Uniwersytet Warmińsko-Mazurski w Olsztynie

UNIWERSYTET WARMIŃSKO MAZURSKI W OLSZTYNIE
WYDZIAŁ HUMANISTYCZNY
Sylabus przedmiotu/modułu - część A
AAA-BBB-C-D-E - 3
METODY BADAŃ NAUKOWYCH
ECTS: - 4,5
METHODOLOGY OF SCIENCE/THEORY OF KNOWLEDGE/PHILOSOPHY OF
SCIENCE
TREŚCI WYKŁADÓW
W trakcie wykładów dokonany zostanie przegląd problematyki z zakresu metodologii nauk (ogólnej i
szczególowej). Przedstawiona zostanie podstawowa charakterystyka metody naukowej oraz główne jej etapy
(bez względu na rodzaj). Omówione zostaną główne metodologiczne typy nauk oraz różne klasyfikacje metod
naukowych, np. podział na m. teoretyczne, m. empiryczne i m. mieszane. Następnie, odpowiednio do
podstawowych metodologicznych typów nauk (formalne, empiryczne, humanistyczne, filozoficzne), szczegółowo
scharakteryzowane zostaną metody nauk matematyczno-logicznych, metody nauk empirycznych, metody nauk
humanistycznych oraz, wyodrębnione dodatkowo, metody nauk filozoficznych. Szczególny akcent położony
zostanie na metody nauk humanistycznych, w tym: metody badań historycznych, metody badań
literaturoznawczych, metody badań językoznawczych i metody badań filozoficznych. Będą także omówione
najważniejsze metodologiczne kontrowersje, np.: spór o kryterium demarkacji, spór o status poznawczy teorii
(realizm–instrumentalizm), spór weryfikacjonizmu z falsyfikacjonizmem, spór indukcjonizmu z hipotetyzmem,
spór kumulatywizmu z antykumulatywizmem. Pojęciami kluczowymi są: pojęcie naukowej racjonalności, pojęcie
metody naukowej, pojęcie uzasadnienia i pojęcie prawdy naukowej.
CEL KSZTAŁCENIA
Głównym celem kształcenia jest wzbogacenie wiedzy doktorantów na temat podstawowych procedur
naukowych (w różnych ich rodzajach), struktury wiedzy naukowej i metod poznania naukowego. Do celów
bardziej szczegółowych należy m. in.:
1.
Zaznajomienie studentów ze specyfiką poznania naukowego;
2.
Analiza głównych etapów poznania naukowego (obserwacja, pomiar, eksperyment...) oraz różnych
sposobów uzasadniania i testowania wiedzy naukowej: hipotez, twierdzeń i teorii.
3.
Przegląd najważniejszych stanowisk i sporów metodologicznych.
EFEKTY KSZTAŁCENIA:
Wiedza
1.
Ma zaawansowaną wiedzę teoretyczną i faktograficzną z zakresu metodologicznej refleksji nad poznaniem
naukowym, głównymi jego etapami i głównymi jego odmianami.
2.
Zna na poziomie zaawansowanym podstawową terminologię ogólnej metodologii nauk.
3.
Ma interdyscyplinarną wiedzę na temat procesów wiedzotwórczych i ich wytworów (wyników
poznawczych w postaci pojęć, sądów, teorii, dyscyplin naukowych i dziedzin nauki).
Umiejętności
1.
Potrafi porozumiewać się przy użyciu różnych kanałów i technik komunikacyjnych ze specjalistami z
różnych dziedzin nauki w języku rodzimym i językach obcych.
2.
Posiada umiejętność integrowania najnowszej wiedzy z różnych dyscyplin naukowych oraz jej
zastosowania w działalności badawczej.
3.
Posiada umiejętność formułowania i uzasadniania sądów o najnowszych dokonaniach naukowych i
dydaktycznych w wybranych obszarach nauki.
Kompetencje społeczne
1.
Ma świadomość przynależności do wspólnoty naukowej, odpowiedzialności za jej rozwój i znaczenie dla
kształtowania się współczesnego społeczeństwa opartego na wiedzy.
2.
Ma świadomość wartości własnych koncepcji naukowych, ich oryginalności i naukowego poziomu.
3.
Docenia tradycję i dziedzictwo kulturowe ludzkości, zwłaszcza w zakresie nauki i techniki.
LITERATURA PODSTAWOWA
1.
Agazzi Evandro, 1985, Commensurability, Incommensurability, and Cumulativity in Scientific Knowledge,
“Erkenntnis”, Vol. 22, N. 1-3, p. 51-77.
2.
Boyd R. & Gasper P. & Trout J. D. (ed.), 1991, The Philosophy of Science, MIT Press, Massachusetts.
3.
Ajdukiewicz Kazimierz, 1985, Metodologiczne typy nauk, w: idem, Język i poznanie, Tom I (Wybór pism z lat
1920-1939), PWN, Warszawa, s. 287-313.
4.
Chalmers Alan F., 1997, Czym jest to, co zwiemy nauką? Rozważania o naturze, statusie i metodach nauki.
Wprowadzenie do współczesnej filozofii nauki, tłum. A. Chmielewski, Wydawnictwo Siedmioróg, Wrocław,
s. 216.
5.
Dębowski Józef, 2010, Epistemologia i współczesna filozofia nauki wobec problemu demarkacji i tak
zwanych logik parakonsystentnych, [w:] M. Szulakiewicz (red.), Granice i ograniczenia. O doświadczaniu
granic i ich przekraczaniu, Wydawnictwo Naukowe UMK, Toruń 2010, s. 97-119.
6.
Dębowski Józef, 2003 i 2009, Filozofia nauki — jej przedmiot, problemy i stanowiska, [w:] S. Opara, A.
Kucner, B. Zielewska (red.), Podstawy filozofii, wyd. II i III (rozszerzone i zmienione), Wydawnictwo UWM,
Olsztyn, s. 158-180.
7.
Feyerabend P. K., 1996, Przeciw metodzie, przeł. S. Wiertlewski, Wydawnictwo Siedmioróg, Wrocław.
8.
Grobler A., 2006, Metodologia nauk, Społeczny Instytut Wydawniczy Znak i Wydawnictwo AUREUS,
Kraków, s. 344.
9.
Grobler A., 1993, Prawda i racjonalność naukowa, Wydawn. „inter esse”, Kraków, s. 237.
10. Kamiński Stanisław, 1980, Pojęcie nauki i klasyfikacja nauk, wyd. III, Towarzystwo Naukowe KUL, Lublin, s.
333 (lub inne wydanie).
11. Losee John, 2001, Wprowadzenie do filozofii nauki, tłum. T. Bigaj, Prószyński i S-ka, Warszawa 2001, s. 352.
12. Popper K. R., Logika odkrycia naukowego, tłum. U. Niklas, PWN, Warszawa 1977, s. 383 (lub wydanie
późniejsze).
13. Such Jan, Szcześniak Małgorzata, 2002, Filozofia nauki, wyd. IV. Wydawnictwo Naukowe UAM, Poznań, s.
118.
Kod ECTS: AAABB-CD-E_F
Przedmiot/moduł:
POLSKA NAZWA PRZEDMIOTU
Metody badań naukowych
Obszar wiedzy: - Ogólna metodologia nauk, Logika
ogólna, Filozofia
Status przedmiotu: - Obligatoryjny
Kod ECTS:
Dziedzina nauki/Dziedzina sztuki: - Wszystkie
dziedziny (???)
Dyscyplina naukowa/Dyscyplina artystyczna: Wszystkie dyscypliny naukowe (???)
Forma studiów: - Stacjonarne
Poziom studiów/studia trzeciego stopnia: - studia
trzeciego stopnia
Rok/semestr: - I/1
Rodzaje zajęć: - Wykład
Liczba godzin w semestrze/tygodniu: wykłady: 15/1
Formy i metody dydaktyczne: - 20
wykłady: wykład informacyjny, wykład z
elementami konwersatorium, wykład problemowy,
dyskusja
Forma i warunki zaliczenia: - Egzamin pisemny w
formie testu
Liczba punktów ECTS: - 4,5
Język wykładowy: - język polski
Nazwa jednostki organizacyjnej realizującej
przedmiot: - Instytut Filozofii, Wydział
Humanistyczny UWM
Osoba odpowiedzialna za realizację przedmiotu:
Dr hab. Józef Dębowski, prof. UWM
e-mail: - [email protected]
Uwagi dodatkowe: -
AAA – Kod dziedziny w systemie ECTS, BB – numer kierunku, C – 1 studia pierwszego stopnia (inżynierskie lub licencjackie); 2 - studia drugiego
stopnia; 3- studia jednolite magisterskie; 4 - studia trzeciego stopnia, 5- studia podyplomowe, D – numer specjalności, E – status przedmiotu,
F – kolejny numer przedmiotu w podzbiorze.
14.
Wójcicki Ryszard, 1982, Wykłady z metodologii nauk, PWN, Warszawa 1982, s. 280.
LITERATURA UZUPEŁNIAJĄCA
1.
Apanowicz J., 2002, Metodologia ogólna, Wydawnictwo „Bernardinum”, Gdynia, s. 160.
2.
Brockman J. (red.), 1996, Trzecia kultura, przeł. P. Amsterdamski i in., Wydawnictwo CIS, Warszawa, s. 535.
3.
Carnap R., 2000, Wprowadzenie do filozofii nauki, przeł. A. Koterski, Wydawnictwo KR, Warszawa.
4.
Czarnocka M., Doświadczenie w nauce. Analiza epistemologiczna, Instytut Filozofii i Socjologii PAN,
Warszawa 1992, s. 187.
5.
Czeżowski Tadeusz, O naukach humanistycznych, w: idem, Odczyty filozoficzne, Towarzystwo Naukowe w
Toruniu, Toruń 1958, s. 44-58.
6.
Dębowski J., Prawda i warunki jej możliwości, Instytut Filozofii UWM, Olsztyn 2010, s. 172.
7.
Horgan J., Koniec nauki, czyli o granicach wiedzy u schyłku ery naukowej, „Prószyński i S-ka”, Warszawa
1999, s. 360.
8.
Kuhn Th. S., 1985, Dwa bieguny. Tradycja i nowatorstwo w badaniach naukowych, PIW, Warszawa, s. 520.
9.
Kuhn Th. S., Struktura rewolucji naukowych, PWN, Warszawa 1968.
10. Murawski R., Filozofia matematyki. Zarys dziejów, Wydawnictwo Naukowe PWN, Warszawa 1995, s. 240.
11. Quine W. V. O., Filozofia logiki, tłum. H. Mortimer, PWN, Warszawa 1977, s. 160.
12. Penrose R., Nowy umysł cesarza. O komputerach, umyśle i prawach fizyki, wyd. II, tłum. P. Amsterdamski,
Wydawnictwo Naukowe PWN, Warszawa 1996, s. 506.
13. Quine Willard Van Orman, Granice wiedzy i inne eseje filozoficzne, tłum. B. Stanosz, PIW, Warszawa 1986,
s. 184.
14. Weinberg S., Sen o teorii ostatecznej, tłum. P. Amsterdamski, Zysk i S-ka, Poznań, 1994.
Szczegółowa tematyka zajęć dydaktycznych
METODY BADAŃ NAUKOWYCH
ECTS: 4,5
METHODOLOGY OF SCIENCE/THEORY OF KNOWLEDGE/PHILOSOPHY OF
SCIENCE
WYKŁADY
Lp.
Treści
1
2
3
Nauka — wiedza naukowa — badanie naukowe. Problem demarkacji pomiędzy nauką a nienauką. Spór o metodę.
Metoda naukowa — jej główne cechy, jej osobliwości i jej podstawowa charakterystyka.
Nauka jako czynność. Metody naukowe — ich klasyfikacja i charakterystyka. Rezultaty pracy uczonych: pojęcia/nazwy, sądy/zdania, teorie
naukowe i naukowe dyscypliny.
Metodologiczne typy nauk: aprioryczne (formalne), aposterioryczne (empiryczne), humanistyczne (rozumiejące), filozoficzne (fundujące).
Nauki humanistyczne i ich metodologiczne osobliwości. Nauki nomotetyczne — nauki idiograficzne — nauki aksjologiczne.
Procedury i czynności stosowane w każdej nauce: idealizacja/abstrahowanie, definiowanie, rozumowanie, stawianie pytań, formułowanie hipotez,
sprawdzanie hipotez.
Definicje i ich rodzaje. Błędy w definiowaniu. Podział logiczny a typologia i partycja.
Rozumowanie. Pojęcie i klasyfikacja rozumowań. Rozumowania dedukcyjne i redukcyjne/indukcyjne, zawodne i niezawodne, odkrywcze i
uzasadniające. Błędy w rozumowaniu.
Pytania, ich budowa, rodzaje i podstawowe warunki poprawności. Stawianie hipotez.
Uzasadnianie i jego odmiany. Pojęcie uzasadnienia. Uzasadnienie a racjonalność naukowa. Dowodzenie i sprawdzanie.
Sprawdzanie empiryczne i jego rodzaje. Weryfikacja i konfirmacja (koroboracja) a falsyfikacja i dyskonfirmacja.
Najważniejsze kontrowersje i spory metodologiczne. Indukcjonistyczny a hipotetyczno-deukcyjny model nauki.
Spór weryfikacjonizmu z falsyfikacjonizmem. Problem kryterium demarkacji pomiędzy nauką i nienauką. Kryteria zewnętrzne i wewnętrzne.
Spór o pojęcie prawdy naukowej. Realizm a instrumentalizm (antyrealizm). Prawda matematyczna a prawda empiryczna.
Spór kumulatywizmu (kontynualizmu) z antykumulatywizmem (dyskontynualizmem). Teza o niewspółmierności teorii naukowych.
4
5
6
7
8
9
10
11
12
13
14
15
Kod ECTS: AAABB-CD-E_F
AAA – Kod dziedziny w systemie ECTS, BB – numer kierunku, C – 1 studia pierwszego stopnia (inżynierskie lub licencjackie); 2 - studia drugiego
stopnia; 3- studia jednolite magisterskie; 4 - studia trzeciego stopnia, 5- studia podyplomowe, D – numer specjalności, E – status przedmiotu,
F – kolejny numer przedmiotu w podzbiorze.
Ilość
godzin
2
2
2
2
2
2
2
2
2
2
2
2
2
2
2
Szczegółowy opis przyznanej punktacji ECTS - część B
AAA-BBB-C-D-E
METODY BADAŃ NAUKOWYCH
ECTS: 4,5
METHODOLOGY OF SCIENCE/THEORY OF KNOWLEDGE/PHILOSOPHY OF
SCIENCE
1. Godziny kontaktowe z nauczycielem akademickim:
− udział w wykładach ......................................................................................................................... 15 x 2 h = 30 h
− konsultacje ...................................................................................................................................... 1 x 2 h = 2 h
− egzamin pisemny w formie testu …………………………………………………………………………………………………. 1 x 1 h = 1 h
--------------------------------RAZEM:
33 h
2. Samodzielna praca doktoranta
− samodzielne lektury powiązane z problematyką wykładów (rozszerzenie, utrwalenie)............. 15 x 2 h = 60 h
− przygotowanie się do egzaminu/egzaminu poprawkowego: ….…………………………………………………
– 32 h
--------------------------------RAZEM:
92 h
godziny kontaktowe + samodzielna praca doktoranta OGÓŁEM:
125 h
1 punkt ECTS = 25-30 h pracy przeciętnego doktoranta,
liczba punktów ECTS = 125 h: min 25 h/ECTS – 30 h/ECTS = 5,00 ECTS – 4,18 ECTS
4,5 ECTS
średnio:
(4,59)
- w tym liczba punktów ECTS za godziny kontaktowe z bezpośrednim udziałem nauczyciela akademickiego – 1,0 punktów ECTS,
- w tym liczba punktów ECTS za godziny realizowane w formie samodzielnej pracy doktoranta – 3,5 punktów ECTS.
Kod ECTS: AAABB-CD-E_F
AAA – Kod dziedziny w systemie ECTS, BB – numer kierunku, C – 1 studia pierwszego stopnia (inżynierskie lub licencjackie); 2 - studia drugiego
stopnia; 3- studia jednolite magisterskie; 4 - studia trzeciego stopnia, 5- studia podyplomowe, D – numer specjalności, E – status przedmiotu,
F – kolejny numer przedmiotu w podzbiorze.