Finanse w Konstytucji RP

advertisement
W Konstytucji finansom poświęcony jest
rozdział X „Finanse publiczne”, ale ponadto do
kwestii finansowych mają zastosowanie takie
przepisy powiązane, jak: art. 2, 4, 15 ust. 2, art. 20,
22, 31 ust. 3, art. 71, 95 ust. 2, art. 98, 146 ust. 4 pkt
4, 5, 6, art. 167, 168 i 240.
Prof. dr hab. Henryk Dzwonkowski
Kierownik Katedry Prawa Finansowego WPIA UŁ
www.poltax.pl
1. Środki finansowe na cele publiczne są gromadzone i wydatkowane w
sposób określony w ustawie.
2. Nabywanie, zbywanie i obciążanie nieruchomości, udziałów lub akcji
oraz emisja papierów wartościowych przez Skarb Państwa, Narodowy
Bank Polski lub inne państwowe osoby prawne następuje na zasadach i w
trybie określonych w ustawie.
3. Ustanowienie monopolu następuje w drodze ustawy.
4. Zaciąganie pożyczek oraz udzielanie gwarancji i poręczeń finansowych
przez państwo następuje na zasadach i w trybie określonych w ustawie.
5. Nie wolno zaciągać pożyczek lub udzielać gwarancji i poręczeń
finansowych, w następstwie których państwowy dług publiczny
przekroczy 3/5 wartości rocznego produktu krajowego brutto. Sposób
obliczania wartości rocznego produktu krajowego brutto oraz
państwowego długu publicznego określa ustawa.
Prof. dr hab. Henryk Dzwonkowski
Kierownik Katedry Prawa Finansowego WPIA UŁ
www.poltax.pl
Artykuł 216 Konstytucji RP to przepis o
charakterze modelowym i ogólnym, który
wymaga, aby węzłowe dziedziny publicznej
działalności
finansowej
były
normowane
ustawami
oraz
wyznacza
wskaźnik
bezpieczeństwa finansowego państwa.
Prof. dr hab. Henryk Dzwonkowski
Kierownik Katedry Prawa Finansowego WPIA UŁ
www.poltax.pl
W teorii przyjmuje się, że z przedmiotowego
punktu widzenia na finanse publiczne składają się:
finanse państwa, finanse zakładów publicznych,
operacje banku centralnego oraz finanse
jednostek
samorządu
terytorialnego.
W
konsekwencji należy przyjąć, że we wszystkich
tych dziedzinach obowiązuje ustawowa forma
regulacji prawnej.
Prof. dr hab. Henryk Dzwonkowski
Kierownik Katedry Prawa Finansowego WPIA UŁ
www.poltax.pl
Ustawowej formy wymaga więc:
1) finansowanie bezzwrotne, czyli gromadzenie i
wydatkowanie środków finansowych na cele
publiczne;
2) działalność finansowa w sferze majątkowej;
3) monopole państwowe;
4) wydatkowanie zwrotne (pożyczki) oraz
gwarancje i poręczenia, które nie mogą przekroczyć
określonego limitu.
Prof. dr hab. Henryk Dzwonkowski
Kierownik Katedry Prawa Finansowego WPIA UŁ
www.poltax.pl
Zdaniem Trybunału Konstytucyjnego, „art. 216
Konstytucji wręcz obliguje do ustawowego
uregulowania
problemów
związanych
z
wydatkowaniem środków finansowych na cele
publiczne” i jest potwierdzeniem „kompetencji
ustawodawcy do kształtowania systemu finansów
publicznych”.
Wyr. TK z 15.4.2002 r., K 23/01, OTK-A 2002, Nr 2,
poz. 19; Wyr. TK z 16.3.1999 r., K 35/98, OTK 1999, Nr
3, poz. 37.
Prof. dr hab. Henryk Dzwonkowski
Kierownik Katedry Prawa Finansowego WPIA UŁ
www.poltax.pl
Nakładanie podatków, innych danin
publicznych, określanie podmiotów, przedmiotów
opodatkowania i stawek podatkowych, a także
zasad przyznawania ulg i umorzeń oraz kategorii
podmiotów zwolnionych od podatków następuje
w drodze ustawy.
Prof. dr hab. Henryk Dzwonkowski
Kierownik Katedry Prawa Finansowego WPIA UŁ
www.poltax.pl
Przepis art. 217 Konstytucji RP:
1) określa w szczególny sposób relację ustaw podatkowych do
rozporządzeń wykonawczych;
2) zobowiązuje do ustawowego normowania podatków i danin
publicznych;
3) określa zakres ustawowego wywłaszczania przez
„nakładanie” podatków i danin publicznych, czyli wyraża zasadę
władztwa daninowego państwa;
4) wprowadza obowiązek unormowania w ustawie wszystkich
elementów konstrukcyjnych podatku i zarazem
5) ustawowej formy dla wszystkich elementów konstrukcyjnych
podatku;
Prof. dr hab. Henryk Dzwonkowski
Kierownik Katedry Prawa Finansowego WPIA UŁ
www.poltax.pl
6) określa sposób ustawowego normowania zasad
przyznawania ulg i umorzeń;
7) wymaga, aby zwolnieniom podlegały „kategorie”
podmiotów;
8) jest narzędziem ochrony wartości konstytucyjnych, takich
jak: zasada demokratycznego państwa prawnego, prawo
własności, równość, sprawiedliwość i powszechność
opodatkowania;
9) poprzez elementy konstrukcyjne podatku kształtuje
politykę daninową, która musi uwzględniać wartości wyrażone
w Konstytucji.
Prof. dr hab. Henryk Dzwonkowski
Kierownik Katedry Prawa Finansowego WPIA UŁ
www.poltax.pl
Organizację Skarbu Państwa oraz sposób
zarządzania majątkiem Skarbu Państwa określa
ustawa.
Z art. 218 Konstytucji RP wynika, że Skarb
Państwa musi mieć organizację oraz majątek. W
literaturze przypisuje się Skarbowi Państwa także
funkcje gospodarcze i finansowe.
Prof. dr hab. Henryk Dzwonkowski
Kierownik Katedry Prawa Finansowego WPIA UŁ
www.poltax.pl
1. Sejm uchwala budżet państwa na rok budżetowy w formie ustawy
budżetowej.
2. Zasady i tryb opracowania projektu budżetu państwa, stopień jego
szczegółowości oraz wymagania, którym powinien odpowiadać projekt
ustawy budżetowej, a także zasady i tryb wykonywania ustawy budżetowej
określa ustawa.
3. W wyjątkowych przypadkach dochody i wydatki państwa w okresie
krótszym niż rok może określać ustawa o prowizorium budżetowym. Przepisy
dotyczące projektu ustawy budżetowej stosuje się odpowiednio do projektu
ustawy o prowizorium budżetowym.
4. Jeżeli ustawa budżetowa albo ustawa o prowizorium budżetowym nie
weszły w życie w dniu rozpoczęcia roku budżetowego, Rada Ministrów
prowadzi gospodarkę finansową na podstawie przedłożonego projektu
ustawy.
Prof. dr hab. Henryk Dzwonkowski
Kierownik Katedry Prawa Finansowego WPIA UŁ
www.poltax.pl
Normy zawarte w art. 219 Konstytucji RP zawierają postanowienia o:
1) obowiązku uchwalania budżetu przez Sejm;
rocznym okresie budżetowym;
2) ustawowej formie budżetu;
3) obowiązku ustawowej formy regulacji dla zasady i trybu opracowania projektu
budżetu państwa, stopnia jego szczegółowości oraz wymagań, którym powinien
odpowiadać projekt ustawy budżetowej;
4) ustawowej formie zasad i trybu wykonywania ustawy budżetowej;
5) dopuszczalności w wyjątkowych przypadkach określania dochodów i wydatków
państwa w okresie krótszym niż rok ustawą o prowizorium budżetowym;
6) odpowiednim stosowaniu przepisów dotyczących projektu ustawy budżetowej do
projektu ustawy o prowizorium budżetowym;
7) obowiązku prowadzenia przez Radę Ministrów gospodarki finansowej na podstawie
przedłożonego projektu ustawy, jeżeli ustawa budżetowa albo ustawa o prowizorium
budżetowym nie weszły w życie w dniu rozpoczęcia roku budżetowego.
Prof. dr hab. Henryk Dzwonkowski
Kierownik Katedry Prawa Finansowego WPIA UŁ
www.poltax.pl
1. Zwiększenie wydatków lub ograniczenie dochodów
planowanych przez Radę Ministrów nie może powodować
ustalenia przez Sejm większego deficytu budżetowego niż
przewidziany w projekcie ustawy budżetowej.
2. Ustawa budżetowa nie może przewidywać pokrywania
deficytu budżetowego przez zaciąganie zobowiązania w
centralnym banku państwa.
Prof. dr hab. Henryk Dzwonkowski
Kierownik Katedry Prawa Finansowego WPIA UŁ
www.poltax.pl
Przepis art. 220 Konstytucji RP zawiera dwa zakazy:
1) skierowany do Sejmu zakaz zwiększania deficytu
budżetowego w stosunku do przewidzianego w ustawie
budżetowej mimo zwiększania wydatków lub ograniczania
dochodów planowanych przez Radę Ministrów;
2) zakaz pokrywania deficytu przez zaciąganie zobowiązania w
centralnym banku państwa.
Obydwa odnoszą się bezpośrednio do deficytu
budżetowego, ale dotyczą także równowagi finansowej całego
systemu finansowego.
Prof. dr hab. Henryk Dzwonkowski
Kierownik Katedry Prawa Finansowego WPIA UŁ
www.poltax.pl
Rada Ministrów jako organ władzy wykonawczej posiada bardzo
silną pozycję ustrojową w zakresie prowadzenia gospodarki finansowej.
Pozycja ta określona jest przez:
a) art. 221 (wyłączność inicjatywy ustawodawczej Rady Ministrów w
zakresie ustawy budżetowej),
b) art. 220 ust. 1 (zakaz zwiększania przez Sejm deficytu budżetowego w
stosunku do przewidzianego w projekcie ustawy budżetowej),
c) art. 219 ust. 4 w zw. z art. 146 ust. 4 pkt 6 Konstytucji RP (wyłączność
kompetencji Rady Ministrów do prowadzenia gospodarki finansowej
państwa oraz kierowania wykonaniem budżetu na podstawie ustawy
budżetowej).
Wyr. TK z 9.11.2005 r., Kp 2/05, OTK-A 2005, Nr 10, poz. 114.
Prof. dr hab. Henryk Dzwonkowski
Kierownik Katedry Prawa Finansowego WPIA UŁ
www.poltax.pl
Inicjatywa ustawodawcza w zakresie
ustawy budżetowej, ustawy o prowizorium
budżetowym, zmiany ustawy budżetowej, ustawy
o zaciąganiu długu publicznego oraz ustawy o
udzielaniu gwarancji finansowych przez państwo
przysługuje wyłącznie Radzie Ministrów.
Prof. dr hab. Henryk Dzwonkowski
Kierownik Katedry Prawa Finansowego WPIA UŁ
www.poltax.pl
Przepis art. 221 Konstytucji RP jest wyjątkiem,
jeśli chodzi o inicjatywę ustawodawczą w zakresie
wymienionych w nim ustaw. Wyłączność inicjatywy
ustawodawczej dotyczy nie tylko projektu budżetu, ale
także ustawy o prowizorium budżetowym, zmiany
ustawy budżetowej, ustawy o zaciąganiu długu
publicznego oraz ustawy o udzielaniu gwarancji
finansowych. O takim rozwiązaniu przesądzają
powiązania budżetu z tymi projektami.
Prof. dr hab. Henryk Dzwonkowski
Kierownik Katedry Prawa Finansowego WPIA UŁ
www.poltax.pl
Trybunał Konstytucyjny wypowiedział się w tej sprawie, „że
zgodnie z art. 221 Konstytucji, inicjatywa ustawodawcza w zakresie
ustawy budżetowej przysługuje wyłącznie Radzie Ministrów. To zaś
oznacza zakaz tworzenia odrębnych budżetów, a co za tym idzie i
odrębnych ustaw budżetowych dla każdej z trzech władz. Niemożliwe
jest także w świetle polskiej Konstytucji traktowanie poszczególnych
części budżetu tak, jakby były one odrębnymi budżetami – nawet
wówczas, gdy przepisy ustawowe przewidują i gwarantują zarazem
zachowanie pewnych odrębności w procedurze uchwalania i
wykonywania budżetu”.
Wyr. TK z 9.11.2005 r., Kp 2/05.
Prof. dr hab. Henryk Dzwonkowski
Kierownik Katedry Prawa Finansowego WPIA UŁ
www.poltax.pl
Rada Ministrów przedkłada Sejmowi
najpóźniej na 3 miesiące przed rozpoczęciem roku
budżetowego projekt ustawy budżetowej na rok
następny. W wyjątkowych przypadkach możliwe
jest późniejsze przedłożenie projektu.
Prof. dr hab. Henryk Dzwonkowski
Kierownik Katedry Prawa Finansowego WPIA UŁ
www.poltax.pl
Przepis art. 222 Konstytucji RP wyznacza
dwa terminy przedłożenia przez Radę Ministrów
projektu budżetu na rok następny. Pierwszy, jeżeli
nie zachodzą wyjątkowe przypadki – na 3
miesiące przed rozpoczęciem roku budżetowego.
Drugi, jeżeli zachodzą wyjątkowe przypadki – w
terminie „późniejszym”.
Prof. dr hab. Henryk Dzwonkowski
Kierownik Katedry Prawa Finansowego WPIA UŁ
www.poltax.pl
Senat może uchwalić poprawki do ustawy
budżetowej w ciągu 20 dni od dnia przekazania jej
Senatowi.
Prof. dr hab. Henryk Dzwonkowski
Kierownik Katedry Prawa Finansowego WPIA UŁ
www.poltax.pl
Zgodnie z art. 223 Konstytucji RP Senat może uchwalić
poprawki do ustawy budżetowej w ciągu 20 dni od dnia
przekazania jej Senatowi. Wnoszenie poprawek do ustawy
budżetowej, ustawy o zmianie ustawy budżetowej oraz ustawy o
prowizorium budżetowym zostało w Konstytucji ograniczone 20dniowym terminem. Senat nie może odrzucić ustawy budżetowej
w całości. Może przyjąć ustawę budżetową bez poprawek albo
uchwalić poprawki. Jeżeli Senat nie podejmie w terminie 20 dni
od dnia przekazania mu projektu ustawy budżetowej żadnej
uchwały należy uznać, że ustawa budżetowa jest uchwalona w
brzmieniu ustalonym przez Sejm.
Prof. dr hab. Henryk Dzwonkowski
Kierownik Katedry Prawa Finansowego WPIA UŁ
www.poltax.pl
1. Prezydent Rzeczypospolitej podpisuje w ciągu 7 dni ustawę
budżetową albo ustawę o prowizorium budżetowym
przedstawioną przez Marszałka Sejmu. Do ustawy
budżetowej i ustawy o prowizorium budżetowym nie stosuje
się przepisu art. 122 ust. 5.
2. W przypadku zwrócenia się Prezydenta Rzeczypospolitej
do Trybunału Konstytucyjnego w sprawie zgodności z
Konstytucją ustawy budżetowej albo ustawy o prowizorium
budżetowym przed jej podpisaniem, Trybunał orzeka w tej
sprawie nie później niż w ciągu 2 miesięcy od dnia złożenia
wniosku w Trybunale.
Prof. dr hab. Henryk Dzwonkowski
Kierownik Katedry Prawa Finansowego WPIA UŁ
www.poltax.pl
Artykuł 224 Konstytucji RP wyraża dążenie do
skrócenia procesu uchwalania budżetu przez:
 ograniczenie
terminu
do
podpisania
ustawy
budżetowej przez Prezydenta RP,
 nałożenie na Trybunał Konstytucyjny obowiązku
wydania orzeczenia w sprawie konstytucyjności ustawy
budżetowej w ciągu 2 miesięcy.
Prof. dr hab. Henryk Dzwonkowski
Kierownik Katedry Prawa Finansowego WPIA UŁ
www.poltax.pl
Podobną funkcję dyscyplinującą spełnia nałożenie na
Trybunał Konstytucyjny obowiązku wydania orzeczenia w
sprawie konstytucyjności ustawy budżetowej w ciągu 2
miesięcy. W nauce przyjmuje się, że w przypadku uchybienia
terminu przez TK Prezydent ma mimo to obowiązek
podpisania ustawy. Jednak Prezydent nie może podpisać
ustawy uznanej za niezgodną z Konstytucją.
Prof. dr hab. Henryk Dzwonkowski
Kierownik Katedry Prawa Finansowego WPIA UŁ
www.poltax.pl
Jeżeli w ciągu 4 miesięcy od dnia
przedłożenia
Sejmowi
projektu
ustawy
budżetowej nie zostanie ona przedstawiona
Prezydentowi Rzeczypospolitej do podpisu,
Prezydent Rzeczypospolitej może w ciągu 14 dni
zarządzić skrócenie kadencji Sejmu.
Prof. dr hab. Henryk Dzwonkowski
Kierownik Katedry Prawa Finansowego WPIA UŁ
www.poltax.pl
Artykuł 225 Konstytucji RP wyznacza dwa
terminy:
 4-miesięczny dla obu izb parlamentu na
zakończenie postępowania ustawodawczego i
przekazanie Prezydentowi ustawy budżetowej do
podpisu, oraz
 14-dniowy na podjęcie przez Prezydenta decyzji o
ewentualnym skróceniu kadencji parlamentu.
Prof. dr hab. Henryk Dzwonkowski
Kierownik Katedry Prawa Finansowego WPIA UŁ
www.poltax.pl
1. Rada Ministrów w ciągu 5 miesięcy od zakończenia roku
budżetowego przedkłada Sejmowi sprawozdanie z
wykonania ustawy budżetowej wraz z informacją o stanie
zadłużenia państwa.
2. Sejm rozpatruje przedłożone sprawozdanie i po zapoznaniu
się z opinią Najwyższej Izby Kontroli podejmuje, w ciągu 90
dni od dnia przedłożenia Sejmowi sprawozdania, uchwałę o
udzieleniu lub o odmowie udzielenia Radzie Ministrów
absolutorium.
Prof. dr hab. Henryk Dzwonkowski
Kierownik Katedry Prawa Finansowego WPIA UŁ
www.poltax.pl
Artykuł 226 Konstytucji RP reguluje instytucję
absolutorium. Absolutorium to uchwała Sejmu
wyrażająca ocenę wykonania przez rząd ustawy
budżetowej na dany rok, jako zgodnego z tą ustawą. W
ujęciach encyklopedycznych absolutorium to akt
(decyzja)
organu
nadrzędnego,
najczęściej
wybieralnego,
zwalniający
organ
wykonawczy
(podporządkowany)
od
odpowiedzialności
za
wykonanie powierzonych mu zadań.
Prof. dr hab. Henryk Dzwonkowski
Kierownik Katedry Prawa Finansowego WPIA UŁ
www.poltax.pl
Download