Ryszard Sulowski
Zasady
gospodarowania rezerwami walutowymi przez banki centralne na przykładzie
Narodowego Banku Polskiego, z uwzględnieniem procesu wprowadzania euro
Kwestia wprowadzenia w Polsce euro wielokrotnie budziła sprzeczne ze sobą
kontrowersje, nie tylko w środowisku bankowców, prawników, ekonomistów, ale i
polityków.
Jeżeli chodzi o kwestię przyszłego wprowadzenia euro w Polsce, to jest to wymóg
zapisany w Traktacie ustanawiającym Wspólnotę Europejską – po zmianach wprowadzonych
przez Traktat z Maastricht (w 1993 r.). Obowiązek wprowadzenia wspólnej waluty – tak jak
np. obowiązek włączenia się do wspólnego rynku – ma więc każde państwo członkowskie
Wspólnoty, w tym także Polska. Kwestią otwartą jest natomiast potencjalna data
wprowadzenia euro w Polsce – będzie ona uzależniona od postępu Polski w zakresie
spełnienia traktatowych kryteriów konwergencji warunkujących przystąpienie do strefy euro.
Zgodnie z ostatnią aktualizacją polskiego Programu Konwergencji (ze stycznia 2006r.),
zamierzeniem Rządu RP jest, by Polska w czasie kadencji obecnego Parlamentu spełniła
kryteria z Maastricht (przy zastosowaniu kotwicy budżetowej). Po spełnieniu kryteriów,
Polska – jako duży kraj – potrzebowałaby jeszcze pewnego czasu (co najmniej rok lub dwa
lata) na praktyczne przygotowania do wprowadzenia euro do obiegu (w postaci banknotów i
monet). Obecnie perspektywa wprowadzenia euro w Polsce jest więc sprawą dość odległą
(formalnie Rząd RP – w przeciwieństwie do innych rządów z nowych państw członkowskich
UE – nie przyjął żadnej docelowej daty wprowadzenia euro).
Jeżeli zaś chodzi o wielokrotnie podnoszoną również w prasie, tzw. „likwidację polskiej
władzy monetarnej”, to należy wyjaśnić, że wprowadzenie euro wiąże się w naturalny sposób
z uczestnictwem w jednolitej polityce pieniężnej, prowadzonej przez Europejski Bank
Centralny w ramach tzw. Eurosystemu (w skład którego – obok EBC – wchodzą banki
centralne państw strefy euro).
Z jednej strony, jednolita polityka pieniężna oznacza utratę możliwości prowadzenia
niezależnej (krajowej) polityki pieniężnej, jednak z drugiej strony, oznacza to uzyskanie
wpływu na decyzje podejmowane przez Radę Zarządzającą EBC (zwaną też Radą Prezesów),
która podejmuje kluczowe decyzje dot. jednolitej polityki pieniężnej w strefie euro (obecnie
Prezes NBP nie jest jej członkiem; stanie się nim dopiero po przystąpieniu Polski do strefy
euro). Tak więc, wprowadzenie euro w Polsce nie będzie bynajmniej oznaczać likwidacji
polskiego banku centralnego; przeciwnie, będzie on nadal spełniał bardzo ważną funkcję w
ramach Eurosystemu. Kwestią otwartą pozostaje natomiast przyszłość Rady Polityki
Pieniężnej, która po wprowadzeniu euro utraci swoje dotychczasowe kompetencje (na rzecz
Rady Zarządzającej EBC).
1
Również jeśli chodzi o działania informacyjne i edukacyjne NBP związane z
wprowadzeniem do Polski waluty euro, należy stwierdzić, że w krajach rozwiniętych, jak
również rozwijających się, tzw. edukacja ekonomiczna jest działaniem bardzo pożądanym z
punktu widzenia społeczeństwa, w tym zwłaszcza młodzieży. Działania na rzecz edukacji
ekonomicznej są bardzo silnie popierane przez różne organizacje międzynarodowe, których
członkiem jest również Polska – np. OECD. NBP realizuje edukację ekonomiczną za pomocą
swojego portalu edukacyjnego (NBPortal). Fakt, że znajdują się tam również informacje o
wspólnej walucie euro jest odzwierciedleniem rzeczywistości, gdyż euro jest codzienną
rzeczywistością dla ponad 300 milionów ludzi w Europie. Wydaje się, że trudno ten fakt
przemilczeć czy też zakazać informowania o nim. Informowanie o euro (tak jak o każdym
innym zjawisku ekonomicznym) nie powinno budzić zastrzeżeń, pod warunkiem, że jest to
informacja rzetelna i oparta na faktach, a nie jedynie propaganda.
W przedmiocie związanym ze współpracą pomiędzy Rządem RP a NBP w odniesieniu
do działań przygotowujących wprowadzenie nowej waluty, to należy zauważyć, iż obie
instytucje muszą współpracować ze sobą z wzajemnym poszanowaniem własnej
niezależności (w przypadku banku centralnego niezależność tę zapewniają przepisy ustawy o
NBP i Konstytucji RP; wymaga jej też Traktat WE).
Niezależność banku centralnego, będąca standardem w krajach rozwiniętych (nie tylko
w Europie, ale także w Stanach Zjednoczonych), ma różne odmiany – jest to np. niezależność
personalna, instytucjonalna, funkcjonalna, czy finansowa. Oznacza to, że Rząd RP i NBP
mogą wspólnie podejmować określone formy współpracy, wydawać wspólne komunikaty itp.
– jeżeli taka jest wola obu stron. Podobnie, jeżeli chodzi o środki i rezerwy finansowe Rządu
RP i NBP – obie instytucje korzystają z nich samodzielnie i w ramach określonych przepisów.
Również i zarządzanie rezerwami walutowymi jest jednym z podstawowych zadań
NBP. Generalne zasady inwestowania rezerw określa i akceptuje Zarząd NBP. Rezerwy
dewizowe są zarządzane (inwestowane), tak by przy zachowaniu najwyższego możliwego
stopnia bezpieczeństwa, uzyskać maksymalny możliwy dochód. Dzięki temu bank
wypracowuje wysoki zysk, który niemal w całości zasila budżet państwa. Rezerwy pełnią
także inne niezwykle ważne zadania, np. mogą łagodzić efekty nieoczekiwanych wstrząsów
na rynku walutowym. W ten sposób rezerwy dewizowe wspierają stabilność kursu waluty
krajowej.
Zgodnie z danymi NBP, polskie rezerwy walutowe inwestowane są przede wszystkim w
najwyższej jakości papiery wartościowe i lokaty. Struktura walutowa rezerw w 2004r.
zawierała trzy waluty: dolara amerykańskiego, euro i funta szterlinga. Niewielką,
kilkuprocentową, część rezerw stanowi złoto. W 2004r. dochód z inwestowania rezerw
wyniósł 900 mln euro, tj. 3,9 mld zł.
Jeżeli chodzi o bezpieczeństwo tych środków, to praktyka banków centralnych
pokazuje, że w przypadku krajów mniej rozwiniętych, za bezpieczny uznawany jest poziom
rezerw walutowych odpowiadający równowartości 6-miesięcznego importu. Równocześnie
rezerwy walutowe powinny co najmniej być tak duże jak krótkoterminowe zadłużenie kraju.
Przykładowo, na koniec 2003r. oficjalne aktywa rezerwowe NBP miały wartość 34,2 mld
dolarów i były o 4,4 mld dolarów wyższe niż rok wcześniej (wzrost wynikał głównie ze
wzmocnienia kursu euro wobec dolara). Na koniec 2003r. rezerwy walutowe NBP pokrywały
więc równowartość 5,3 miesięcy importu, zaś poziom rezerw w stosunku do
krótkoterminowego zadłużenia zagranicznego wynosił 176%. Rezerwy walutowe pokrywały
około 32% całego długu zewnętrznego. W kolejnych latach poziom rezerw walutowych NBP
stopniowo wzrastał i na koniec 2005r. wynosił 45,5 mld USD.
2
Warto przytoczyć również kwestię związaną z art.105 ust.2 Traktatu WE, który stanowi,
że jednym z podstawowych zadań ESBC jest utrzymywanie i zarządzanie oficjalnymi
rezerwami walutowymi Państw Członkowskich. Zgodnie ze statutem EBC i ESBC,
załączonym do Traktatu, banki centralne UE mają obowiązek przekazania na rzecz EBC
części swoich rezerw walutowych, tak aby łączna wartość rezerw walutowych posiadanych
przez EBC wynosiła 50 mld EUR (kwota ta może zostać zwiększona). Rada Prezesów EBC
decyduje o proporcjach wymaganych przez EBC i o kwotach, które będą wymagane w
określonych terminach. Wkłady każdego banku centralnego są ustalane proporcjonalnie do
jego udziału w kluczu subskrypcji kapitału EBC. Obowiązek ten dotyczy tylko banków
centralnych ze strefy euro, natomiast pozostałe banki centralne są z niego zwolnione (do
czasu pozostawania poza strefą euro).
Zgodnie ze statutem EBC i ESBC, a także wytycznymi EBC, rezerwy te powinny być
przekazane w formie walut zagranicznych (głównie w dolarach amerykańskich i jenach
japońskich) lub w formie udziałów w rezerwach MFW, Specjalnych Praw Ciągnienia (SDR)
itp. Aktualnie – na koniec 2005r. – oficjalne rezerwy EBC – składające się z rezerw
pieniężnych, udziałów w rezerwach MFW, SDR, złota itd. – wynoszą około 41,5 mld EUR (a
doliczając również pewne aktywa rezerwowe nie włączone do oficjalnych rezerw suma ta
wynosi około 44,4 mld EUR).
Zgodnie również z postanowieniami statutu EBC i ESBC, EBC ma pełne prawo do
utrzymywania i zarządzania rezerwami walutowymi, które zostały mu przekazane, oraz
używania ich dla realizacji celów ustalonych w Statucie. Natomiast do zadań Rady Prezesów
EBC należy m.in. wydawanie narodowym bankom centralnym i państwom członkowskim
wytycznych odnośnie do operacji dotyczących pozostających w ich dyspozycji zagranicznych
aktywów rezerwowych.
3
