HISTORIA NBP
advertisement
NARODOWY BANK POLSKI HISTORIA NBP Państwo polskie, które odrodziło się w końcu 1918r., od niemieckich władz okupacyjnych przejęło założoną w 1916r. instytucję emisyjną – Polską Krajową Kasę Pożyczkową. Emitowane przez nią marki polskie stały się tymczasowym, obowiązującym środkiem płatniczym. Walcząc o ustalenie swych granic i dysponując nikłymi dochodami skarbowymi, Polska ciągle powiększała swe zadłużenie. Dług Skarbu finansowano drukiem pieniądza. Szybko rósł jego obieg i podobnie szybko spadał kurs marki polskiej. W połowie 1923r. inflacja osiągnęła fazę hiperinflacji. Ceny rosły z miesiąca na miesiąc w tempie 50% i wyższym. Należy tu wspomnieć, iż już w grudniu 1918r. zapowiedziano powstanie w przyszłości Banku Polskiego, a w lutym 1919r. wprowadzenie złotego w miejsce marki polskiej. W połowie grudnia 1923r. premierem został Władysław Grabski, który otrzymał także tekę Ministra Skarbu. Planował zrównoważyć budżet i pozyskać dochody z podatku majątkowego przy jednoczesnym uniknieciu pożyczek zagranicznych w obawie przed koncesjami politycznymi. W owym okresie tzn. na przełomie lat 1923-24 miesięczny wzrost cen przekraczał 150%, a więc katastrofa monetarna była oczywista. 11 stycznia 1924r. Sejm uchwalił ustawę o naprawie Skarbu Państwa i reformie walutowej. 28 kwietnia 1924r. działalność swą rozpoczął Bank Polski, w formie prywatnej spółki akcyjnej, gdzie Skarb Państwa posiadał jedynie 1% akcji, co miało zapewnić niezależność banku centralnego. Dokonał on wymiany marek polskich w relacji 1.800.000 marek za 1 złotego (złoty był równy frankowi szwajcarskiemu). Sukces reformy okazał się krótkotrwały, ponieważ wielki nieurodzaj zbóż i głęboki kryzys w przemyśle w 1924r., oraz załamanie w bilansie płatniczym, które nastąpiło w 1925r., drastycznie osłabiły kurs złotego. Bank po nieskutecznych interwencjach walutowych wycofał się z jego obrony w obawie przed spadkiem skromnych rezerw złota i dewiz. Premier Grabski podał się do dymisji. Ponownie pojawił się deficyt budżetowy, a wraz z nim inflacja, którą nazwano inflacją bilonową. Roczne tempo wzrostu cen przekraczało 15%. Dopiero poprawa koniunktury poprawiła budżet i bilans płatniczy oraz w zasadniczy sposób wpłynęła na kurs złotego, który ostatecznie ustabilizował się w 1927r. dzięki pożyczce międzynarodowej. Narodowy Bank Polski rozpoczął działalność w 1945r., jako bank państwowy pod nadzorem ministra skarbu. Zakładano, iż podobnie do Banku Polskiego będzie on bankiem emisyjnym, nieangażującym się w bezpośrednie finansowanie przedsiębiorstw. Stopniowo jednak stawał się on monobankiem – monopolistą nie tylko w dziedzinie emisji pieniądza, lecz także udzielania kredytu i gromadzenia oszczędności. Mimo warunków ustrojowych ograniczających jego rolę wykonywał prace przyczyniające się do racjonalizacji procesu gospodarowania jak np. obsługa budżetu czy opracowywanie bilansu płatniczego. Złoty zaś nie sprostał oczekiwaniom, będąc wyłącznie walutą wewnętrzną, niewymienialna na inne waluty i trudno wymienialną na towary ze względu na braki na rynku i kolejki. Dopiero dzięki reformom końca lat 80-tych, wprowadzeniu ograniczonej wymienialności złotego, udało się przywrócić mu zdolność pełnienia funkcji narodowego pieniądza, a NBP nadano rolę banku centralnego, odpowiedzialnego za wartość polskiego pieniądza. W 1989r. doszło do wybuchu inflacji, która osiągnęła poziom czterocyfrowy, ale dość szybko zeszła do wymiaru dwucyfrowego. W 1995r. przeprowadzono denominacje złotego, która przeszła do historii, jako „skreślenie czterech zer”. Pozwoliło to wówczas na zapoczątkowanie kształtowania kursu złotego na rynku walutowym oraz zapewnienie mu statusu waluty wymienialnej według standardu międzynarodowego. Istotne zmiany zaszły po 1997r., kiedy to Nowa Konstytucja zapewniła mocną pozycję NBP w systemie instytucji publicznych i związała politykę pieniężną z nowym organem NBP – Radą Polityki Pieniężnej. Wówczas to Komisji Nadzoru Bankowego powierzono sprawowanie nadzoru nad bankami, a jego realizację Generalnemu Inspektoratowi Nadzoru Bankowego, wydzielonemu w strukturze NBP. NBP współpracuje z wieloma instytucjami finansowymi: - Międzynarodowym Funduszem Walutowym (MFW), gdzie współpraca skupia się na opracowywaniu stanowiska Polski na temat najważniejszych kwestii związanych z członkostwem w Funduszu. - Bankiem Światowym i Europejskim Bankiem Odbudowy i Rozwoju (EBOR), gdzie we władzach tych instytucji Polskę reprezentuje Prezes NBP, który formułuje stanowisko Polski dotyczące omawianych przez Bank Światowy i EBOR. - Bankiem Rozrachunków Międzynarodowych (BRM), gdzie NBP jest akcjonariuszem BRM w Bazylei, który odgrywa ważną rolę w organizowaniu współpracy banków centralnych. - Europejskim Bankiem Centralnym (EBC), z którym ścisła współpraca połączyła NBP po wejściu Polski do UE, kiedy to NBP stał się częścią Europejskiego Systemu Banków Centralnych (ESBC). ORGANY NBP PREZES NBP Prezesa NBP powołuje Sejm na wniosek Prezydenta Rzeczypospolitej Polskiej na 6-letnią kadencję. Jest on odpowiedzialny za organizację i funkcjonowanie Narodowego Banku Polskiego. Ta sama osoba nie może być Prezesem NBP dłużej niż dwie kadencje. Prezes NBP: - jest przełożonym wszystkich pracowników NBP, - przewodniczy Radzie Polityki Pieniężnej, Zarządowi NBP, Komisji Nadzoru Bankowego oraz reprezentuje NBP na zewnątrz. - reprezentuje interesy Rzeczypospolitej Polskiej w międzynarodowych instytucjach bankowych oraz, o ile Rada Ministrów nie postanowi inaczej, w międzynarodowych instytucjach finansowych - przy wydawaniu zarządzeń podlegających ogłoszeniu oraz decyzji administracyjnych ma prawo używania pieczęci z godłem państwowym. RADA POLITYKI PIENIĘŻNEJ Zgodnie z art. 227 ust. 2 Konstytucji Rzeczypospolitej Polskiej oraz art. 6 Ustawy o Narodowym Banku Polskim, Rada Polityki Pieniężnej jest organem NBP, ukształtowanym w dniu 17 lutego 1998 r. W skład Rady wchodzą: Przewodniczący Rady, którym jest Prezes NBP, oraz 9 członków powoływanych na 6 lat w równej liczbie przez Prezydenta RP, Sejm i Senat. Zgodnie z art. 12 Ustawy o NBP, Rada Polityki Pieniężnej: - ustala corocznie założenia polityki pieniężnej i przedkłada je do wiadomości Sejmowi równocześnie z przedłożeniem przez Radę Ministrów projektu ustawy budżetowej, - składa Sejmowi sprawozdanie z wykonania założeń polityki pieniężnej w ciągu 5 miesięcy od zakończenia roku budżetowego, - ustala wysokość stóp procentowych NBP, - ustala zasady i stopy rezerwy obowiązkowej banków, - określa górne granice zobowiązań wynikających z zaciągania przez NBP pożyczek i kredytów w zagranicznych instytucjach bankowych i finansowych, - zatwierdza plan finansowy NBP oraz sprawozdanie z działalności NBP, - przyjmuje roczne sprawozdanie finansowe NBP, - ustala zasady operacji otwartego rynku. - dokonuje oceny działalności Zarządu NBP w zakresie realizacji założeń polityki pieniężnej i uchwala zasady rachunkowości NBP, przedłożone przez Prezesa NBP. Aktualny Skład Rady Polityki Pieniężnej: Przewodniczący Rady Polityki Pieniężnej, Prezes NBP: Leszek Balcerowicz Członkowie Rady Polityki Pieniężnej: Jan Czekaj, Dariusz Filar, Stanisław Nieckarz, Marian Noga, Stanisław Owsiak, Mirosław Pietrewicz, Andrzej Sławiński, Halina WasilewskaTrenkner, Andrzej Wojtyna ZARZĄD NBP Działalnością Narodowego Banku Polskiego kieruje Zarząd. W jego skład wchodzą: Prezes NBP - jako przewodniczący oraz 6-8 członków zarządu, w tym 2 Wiceprezesów NBP. Zarząd NBP realizuje uchwały Rady Polityki Pieniężnej oraz podejmuje uchwały w sprawach nie zastrzeżonych w ustawie do wyłącznej kompetencji innych organów NBP. Do zakresu działania Zarządu NBP należy w szczególności: - podejmowanie uchwał w sprawie udzielania bankom upoważnień do wykonywania czynności obrotu dewizowego, - realizowanie zadań z zakresu polityki kursowej, - okresowa ocena obiegu pieniężnego i rozliczeń pieniężnych oraz obrotu dewizowego, - nadzorowanie operacji otwartego rynku, - ocena funkcjonowania systemu bankowego, - uchwalanie planu działalności i planu finansowego NBP, - uchwalanie prowizji i opłat bankowych stosowanych przez NBP oraz ustalanie ich wysokości, - określanie zasad gospodarowania funduszami NBP, - określanie zasad organizacji i podziału zadań NBP, - określanie zasad polityki kadrowej i płacowej NBP, - uchwalanie rocznego sprawozdania z działalności NBP, - sporządzanie bilansu NBP oraz rachunku zysków i strat, - opracowywanie bilansów obrotów płatniczych państwa z zagranicą, - przygotowywanie i rozpatrywanie projektów uchwał i innych materiałów kierowanych do Rady Polityki Pieniężnej. Aktualny Skład Zarządu Narodowego Banku Polskiego: Leszek Balcerowicz, Jerzy Pruski, Krzysztof Rybiński, Andrzej Jakubiak, Tomasz Pasikowski, Paweł Samecki, Józef Sobota, Jerzy Stopyra, Anna Trzecińska KOMISJA NADZORU BANKOWEGO Komisja Nadzoru Bankowego sprawuje nadzór nad działalnością banków. Jej organem wykonawczym, realizującym i koordynującym decyzje oraz określone przez nią zadania jest, wydzielony organizacyjnie w strukturze NBP, Generalny Inspektorat Nadzoru Bankowego. Zgodnie z art. 25 ust. 2 Ustawy o NBP do zadań Komisji Nadzoru Bankowego należy w szczególności: - określanie zasad działania banków zapewniających bezpieczeństwo środków pieniężnych zgromadzonych przez klientów w bankach, - nadzorowanie banków w zakresie przestrzegania ustaw, statutu i innych przepisów prawa oraz obowiązujących je norm finansowych, - dokonywanie okresowych ocen stanu ekonomicznego banków i przedstawianie ich Radzie Polityki Pieniężnej oraz wpływu polityki pieniężnej, podatkowej i nadzorczej na ich rozwój, - opiniowanie zasad organizacji nadzoru bankowego i ustalanie trybu jego wykonywania. W skład Komisji Nadzoru Bankowego, którą określa art. 26 ust. 1 Ustawy o NBP, wchodzą: Leszek Balcerowicz, Przewodniczący Komisji, Prezes Narodowego Banku Polskiego, Zyta Gilowska, Zastępca Przewodniczącego Komisji, Minister Finansów, oraz Członkowie: Danuta Kazimiera Wawrzynkiewicz, Przedstawiciel Prezydenta RP, Ewa Kawecka - Włodarczak, Prezes Zarządu Bankowego Funduszu Gwarancyjnego, Jarosław H. Kozłowski, Przewodniczący Komisji Papierów Wartościowych i Giełd, Paweł Pelc, Ministerstwo Finansów, Wojciech Kwaśniak, Generalny Inspektor Nadzoru Bankowego. BIBLIOGRAFIA Janusz Ostaszewski, Finanse, Warszawa 2005 Władysław Leopold Jaworski, Bankowość – podstawowe założenia, Warszawa 1995 Cezary Kosikowski i Eugeniusz Ruśkowski, Finanse publiczne i prawo finansowe, Warszawa 2003 FUNKCJE NBP NBP, jak już wcześniej zostało wspomniane, pełni funkcję centralnego banku państwa od 1945r., jednakże dopiero po 1989r. wykonuje je w warunkach tworzącej się w Polsce gospodarki rynkowej. To zaś oznacza zasadnicza zmianę w stosunku do roli, jaka wypełniał NBP w ramach gospodarki sterowanej dyrektywnie przez państwo. We współczesnej gospodarce rynkowej funkcje centralnego banku państwa SA inne, nie wykraczają jednak poza funkcje ukształtowane w drodze ewolucji bankowości centralnej, czyli: banku państwa, banku banków i banku emisyjnego. Sprawowanie funkcji banku państwa polega na: 1) współudziale w kształtowaniu polityki gospodarczej państwa oraz sporządzaniu prognoz, analiz i ocen jej urzeczywistniania wraz z sygnalizowaniem ewentualnych zagrożeń w tym zakresie. 2) kształtowanie polityki pieniężno-kredytowej. 3) współdziałanie w kształtowaniu i prowadzeniu polityki dewizowej. 4) współtworzenie bilansu płatniczego oraz kształtowanie polityki kursowej i jej bieżącej realizacji, organizowaniu i prowadzeniu rozliczeń międzybankowych przez izby rozrachunkowe oraz na obsłudze kasowo-rozliczeniowej jednostek budżetu centralnego. 5) reprezentowaniu interesów Polski w Międzynarodowym Banku Współpracy gospodarczej, Międzynarodowym Banku Inwestycyjnym, Banku Światowym oraz w innych instytucjach międzynarodowych. Funkcje jakie ma wykonywać NBP jako centralny bank państwa, mają swój ustawowo określony cel (art..3 ust.1 ustawy o NBP). Jest nim utrzymanie stabilnego poziomu cen, przy jednoczesnym wspieraniu polityki gospodarczej rządu, jeśli nie ogranicza ona podstawowego celu działalności NBP. To zaś oznacza, że NBP ma wspierać rząd, gdy ten prowadzi politykę gospodarczą zapewniającą utrzymanie stabilnego poziomu cen. Jednocześnie jednak NBP ma obowiązek przeciwstawiania się takiej polityce gospodarczej rządu, która nie zapewnia stabilnego utrzymania poziomu cen. Dlatego tez NBP pełni również rolę opiniotwórczą w planowaniu budżetowym tzn. sporządza opinie do projektu ustawy budżetowej i jest to główna rola NBP w ramach współdziałania z Ministrem Finansów w opracowywaniu planów finansowych państwa. Na tym tle w praktyce odnajdziemy przypadki dość bezpardonowej walki NBP z rządem, w której obydwie strony starały się udowodnić wyższość swych racji kosztem nawet interesu ogólnego (np. spory H.Gronkiewicz-Waltz z G.Kołodko). Prawo jednak nie przewiduje żadnych mechanizmów zapobiegania powstawaniu takim sporom, ani też ich rozwiązywania. W tym względzie należy dostrzec pewne uwarunkowania, które towarzyszą działaniom rządu, Sejmu oraz działaniom NBP jako centralnego banku państwa. Organy państwa musza z natury rzeczy podejmować decyzje polityczne i społeczne w sprawach ekonomicznych ponieważ inaczej zawiodą oczekiwania wyborców i stracą władzę. Natomiast NBP jest odpowiedzialny za realizację polityki gospodarczej rzadu. Jego powinnością jest dostarczanie społeczeństwu obiektywnych argumentów ekonomicznych uzasadniających lub tez nie politykę rządu. Druga istotną funkcja banku centralnego jest jego rola, w której występuje jako bank banków. Jest ona realizowana przez bank centralny poprzez oddziaływanie na system bankowy (banki komercyjne) zgodnie z założeniami polityki pieniężnej oraz przez kształtowanie polityki stopy procentowej, prowadzenie polityki refinansowania banków i oprocentowania kredytów refinansowych, a także polityki rezerw obowiązkowych banków komercyjnych lokowanych w banku centralnym i organizowanie systemu inflacyjnego dla całego systemu bankowego. W ramach funkcji emisyjnej bank centralny emituje znaki pieniężne, będące prawnym środkiem płatniczym w Polsce oraz organizuje obrót gotówkowy. Z realizacją tej funkcji łączą się też inne działania, które mają na celu wycofywanie uszkodzonych znaków pieniężnych, zaopatrywanie banków i instytucji w te znaki, przeciwdziałanie tzw. Praniu brudnych pieniędzy. Można stwierdzić, iż szeroki zakres uprawnień kompetencyjnych związanych z funkcją emisyjną , powoduje, iż bank centralny staje się bankiem gospodarki narodowej. Reguluje on bowiem cały obieg pieniężny wewnątrz kraju, dostosowuje podaż pieniądza do potrzeb gospodarki, zapewnia dostęp i określa warunki kredytowania, mając przy tym na uwadze zachowanie równowagi bilansu płatniczego. Możliwość oddziaływania banku centralnego na równowagę wewnętrzną i zewnętrzną kraju zależą w dużym stopniu od przyjętej koncepcji w zakresie prowadzenia polityki kursowej. W najbliższym czasie zasady polityki kursowej ulegną zmianie, gdyż kraje wprowadzające wspólna walutę euro muszą w okresie poprzedzającym przez co najmniej dwa lata utrzymywać usztywniony kurs swojej waluty w ramach systemu kursowego ERM II (Exchange Rate Mechanizm II). W praktyce oznacza to, że przez ten czas NBP będzie musiał utrzymywać rynkowy kurs złotego wobec euro w przedziale dopuszczalnych wahań w stosunku do ustalonego kursu centralnego. POLITYKA PIENIĘŻNA NBP Cele polityki pieniężnej tworzą hierarchicznie uporządkowana strukturę, w ramach której można wyróżnić: cele finalne, pośrednie i operacyjne. Mogą one zawierać różne treści ekonomiczne, gdyż wybór celów polityki pieniężnej jest bardzo silnie zdeterminowany szkołą ekonomii, której poglądy zaważyły na wyborze modelu oddziaływania na gospodarkę za pomocą zjawisk i procesów pieniężnych (np. w koncepcji keynesowskiej celem finalnym polityki pieniężnej powinien być wzrost gospodarczy i pełne zatrudnienie przy zachowaniu równowagi gospodarczej). Bez względu na koncepcję, według której realizowana jest poityka pieniężna przy posługiwaniu się w niej układem celów należy zachować między nimi powiązania, przebiegające według schematu: Stosowane Instrumenty Polityki pieniężnej Cel operacyjny Cel pośredni Cel finalny Podstawowym celem realizowanej w Polsce polityki pieniężnej jest utrzymywanie stabilnego poziomu cen, co uznano za niezbędne , by gospodarka weszła na drogę długookresowego, zrównoważonego wzrostu gospodarczego. Realizowana po 1999r. polityka pieniężna opiera się na strategii bezpośredniego celu inflacyjnego. Jest on określany przez radę polityki pieniężnej, która mając na uwadze jego realizację, ustala wysokość podstawowych stóp procentowych NBP na poziomie maksymalizującym prawdopodobieństwo utrzymania inflacji na wyznaczonym poziomie. Na początku 2004r. wprowadzono zasadę, by działalność NBP podporządkowana była realizowaniu ciągłego celu inflacyjnego, zakładającego utrzymanie wskaźnika wzrostu cen na poziomie 2,5% z dopuszczalnym przedziałem wahań +/- 1 punkt procentowy. RPP dąży do realizacji celu w warunkach płynnego kursu walutowego, który powinien być utrzymany do momentu przystąpienia Polski do ERM II. System płynnego kursu nie wyklucza prowadzenia interwencji na rynku walutowym, gdyby okazało się to niezbędne do realizacji celu inflacyjnego. Rada w swych Założeniach polityki pieniężnej na 2006 rok podtrzymuje sposób rozumienia celu inflacyjnego i jego realizacji przedstawiony w swych założeniach na rok 2005. *Przy opracowywaniu zasad polityki pieniężnej na rok 2005 zaostrzone zostały wymogi związane z realizowaniem ciągłego celu inflacyjnego. Przyjęto bowiem, że polityka pieniężna powinna być jednoznacznie ukierunkowana na utrzymanie wskaźnika wzrostu cen jak najbliżej ciągłego celu inflacyjnego, a nie jedynie wewnątrz dopuszczalnego przedziału wahań od wskaźnika ustalonego na poziomie 2,5%. Drugą, istotną zmianą jest uznanie, że przy realizowaniu celu „ciągłego” stopa inflacji powinna być mierzona co miesiąc poprzez porównanie z analogicznym miesiącem ubiegłego roku, a nie – jak to czyniono w latach 1999-2003- jedynie w grudniu, porównywanym z grudniem ubiegłego roku. NBP utrzymuje poziom stóp procentowych spójny z realizowanym celem inflacyjnym, wpływając na wysokość nominalnych krótkoterminowych stóp procentowych rynku pieniężnego. Stopy rynku pieniężnego mają wpływ na oprocentowanie kredytów i depozytów w bankach komercyjnych, a co za tym idzie na rozmiary kredytu, popyt w gospodarce i stopę inflacji. Wykorzystywany przez NBP zestaw instrumentów polityki pieniężnej pozwala na kształtowanie rynkowych stóp procentowych. Instrumenty te obejmują operacje otwartego rynku, rezerwę obowiązkową oraz operacje depozytowo-kredytowe.
