klasyfikacja zjawisk finansowych
advertisement
KLASYFIKACJA ZJAWISK FINANSOWYCH Zjawiska finansowe w najszerszym ujęciu to finanse. Wyrażają one związki, jakie powstają w toku realizacji stosunków finansowych. Inaczej mówiąc, zjawisko finansowe jest to operacyjna strona stosunków finansowych. Pojawia się wtedy, kiedy dochodzi do realizacji konkretnych transakcji w rezultacie, których następuje przesunięcie z jednej strony środków pieniężnych, z drugiej dóbr materialnych i usług. Biorąc pod uwagę, że finanse są związane z ruchem pieniądza można przepływ tego pieniądza nazwać strumieniem pieniężnym. Pieniądz jest tworzywem zjawisk finansowych. Finanse to zjawiska zarówno elementarne, jak i złożone. Zjawiskami elementarnymi są np. cena, kredyt, procent, podatek. Zjawiskami złożonymi te zjawiska, w których pieniądz nabiera cech dynamicznych, np. przepływ strumienia pieniędzy w wyniku aktu kupna sprzedaży, przepływ pieniądza między podatnikiem, a budżetem państwa, budżetem państwa, a funduszami celowymi itd. , czyli transakcje, transfery, pożyczki. Zjawiska finansowe mogą mieć charakter abstrakcyjny, gdzie pieniądz ma postać idealną, np. miernika wartości i konkretny, gdzie dotyczą realnych procesów gospodarczych. Mogą być klasyfikowane z różnych punktów widzenia. Podział zjawisk finansowych- statyka i dynamika: Jednym z ważnych kryteriów jest statyka i dynamika zjawisk finansowych, a więc to czy pieniądz znajduje się w bezruchu, czy w ruchu. Zjawiska finansowe, w których pieniądz znajduje się w bezruchu, to zjawiska związane z występowaniem zasobu pieniądza (np. oszczędności pieniężnych, zakumulowanych zysków przedsiębiorstw, pieniężnych długów publicznych, itd.) Zjawiska finansowe, tam gdzie pieniądz znajduje się w ruchu, to rozmaite strumienie pieniężne przepływające w czasie między różnymi podmiotami i z różnych tytułów (np. dochody wpływające na rachunki rządu z tytułu podatków oraz wydatki z tychże rachunków w postaci transferów czy dotacji). Zjawiska finansowe z punktu widzenia ich roli w podziale i wymianie wartości materialnych można najogólniej podzielić przy zastosowaniu dwóch kryteriów: przedmiotowego i podmiotowego. Klasyfikacja przedmiotowa zjawisk finansowych: 1) Przychody i wydatki realne - pieniądza przepływające w związku z wymianą produktów i usług, oraz opłacenia nakładów pracy żywej między dostawcami a nabywcami, między pracownikami a pracodawcami. Wzajemna wymiana świadczeń jest istotną cechą, która odróżnia realne strumienie pieniądza od innych strumieni, przy których tego rodzaju wzajemność świadczeń nie występuje. 2) Przychody i wydatki redystrybucyjne - (transfery pieniężne)charakteryzują się one tym, że nie są związane z żadnymi świadczeniami wzajemnymi. Polegają one na nieodpłatnym i bezzwrotnym przejmowaniu określonych zasobów pieniężnych, od jednych podmiotów gospodarczych i przekazywaniu ich do dyspozycji innych podmiotów. Nazywamy je redystrybucyjnymi dlatego że polegają one na ponownym dzieleniu zasobów pieniądza już raz rozdzielonego w formie przychodów realnych. Podstawowym mechanizmem redystrybucji pieniądza w skali całej gospodarki jest budżet państwa. 3) Przychody i wydatki kredytowe - źródłem tych przychodów i wydatków są operacje kredytowo-emisyjne aparatu bankowego. Przychodami kredytowymi są przychody uzyskiwane przez podmioty gospodarujące drogą zaciągania kredytów bankowych czyli pożyczek pieniężnych. Natomiast wydatkami kredytowymi są wydatki tych podmiotów ponoszone w chwili spłacania poprzednio zaciągniętego kredytu. Klasyfikacja podmiotowa zjawisk finansowych. 1) Finanse przedsiębiorstw-przychody mają charakter materialny(wynik sprzedaży), dominują wydatki materialne. Finanse przedsiębiorstwa kojarzą się z gromadzeniem i wydatkowaniem zasobów pieniężnych pozostających do dyspozycji przedsiębiorstwa. Finanse przedsiębiorstwa to opis i analiza mechanizmu finansowego przedsiębiorstwa. Znajduje to odzwierciedlenie w faktycznym przepływie strumieni pieniężnych i jednocześnie w tworzeniu przesłanek przyczyniających się do ich przepływu w przyszłości. Patrząc na finanse przedsiębiorstwa z prawnego punktu widzenia chodzi o stosunki ekonomiczne realizowane za pomocą pieniądza, w których jako jedna ze stron występuje przedsiębiorstwo. Zarządzanie finansami przedsiębiorstwa jest zatem częścią finansów przedsiębiorstwa. Finanse przedsiębiorstwa to opis i analiza mechanizmu finansowego przedsiębiorstwa, zarządzanie zaś to sfera decyzji — tak bieżących, jak i rozwojowych — podejmowanych przy użyciu odpowiednich, sformalizowanych narzędzi. Ich stosowanie — po to, aby mogły przynieść pożądany efekt — jest uwarunkowane głęboką znajomością funkcjonowania zjawisk finansowych. 2) Finanse ludności lub gospodarstw domowych-są to dochody i wydatki materialne i redystrybucyjne, oraz kredytowe indywidualnych obywateli. , które tworzą osoby fizyczne pracujące na własny rachunek. Są nimi: -indywidualne gospodarstwa rolne: łączące w sobie cechy gospodarstwa domowego, oraz przedsiębiorstwa produkcyjnego. Wytwarzana nadwyżka produkcji jest sprzedawana na rynku, w celu uzyskania niezbędnej ilości gotówki, umożliwiającej uregulowanie zobowiązań fiskalnych wobec władz lokalnych, centralnych, banków, umożliwiającej nabycie dóbr produkcyjnych, do prowadzenia i rozwijania gospodarstwa rolnego, a także do nabycia dóbr konsumpcyjnych nie wytwarzanych w danym gospodarstwie -gospodarstwa domowe osób fizycznych, prowadzące działalność gospodarczą i wolne zawody, z liczbą zatrudnionych do 5 osób i prowadzących uproszczoną ewidencję księgową. -osoby fizyczne, uzyskujące dochód z pracy najemnej oraz posiadające nie zarobkowe źródło dochodów (renciści, emeryci, utrzymujący się z pozostałych świadczeń społecznych, zasiłków dla bezrobotnych, stypendiów itp.) 3) Finanse publiczne- gromadzenie i rozdzielanie zasobów pieniężnych przez instytucje publiczno - prawne (państwo, związki państw, organizacje międzynarodowe, samorządowe, instytucje ubezpieczeniowe i inne). Finanse publiczne są materialną podstawa działania tych instytucji i warunkiem spełnienia przez nie funkcji społecznych i gospodarczych do których zostały powołane. Głównymi źródłami dochodów publicznych są: podatki, opłaty publiczne, darowizny, kontrybucje, grzywny, kary, pożyczki, oprocentowanie, emisja znaków pieniężnych i papierów wartościowych, wpływy ze sprzedaży lub dzierżawy mienia publicznego, lokaty, depozyty, składki i inne. Wydatki publiczne obejmują głównie finansowanie administracji państwowej, wymiary sprawiedliwości, ochrony porządku publicznego, obronności, służby zdrowia, oświaty, nauki i sfery socjalnej (wypłaty rent, emerytur, stypendiów, zasiłków itp.). Mogą one obejmować także finansowanie rozwoju gospodarki narodowej, poszczególnych procesów lub podmiotów gospodarczych. Istnieniu finansów publicznych towarzyszy system organów finansowania, spełniających na poszczególnych szczeblach administracji państwowej funkcje decyzyjne (ustalanie wysokości dochodów i rozdział wydatków-budżet państwa. Emisja budżetowa polega na wprowadzeniu do obiegu znaków pieniężnych zwanych biletami skarbowymi. Bilety te są emitowane nie przez bank drogą udzielania kredytów przedsiębiorstwom, lecz przez skarb państwa, który pokrywa nimi swoje wydatki. Wydatki skarbu państwa mają charakter bezzwrotny. Tylko część biletów skarbowych powraca do kas skarbowych tytułem podatków. Wskutek tego państwo, emitując bilety skarbowe, jest pozbawione możliwości elastycznego dostosowania rozmiarów obiegu pieniężnego do potrzeb gospodarstw. Emisja skarbowa prowadzi zazwyczaj do chaosu finansowego, przejawiającego się lawinowym wzrostem masy pieniądza w obiegu, przy równoczesnym gwałtownym spadku jego siły nabywczej, czyli inflacji. Występowanie emisji skarbowej wiąże się historycznie z okresem wojen i burzliwych przeobrażeń społeczno ekonomicznych. W normalnie funkcjonującej gospodarce współczesnej nie znajduje ona zastosowania.), funkcje poboru (aparat skarbowy) funkcje kontrolne. 4) Finanse banków- polegają na emisji(kredyty) i wycofywaniu pieniądza z obiegu(spłata kredytu), oraz czynnościach usługowych. Bank tworzy pieniądz w ten sposób, że udziela kredytu swoim klientom upoważniając ich w formie odpowiedniego zapisu na rachunku bankowym, do dysponowania określonym zasobem pieniądza. Nowo kreowany pieniądz pojawia się zawsze w obiegu w postaci bezgotówkowej. Kredytobiorca wykorzystuje udzielony mu kredyt regulując, drogą dalszych operacji bezgotówkowych swoje zobowiązania wobec dostawców, budżetu państwa itd. Pieniądz uzyskuje więc w obrocie bezgotówkowym. Kredytobiorca może wykorzystać kredyt również w ten sposób, że podejmie ze swojego rachunku bankowego gotówkę na wypłatę płac lub inne wydatki gotówkowe. W każdym przypadku gdy pieniądz opuszcza strefę obiegu bezgotówkowego zwiększa się ilość gotówki poza kasami banku, czyli następuje emisja pieniądza gotówkowego. Źródłem pieniądza w obiegu - jego podstawą jest zawsze kredyt banków, czyli kreacja pieniądza bezgotówkowego poprzedza emisje gotówki. Emisja ta następuje bowiem drogą częściowego przekształcenia kreowanego pieniądza z formy bezgotówkowej na gotówkową. Obieg pieniężny zmniejsza się wtedy gdy kredytobiorca spłaca kredyt, bank dokonuje odpowiednich zapisów księgowych. Spłata kredytu oznacza zatem wycofanie części pieniądza z obiegu. Banki możemy podzielić na: -bank centralny(Narodowy Bank Polski): mający wyłącznie prawo do emitowania pieniądza, prowadzi obsługę budżetu państwa i politykę pieniężną, oraz nadzoruje inne instytucje państwowe. Główną funkcją banku centralnego jest regulowanie podaży pieniądza w obiegu i oddziaływanie na politykę kredytową banków komercyjnych, w celu hamowania wzrostu cen i wpływania na przebieg koniunktury gospodarczej kraju -banki specjalne: udzielające kredyty krótko i długoterminowe na cele eksploatacyjne i inwestycyjne określonym działom gospodarki(banki hipoteczne, rolne, komunalne) -banki komercyjne(handlowe) zajmują się udzielaniem przedsiębiorstwom i ludności kredytów obrotowych, inwestycyjnych i konsumpcyjnych, tworzeniem pieniądza bankowego, rezerwowego, przyjmowaniem i lokowaniem oszczędności. Prowadzą rachunki bieżące(czekowe) dla przedsiębiorstw i różnych instytucji publicznych, a więc organizują niemal cały obrót bezgotówkowy za pomocą czeków i przelewów. Oprócz przyznawania kredytów banki komercyjne lokują część swoich pieniędzy w papierach wartościowych, oraz zajmują się dyskontowaniem weksli 5) Finanse ubezpieczeń- finanse ubezpieczeń oparte są głównie na dochodach i wydatkach redystrybucyjnych, związanych z gromadzeniem środków pieniężnych(składki) na pokrycie powstałych szkód losowych, oraz zapobiegania ich powstawaniu. Zorganizowane są w postaci spółek akcyjnych lub towarzystw ubezpieczeń wzajemnych. Działalność ich polega na przejmowaniu odpowiedzialności finansowej ubezpieczających się na różne rodzaje ryzyka, w zamian za składki, płacone instytucjom ubezpieczającym. Działalność ubezpieczeniową dzieli się na ubezpieczenia osobowe, takie jak ubezpieczenia na życie, posagowe, rentowe oraz na ubezpieczenia majątkowe, przy których przedmiotem ubezpieczenia jest określona wartość majątkowa, oraz ubezpieczenia od wypadków i choroby, casco komunikacyjne, szkody spowodowane żywiołami. Część ubezpieczeń, takich jak ubezpieczenia od odpowiedzialności cywilnej posiadaczy pojazdów mechanicznych, czy budynków wchodzących w skład gospodarstw rolnych, ma charakter obowiązkowy. Przychody instytucji ubezpieczeniowych zależą w decydującym stopnie od wielkości pobranych składek, zaś koszty od wypłacanych odszkodowań. Wysokość składek i wypłat powiązana jest z wartością ubezpieczanych obiektów. Największe ryzyko związane jest z ubezpieczeniami majątkowymi. Instytucje ubezpieczeniowe dążą więc do rozłożenia ryzyka na większą liczbę ubezpieczycieli, czyli reasekurują się w innych instytucjach ubezpieczeniowych. Podział przedmiotowy zjawisk finansowych wg Stanisława Owsiaka „Podstawy nauki finansów”(2002): -przychodowe, w ramach, których wyróżnia się przychody ze sprzedaży towarów i usług, przychody ze sprzedaży majątku, przychody o charakterze transferowym, przychody z tytułu zaciąganych pożyczek i inne; -rozchodowe, polegające na wszelkim rozdysponowaniu pieniądza związanego z prowadzoną działalnością gospodarczą i pozostałą działalnością; -dochodowe, związane z wytwarzaniem, realizacją i wykorzystaniem dochodów; źródłem dochodów w sensie finansowym są zjawiska przychodowe, w sensie ekonomicznym – działalność gospodarcza, dochody z kapitału(renty), z praw majątkowych(czynsze, tantiemy) i inne; -wydatkowe, polegające na przeznaczeniu środków pieniężnych na zakup towarów i usług, które prowadzą do zużycia produktu krajowego; w ramach zjawisk wydatkowych wyróżnia się wydatki konsumpcyjne, inwestycyjne i inne; -kosztowe, związane z powstaniem i pokrywaniem kosztów prowadzonej działalności gospodarczej; w bardziej szczegółowym podziale zjawisk kosztowych stosuje się m. in. rodzajowy podział kosztów(np. koszty : rzeczowe, osobowe, finansowe i amortyzacja) -kredytowe, są związane nie tylko z zasilaniem podmiotów w środki finansowe, lecz także z mechanizmem tworzenia pieniądza we współczesnej gospodarce; powstają one po spełnieniu wielu warunków, zwłaszcza istnieniu przedmiotu kredytowania, który jest związany przede wszystkim z tworzeniem dochodu narodowego; w bardziej szczegółowej klasyfikacji zjawisk kredytowych wyróżnia się kredyty: produkcyjne, konsumpcyjne, inwestycyjne, obrotowe, płatnicze, na zakup papierów wartościowych, na zakup ziemi, publiczne udzielane władzom publicznym i inne; -pożyczkowe, odnoszące się na ogół do tych zjawisk finansowych, które nie są związane z kreacją nowego pieniądza; przedmiotem pożyczki jest pieniądz już istniejący, dlatego warunki udzielania pożyczek są tu łagodniejsze niż w przypadku zjawisk kredytowych; pożyczki są zaciągane i spłacane w związku z różnym przedmiotem działalności podmiotów gospodarczych, podmiotów publicznoprawnych itd.; -gotówkowe, powstające w związku z różnymi transakcjami zawieranymi w gotówce, oraz umowie przy wykorzystaniu czeków i innych surogatów pieniądza; które znajdują potwierdzenie w pieniądzu gotówkowym; -bezgotówkowe, obejmujące szeroki zakres transakcji finansowych, w których pieniądz występuje w postaci idealnej; zjawiska te są dominującym rodzajem zjawisk finansowych we współczesnych systemach gospodarczych i pieniężnych; -transferowe, dotyczące przepływu pieniądza, którego skutkiem nie jest bezpośrednio ruch towarów, wytworzenie i zużycie usług; zjawiska transferowe są typowymi zjawiskami finansowymi o charakterze redystrybucyjnym; -oszczędnościowe, które dotyczą gromadzenia i wykorzystania oszczędności pieniężnych różnych podmiotów gospodarczych, przede wszystkim jednak ludności; oszczędności pieniężne mogą mieć formę gotówkową, bezgotówkową (depozyty w bankach i innych instytucjach finansowych), lokat w papiery wartościowe i inne; oszczędności pieniężne mogą być dokonywane bezpośrednio przez podmiot i za pośrednictwem różnych instytucji finansowych (np. funduszy powierniczych, funduszy inwestycyjnych ); -ubezpieczeniowe, związane z różnymi rodzajami ryzyka; są one typowymi zjawiskami finansowymi, których przedmiotem jest ochrona przed skutkami różnych zdarzeń losowych; ceną za ochronę ubezpieczeniową jest składka, natomiast kontr świadczeniem pieniężnym w przypadku zdarzenia losowego odszkodowanie lub świadczenie(renta, emerytura); zjawiska ubezpieczeniowe powodują, z reguły, przesunięcie (redystrybucję) dochodów między podmiotami; . Biografia 1.Stanisław Owsiak „Podstawy nauki finansów”(2002) 2.Jan Zarzecki „Finanse” Wydawnictwo WSE (2000) 3.Zenon Stachowiak „EKONOMIA-Zarys podstawowych problemów”(2000r.) 4.Jan Główczyk „UNIWERSALNY SŁOWNIK EKONOMICZNY”(2000r) 5.Tadeusz Orłowski „NOWY LEKSYKON EKONOMICZNY” 6.Kazimierz Secomski „Mała Encyklopedia Ekonomiczna”
