Streszczenie pracy doktorskiej (j.polski)

Streszczenie pracy doktorskiej Mgr Aleksandra Jakubowskiego /j.polski/pt: ,,Właściwość
rzeczowa sądów administracyjnych w świetle standardu konstytucyjnego”
Przedmiotem dysertacji jest zagadnienie standardu konstytucyjnego kognicji sądów
administracyjnych, to jest podstaw i determinant ich właściwości rzeczowej, jakie wyłaniają się z
przepisów obowiązującej ustawy zasadniczej. Standard ten determinuje zarówno uszczegółowienie
wskazanej właściwości w aktach niższego rzędu niż Konstytucja, jak również wykładnię przepisów
tych aktów. Warunkuje on realizację praw i obowiązków jednostek w kontaktach z administracją
publiczną, a jednocześnie zapewnienie w tej sferze praworządności. Stąd analizowana materia wiąże
się z tak podstawowymi problemami jak urzeczywistnienie idei państwa prawnego, prawa do sądu
czy zasady podziału władz.
Do badań wykorzystano analizę krytyczną (metodę analizy i krytyki piśmiennictwa i
ustawodawstwa), metodę historyczną, metodę dogmatyczną, metodę empiryczną (case study,
metoda indywidualnych przypadków). Ponadto praca zawiera rozdział będący wynikiem badań
prawnoporównawczych.
W pracy określono konstytucyjne determinanty właściwości rzeczowej sądów administracyjnych,
dzieląc je na determinanty pośrednie i bezpośrednie. Do pierwszej grupy zaliczają się przepisy
Konstytucji, które nie dotyczą wprost sądownictwa administracyjnego, ale zawierają normy prawne,
których realizacja wiąże się z działaniem administracji. Zatem mechanizm ustalania właściwości
rzeczowej sądów administracyjnych za pomocą determinant pośrednich polega na zbadaniu, czy w
sprawach, których przedmiot dotyczy określonych wyżej norm konstytucyjnych, sprawowanie
wymiaru sprawiedliwości przez sąd administracyjny gwarantuje pełniejsze (efektywniejsze)
urzeczywistnienie tych norm niż gdyby wymiar ten był sprawowany przez sąd powszechny. W razie
pozytywnej odpowiedzi na tak ujęte zagadnienie, sprawy takie powinny być poddane kontroli sądów
administracyjnych.
Do bezpośrednich determinant właściwości rzeczowej sądów administracyjnych, poddanych
w pracy szczegółowej analizie, zaliczono z kolei przepisy określające wprost rolę, miejsce i kształt
sądownictwa administracyjnego względem sądów powszechnych i Trybunału Konstytucyjnego oraz
pozostałych władz (preambuła, art. 10, art. 173, art. 175 ust. 1, art. 176 ust. 2, art. 177, art. 184, art.
188, art. 189 Konstytucji), jak również przepisy gwarantujące dostęp do sądu (art. 45 ust. 1, art. 77
ust. 2, art. 165 ust. 2 Konstytucji). Stwierdzono możliwość bezpośredniego stosowania tych
przepisów przez sądy administracyjne przy orzekaniu o swojej właściwości.
Konstytucyjny standard właściwości rzeczowej sądów administracyjnych oparty jest na charakterze
stosunku prawnego wymagającego ich kontroli – tj. na stosunku administracyjnym, którego cechą
jest nierównorzędność stron – nie zaś na prawnych formach działania administracji, jak w modelu
austriackim. Nie wyklucza to poddania właściwości rzeczowej sądów administracyjnych działań
administracji przybierających formy cywilnoprawne – na wzór francuski – ale taki zabieg nie jest
jednak wymagany.
Badania nad delimitacją konstytucyjnej właściwości rzeczowej sądów administracyjnych od sądów
powszechnych doprowadziły wreszcie do wniosku o istnieniu sześciu dyrektyw w tym aspekcie:
normatywnej, efektywności, ochrony, zachowania kompetencji, fachowości i ekonomicznej
Stosowanie tych dyrektyw wymaga uwzględnienia modelu orzeczniczego poszczególnych sądów.
Dlatego w pracy analizie poddano to, w jakim zakresie sądy administracyjne mogą orzekać
merytoryczno-reformatoryjnie zamiast kasatoryjnie.
W konkluzji pracy sformułowano wniosek, że standard konstytucyjny wymaga, aby właściwość
rzeczowa sądów administracyjnych obejmowała wszelkie formy działania lub bezczynności
podmiotów administracji publicznej, których skutki nie zawierają się wyłącznie w sferze relacji
wewnętrznych tej administracji, lecz władczo wpływają na sytuację jednostki. Zasada ta nie znajduje
zastosowania, jeśli prawodawca w sposób jednoznaczny zakwalifikował tego rodzaju sprawy do
właściwości rzeczowej sądów powszechnych rozstrzygających wówczas bezpośrednio sprawę
administracyjną za podmiot administracji publicznej, bądź przypisał je do właściwości Trybunału
Konstytucyjnego. Możliwe jest również wyłączenie przez ustawodawcę z zakresu kontroli sądowej
spraw, których przedmiot dotyczy wyłącznie cudzoziemców, bądź niedojrzałych do kontroli. Takie
podejście odpowiada zasadniczo rozwiązaniom przyjętym w systemie niemieckim.