SYSTEM FINANSOWY PRZEDSIĘBIORSTWA 1. Pojęcie i zadania
advertisement
SYSTEM FINANSOWY PRZEDSIĘBIORSTWA 1. Pojęcie i zadania systemu finansowego przedsiębiorstwa: Zjawiska i procesy pieniężne zachodzące w przedsiębiorstwie składają się na pojęcie finansów przedsiębiorstwa. Finanse przedsiębiorstwa kojarzą się z gromadzeniem i wydatkowaniem zasobów pieniężnych pozostających do dyspozycji przedsiębiorstwa. Znajduje to odzwierciedlenie w faktycznym przepływie strumieni pieniężnych i jednocześnie tworzeniu przesłanek przyczyniających się do ich przepływu w przyszłości. Patrząc na finanse przedsiębiorstwa z prawnego punktu widzenia chodzi o stosunki ekonomiczne realizowane za pomocą pieniądza, w których jako jedna ze stron występuje przedsiębiorstwo. Należy jednak odpowiedzieć na pytanie czy wszystkie zjawiska pieniężne są objęte pojęciem : finanse. Pytanie to ma sens w związku z faktem , że pieniądz występuje nie tylko w postaci zasobów i strumieni, ale jest wykorzystywany również jako miara w procesach gospodarczych, a także w ewidencji księgowej i statystycznej . Fakt ów jest następstwem towarowego charakteru produkcji , dzięki któremu wszystkie dobra materialne mają wartość a jej pieniężnym wyrazem jest cena. Uzasadnione jest w tej sytuacji posługiwanie się dodatkowo pojęciem systemu finansowego przedsiębiorstwa. System finansowy jest pojęciem szerszym od finansów, obejmuje on bowiem wszystkie formy działania w obrębie zjawisk pieniężnych, w szczególności działania związane z przygotowaniem różnego rodzaju operacji pieniężnych, z faktyczną realizacją tych operacji, i wreszcie z ewidencją i analizą przebiegu operacji pieniężnych oraz ich prognozowaniem i planowaniem. System finansowy jest określany jako zbiór zasad oraz form organizacyjnych, regulujących mechanizmy finansowe i zabezpieczających sprawność przepływów pieniężnych w przedsiębiorstwie: obejmuje nie tylko gospodarkę finansową, ale również organizację rachunkowości i zasady bilansowania. System finansowy dostosowany jest do konkretnych warunków: uwzględnia zróżnicowanie źródeł pozyskiwania kapitału, formę organizacyjno-prawną i własnościową przedsiębiorstwa, jego wielkość, rodzaj prowadzonej działalności gospodarczej, unormowania prawne dotyczące ewidencji, opodatkowania, rachunkowości i sprawozdawczości, przyjętą strategię rozwoju i związane z nią cele działalności przedsiębiorstwa. Różnorodność procesów i zjawisk składających się na finanse przedsiębiorstwa, złożoność systemu finansowego przedsiębiorstwa, a także fakt, iż finanse są pomostem łączącym wszystkie przejawy działania przedsiębiorstwa odzwierciedlającym skutki rozmaitych decyzji i będące ich następstwem wyniki gospodarowania, wymuszają potrzebę zarządzania finansami przedsiębiorstw. Zarządzanie finansami przedsiębiorstwa jest procesem decyzyjnym podporządkowanym realizacji celu głównego, opierającym się na wykorzystywaniu różnego rodzaju instrumentów , technik, kryteriów i reguł do sterowania przebiegiem procesów i zjawisk związanych z gromadzeniem i wydatkowaniem zasobów pieniężnych . Narzędziem wspomagającym podejmowanie decyzji finansowych , bez którego trudno sobie wyobrazić zarządzanie finansami jest analiza finansowa. a) istota, źródła i rodzaje finansowania działalności przedsiębiorstwa, 1 Utworzenie przedsiębiorstwa i rozpoczęcie działalności gospodarczej wymaga pozyskania funduszy ( kapitałów ). Mogą to być środki postawione do dyspozycji przedsiębiorstwa przez jego właścicieli, którzy z tytułu angażowania się w działalność gospodarczą liczą na wynagrodzenie w formie zysku ( kapitały własne ).Mogą to być środki udostępnione przedsiębiorstwu na określony czas w formie pożyczek i kredytów, za których wykorzystanie przedsiębiorstwo zobowiązane jest wypłacić ich właścicielom wynagrodzenie w formie odsetek ( kapitały obce ). W zależności od przeznaczenia i czasookresu udostępnienia kapitały obce maja charakter długookresowy i krótkookresowy, co znajduje między innymi odzwierciedlenie w koszcie ich pozyskania. Pożyczki i kredyty długookresowe jako uzupełnienie kapitałów własnych, wykorzystywane są na tworzenie trwałych składników majątkowych, wraz z kapitałami własnymi niejako inicjują proces powstawania przedsiębiorstwa jako jednostki organizacyjnej: w toku podjętej działalności inwestycyjnej przedsiębiorstwo w pierwszej kolejności zostaje wyposażone w środki pracy ( budynki, budowle, maszyny, urządzenia techniczne itd.), a więc w środki trwałe, stanowiące z reguły podstawowy trzon majątku trwałego przedsiębiorstwa. Obsługują one procesy wytwórcze przez długie lata, niekiedy przez cały okres funkcjonowania przedsiębiorstwa, stopniowo przenosząc swoja wartość na produkowane wyroby. Finansowanie przedsiębiorstwa rozpatrywać można z różnych punktów widzenia. W zależności od tego czy kapitał został dostarczony przedsiębiorstwu, czy też wypracowany przez samo przedsiębiorstwo wyróżnia się finansowanie zewnętrzne i wewnętrzne. W momencie tworzenia przedsiębiorstwa cały kapitał jest kapitałem zewnętrznym , zarówno środki angażowane przez właścicieli ( kapitał zakładowy , kapitał założycielski ), jak i środki udostępniane w formie kredytów i pożyczek. Drugim kryterium klasyfikacyjnym jest czasokres na jaki udostępniane są przedsiębiorstwu środki finansowe. Wymienia się wówczas finansowanie długookresowe oraz finansowanie krótkookresowe. Finansowanie długoterminowe dotyczy środków które angażowane w działalność przedsiębiorstwa są na stałe lub długofalowo. Na ogół przyjmuje się że chodzi o środki których okres zwrotu jest dłuższy aniżeli rok, przy czym w ramach tego finansowania często wyodrębnia się dodatkowo finansowanie średnioterminowe, o okresie zwrotu udostępnionych kapitałów nie przekraczającym pięciu lat. Środki pozyskane w ramach finansowania długoterminowego obejmują zatem kapitały wnoszone przez właścicieli oraz zobowiązania w formie kredytów lub pożyczek o relatywnie długim terminie spłaty i określane są powszechnie jako kapitał stały. Finansowanie krótkookresowe kojarzy się z kolei z udostępnieniem przedsiębiorstwu środków na okres krótszy niż jeden rok, obejmuje również środki wypracowane na bieżąco przez samo przedsiębiorstwo. Trzeci, szczególnie istotny z punktu widzenia zarządzania finansami przedsiębiorstwa, układ klasyfikacyjny obejmuje wyodrębnienie finansowania własnego i finansowania obcego. Podstawę tej klasyfikacji stanowi źródło pochodzenia kapitału i wynikająca z tego tytułu pozycja prawna dawcy kapitału. Kapitał własny obejmuje środki postawione do dyspozycji przedsiębiorstwa przez jego właścicieli. Podmiot wnoszący kapitał staje się współwłaścicielem lub właścicielem przedsiębiorstwa i ma wpływ na podejmowanie decyzji. Znaczenie kapitału własnego jest dwojakie: spełnia on funkcję roboczą ( służy finansowaniu działalności ) oraz stanowi gwarancję roszczeń dla wierzycieli ( funkcja gwarancyjna ). Kapitał własny nie może być wycofany aż do momentu likwidacji przedsiębiorstwa ( co nie oznacza, że w trakcie funkcjonowania przedsiębiorstwa nie może się zmieniać jego właściciel). 2 Dawcy kapitału własnego w zasadzie nie otrzymują odsetek , mają jednak prawo do uczestnictwa w zyskach. Kapitał obcy rozumiany jest jako wielkość środków finansowych postawionych do dyspozycji przedsiębiorstwa na czas ograniczony przez jego wierzycieli. Powinien być zwrócony w określonym terminie. Spełnia w przedsiębiorstwie wyłącznie funkcje roboczą, stanowi poszerzenie bazy finansowania i przez to pozwala na rozszerzenie rozmiarów działalności. Wnoszący kapitał obcy w formie kredytów lub pożyczek mają prawo do wynagrodzenia w formie odsetek , a w pewnych sytuacjach mogą również uzyskać uprawnienia w zakresie kontroli i podejmowania decyzji w przedsiębiorstwie. Kapitałem obcym są również środki stanowiące zobowiązania bieżące - do momentu upływu terminu ich płatności przedsiębiorstwo nie ponosi kosztów związanych z udostępnieniem tego kapitału. W przypadku upadłości lub likwidacji przedsiębiorstwa wierzyciele znajdują się w sytuacji uprzywilejowanej w stosunku do podmiotów wnoszących kapitał własny, ich roszczenia regulowane są bowiem w pierwszej kolejności. Wszystkie trzy układy klasyfikacyjne odgrywają ważną rolę w zarządzaniu finansami przedsiębiorstwa i znajdują swoje odzwierciedlenie w ewidencji i sprawozdawczości finansowej. Nie mniej jednak najważniejszy jest podział finansowania według źródeł pochodzenia kapitału. Charakteryzując finansowanie przedsiębiorstwa należy przyjąć podział na finansowanie własne i finansowanie obce za podstawowy. Między przedstawionymi układami klasyfikacyjnymi zachodzą ścisłe powiązania, ilustruje to schemat. Finansowanie wewnętrzne ( samofinansowanie ) Zysk zatrzymany Finansowanie zewnętrzne Kapitał założycielski Finansowanie własne ( kapitały własne ) Fundusze tworzone z zysku Fundusze i kapitały: - udziałowy - zakładowy - akcyjny Finansowanie długoterminowe ( kapitał stały ) Kredyty Pożyczki Zobowiązania Finansowanie obce ( kapitały obce ) Finansowanie krótkoterminowe b) fundusze własne przedsiębiorstwa, W spółkach osobowych , stosownie do zawartej umowy, jej wspólnicy wnoszą określone wkłady. Wkład może mieć charakter pieniężny ( gotówkowy lub wierzytelnościowy), może polegać na wniesieniu własności rzeczy lub udostępnieniu rzeczy do użytkowania, może wreszcie oznaczać wniesienie usług ( świadczenie przez wspólnika usług w sposób trwały, okresowy a nawet jednorazowy). Wyodrębniony majątek spółki wyrażony w wartościach pieniężnych jest zasobem pieniężnym i tworzy fundusz wspólników . Wspólną własnością spółki są również dochody spółki. 3 W spółce cywilnej majątek spółki stanowi współwłasność łączną, każdy wspólnik jest współwłaścicielem majątku jako niepodzielnej własności, jak również rzeczy i praw wchodzących w skład tej własności ( tzw. prawo niepodzielnej ręki ). Każdy wspólnik jest uprawniony do równego udziału w zyskach i w tym samym stosunku zobowiązany jest pokrywać straty. Spółka jawna z prawno konstrukcyjnego punktu widzenia nie jest niczym innym, jak tylko odmianą spółki prawa cywilnego. Jako spółka handlowa podlega wpisowi do rejestru handlowego. Zgodnie z definicją prawną jest ona powoływana do prowadzenia działalności zarobkowej w większym rozmiarze. Spółka jawna może istnieć nawet bez odrębnego majątku ( opiera się na osobistej i nieograniczonej odpowiedzialności majątkowej wspólników i jest wpisana do rejestru handlowego), jednak z reguły umowa spółki przewiduje wkłady jej członków. O wysokości wkładów decyduje umowa. Umowa spółki decyduje również o wysokości udziału w zyskach i ewentualnych stratach. W porównaniu ze spółką cywilną istotne jest także to , że wspólnik ma prawo żądania corocznie wypłacenia odsetek, nawet gdyby spółka ponosiła straty - jest to jednak tylko możliwość a nie obowiązek żądania . Spółka z ograniczoną odpowiedzialnością opiera się na koncepcji zaangażowania kapitałowego wspólników i ich ograniczonej odpowiedzialności do wkładu w majątek spółki. Jest typową spółką kapitałową: posiada osobowość prawną i funkcjonuje na podstawie kodeksu handlowego w oparciu o umowę spółki zawartą w formie aktu notarialnego. Wspólnikami mogą być osoby fizyczne, przedsiębiorstwa państwowe i komunalne, spółdzielnie, Skarb Państwa, fundusze , organizacje związkowe, społeczne i polityczne. Podstawę kapitału własnego w spółce z ograniczoną odpowiedzialnością stanowi kapitał udziałowy ( zakładowy ): jest to wartościowo wyrażona kwota pieniężna stanowiąca zsumowanie udziałów wspólników i pierwotny ( wyjściowy) majątek spółki. Inaczej jest to równowartość wniesionych do spółki, stosownie do umowy , udziałów pieniężnych oraz aportów. Kapitał zakładowy interpretowany jest także jako część majątku, którą spółka w interesie wierzycieli obowiązuje się utrzymać w całości i nie rozdzielać między wspólnikami co oznacza , że należy dostrzegać różnicę między pojęciem kapitału zakładowego a pojęciem majątku spółki. Kapitał udziałowy stanowi podstawowy, ale nie jedyny składnik kapitałów własnych w spółce z ograniczoną odpowiedzialnością. Z przepisów kodeksu handlowego wynika , że tworzone mogą być również: fundusz (kapitał) zapasowy, fundusz (kapitał) rezerwowy. Możliwość ich tworzenia musi być zapisana w umowie spółki. Jako obligatoryjny ( zgodnie z zasadami rachunkowości ) tworzony jest kapitał ( fundusz ) rezerwowy z aktualizacji wyceny środków trwałych. Kapitałem zakładowym w spółce akcyjnej jest kapitał akcyjny. Na kapitale akcyjnym opiera się byt spółki i on stanowi fundusz zaspokojenia wierzycieli i podstawę zdolności kredytowej spółki. Podobnie jak w spółce z ograniczoną odpowiedzialnością tak i tu jest to suma czystego majątku, którą spółka jest obowiązana utrzymać w całości i nie rozdzielać między wspólników. W konsekwencji jego wartość jest umieszczana w bilansie po stronie pasywów. W spółce akcyjnej obligatoryjne jest tworzenie również kapitału zapasowego, stanowiącego integralną część kapitałów własnych. Kapitał akcyjny dzieli się na akcje o równej wartości. Wartość ta określana mianem nominalnej. Podstawowymi funduszami w przedsiębiorstwie państwowym są: - fundusz założycielski - fundusz przedsiębiorstwa. Ich cechą charakterystyczną jest wyodrębnienie nie konkretnych środków, lecz określonych finansowo części majątku znajdującego się w gestii przedsiębiorstwa państwowego. Środki na utworzenie tych funduszów wyodrębniono z istniejącego wcześniej funduszu statutowego. Ponadto w przedsiębiorstwie państwowym, podobnie jak w spółkach kapitałowych, 4 funduszami własnymi są: fundusz z aktualizacji wyceny środków trwałych oraz niepodzielny wynik finansowy. Fundusz założycielski jest wkładem majątkowym państwa i reprezentuje wartość wydzielonej przedsiębiorstwu części mienia ogólnonarodowego. Jego wielkość podlega wpisowi do rejestru przedsiębiorstw państwowych, w ten sposób Skarb Państwa jest jakby udziałowcem, który finansuje w określonej części działalność przedsiębiorstwa państwowego. Wartość funduszu założycielskiego przez szereg lat stanowiła podstawę naliczania dywidendy na rzecz budżetu państwa: wysokość stopy procentowej wyznaczającej poziom dywidendy corocznie określano w ustawie budżetowej, z uwzględnieniem przewidywanej stopy zysku w gospodarce oraz podstawowej stopy oprocentowania kredytu refinansowego NBP ( ostatnio stopa wynosiła 10 ). Od 01.01.1996 r. obowiązują nowe zasady rozliczania wyniku finansowego przedsiębiorstw państwowych: aktualnie obciążenie z tego tytułu na rzecz budżetu państwa wynosi 15 zysku netto. Fundusz założycielski powstał z przekształcenia funduszu statutowego w środkach trwałych i częściowo( 25) z przejęcia funduszu statutowego w środkach obrotowych oraz z wykorzystywanych w latach 1984-88 dotacji budżetowych na inwestycje. Zasilany jest przekazywanymi z budżetu państwa dotacjami na finansowanie rozwoju przedsiębiorstwa, a także innymi środkami przekazanymi przez organ założycielski lub Skarb Państwa. Jego zmiany ( zarówno zwiększenie jak i zmniejszenie) mogą być także rezultatem nieodpłatnego otrzymywania lub przekazywania mienia w postaci środków trwałych. Fundusz przedsiębiorstwa stanowi wyraz dorobku przedsiębiorstwa wynikającego z całokształtu jego działalności i traktowany jest jako własność przedsiębiorstwa. W przedsiębiorstwach już funkcjonujących powstał w wyniku przejęcia stanów zasobów pieniężnych zgromadzonych na funduszach: rozwoju, rezerwowym, postępu technicznego, efektów wdrożeniowych oraz pozostałej części środków nie przejętych przez fundusz założycielski a nagromadzonych na funduszu statutowym w środkach trwałych i środkach obrotowych. Jego zwiększenia następują z zysku pozostającego do dyspozycji przedsiębiorstwa i odpisów amortyzacyjnych, a także przez nieodpłatne przejęcie składników majątkowych na podstawie odrębnych ustaw i w drodze darowizn otrzymanych od innych przedsiębiorstw. Zmniejszenie funduszu przedsiębiorstwa może wynikać ze straty bilansowej oraz umorzenia majątku trwałego. Fundusz przedsiębiorstwa zmniejsza się także o kwoty majątku trwałego przekazane nieodpłatnie osobom prawnym lub fizycznym w wykonaniu prawomocnych decyzji i orzeczeń wydanych przez upoważnione organy oraz o kwoty darowizn mienia w postaci zakładowych domów mieszkalnych , żłobków, przedszkoli, obiektów socjalnych na rzecz innych osób prawnych. Poza wymienionymi funduszami , które stanowią podstawową konstrukcję w finansowaniu działalności mogą istnieć także fundusze tworzone z zysku. Ustawa o gospodarce finansowej przedsiębiorstw dopuszcza także możliwość tworzenia funduszów obciążających koszty. Funduszem obciążającym koszty jest również zakładowy fundusz świadczeń socjalnych służący do finansowania szeroko rozumianej działalności socjalnej. Zasady tworzenia tego funduszu reguluje odrębna ustawa ( ustawa o zakładowym funduszu świadczeń socjalnych z dnia 4 marca 1994 r.( Dz.U.nr 43 poz.163). Tworzenie tego funduszu ma charakter obligatoryjny w przedsiębiorstwach które dotychczas zobowiązane były do naliczania zakładowych funduszy socjalnego i mieszkaniowego. Podobnie jak w innych przedsiębiorstwach obligatoryjne jest tworzenie funduszu rezerwowego z aktualizacji wyceny środków trwałych. Podział zysku ( po opodatkowaniu podatkiem dochodowym i po odliczeniu wpłat na rzecz budżetu państwa) na część zasilającą fundusz przedsiębiorstwa, dofinansowanie zakładowego funduszu świadczeń socjalnych oraz fundusz nagród dla załogi pozostawia się swobodnej decyzji przedsiębiorstwa. Podział ten powinien godzić potrzeby bieżące i rozwojowe. 5 W spółdzielniach podstawowymi funduszami własnymi są: - fundusz udziałowy ( w niektórych spółdzielniach fundusz wkładów) - fundusz zasobowy. Fundusz udziałowy tworzony jest z wpłat udziałów członkowskich. Zasilany może być także odpisami z nadwyżki bilansowej i środkami z funduszu zasobowego. Z kolei źródłem tworzenia funduszu zasobowego są: wpłaty wpisowego, odpisy z nadwyżki bilansowej ( zgodnie z artykułem 76 przepisów prawa spółdzielczego co najmniej 5 nadwyżki przeznacza się na zwiększenie funduszu zasobowego, jeżeli fundusz ten nie osiąga wysokości wniesionych udziałów obowiązkowych) a także wartości majątkowe otrzymywane nieodpłatnie. Fundusz zasobowy zwiększa się o wartości majątku trwałego i innych składników majątkowych sfinansowanych ze środków własnych przeznaczonych na inwestycje, zmniejsza natomiast o umorzenie środków trwałych nie podlegających amortyzacji. Z funduszu zasobowego pokrywa się straty bilansowe. W spółdzielniach , podobnie jak w przedsiębiorstwach państwowych i spółkach kapitałowych, obligatoryjne jest tworzenie funduszu rezerwowego z aktualizacji wyceny środków trwałych. Mogą być także tworzone z zysku do podziału inne fundusze celowe. Pozostała część zysku dzielona jest między członków spółdzielni, przeznaczana na premie i nagrody dla członków i pracowników. Tworzony może być także zakładowy fundusz świadczeń socjalnych na zasadach określonych przez ustawę o zakładowym funduszu świadczeń socjalnych. c) istota, zakres i formy kredytowania przedsiębiorstw. Fundusze i kapitały własne oraz zysk niepodzielony zwykle mają ograniczone rozmiary. Niezbędne jest poszukiwanie dodatkowych źródeł finansowania w formie środków obcych. Kredyt bankowe. Istota kredytu kojarzy się zawsze z relacjami zachodzącymi między podmiotami gospodarczymi, w których jedną ze stron jest bank. Banki są podmiotami gospodarki pieniężnej i wchodzą w skład tzw. sektora finansowego. Z kolei przedsiębiorstwa są podmiotami gospodarki rzeczowo-pieniężnej i wchodzą w skład tzw. sektora realnego. W ujęciu makroekonomicznym kredyty stanowią zatem jeden z przejawów związków zachodzących między sektorem finansowym a sektorem realnym. W umowie o kredyt bankowy są zawarte warunki otrzymania kredytu, które obejmują: wielkość kredytu, oznaczenie stron umowy, termin spłaty kredytu i odsetek, sposób wykorzystania kredytu, określenie podstawowych obowiązków stron ( obowiązku spłaty kredytu przez kredytobiorcę i obowiązku oddania do dyspozycji kredytobiorcy określonej kwoty środków pieniężnych przez bank ), cena kredytu ( wysokość prowizji i oprocentowanie), zakres uprawnień banku związanych z zabezpieczeniem kredytu, warunki korzystania przez kredytobiorcę z udzielonego kredytu. Oprócz tego umowa kredytowa zawiera elementy o charakterze fakultatywnym, w których mogą być określone warunki szczegółowe dotyczące np. dodatkowego zabezpieczenia kredytu, sposobów kontrolowania kredytobiorcy przez bank, określenia warunków wypowiedzenia umowy kredytowej przez bank, możliwości wcześniejszych spłat kredytu przez kredytobiorcę, realizacji określonych zadań przy pomocy kredytu. Obecnie podstawowym warunkiem, którego realizacja jest równoznaczna z udzieleniem kredytu, jest posiadanie przez kredytobiorcę zdolności kredytowej i odpowiednich zabezpieczeń. Zanim przedsiębiorstwo uzyska kredyt w banku, rozpoczyna się faza poprzedzająca ten fakt - faza wstępna negocjacji w której przyszły kredytobiorca w porozumieniu z bankiem opracowuje dokument- wniosek kredytowy. 6 Wniosek kredytowy stanowi podstawę analizy mającej dać odpowiedź, czy udzielenie kredytu jest zasadne. Kredyt stanowią więc środki pieniężne przekazane przedsiębiorstwu do czasowej dyspozycji, służące realizacji zaakceptowanego przez bank celu gospodarczego. Takie rozumienie kredytu jest o tyle istotne, że eksponuje różnicę między kredytem a pożyczką bankową. Pożyczka jest umową cywilnoprawną. Przy ewentualnym jej udzieleniu przedsiębiorstwu bank nie docieka jakim celom ma ona służyć a interesuje się tylko zabezpieczeniem jej zwrotu. Klasyfikacji kredytów dokonuje się z wielu punktów widzenia okresu kredytowania, przedmiotu kredytowania, przedmiotu zabezpieczenia, waluty kredytu, formy kredytu. Podział ze względu na czas trwania umowy kredytowej zakłada wyodrębnienie: - kredytów krótkoterminowych - kredytów długoterminowych. Do kredytów krótkoterminowych zalicza się te, których okres spłaty nie przekracza jednego roku, kredytami długoterminowymi są kredyty o okresie spłaty przekraczającym jeden rok, przy czym w tej grupie często wyodrębnia się jeszcze kredyty średnioterminowe o okresie spłaty dłuższym niż jeden rok , ale nie przekraczającym pięciu lat. Kryterium przedmiotu kredytowania kojarzy się z wyodrębnieniem kredytów obrotowych ( przeznaczonych na finansowanie bieżącej działalności eksploatacyjnej), oraz kredytów inwestycyjnych ( przeznaczone są na tworzenie nowych oraz powiększanie i modernizację istniejących już zasobów majątku trwałego o charakterze materialnym, jak również na finansowanie przedsięwzięć inwestycyjnych o charakterze niematerialnym np. zakup papierów wartościowych, powiększanie kapitału udziałowego, finansowanie patentów i badań). Kredyty bankowe wyodrębnione według sposobu zabezpieczenia to m.in.: - kredyty wekslowe - kredyty lombardowe - kredyty hipoteczne. Kredyt może być udzielony w walucie krajowej lub zagranicznej. Ze względu na sposób uruchomienia wyróżnia się kredyty prowadzone na rachunku bieżącym ( kredyt otwarty i kasowy) , oraz prowadzone na rachunku kredytowym ( kredyt docelowy, na wymagalne zobowiązania, kasowy , sezonowy, linia kredytowa). Obligacje Obligacja jest papierem wartościowym emitowany w serii, który zawiera zobowiązania emitenta wobec jej właściciela ( obligatariusza) do spełnienia określonego świadczenia ( pieniężnego lub niepieniężnego). Obligacje stanowią instrument umożliwiający czasowe korzystanie przez emitenta z funduszy długoterminowych, nie pochodzących ze źródeł bankowych, ale mający charakter zewnętrzny. Emisja obligacji może zatem być traktowana jako alternatywa pozyskania kapitału zarówno w stosunku do kredytów bankowych, jak i nowej emisji akcji. Obligacjami mogą być zainteresowani zwłaszcza inwestorzy preferujący stosunkowo małe ryzyko lokat finansowych. Obligacja jest dla emitenta instrumentem, przy pomocy którego może zaciągnąć pożyczkę jednocześnie u wielu wierzycieli, często na bardzo długi okres. Pożyczki dłużne. Obok obligacji na rynku finansowym występują pożyczki regulowane umowami cywilnoprawnymi. Pożyczka dłużna jako forma pozyskiwania kapitału obcego przez przedsiębiorstwo najczęściej dotyczy przedmiotów połączonych więzami kooperacyjnymi lub zaopatrzeniowymi ( chodzi więc o relację między kontrahentami) lub podmiotów skonsolidowanych np. w ramach korporacji ( do której należą zarówno pożyczkodawca, jak i pożyczkobiorca). 7 Leasing. Leasing określany jest powszechnie jako forma pozyskiwania rzeczowych składników majątkowych na podstawie umowy zawartej na określony czas, zgodnie z którą leasingodawca zobowiązuje się oddać określony obiekt do dyspozycji leasingobiorcy w zamian za płatności dokonywane w ratach. Dzięki leasingowi jego biorca może skorzystać z określonego obiektu bez konieczności opłacenia jego równowartości, co oznacza że właścicielem obiektu w czasie trwania umowy jest leasingodawca. Franchising. Franchising jako nowoczesna forma prowadzenia działalności gospodarczej opiera się na negocjowanej umowie, na podstawie której franchisingobiorca w zamian za odpowiednią opłatę uzyskuje prawo do utworzenia i prowadzenia przedsiębiorstwa zgodnego z pomysłem sposobem zarządzania, w oparciu o doświadczenie i sprzęt oraz pod znakiem firmowym franchisingodawcy. Istota tego rozwiązania polega na standaryzacji i wykorzystaniu już uprzednio sprawdzonego niekonwencjonalnego sposobu działania. Factoring. Factoring stanowi formę finansowania kontraktów krótko - i średnioterminowych polegającą na refinansowaniu udzielanych przez przedsiębiorstwo kredytów kupieckich przez wyspecjalizowaną instytucję zwaną fakctorem lub instytucją factoringową. Polskie przedsiębiorstwa spotykają się z tą formą finansowania głównie w przypadku transakcji w handlu zagranicznym. 2. Obciążenia podatkowe przedsiębiorstw. Polski system podatkowy operuje trzynastoma tytułami podatkowymi. Obok nich działają dwie grupy opłat tj. opłata skarbowa oraz opłaty lokalne czyli: targowa, miejscowa, i administracyjna, stanowiące dochody budżetów gmin. Dochody z podatków i opłat rozdzielone są między budżet państwa i budżety gmin, według niższego zestawienia. Podatki stanowiące dochód budżetu państwa: 1. Podatek dochodowy od osób prawnych, 2. Podatek dochodowy od osób fizycznych, 3. Podatek od towarów i usług ( VAT ), 4. Podatek akcyzowy, 5. Podatek importowy, 6. Podatek od gier, 7. Opłata sankcyjna z tytułu przekroczenia poziomu wynagrodzeń. Podatki stanowiące dochód budżetu gmin: 1. Podatek leśny, 2. Podatek rolny, 3. Podatek od nieruchomości, 4. Podatek od posiadania psów, 5. Podatek od spadku i darowizn. 8 Ponadto ustawa o samorządzie daje możliwość na powołanie do życia fakultatywnych podatków ( samoopodatkowanie mieszkańców gminy) w trybie referendum lokalnego. Opodatkowanie obrotów przedsiębiorstw. Wśród różnych rodzajów podatków, podatek obrotowy wybija się na czoło jako wysoce wydajne źródło dochodów budżetowych. Ich zwrotne oddziaływanie na gospodarkę jest także silne choć ma charakter zdecydowanie pośredni. Jego pośredni charakter wynika stąd, że wmontowany w cenę w rzeczywistości obciąża fundusze nabywcze ostatecznych nabywców. Podmiot gospodarczy jest jedynie płatnikiem podatku i wnosi należność z tytułu tego podatku do budżetu. Najbardziej ogólną cechą wszystkich formuł konstrukcyjnych podatku obrotowego jest obciążenie przychodów ( utargu ) przedsiębiorstwa i to niezależnie od kosztów uzyskania tych przychodów. Opodatkowanie obrotów może być realizowana za pomocą jednej z trzech formuł konstrukcyjnych: 1. podatek wielofazowy brutto, 2. podatek jednofazowy brutto, 3. podatek wielofazowy netto. Formuła podatku wielofazowego brutto ma miejsce wówczas , kiedy nakładany jest na wszystkie towary i usługi i pobierany jest od wszystkich uczestników produkcji i dystrybucji, a także od całego obrotu ( a więc brutto ). Przyjęcie takiej konstrukcji powoduje, że narasta on kumulatywnie i stąd bierze się jego druga nazwa podatek kaskadowy. Wielofazowy podatek obrotowy netto to podatek od wartości dodanej. Polega on na obciążeniu podatkiem wszystkich uczestników obrotu. Objęte są nim wszystkie fazy cyklu produkcyjnego i dystrybucji. Za podstawę naliczenia podatku przyjmuje się część, a nie całość obrotu ( utargu). Utarg jest więc zmniejszany, a wydatki przedsiębiorcy, które już były obciążone podatkiem we wcześniejszych fazach, chodzi więc o utarg netto. Różnica, która została nazwana wartością dodaną. Podatek obrotowy jednofazowy brutto nakładany jest na towary na jednym szczeblu produkcji lub wymiany, w stosunku do całego obrotu. Pozwala to uniknąć kaskadowego narastania podatku. Jeszcze jedną konstrukcję podatkową zaliczana do grupy podatków obrotowych stanowi akcyza. Stanowi ona specjalne źródło dochodu państwa o szczególnej wydajności fiskalnej, obciąża bowiem wyroby alkoholowe i tytoniowe oraz wyroby przemysłu rafineryjnego i perfumeryjnego. Opodatkowanie dochodów przedsiębiorstw. Opodatkowanie dochodów przedsiębiorstw poddane jest działaniu podatku dochodowego od osób prawnych. ( tekst jednolity - Dz.U. 1995 r., nr 5, poz 25 ) Przedmiotem podatku dochodowego jest dochód rozumiany jako nadwyżka przychodów z różnych źródeł nad kosztami uzyskanymi w roku podatkowym. Przychody w przedsiębiorstwach pochodzą głównie z działalności gospodarczej ale osiągane są również z innych źródeł np. najmu lub dzierżawy nieruchomości, sprzedaży nieruchomości , kapitałów pieniężnych i praw majątkowych. Niekiedy podatek ten obciąża bezpośrednio przychód np. przychody z praw autorskich, praw do projektów wynalazczych, znaków towarowych i wzorów zdobniczych. 3. Tworzenie i podział wyniku finansowego: 9 Rezultat dokonań przedsiębiorstwa ujmowany jest w jednej pozycji : jako wynik finansowy netto. Oceny wyniku finansowego są przedstawiane w sprawozdaniu finansowym rachunku zysków i strat ( rachunek wyników). Zadaniem rachunku zysków i strat jest zestawienie poszczególnych rodzajów przychodów według źródeł ich powstawania, a także elementów składających się na koszt uzyskania przychodów, strat związanych z prowadzeniem działalności oraz obciążeń podatkowych. W konstrukcji rachunku zysków i strat wyróżnić można trzy poziomy tworzenia wyniku finansowego: - eksploatacyjny (operacyjny), - finansowy, - nadzwyczajny. Suma dwóch pierwszych stanowi rezultat działalności gospodarczej. Punktem wyjścia w rachunku są przychody ze sprzedaży ( praktycznie przychody netto ze sprzedaży , a więc nie uwzględniające podatku od wartości dodanej, akcyzowego, czy zryczałtowanego ), natomiast rezultatem końcowym wynik finansowy netto. Rachunek zysków i strat ukazuje zatem w jakim stopniu wynik finansowy przedsiębiorstwa zależy od działalności operacyjnej, a w jakim warunkowany jest przez przychody i koszt finansowe, a także przez sytuacje nadzwyczajne oraz obciążenia podatkiem dochodowym. Na podstawie ustawy o rachunkowości wskazać można dwa sposoby prezentacji rachunku zysków i strat: szeregowy ( łańcuchowy ) oraz dwustronny ( scalony ) . Szeregowa forma prezentacji rachunku zysków i strat Wariant porównawczy Przychody ze sprzedaży i zrównane z nimi Wariant kalkulacyjny Przychody ze sprzedaży towarów i produktów 10 - Koszt działalności operacyjnej ( układ rodzajowy ) - Koszty sprzedaży towarów i produktów = Wynik ( zysk/strata ) brutto na sprzedaży - Koszty sprzedaży - Koszty ogólnego zarządu = Wynik ( zysk/strata ) ze sprzedaży + Pozostałe przychody operacyjne - Pozostałe koszty operacyjne = Wynik ( zysk/strata ) na działalności operacyjnej + Przychody finansowe - Koszty finansowe = Wynik brutto ( zysk/strata ) na działalności gospodarczej + Zyski nadzwyczajne - Straty nadzwyczajne = Wynik finansowy ( zysk/strata ) brutto - Obowiązkowe obciążenia wyniku finansowego = Wynik finansowy netto - Zysk netto/strata netto 11 Dwustronna forma prezentacji rachunku wyników i strat Koszt działalności operacyjnej - Przychody ze sprzedaży i zrównane z nimi = Wynik ze sprzedaży Zysk ze sprzedaży / Strata ze sprzedaży + Pozostałe koszt operacyjne Pozostałe przychody operacyjne = Wynik na działalności operacyjnej Zysk na działalności operacyjnej / Strata na działalności operacyjnej + Koszty finansowe Przychody finansowe = Wynik brutto na działalności gospodarczej Zysk brutto na działalności gospodarczej / Strata brutto na działalności gospodarczej + Straty nadzwyczajne Zyski nadzwyczajne = Wynik finansowy brutto Zysk brutto / Strata brutto Obowiązkowe obciążenia wyniku finansowego = Wynik finansowy netto Zysk netto / Strata netto Przeznaczenie zysków może być różne, część z nich może być wypłacona akcjonariuszom w postaci dywidend, cześć zatrzymana w przedsiębiorstwie jako zyski niepodzielone ( inaczej zatrzymane ) . Zyski niepodzielone stanowią tą część zysków po opodatkowaniu, która zostaje zainwestowana w przedsiębiorstwie. Suma zysków nie podzielonych wpływa na bilans przedsiębiorstwa. Jeżeli są one trzymane w formie gotówkowej lub przeznaczone na zakup wyposażenia, to zwiększają wartość aktywów. Jeżeli firma użyje ich do spłacenia pożyczki bankowej , to zmniejszy się wartość zobowiązań. Zysk nadzwyczajny jest to zysk przekraczający dochód , który właściciel przedsiębiorstwa mógłby otrzymać w postaci odsetek, wypożyczając swój kapitał według rynkowej stopy procentowej. 12
