Popyt na pieniądz Podaż pieniądza

Makroekonomia
Pieniądz
Polityka monetarna
Opracowała: dr inż. Magdalena Węglarz
Plan prezentacji
1.Istota i funkcje budżetu państwa
2.Zasoby pieniądza
3.Koszt posiadania pieniądza
4.Popyt na pieniądz
5.Funkcje banków i kreacja pieniądza
6.Bank Centralny
7.Podaż pieniądza
2
Polityka państwa
Polityka państwa
• Polityka fiskalna (budżetowa)
• Polityka monetarna (pieniężna)
3
Zasoby pieniądza
Podstawowym agregatem pieniężnym w makroekonomii jest
M1. Nazywa się go też pieniądzem transakcyjnym.
W rozważaniach teoretycznych ekonomiści przez pieniądz
rozumieją najczęściej gotówkę oraz salda na bankowych
rachunkach na żądanie (np. a vista). W praktyce w każdym
kraju funkcjonują szersze definicje pieniądza obejmujące
różne składniki aktywów finansowych, czyli przyjmujące
różne miary ilościowe zasobów pieniądza.
4
Zasoby pieniądza
W Stanach Zjednoczonych na M1 składają się:
• Pieniądz gotówkowy – to monety i banknoty znajdujące
się poza systemem bankowym. Stanowi połowę całego
M1.
• Rachunki bieżące – pieniądze zgromadzone w
depozytach bankowych i innych instytucjach finansowych,
na które można wystawić czek i wycofać je na żądanie.
5
Zasoby pieniądza
W Wielkiej Brytanii wyodrębnia się następujące miary
zasobów pieniądza: M0, M1, M2, M3, M4 i M5.
M0 jest najwęższą miarą zasobów pieniądza. Agregat ten
obejmuje pieniądze będące w obiegu oraz pogotowie
kasowe banków komercyjnych i ich wkłady gotówkowe w
banku centralnym.
Zasoby M0 są określane jako baza monetarna lub pieniądz
wielkiej mocy.
6
Zasoby pieniądza
Następny agregat, określany jako M1, obejmuje pieniądze
będące w obiegu oraz wkłady bankowe na żądanie sektora
prywatnego. Depozyty te w każdej chwili i bez ograniczeń
mogą być wycofane z banku do regulowania bieżących
płatności.
Agregat M1 traktowany jest jako podstawowa miara
pieniądza w roli środka płatniczego.
Kolejne miary zasobów pieniądza mają coraz szersze
znaczenie (wkłady terminowe prywatne, wkłady sektora
publicznego, wkłady i udziały towarzystw ubezpieczeniowych, bony skarbowe, obligacje, papiery wartościowe).
7
Zasoby pieniądza
W Polsce, wg zasad NBP, wyodrębnia się miary pieniądza:
M0 - baza monetarna - pieniądz gotówkowy oraz wielkość
pieniądza rezerwowego banku centralnego
Agregat M1 obejmuje pieniądz gotówkowy w obiegu (tj.
poza kasami banków), depozyty złotowe (na żądanie i
oszczędnościowe) gospodarstw domowych oraz depozyty
złotowe przedsiębiorstw na żądanie.
Agregat M2 obejmuje również depozyty terminowe
gospodarstw domowych i przedsiębiorstw.
Począwszy od marca 2002 r. szeroki pieniądz M3 stał się
podstawową kategorią analityczną i publikacyjną dla
podaży pieniądza w Polsce.
8
Zasoby pieniądza
Wszędzie M1 dotyczy pieniądza ujmowanego w charakterze
środka wymiany. M2 odzwierciedla zasób pieniądza
reprezentujący siłę nabywczą społeczeństwa. Szersze
agregaty obejmują w coraz większym stopniu salda nie
transakcyjne.
Pieniądz gotówkowy jest tylko niewielką częścią ogólnych
zasobów pieniężnych w gospodarce.
9
Zasoby pieniądza
10
Koszt posiadania pieniądza
Przechowywanie bogactwa w formie pieniądza kosztuje.
Przy obliczaniu tego kosztu trzeba uwzględnić straty
wynikające z utraconych dochodów, jakie wiążą się z
alternatywnymi formami przechowywania bogactwa (np. w
formie obligacji), które to straty należałoby następnie
pomniejszyć o dochód związany z posiadaniem pieniądza.
Alternatywną lokatą do pieniędzy trzymanych w szufladzie
są obligacje państwowe, które przynoszą stały
zagwarantowany przez państwo dochód w formie odsetek.
11
Koszt posiadania pieniądza
Jeśli nominalną stopę oprocentowania oznaczymy przez r, to
w warunkach inflacji należy brać pod uwagę realna stopę
oprocentowania, czyli stopę nominalną pomniejszoną o
stopę inflacji π0.
W porównaniu z obligacjami państwowymi przechowywanie
pieniędzy w szufladzie nie przynosi właścicielowi żadnego
dochodu, a w okresie inflacji przynosi mu straty, wyrażone
stopą inflacji.
12
Koszt posiadania pieniądza
Koszt przechowywania bogactwa w formie pieniądza Km
jest równy różnicy realnej stopy oprocentowania obligacji
(dochód posiadacza obligacji) i realnego dochodu posiadacza
gotówki (- π0):
K m  r   0     0   r
Oczekiwany koszt posiadania pieniądza jest równy
nominalnej stopie procentowej.
13
Popyt na pieniądz
Popyt na pieniądz jest to ilość pieniądza na jaką istnieją
zapotrzebowanie zgłaszane przez podmioty gospodarcze.
W rozważaniach jeśli mówimy o pieniądzu, to mamy na myśli
gotówkę plus depozyty w bankach, które można w każdej
chwili zamienić na gotówkę.
Popyt na pieniądz wiąże się głównie z obsługą procesu
wymiany dóbr, z realizacją pewnych płatności i operacji oraz
przewidywaniami i zachowaniami ludzi.
14
Popyt na pieniądz
Wielkość popytu na pieniądz zależy od:
• wielkości produkcji różnych dóbr,
• liczba zawieranych transakcji,
• przeciętny poziom cen produktów i usług,
• nominalna i realna stopa oprocentowania środków
pieniężnych,
• koszt posiadania pieniądza oraz
• koszt zmiany jednych aktywów na inne.
15
Popyt na pieniądz
Podaż pieniądza jest to ilość pieniądza wprowadzanego do
obiegu.
Podaż pieniądza podlega regulacji państwa. Państwo ma
istotny wpływ zwłaszcza za pośrednictwem banku
centralnego oraz różnych agend i instytucji rządowych, na
wielkość emisji pieniądza, formy, w jakich pieniądz jest
emitowany oraz cele, które dzięki kolejnym emisjom
zamierza się osiągnąć.
16
Popyt na pieniądz
Ilościowa teoria pieniądza (Fisher) – równanie wymiany
(obie strony mierzą globalna wartość transakcji w okresie)
M V  P  Q
gdzie
M – ilość pieniądza w obiegu w ujęciu nominalnym,
V – szybkość obiegu pieniądza
P – przeciętny poziom cen produktów i usług (dla wszystkich
transakcji,
Q – liczba transakcji zawartych w danym okresie
17
Popyt na pieniądz
Zakładając, że:
1. podaż pieniądza jest określana przez bank centralny,
2. liczba transakcji (Q) w danym (krótkim) okresie jest stała,
bo gospodarka zapewnia pełne zatrudnienie (podejście
klasyczne),
3. szybkość obiegu pieniądza (V) jest stała, co jest związane
z uwarunkowaniami gospodarczymi, np. terminy wypłat,
otrzymujemy, że przeciętny poziom cen w gospodarce
jest proporcjonalny do nominalnego zasobu pieniądza
w obiegu.
18
Popyt na pieniądz
Motywy zgłaszania popytu na pieniądz wg Keynesa: motyw
transakcyjny, motyw przezornościowy, motyw spekulacyjny.
Popyt transakcyjny wiąże się z posiadaniem pieniądza w
celu realizacji przewidywanych zakupów dóbr i usług.
Popyt przezornościowy wiąże się z posiadaniem pieniądza
w celu realizacji nieoczekiwanych zakupów dóbr i usług.
Popyt spekulacyjny wiąże się z posiadaniem pieniądza w
nadziei na przyszłe dochody wynikające ze spadku cen
alternatywnych, w stosunku do pieniądza, aktywów oraz
innych okazji do korzystnych lokat.
19
Popyt na pieniądz
Motyw transakcyjny i przezornościowy wyjaśniają popyt na
pieniądz w roli środka cyrkulacji oraz środka płatniczego.
Natomiast motyw spekulacyjny wyjaśnia popyt na pieniądz w
roli środka przechowywania bogactwa.
Istotne znaczenie z punktu widzenia transakcyjnego
popytu na pieniądz ma rozbieżność między terminami
otrzymywania dochodów a terminami dokonywania
płatności. Nieregularność wypłat utrudnia regularność
zakupów i zwiększa transakcyjny popyt na pieniądz.
Wg Keynesa zwyczaje płatnicze są stabilne, a transakcyjny
popyt na pieniądz zależy bezpośrednio od dochodu
narodowego.
20
Popyt na pieniądz
W analizach przezornościowego popytu na pieniądz
zauważono zależność, że im wyższy poziom dochodu, tym
większa skłonność do trzymania pieniądza w celu
zabezpieczenia się przed nieoczekiwanymi wydatkami.
Można argumentować, że na przezornościowy popyt na
pieniądz ma wpływ stopa procentowa, która wyraża
alternatywny koszt trzymania pieniędzy. Przy wzroście stopy
procentowej gospodarstwa domowe będą skłonne
zredukować swoje zasoby pieniądza trzymane w związku z
motywem przezornościowym.
21
Popyt na pieniądz
W analizach przyjęło się pomijać wpływ stopy procentowej na
przezornościowy popyt i uwzględnianie jej w kontekście
popytu spekulacyjnego. Pozwala to zintegrować popyt
przezornościowy z popytem transakcyjnym (włączyć p.
przezornościowy do transakcyjnego).
Zatem popyt transakcyjny (Ltr) jest funkcją nominalnego
dochodu, który można przedstawić jako iloczyn średniego
poziomu cen (P) i realnego dochodu narodowego (Y).
Ltr  f P  Y 
22
Popyt na pieniądz
Łączny popyt na pieniądz (L) jest sumą popytu
transakcyjnego i spekulacyjnego i zależy głównie od
nominalnego dochodu narodowego i nominalnej stopy
procentowej:

L  f P Y , r



Popyt na pieniądz rośnie, gdy rośnie nominalny dochód
narodowy, a maleje gdy rośnie nominalna stopa procentowa.
23
Popyt na pieniądz
Podsumowując, nominalny popyt na pieniądz zależy
przede wszystkim od:
• poziomu cen – im wyższy poziom cen tym wyższy
nominalny popyt,
• realnego dochodu narodowego – im wyższy dochód tym
wyższy popyt nominalny,
• stopy procentowej – im wyższa stopa tym niższy nominalny
popyt.
24
Popyt na pieniądz
Neoilościowa teoria pieniądza (Friedman) – koncepcja
monetarystyczna, gdzie pieniądz jest traktowany jako jedna
z wielu form przechowywania bogactwa.
Czynniki mające wpływ na popyt:
• całkowite bogactwo, jakim ludzie dysponują włącznie z
kapitałem ludzkim – im większe bogactwo tym większy
popyt,
• oczekiwane stopy zwrotu – im wyższe stopy, wyrażające
alternatywny koszt trzymania pieniądza, tym mniejszy
popyt.
Miarą całkowitego bogactwa jest dochód permanentny.
25
Funkcje banków
Do podstawowych funkcji banków należą:
• przyjmowanie zwrotnych wkładów pieniężnych (depozytów)
w zamian za odsetki,
• świadczenie usług finansowych związanych z obiegiem
pieniądza jako środka cyrkulacji i środka płatniczego,
• udzielanie kredytów,
• kreowania pieniądza.
26
Funkcje banków
Duży wpływ na deponowanie pieniędzy w bankach ma
porównanie wysokości stopy procentowej ze stopą inflacji.
Jeżeli stopa procentowa przewyższa stopę inflacji
otrzymujemy dodatnią realną stopę procentową.
Ważną funkcją banków jest obsługa rozliczeń finansowych i
obiegu pieniądza między różnymi podmiotami życia
gospodarczego.
Natomiast udzielając kredytu bank ponosi ryzyko związane z
nie spłacaniem rat.
27
Funkcje banków
W zależności od przedmiotu pożyczki wyróżniamy:
• kredyt towarowy (kupiecki, handlowy) – występuje
wówczas gdy normalna transakcja kupna sprzedaży
przekształca się w stosunek kredytowy ze względu na
odroczenie terminu spłaty; jest to kredyt krótkoterminowy;
• kredyt pieniężny – polega na udzieleniu przez wierzyciela
pożyczki pieniężnej w zamian za określone odsetki.
28
Funkcje banków
Kredyty są ważnym źródłem finansowania działalności
gospodarczej. Z punktu widzenia przeznaczenia udzielane
firmom kredyty można podzielić na kredyty obrotowe i
inwestycyjne.
Kredyty obrotowe przeznaczone są na finansowanie
bieżących potrzeb związanych z prowadzona działalnością
gospodarczą. Są to kredyty krótko i średnioterminowe.
Kredyty inwestycyjne udzielane są na długie terminy i
przeznaczane na powiększenie środków trwałych firmy.
Działalność kredytowa wiąże się z ryzykiem.
29
Kreacja pieniądza
Udzielając kredytów banki muszą utrzymywać określoną
ilość swoich rezerw w postaci gotówki lub innych płynnych
aktywów. Związane jest to z regulowaniem działalności
banków przez państwo (za pośrednictwem banku
centralnego) w celu ograniczenia niebezpieczeństwa
niewypłacalności banków i zwiększenia zaufania
społeczeństwa do systemu bankowego.
Bank centralny określa stopę rezerw obowiązkowych, tzn.
minimalny stosunek rezerw gotówkowych do wkładów w
bankach komercyjnych.
30
Kreacja pieniądza
Mechanizm kreacji pieniądza
Do banku A wpłacono gotówkę w wysokości 1000 zł. Stopa
rezerw obowiązkowych (zro) wynosi 20%. Oznacza to, że
gotówka wpłacona do banku A tworzy możliwość kredytu,
czyli kreacji podaży pieniądza, w wysokości 800 zł.
Pożyczkobiorca X cały swój kredyt przeznacza na zakup
maszyn i urządzeń u przedsiębiorcy Y, który wszystkie
przychody z tej transakcji umieszcza w banku B.
Nowy depozyt przy założeniu rezerw obowiązkowych
stwarza bankowi możliwość udzielenia kredytu na kwotę 640
zł (800 zł – 20% ∙ 800zł).
31
Kreacja pieniądza
Mechanizm kreacji pieniądza
Jeśli kredyt ten w całości trafi do banku C, to stworzy on
możliwość dalszej kreacji pieniądza w wysokości 512 zł.
O tym jaka będzie podaż pieniądza bankowego wywołana
pojawieniem się depozytu pierwotnego (1000 zł) decyduje
współczynnik kreacji depozytów. Stanowi on odwrotność
stopy rezerw obowiązkowych banków i informuje ile razy
zwiększy się suma depozytów bankowych w wyniku
pojawienia się depozytu pierwotnego.
k dp
1

z ro
32
Kreacja pieniądza
Mechanizm kreacji pieniądza
Banki
Wkłady
pieniężne
Rezerwy
obowiązkowe
Rezerwy
nadobowiązkowe
A
1000
200
800
B
800
160
640
C
640
128
512
D
512
103
409
E
409
82
327
F
327
65
262
Pozostałe banki
1312
262
1050
System bankowy
5000
1000
4000
33
Kreacja pieniądza
34
Stopa procentowa
Oprocentowanie [%]
Obowiązujące od dnia
Stopa referencyjna
24,00
15,50
5,50
4,00
4,25
3,25
3,00
26.02.1998
10.12.1998
28.04.2005
1.03.2006
26.04.2007
7.03.2013
8.05.2013
Stopa lombardowa
27,00
20,00
7,00
5,50
5,75
4,75
4,50
26.02.1998
10.12.1998
28.04.2005
1.03.2006
26.04.2007
7.03.2013
8.05.2013
Stopa depozytowa NBP
4,00
2,50
2,75
1,75
1,50
28.04.2005
1.03.2006
26.04.2007
7.03.2013
8.05.2013
Stopa redyskonta weksli
6,00
4,25
4,50
3,50
3,25
28.04.2005
1.03.2006
26.04.2007
7.03.2013
8.05.2013
Podstawowe stopy procentowe NBP w latach 1998-2015
Kreacja pieniądza
W rzeczywistości współczynnik kreacji depozytów będzie
niższy, zatem wielkość kreowanego pieniądza będzie
niższa ponieważ:
1. Stopa rezerw utrzymywanych przez banki komercyjne (zr)
jest zazwyczaj wyższa od stopy rezerw obowiązkowych.
2. Kredyty udzielane przez banki nie są w całości
przekształcane w depozyty bankowe, tylko część
uzyskanych kredytów wraca do systemu bankowego.
37
Bank centralny
Bank centralny zwany bankiem emisyjnym i bankiem
banków ma pozycję nadrzędną w stosunku do pozostałych
banków, wpływa na ich działalność oraz jest odpowiedzialny
za prowadzenie bieżącej polityki pieniężnej państwa.
38
Bank centralny
Bank centralny oddziałuje na podaż pieniądza poprzez:
• zmiany stopy rezerw obowiązkowych,
• zmiany stopy dyskontowej,
• operacje otwartego rynku.
39
Bank centralny
Określenie stopy rezerw obowiązkowych polega na
ustaleniu minimalnego stosunku rezerw w gotówce w kasie
banku i rezerw w banku centralnym do ogólnej sumy
wkładów zgromadzonych w banku.
Przyczyny wprowadzenia rezerw obowiązkowych:
• zapewnienie wypłacalności banków komercyjnych i
utrzymanie płynności,
• konieczność regulowania podaży pieniądza w gospodarce
poprzez kontrolowanie zdolności do kreowania pieniądza
bankowego przez banki komercyjne.
40
Bank centralny
Podwyższenie stopy rezerw obowiązkowych:
• ogranicza możliwości ekspansji kredytowej banków,
• obniża potencjalne zyski banków komercyjnych,
• mobilizuje banki komercyjne do ściągania wierzytelności od
dłużników,
• zachęca banki komercyjne do sprzedaży papierów
wartościowych w celu uzupełnienia rezerw obowiązkowych.
Oznacza to obniżenie mnożnika pieniężnego, zmniejszenie
podaży pieniądza w gospodarce, zmniejszenie dopływu
pieniądza do przedsiębiorstw i ograniczenie wydatków
inwestycyjnych i konsumpcyjnych → spadek aktywności
41
gospodarczej.
Bank centralny
Do odwrotnych skutków prowadzi obniżenie stopy rezerw
obowiązkowych. Mnożnik kreacji pieniądza rośnie, zatem
wzrasta podaż pieniądza w obiegu. Dzięki kredytom rośną
dochodu oraz popyt przedsiębiorstw, co prowadzi do wzrostu
aktywności gospodarczej.
42
Bank centralny
Stopa redyskontowa jest stopą procentowa pobieraną
przez bank centralny od pożyczek udzielanych bankom
komercyjnym.
Im bardziej przewyższa ono oprocentowanie rynkowe, tym
więcej gotówki utrzymują w pogotowiu banki komercyjne,
bojąc się , że przypadkowa fluktuacja liczby zgłaszających
się po nią klientów zmusi je do zaciągnięcia drogiego
kredytu w banku centralnym.
Zmiany stopy redyskontowej wpływają na wysokość
stosunku rezerw gotówki w banku do wielkości wkładów na
żądanie i w efekcie na podaż pieniądza.
43
Bank centralny
Wysokość stopy redyskontowej wpływa na wielkość
pożyczek zaciąganych przez banki komercyjne w banku
centralnym.
Wzrost stopy redyskontowej zmniejsza wartość
redyskontowanych weksli i podnosi koszt kredyty, prowadzi
to do spadku rezerw banków komercyjnych i ogranicza ich
działalność kredytową.
Gdy stopa redyskontowa jest obniżona spadek kosztu
kredytu skłania banki do sprzedawania większej liczby
weksli bankowi centralnemu. Wzrastają rezerwy banków
komercyjnych co prowadzi do zwiększenia liczby kredytów.
Rośnie podaż pieniądza w gospodarce.
44
Bank centralny
Operacje otwartego rynku polegają na sprzedaży lub
zakupie papierów wartościowych. Skarb państwa emituje
papiery wartościowe o różnym terminie wykupu, np.
kilkumiesięczne weksle skarbowe, roczne obligacje czy
skrypty wieczyste. Transakcjami kupna sprzedaży papierów
wartościowych zajmuje się bank centralny.
W tym przypadku bank centralny bezpośrednio wpływa na
rozmiary podaży pieniądza w gospodarce. Sprzedaż
papierów wartościowych prowadzi do zmniejszenia
pieniądza w obiegu (spadku podaży pieniądza). Skupując
papiery wartościowe bank zwiększa podaż pieniądza na
rynku.
45
Bank centralny
Operacje otwartego rynku są najczęściej stosowanym, dość
elastycznym i skutecznym instrumentem polityki
pieniężnej.
Bank centralny podejmuje decyzje o zakupie lub sprzedaży
papierów wartościowych w sytuacji, gdy uważa, że jego
interwencja na rynku finansowym jest niezbędna, np.
skupuje weksle skarbowe w celu zwiększenia podaży
pieniądza na rynku i pobudzenia aktywności gospodarczej.
46
Bank centralny
Polityka ekspansywna polega na:
• obniżeniu stopy rezerw obowiązkowych,
• obniżeniu stopy redyskontowej,
• skupie papierów wartościowych przez bank centralny.
(zwiększenie podaży w celu pobudzenia aktywności)
47
Bank centralny
Polityka restrykcyjna polega na:
• podniesieniu stopy rezerw obowiązkowych,
• podniesieniu stopy redyskontowej,
• sprzedaży papierów wartościowych przez bank centralny.
(ograniczenie podaży i zmniejszenie aktywności)
48
Podaż pieniądza
Mnożnik pieniężny jest to stosunek podaży pieniądza (M) do
tzw. bazy monetarnej (Bm), oznaczymy go jako:
M
mm 
Bm
Podaż pieniądza (M) jest to suma gotówki w obiegu (Mg)
oraz wkładów na żądanie (Md) w systemie bankowym,
natomiast baza monetarna to suma gotówki w obiegu oraz
rezerw gotówkowych systemu bankowego (Mr):
mm 
Mg  Md
Mg  Mr
49
Podaż pieniądza
Stosunek Mg/Md wyraża ubytek gotówki z systemu
bankowego, stopień ubytku oznaczmy symbolem um (stopa
ubytku gotówki z systemu bankowego. Natomiast stosunek
Mr/Md jest stosunkiem całkowitych rezerw banków do
depozytów (stopa całkowitych rezerw banków).
um  1
mm 
um  zr
50
Podaż pieniądza
Przekształcając równanie mnożnikowe otrzymujemy formułę
podaży pieniądza:
M  mm  Bm
Wynika z niego, że podaż pieniądza zależy wprost
proporcjonalnie od wysokości mnożnika pieniężnego oraz
od wielkości bazy monetarnej.
Ponadto wysokość mnożnika zależy od wysokości dwóch
stóp stopy ubytku gotówki z systemu bankowego (um) oraz
stopy całkowitych rezerw bankowych (zr).
Im wyższe te stopy tym niższy jest mnożnik.
51
Podaż pieniądza
Czynniki determinujące podaż:
1. Podaż pieniądza zależy wprost proporcjonalnie od bazy
monetarnej, na która ma wpływ bank centralny.
2. Podaż pieniądza zależy od stopy ubytku gotówki z
systemu bankowego (um), która jest poza kontrolą banku
centralnego i zależy od zwyczajów ludności.
3. Istotny wpływ na wielkość podaży ma wysokość stopy
rezerw obowiązkowych (zro), która znajduje się pod
kontrolą banku centralnego. Zwiększenie stopy ogranicza
możliwość kreacji pieniądza i zmniejsza jego podaż.
52
Podaż pieniądza
Czynniki determinujące podaż:
4. Podaż zależy od stopy procentowej (r), im wyższa ta stopa
tym wyższe koszty utrzymania rezerw dobrowolnych,
niższy poziom rezerw i większa podaż.
Powyższe zależności można ująć w następującej formie:


M  f  um , z ro , r   Bm
 

53