unii
walutowej, Warszawa 2004, rozdz. 13 i 14
Raport EBC o konwergencji, maj 2008 r., http://www.ecb.eu/pub/convergence/html/index.en.html
M. Olszak, M. Porzycki, „Prawne przygotowania do wejścia Polski do strefy euro na tle rozwiązań przyjętych
bądź planowanych w innych państwach członkowskich z derogacją przewidzianą w art. 122 Traktatu”,
opracowanie wspierające Raport na temat pełnego uczestnictwa Rzeczypospolitej Polskiej w trzecim etapie Unii
Gospodarczej i Walutowej, Biuro ds. Integracji ze Strefą Euro przy Narodowym Banku Polskim, grudzień 2008
r., http://www.nbp.pl/Publikacje/O_Euro/RE14n.pdf (s. 163) - cz. I, rozdz. I.1