Program nauczania wiedzy o społeczeństwie w gimnazjum
advertisement
Wiedza o społeczeństwie Gimnazjum Program nauczania wiedzy o społeczeństwie w gimnazjum 1. CHARAKTERYSTYKA I OPIS PROGRAMU • Kształtowanie postaw przedsiębiorczych i obywatelskich skierowanych na działania na rzecz innych. 1.2. Struktura programu 1.1. Zadania i cele edukacyjne Określenie zadań i celów edukacyjnych stanowi wstęp do konstruowania najważniejszych elementów programu. Na potrzeby programu została przyjęta prosta struktura składająca się z następujących elementów: • Opis szczegółowych celów kształcenia i wychowania. • Sposoby osiągania celów kształcenia i wychowania. • Opis osiągnięć przedmiotowych. • Treści nauczania w kontekście przewidywanych osiągnięć szczegółowych ucznia. • Propozycje kryteriów oceniania i metod sprawdzania osiągnięć ucznia. Uczeń kończący gimnazjum powinien posiadać ogólną wiedzę i wysoki poziom umiejętności indywidualnych związanych z umiejętnościami społecznymi, które pozwolą mu zrozumieć najważniejsze zasady obowiązujące w życiu publicznym i uczestniczyć w życiu obywatelskim. Podstawa programowa formułuje szczegółowe cele stawiane przed szkołą w zakresie nauczania wiedzy o społeczeństwie na III etapie kształcenia. Odnoszą się one do następujących zagadnień: • Wykorzystanie i tworzenie informacji. • Rozpoznawanie i rozwiązywanie problemów. • Współdziałanie w sprawach publicznych. • Znajomość zasad i procedur demokracji. • Znajomość podstaw ustroju Rzeczypospolitej Polskiej. • Rozumienie zasad gospodarki rynkowej. Na podstawie treści i celów zapisanych w podstawie programowej, a także własnego doświadczenia, autorzy sformułowali specyficzne zadania programu wiedzy o społeczeństwie. Opisują one efekt pracy, który – według autorów – powinno się osiągnąć, realizując ten program. Uwzględniając wymienione elementy, za podstawowe cele edukacji wiedzy o społeczeństwie uznano: • Rozwijanie motywacji i umiejętności pozwalających aktywnie uczestniczyć w życiu społecznym i publicznym. • Doskonalenie umiejętności związanych z definiowaniem i rozwiązywaniem prostych problemów interpersonalnych. • Pogłębianie i rozwijanie poszanowania wartości (np. demokracji, patriotyzmu, tolerancji, tożsamości) niezbędnych do określenia własnego miejsca w świecie oraz kształtowanie szacunku dla instytucji państwa, prawa oraz rozwijanie poczucia współodpowiedzialności. • Przygotowanie do uczestnictwa w gospodarce wolnorynkowej, np. do planowania własnej kariery zawodowej i gospodarowania posiadanymi środkami. • Wskazywanie na te elementy wiedzy o społeczeństwie, które pomagają zrozumieć najważniejsze procesy społeczne, polityczne i gospodarcze zachodzące we współczesnym świecie. • Doskonalenie umiejętności pozwalających podejmować samodzielnie pracę z wykorzystaniem różnych źródeł i nośników informacji. 1.3. Uwagi o realizacji programu Program jest dostosowany do realizacji w wymiarze 1 godziny tygodniowo podczas czterech semestrów. Można go realizować zarówno w klasach 1. i 2., jak i w 2. i 3. Jednak bardziej zasadna wydaje się pierwsza propozycja. Ma to związek z terminami egzaminów, które odbywają się zawsze wczesną wiosną, co skraca czas na zrealizowanie wszystkich treści. Należy pamiętać, że treści zapisane w podstawie programowej są wymaganiami egzaminacyjnymi. Dlatego niezrealizowanie niektórych treści z podstawy programowej do czasu egzaminu może mieć poważne konsekwencje dla uczniów. Treści zawarte w programie są propozycją, z której nauczyciel powinien korzystać w sposób twórczy, odpowiednio eksponując je w zależności od specyfiki klasy, z którą będzie współpracować. Optymalna realizacja programu zakłada współpracę między nauczycielami przedmiotów, ze szczególnym uwzględnieniem przedmiotów humanistycznych. 1.4. Szczegółowe cele kształcenia i wychowania Szczegółowe cele edukacyjne i wychowawcze, specyficzne dla tego programu, zostały sformułowane na podstawie celów zapisanych w podstawie programowej z dnia 23 grudnia 2008 r. Sposób formułowania szczegółowych celów prezentuje tabela 1. AUTORZY: Piotr Krzesicki, Piotr Kur, Małgorzata Poręba 1 © Copyright by Wydawnictwa Szkolne i Pedagogiczne sp. z o.o., Warszawa 2015 Wiedza o społeczeństwie Gimnazjum Tabela 1. Sposób formułowania szczegółowych celów kształcenia i wychowania Cele zapisane w podstawie programowej Szczegółowe cele edukacyjne Szczegółowe cele wychowawcze Wykorzystanie i tworzenie informacji • Zapoznanie z wielością środków służących do tworzenia i przekazywania informacji. • Doskonalenie umiejętności odróżniania opinii od faktów. • Odczytywanie i interpretowanie różnych informacji. • Doskonalenie umiejętności przetwarzania informacji i ich prezentacji. Zapoznanie z funkcjami, jakie pełnią media we współczesnym świecie. • Wskazywanie, jak media i reklama mogą kształtować opinię publiczną. • Kształtowanie postaw krytycyzmu. • Wskazywanie na zagrożenia, które mogą wynikać z nieodpowiedniego korzystania z różnorodnych środków przekazu i tworzenia informacji. • Kształtowanie postaw tolerancji wobec różnorodnych opinii i postaw. Rozpoznawanie i rozwiązywanie problemów • Wskazywanie przyczyn powstawania konfliktów i ich roli w życiu społecznym. • Zapoznanie z różnymi sposobami rozwiązywania konfliktów. • Kształtowanie umiejętności pozytywnego rozwiązywania konfliktów. • Doskonalenie umiejętności radzenia sobie w sytuacji konfliktu. • Kształtowanie postaw tolerancji wobec poglądów niezgodnych z własnymi. • Doskonalenie umiejętności rozwiązywania prostych konfliktów interpersonalnych. • Kształtowanie postaw sprzyjających rozwiązywaniu konfliktów w wyniku negocjacji. Współdziałanie w sprawach publicznych • Wskazywanie na społeczną naturę człowieka i jego zachowanie z tego wynikające. • Przybliżenie zasad funkcjonowania grup społecznych i ról odgrywanych w społeczeństwie. • Zapoznanie z zasadami organizacji życia szkolnego, a także prawami i obowiązkami z tego wynikającymi. • Kształtowanie aktywnego uczestnictwa (np. poprzez samorząd) w życiu szkoły. • Uświadomienie prowadzenia działań publicznych związanych np. z obroną praw człowieka lub zagadnieniami ekologicznymi. • Wskazywanie na rolę władz samorządowych w podejmowaniu spraw publicznych. • Kształtowanie zasad praworządności w sprawach publicznych. • Promowanie zasad społeczeństwa obywatelskiego. • Kształtowanie umiejętności formułowania oraz wypełniania druków i pism urzędowych. • Kształtowanie umiejętności dokonywania wyborów i ponoszenia ich konsekwencji. • Kształtowanie postaw prospołecznych. • Promowanie aktywności społecznej. • Rozwijanie postaw szacunku wobec dobra wspólnego. • Rozwijanie postaw etycznych i praworządnych. • Kształtowanie cnót obywatelskich. Znajomość zasad i procedur demokracji • Zapoznanie z najważniejszymi zasadami demokracji i cechami państwa demokratycznego. • Przybliżenie procedur demokratycznych i wpływu obywateli na państwo. • Kształtowanie umiejętności wskazywania mocnych i słabych stron systemów demokratycznych, autorytarnych i totalitarnych. • Geneza państwa i narodu. • Zapoznanie z różnymi ustrojami politycznymi. • Rozwijanie umiejętności wskazywania różnic między republiką a monarchią. • Przybliżenie zasad działania władz samorządowych w państwie demokratycznym. • Kształtowanie postaw otwartości wobec różnych poglądów politycznych. • Rozwijanie zainteresowania zagadnieniami politycznymi jako wartości potrzebnej do zrozumienia współczesnego świata. • Praktyczne stosowanie procedur demokratycznych w życiu klasowym i szkolnym. • Budowanie szacunku dla innych narodów i społeczności. AUTORZY: Piotr Krzesicki, Piotr Kur, Małgorzata Poręba 2 © Copyright by Wydawnictwa Szkolne i Pedagogiczne sp. z o.o., Warszawa 2015 Wiedza o społeczeństwie Cele zapisane w podstawie programowej Gimnazjum Szczegółowe cele edukacyjne Szczegółowe cele wychowawcze • Wskazanie na role partii politycznych i wyborów we współczesnej demokracji. • Geneza i rola instytucji międzynarodowych działających na rzecz demokracji. • Rola kultury politycznej i etyki w życiu państwa demokratycznego. Znajomość podstaw ustroju Rzeczypospolitej Polskiej • Prezentacja podstawowych zasad ustroju Rzeczypospolitej Polskiej i zadań władzy ustawodawczej, wykonawczej oraz sądowniczej. • Zapoznanie uczniów z kierunkami polskiej polityki zagranicznej. • Wskazanie na rolę symboliki narodowej i jej wartości dla całego narodu. • Kształtowanie poszanowania odrębności kulturowej mniejszości narodowych zamieszkujących w Polsce. • Przybliżenie terminu obywatelstwo i sposobów jego nabywania. • Kształtowanie świadomości obowiązków wobec włas­nej ojczyzny oraz rozwijanie postawy patriotycznej. • Budzenie szacunku dla ojczyzny i symboli narodowych. • Kształtowanie dumy z dziedzictwa kulturowego i osiągnięć narodu polskiego. Rozumienie zasad gospodarki rynkowej • Przybliżenie roli i funkcji pieniądza. • Doskonalenie umiejętności wykonywania najważniejszych operacji pieniężnych. • Doskonalenie umiejętności planowania budżetu gospodarstwa domowego. • Ukazanie mechanizmów funkcjonowania gospodarki rynkowej. • Ukazanie zasad działania budżetu państwa i systemu podatkowego. • Określenie kierunku dalszej nauki. • Ukazanie przyczyn i skutków bezrobocia. • Kształtowanie umiejętności koniecznych przy szukaniu zatrudnienia. • Poznanie procedury zakładania własnej firmy i różnych form zatrudnienia. • Propagowanie zasad etycznych w gospodarce. • Kształtowanie postaw, które sprzyjają etycznym zachowaniom. • Doskonalenie analizowania własnych umiejętności (dobrych i słabych stron). • Doskonalenie najważniejszych umiejętności umożliwiających poprawne reagowanie na sytuacje kryzysowe na rynku pracy. • Świadome podejmowanie decyzji dotyczących przyszłości. AUTORZY: Piotr Krzesicki, Piotr Kur, Małgorzata Poręba 3 © Copyright by Wydawnictwa Szkolne i Pedagogiczne sp. z o.o., Warszawa 2015 Wiedza o społeczeństwie Gimnazjum • tworzenia i prezentacji referatów i krótkich wystąpień na forum klasy, • pracy z różnymi materiałami źródłowymi, próby ich interpretacji i wyciągania wniosków. Stosowanie głównie aktywnych metod pracy z uczniami nie oznacza rezygnacji z innych metod, na przykład wykładu czy samodzielnej pracy z tekstem, rozwijającej umiejętności: sekcjonowania materiału, streszczania, pozyskiwania określonych wiadomości. O wyborze optymalnej metody pracy zdecyduje ostatecznie nauczyciel, biorąc pod uwagę własne predyspozycje i charakter zespołu, z jakim przyjdzie mu współpracować. Należy podkreślić, że autorzy podstawy programowej postulują, aby 20% treści nauczania w ramach zajęć wiedzy o społeczeństwie było realizowanych metodą projektów uczniowskich. Ważne jest, aby każdy uczeń przynajmniej raz w roku szkolnym uczestniczył w grupowym projekcie. Dzięki tym działaniom uczniowie: • zdobywają wiedzę zgodną ze swoimi zainteresowaniami, • badają problem, poszukują praktycznych rozwiązań i uczą się skutecznie planować i realizować założone cele, • uczą się organizacji własnej pracy i współpracy z innymi, • przedstawiają publicznie efekty swojej pracy, doskonaląc umiejętność prezentacji. W pracy metodą projektów nie mniej ważna jest rola nauczyciela, która sprowadza się do następujących działań: • przekazanie najważniejszych informacji na temat tworzenia projektów i pomoc w zdobyciu umiejętności niezbędnych do ich realizacji, • przedstawienie propozycji tematów projektów lub pomoc w wypracowaniu własnego tematu, • pomoc w tworzeniu planu formy prezentacji i przedstawienie kryteriów oceniania projektu, • przeprowadzanie konsultacji z uczniami realizującymi projekt i kontrola poszczególnych etapów pracy nad projektem, • stworzenie optymalnych warunków do prezentacji projektu, jego omówienie i ocena. Ważnymi działaniami zmierzającymi do osiągnięcia zadanych celów jest indywidualizacja pracy z uczniem, rozumiana jako przyjęcie pewnego stylu pracy, pozwalającego na realizację zamierzeń ucznia z uwzględnieniem jego specyficznych możliwości. Ważną rolę odgrywa dobór różnych metod pracy z całym zespołem przy jednoczesnym zróżnicowaniu wymagań edukacyjnych w stosunku do każdego z uczniów. 1.5. Opis osiągania celów. Metody pracy Specyfika każdego przedmiotu powoduje, że opis osiągania celów edukacyjnych gimnazjalisty warto rozpocząć od charakterystyki wiedzy i umiejętności absolwenta szkoły podstawowej, którą można potraktować jako punkt wyjścia do wytyczania kolejnych celów realizowanych w ramach zadań szkoły. Uczeń, kończąc szkołę podstawową w zakresie nauk społecznych, powinien posiadać określony zakres zainteresowań, przejawiać postawę gotowości do podjęcia dalszego trudu kształcenia i wykazywać się dociekliwością w kontekście zainteresowań zjawiskami społecznymi. Jego postawa powinna się ujawniać w zadawaniu pytań, na przykład: „Dlaczego tak jest i czy mogłoby być inaczej?” i próbach poszukiwania na nie odpowiedzi. Absolwent szkoły podstawowej powinien wykazywać się także umiejętnością planowania własnych działań, gotowością do współpracy i ponoszenia współodpowiedzialności za efekty swoich decyzji. Istotnym elementem zmierzającym do osiągnięcia celów edukacyjnych jest odpowiedni dobór treści i sformułowanie na ich podstawie ściśle określonych wymagań edukacyjnych. Takie podejście zmierza do znalezienia optymalnych metod pracy z uczniem przez włączenie go w proces zdobywania nowych wiadomości i umiejętności. Umożliwia także uczniowi współdecydowanie – razem z nauczycielem – o podejmowanych działaniach edukacyjnych i ponoszeniu współodpowiedzialności za ich ostateczny efekt. Sposobem na podjęcie takiej współpracy powinno być jasne sformułowanie wymagań edukacyjnych. Uczeń, który w pełni świadomie pozna i zaakceptuje cel działania, jest bardziej skłonny do aktywnej i twórczej pracy, osiągnie tym samym lepsze wyniki w nauce. Niezwykle ważne w osiąganiu celów jest także stosowanie odpowiednich metod pracy. Podstawowymi metodami nabywania nowych wiadomości i umiejętności są te, które preferują aktywne uczestnictwo ucznia w lekcji. Wśród najbardziej polecanych metod należy wymienić: • dyskusję, • metodę projektów, • gry dydaktyczne z elementami dramy, • mapę skojarzeń, • metaplan, • dyskusję punktową, • debatę. Ponadto powinno się zachęcać uczniów do: • przeprowadzania wywiadów, ankiet, badań opinii publicznej, prób analizy i interpretacji różnych źródeł in­ formacji, • udziału w dużych projektach angażujących całą społeczność szkolną, np. wybory do samorządu szkolnego, a także w projektach typu „młodzi głosują”, „dni Europy”, 1.6. Metody oceny osiągnięć uczniów Ocenianie osiągnięć uczniów powinno z jednej strony mieścić się w ramach opracowanego przez każdą szkołę wewnątrzszkolnego systemu oceniania, z drugiej zaś powinno mieć wymiar oceny zewnętrznej dokonanej przez Centralną Komisję Egzaminacyjną. AUTORZY: Piotr Krzesicki, Piotr Kur, Małgorzata Poręba 4 © Copyright by Wydawnictwa Szkolne i Pedagogiczne sp. z o.o., Warszawa 2015 Wiedza o społeczeństwie Gimnazjum 4. Prace domowe: • ćwiczenia, • notatki, • własna twórczość, np. przygotowanie przemówienia, wywiadu, projektu, • indywidualne lub zespołowe opracowanie referatu, • prowadzenie prac badawczych i opracowanie ich wyników, • opracowanie informacji dotyczących bieżących zagadnień z różnych sfer społecznych, • przygotowanie, pod kierunkiem nauczyciela, zajęć tematycznych oraz ćwiczeń. 5. Aktywność na lekcji: • praca w grupie (organizacja pracy grupy, zaangażowanie, sposób prezentacji, efekty pracy), • aktywna praca indywidualna poprzez prezentację referatów, projektów itp. 6. Udział w konkursach przedmiotowych i projektach angażujących całą społeczność szkolną. Nauczyciel, korzystając z podanych propozycji, powinien uwzględnić specyfikę szkoły, a także inne uwarunkowania wynikające z jego metod pracy dydaktycznej, wziąć pod uwagę wszystkie sugestie dotyczące oceniania zawarte w tym programie. Ostateczny i szczegółowy kształt oceniania powinien zostać opracowany przez zespół przygotowujący wewnętrzny system oceniania. Optymalne wydaje się stosowanie tradycyjnych stopni szkolnych w skali 1–6. Ważne jest jednak, aby niezależnie od przyjętego systemu oceniania, uczniowie byli poinformowani o zakresie i kryteriach ocen oraz sposobach sprawdzania wiedzy i umiejętności. Przedstawienie wymagań i zasad oceny może być podstawą do formułowania pozytywnych zasad współpracy między nauczycielem a uczniem. Ważnym elementem oceny osiągnięć powinno być wyraźne określenie zasad współpracy w relacji nauczyciel – uczeń. Oceniając ucznia, powinno się brać pod uwagę stopień opanowania przez niego wiedzy i umiejętności, a także uwzględniać efektywność pracy nauczyciela i jego oddziaływań edukacyjnych w odniesieniu do poszczególnych osób. Postulat ten może być realizowany przez działania obej­ mujące: • określenie wymagań edukacyjnych w ramach poszczególnych działów programu nauczania i sporządzenie – z uwzględnieniem tych wymagań – opisu oczekiwanych osiągnięć ucznia w zakresie edukacji wiedzy o społe­ czeństwie; • jasne i wyraźne sformułowanie sposobów sprawdzania wiedzy i umiejętności; • sformułowanie systemu oceniania, w którym są zawarte zasady dotyczące kryteriów oceniania. Szczegółowy system formułowania wymagań edukacyjnych powinien zostać wypracowany przez każdego nauczyciela i stać się integralną częścią wewnątrzszkolnego systemu oceniania. Dlatego w tym programie opisano te osiągnięcia ucznia, które są postrzegane jako niezbędne do formułowania pełnych w ymagań edukacyjnych na poziomie gimnazjalnym. Wynikający z charakteru programu sposób sprawdzania umiejętności i wiedzy powinien być traktowany jako nierozerwalna część sytemu oceniania, który zmierza do wyraźnego określenia oczekiwań nauczyciela. Można tak uczynić, formułując i przekazując uczniowi informację o proponowanych formach sprawdzania kompetencji i sposobie ich oceny. Proponuje się następujące formy sprawdzania wiedzy i umiejętności: 1. Wypowiedzi ustne: • dyskusje, • przemówienia, prezentacje, • debaty z wykorzystywaniem argumentowania, syntezy, analizy, wnioskowania, komentarza. 2. P raca na projektem uczniowskim i ocena jego prezentacji. 3. Prace pisemne w klasie: • kartkówka – do 15 minut, materiał tylko z ostatniej lekcji, niezapowiedziana; • sprawdzian – czas trwania dowolny, materiał z 3–5 lekcji, zapowiedziany tydzień wcześniej i potwierdzony wpisem do dziennika; • praca klasowa – obejmuje większą partię materiału, zapowiedziana tydzień wcześniej i potwierdzona wpisem do dziennika; • testy różnego typu – zadania: otwarte, zamknięte, problemowe, wielokrotnego wyboru, sprawdzające znajomość materiału nauczania etapami; • prace semestralne – tworzone jako interdyscyplinarne sprawdziany kompetencji, konstruowane wspólnie z nauczycielami innych przedmiotów humanistycznych. 2. MATERIAŁ NAUCZANIA I OPIS SZCZEGÓŁOWYCH OSIĄGNIĘĆ UCZNIA Formułowanie materiału nauczania i osiągnięć gimnazjalisty następuje na podstawie analizy poszczególnych treści zawartych w podstawie programowej. Dzięki temu edukację w gimnazjum można traktować jako proces całościowy, mający korelację z podstawą programową i posiadający jednocześnie wyraźnie określony cel swoich działań – opis osiągnięć gimnazjalisty. Na podstawie tych założeń skonstruowano jednostki dydaktyczne obejmujące zakres tematyczny wynikający z podstawy programowej i osiągnięcia ucznia gimnazjum z zakresu wiedzy o społeczeństwie. Materiał ten może stanowić praktyczne narzędzie dydaktyczne, ponieważ całościowo ujmuje proces edukacji wiedzy o społeczeństwie w gimnazjum lub być punktem wyjścia do opracowania przez każdego, nauczyciela specyficznego rozkładu treści nauczania. AUTORZY: Piotr Krzesicki, Piotr Kur, Małgorzata Poręba 5 © Copyright by Wydawnictwa Szkolne i Pedagogiczne sp. z o.o., Warszawa 2015 Wiedza o społeczeństwie Gimnazjum • analizować przyczyny powstawania prostych konfliktów interpersonalnych i podejmować próby ich rozwiązania, • wymieniać zasady współdziałania w sprawach publicznych, • podejmować próby działań społecznych na forum społeczności szkolnej związanych z własnymi zainteresowaniami, • opisywać najważniejsze zasady działania społeczeństwa obywatelskiego i instytucji samorządowych, • podejmować próby załatwiania prostych spraw urzę­ dowych, • opisać najważniejsze zasady demokratyczne i posługiwać się nimi, • wyrażać własne opinie o totalitaryzmie i autorytaryzmie, • orientować się w najważniejszych zagadnieniach sceny politycznej, • prezentować postawę tolerancji w stosunku do innych narodów i mniejszości narodowych, • podać najważniejsze zasady związane z wyborami, • rozpoznawać zachowania nieetyczne w życiu społecznym i politycznym i wyrażać o nich własne opinie, • wymienić podstawowe zasady ustroju Rzeczypospolitej Polskiej i zadania władzy ustawodawczej, wykonawczej oraz sądowniczej, • prezentować postawę patriotyzmu w odniesieniu do Ojczyzny i społeczeństwa, • wymienić i stosować prawa i obowiązki zapisane w konstytucji, • scharakteryzować i stosować najważniejsze zasady gospodarki wolnorynkowej, • kształcić umiejętności wykonywania najważniejszych operacji pieniężnych, • podać oczekiwania współczesnego rynku pracy, • propagować zasady etyczne w gospodarce i pracy zawodowej. Układ treści programu ma holistyczny charakter, co pozwala uczniowi poznawać zjawiska od najbliższych jego osobie po zagadnienia bardziej skomplikowane i abstrakcyjne. Dlatego proponujemy następującą kolejność działów tematycznych: I. Człowiek i społeczeństwo II. Być uczniem, być obywatelem III. W świecie mediów i informacji IV. Samorząd terytorialny V. Państwo i władza demokratyczna VI. Aktywność polityczna VII. Ustrój Rzeczypospolitej VIII. Polska, Europa i współczesny świat IX. Przedsiębiorczość i aktywność zawodowa X. Współczesna gospodarka Szczegółowy opis poszczególnych działów tematycznych podano w planie wynikowym. 3. OPIS UMIEJĘTNOŚCI ABSOLWENTA GIMNAZJUM KOŃCZĄCEGO EDUKACJĘ Z ZAKRESU WIEDZY O SPOŁECZEŃSTWIE Uczeń kończący edukację z przedmiotu wiedza o społeczeństwie powinien: • wykorzystywać informacje do opracowywania własnych tekstów, • odczytywać informacje z różnych źródeł, • posługiwać się swobodnie różnymi mediami, mając świadomość płynących stąd zagrożeń i manipulacji, AUTORZY: Piotr Krzesicki, Piotr Kur, Małgorzata Poręba 6 © Copyright by Wydawnictwa Szkolne i Pedagogiczne sp. z o.o., Warszawa 2015
