Centralne ciśnienie tętnicze — tonometria aplanacyjna
advertisement
WYBRANE PROBLEMY KLINICZNE Centralne ciśnienie tętnicze — tonometria aplanacyjna Janusz Siebert, Andrzej Molisz Międzyuczelniane Uniwersyteckie Centrum Kardiologii, Katedra Medycyny Rodzinnej Gdańskiego Uniwersytetu Medycznego Central aortic pressure — peripheral arterial tonometry STRESZCZENIE Obecnie stosuje się nowe wskaźniki wyprowadzone z krzywej ciśnienia tętniczego. Poznanie ich zalet i ograniczeń staje się koniecznością w praktyce lekarskiej. Tradycyjny pomiar ciśnienia tętniczego jest jedną z najprostszych i najtańszych metod oceny zmian hemodynamicznych. Pośrednio ciśnienie tętnicze koreluje z ryzykiem wystąpienia incydentu lub zgonu z przyczyn sercowo-naczyniowych. Obecny stan wiedzy medycznej pozwala na wykorzystanie cech fali tętna do pośredniej oceny ciśnienia w aorcie, tak zwanego tętniczego ciśnienia centralnego. Wskaźniki charakteryzujące sztywność naczyń tętniczych — współczynnik wzmocnienia oraz szybkość fali tętna — są wykorzystywane w badaniach klinicznych do oceny ryzyka sercowo-naczyniowego. Forum Medycyny Rodzinnej 2010, tom 4, nr 2, 141–148 słowa kluczowe: współczynnik wzmocnienia, szybkość fali tętna, centralne ciśnienie tętnicze ABSTRACT Traditional blood pressure measurement is the easiest and the cheapest method of hemodynamic changes evaluation. Blood pressure correlates with the risk for adverse cardiovascular events. New parameters of blood pressure evaluation have been introduced into everyday clinical practice. Central aortic pressure correlates with cardiovascular risk. Augmentation index (AI) and pulse wave velocity (PWV) are obtained from pulse curve and are helpful tools to evaluate the cardiovascular risk in patients with hypertension and healthy individuals. Forum Medycyny Rodzinnej 2010, vol. 4, no 2, 141–148 key words: augmentation index, pulse wave velocity, central aortic pressure Adres do korespondencji: prof. dr hab. n. med. Janusz Siebert Międzyuczelniane Uniwersyteckie Centrum Kardiologii ul. Dębinki 2, 80–211 Gdańsk tel.: (58) 349–15–75; faks: (58) 349–15–76 e-mail: [email protected] Copyright © 2010 Via Medica ISSN 1897–3590 141 WYBRANE PROBLEMY KLINICZNE Kształt i cechy tak zwanego ciśnienia aortalnego korelują z ryzykiem incydentów sercowo-naczyniowych Ciśnienie w tętnicach obwodowych jest wyższe od ciśnienia w aorcie i tętnicach szyjnych (tzw. ciśnienie centralne) 142 WSTĘP METODA POMIARU Nadciśnienie tętnicze jest jednym z istot- Pomiar ciśnienia centralnego metodą inwa- nych wyzwań terapeutycznych w praktyce le- zyjną dokonywany jest zwykle za pomocą cew- karskiej. Ze względu na swoją powszechność nika wprowadzanego do aorty i lewej komory i ciężkie powikłania stało się chorobą spo- serca z dostępu naczyniowego techniką Sel- łeczną, o często niedocenionym znaczeniu. dingera. Metoda nieinwazyjna wykorzystuje Jako „cichy zabójca” (silent killer) jest szcze- mankiet zbliżony do typowego mankietu do gólnie niebezpieczne. Może nie powodować pomiaru ciśnienia tętniczego. Istotą metody dolegliwości, dlatego często jest bagatelizo- jest analiza fali tętna dokonywana przez układ wane nie tylko przez pacjentów. przyrządu (tonometria aplanacyjna). Do pomiaru ciśnienia tętniczego stosuje Aparat dokonuje analizy kształtu fali się najczęściej metodę pośrednią, nieinwa- tętna na tętnicy promieniowej lub ramien- zyjną. Otrzymane wartości wnoszą informa- nej, a następnie na podstawie tak zwanej cję o składowej hemodynamicznej układu funkcji transferowej wylicza kształt fali aor- tętniczego. Jej zastosowanie jest powszech- talnej. Funkcja transferowa powstała empi- nie znane. Jest to informacja głównie o wyso- rycznie na podstawie analizy korelacji fali kości ciśnienia panującego w obwodowo po- aortalnej z falą tętna na tętnicy promienio- łożonych tętnicach. Korelacje wartości skur- wej przy zadanych cechach osobowych: płci, czowego, rozkurczowego czy średniego ciś- wieku, masie ciała, wzroście, czynnikach ry- nienia tętniczego z ryzykiem sercowo-naczy- zyka chorób sercowo-naczyniowych (pale- niowym były określane w licznych pracach nie tytoniu). Aparat jest połączony z kompu- i mają ugruntowane znaczenie epidemiolo- terem. Możliwa jest łatwa komunikacja giczne. Klasyczne pomiary ciśnienia tętnicze- z użytkownikiem. Przed dokonaniem po- go oraz analiza harmonicznych kształtu fali miaru należy podać cechy osobnicze. Układ ciśnienia umożliwiają wiele analiz. Jednak po pomiarze dokonuje obliczeń i przedsta- pomiar ciśnienia panującego w lewej komo- wia aproksymowany kształt fali aortalnej, co rze lub w tętnicach położonych centralnie, umożliwia odczytanie wielu parametrów głównie w aorcie, może wnieść nowe istotne opisujących cechy układu tętniczego. dane. Tradycyjny inwazyjny pomiar dokony- Ograniczeniem badania jest ruch bada- wany jest w wielu wybranych stanach klinicz- nego (artefakty), zbyt duża siła nacisku, nie- nych. Możliwa jest jednak alternatywa dla tej prawidłowy kąt między tonometrem a cia- metody — analiza fali tętna (PWA, pulse wave łem badanego, duża masa pacjenta oraz analysis) [1–7]. Kształt i cechy tak zwanego ci- „kręty” przebieg aorty u osób starszych [8]. śnienia aortalnego korelują z ryzykiem incy- Są to przyczyny techniczne, które przy więk- dentów sercowo-naczyniowych. Pozwalają szej dokładności aparatów i prawidłowej także wytłumaczyć różnice skuteczności le- technice badania można wyeliminować. ków w obniżaniu ryzyka sercowo-naczyniowego przy ich podobnej sile obniżania obwo- PODSTAWOWE WSKAŹNIKI dowego ciśnienia tętniczego. Tonometria aplanacyjna dostarcza wielu Analizę cech fali tętna umożliwiają tono- wskaźników, z których co najmniej dwa za- metry aplanacyjne. Ich zastosowanie w co- sługują na szerszą uwagę. Są to szybkość fali dziennej praktyce lekarskiej wydaje się jedy- tętna (PWV, pulse wave velocity) oraz współ- nie kwestią ujednolicenia norm. Nowe czynnik wzmocnienia (AI, augmentation in- wskaźniki w połączeniu ze stanem klinicz- dex). Zaobserwowano, że ciśnienie w tętni- nym pacjenta mogą stać się bezcenną po- cach obwodowych jest wyższe od ciśnienia mocą dla lekarza każdej specjalności. w aorcie i tętnicach szyjnych (tzw. ciśnienie www.fmr.viamedica.pl Janusz Siebert, Andrzej Molisz Centralne ciśnienie tętnicze — tonometria aplanacyjna centralne). Za to zjawisko są odpowiedzial- wraca do aorty jeszcze przed następnym ude- ne właściwości elastyczne naczyń oraz wystę- rzeniem serca, co powoduje zwiększenie ob- powanie fali odbitej [9]. Fala tętna prze- ciążenia następczego (afterload), a w następ- mieszcza się od serca w stronę obwodu, gdzie stwie zmniejsza perfuzję wieńcową (ryc. 1). ostatecznie odbija się od naczyń oporowych W analizie fala tętna jest złożeniem i cofa się, zwiększając wartość ciśnienia dwóch składowych: fali tętna wytwarzanej szczególnie w naczyniach obwodowych. przez serce i fali odbitej, która nakłada się U osób młodych fala odbita podwyższa ciś- na nią i ją wzmacnia. Różnica między ciśnie- nienie w naczyniach obwodowych nawet niem wytwarzanym przez serce a rzeczywi- o 10–20 mm Hg [9]. Z wiekiem naczynia stają stym ciśnieniem panującym w aorcie to tak się coraz bardziej sztywne, co powoduje zwane ciśnienie wzmocnienia. Współczyn- wzrost szybkości fali tętna. Fala odbita po- nik wzmocnienia jest liczony jako iloraz ciś- Rycina 1A. Analiza fali tętna u 26-letniego mężczyzny (materiał własny otrzymany z aparatu Mobilograph firmy IEM). Kolorem czerwonym oznaczono falę ciśnienia wytwarzaną przez serce (P1 — maksymalne ciśnienie wytwarzane przez serce, kształt krzywej przybliżony), P2 — maksymalne ciśnienie centralne po interferencji fali odbitej. Wartości P1 i P2 wyznaczone przez tonometr. Wskaźnik augmentacji u tego pacjenta jest ujemny — ciśnienie po interferencji fali odbitej ma wartość mniejszą od ciśnienia generowanego przez lewą komorę. Jest on zwykle rozumiany jako stosunek ciśnienia wzmocnienia do fali pierwotnej generowanej przez serce lub ciśnienia tętna w aorcie: AI = (P2-P1)/P1 lub AI = (P2-P1)/PP, gdzie PP (pulse pressure) — ciśnienie tętna w aorcie Forum Medycyny Rodzinnej 2010, tom 4, nr 2, 141–148 143 WYBRANE PROBLEMY KLINICZNE Rycina 1B. Analiza fali tętna u 62-letniej kobiety (materiał własny otrzymany z aparatu Mobilograph firmy IEM). Kolorem czerwonym oznaczono falę ciśnienia wytwarzaną przez serce (P1 — maksymalne ciśnienie wytwarzane przez serce, kształt krzywej przybliżony), P2 — maksymalne ciśnienie centralne po interferencji fali odbitej. Wartości P1 i P2 wyznaczone przez tonometr. Wskaźnik augmentacji u tej pacjentki jest dodatni — ciśnienie po interferencji fali odbitej ma wartość większą od ciśnienia generowanego przez lewą komorę. Jest on zwykle rozumiany jako stosunek ciśnienia wzmocnienia do fali pierwotnej generowanej przez serce lub ciśnienia tętna w aorcie: AI = (P2-P1)/P1 lub AI = (P2-P1)/PP, gdzie PP (pulse pressure) — ciśnienie tętna w aorcie nienia wzmocnienia do wartości ciśnienia tęt- PRZYDATNOŚĆ WSKAŹNIKA SZYBKOŚCI na panującego w aorcie [8, 9]. Jak nie trudno FALI TĘTNA ORAZ WSPÓŁCZYNNIKA zauważyć, AI jest niezależny od wysokości WZMOCNIENIA ciśnienia tętniczego. Na AI ma wpływ wiele czynników. Ich od- O elastyczności tętnic mówią również 144 działywanie przedstawione jest w tabeli 1. podatność oraz rozszerzalność tętnic [8]. Na pytanie, jaka jest korelacja między Pierwszy wskaźnik przedstawia zdolność tęt- PWV a AI, i jakie czynniki mają wpływ na te nicy do odkształcenia pod wpływem ciśnie- parametry, miało odpowiedzieć badanie nia (zmiana światła naczynia pod naporem Yasmin i Brown [10]. Wykazano w nim, że AI krwi). Rozszerzalność określa iloraz podat- jest wyższy u kobiet niż u mężczyzn, co tylko ności tętnic w stosunku do początkowej ob- częściowo można uzasadnić średnim wy- jętości [8]. ższym wzrostem mężczyzn. Współczynnik www.fmr.viamedica.pl Janusz Siebert, Andrzej Molisz Centralne ciśnienie tętnicze — tonometria aplanacyjna Tabela 1 Czynniki wpływające na wielkość współczynnika wzmocnienia (AI) [6] Czynnik Zachowanie się wskaźnika PWV PWV ≠Æ AIx ≠ Wiek Wiek ≠ Æ AIx ≠ Wzrost Wzrost ≠ Æ AIx ¡ Płeć AIx u kobiet > AIx u mężczyzn Częstotliwość akcji serca Częstotliwość akcji serca ≠ Æ AIx Ø Ciśnienie tętnicze Ciśnienie tętnicze ≠ Æ AIx ≠ Palenie tytoniu Palenie tytoniu ≠ Æ AIx ≠ Napięcie nerwów wazomotorycznych Napięcie nerwów wazomotorycznych ≠Æ AIx ≠ PWV (pulse wave velocity) — szybkość fali tętna; AI (augmentation index) — współczynnik wzmocnienia wzmocnienia jest bardziej zależny od ciśnie- Badanie Complior było pierwszym bada- nia tętniczego i częstotliwości akcji serca niż niem klinicznym, w którym ocena PWV była PWV. Badanie wykonano za pomocą apara- pierwszorzędowym punktem oceny. Prowa- tu SphygmoCor. Wykazano zależność mię- dzone było przy użyciu aparatu o tej samej dzy wysokością AI a napadowym migota- nazwie. Oceniano wpływ leczenia przeciw- niem przedsionków. Po ujednoliceniu pa- nadciśnieniowego na podatność tętnic — cjentów pod względem wieku, płci, często- obniżoną w nadciśnieniu tętniczym. Dodat- tliwości akcji serca oraz przyjmowanych le- kowo szukano zależności między wskaźnika- ków w grupie badanych z napadowym migo- mi struktury i funkcji tętnic a parametrami taniem przedsionków AI był istotnie wyższy klinicznymi i biochemicznymi [13]. Okaza- niż w grupie kontrolnej. Wzrost AI korelo- ło się, po podaniu perindoprilu ulega zwol- wał z przerostem lewej komory oraz powięk- nieniu PWV niezależnie od wpływu na ci- szeniem lewego przedsionka. Uzyskane wy- śnienie tętnicze. niki sugerują, że nasilona fala odbita może W innym badaniu wykazano istotną zależ- mieć wpływ na występowanie migotania ność PWV od częstotliwości akcji serca. przedsionków [11]. Wskazuje to na konieczność zbadania iloś- Wskaźnik wzmocnienia w istotny sposób ciowych zależności między tymi wielkościa- koreluje z funkcją rozkurczową serca u pa- mi [14]. Konieczna wydaje się korekcja PWV cjentów z nadciśnieniem tętniczym [12]. oraz AI w zależności od akcji serca pacjenta. W przytoczonym badaniu elementem odnie- Hassan i wsp. zwrócili uwagę na związek sienia były badanie echokardiograficzne niedokrwienia mięśnia sercowego induko- oraz stężenie prohormonu peptydu natriu- wanego stresem (MSIMI, mental stress-indu- retycznego typu B (pro-BNP, prohormone ced myocardial ischemia) ze skurczem na- brain natriuretic peptide). U osób z upośle- czyń obwodowych [15]. Zależność ta oraz dzoną funkcją rozkurczową lewej komory możliwość jej praktycznego zastosowania AI oraz PWV były istotnie podwyższone. pozostaje jednak niejasna. Istotna wydaje Szybkość fali tętna uznano za istotniejszy się możliwość śledzenia zmian ciśnienia wskaźnik ryzyka sercowo-naczyniowego niż w aorcie w warunkach stresu metodą tono- stężenie kreatyniny, przerost mięśnia lewej metrii aplanacyjnej. komory i stężenie cholesterolu oraz czynnik Istnieją doniesienia o zależności AI od lepiej określający ryzyko zawału niż palenie skuteczności terapii różnych jednostek cho- tytoniu [8]. robowych. Wskaźnik wzmocnienia jest istot- Forum Medycyny Rodzinnej 2010, tom 4, nr 2, 141–148 Wskaźnik wzmocnienia w istotny sposób koreluje z funkcją rozkurczową serca u pacjentów z nadciśnieniem tętniczym 145 WYBRANE PROBLEMY KLINICZNE nie podwyższony u chorych z długoletnim Ze względu na to, że AI jest istotnie za- niedoborem hormonu wzrostu, co wiąże się leżny od wielu parametrów, dla pacjentów z nasileniem sztywności tętnic [16]. Wykaza- z różnych grup wiekowych jest on często no również dodatnią korelację AI ze wskaź- przeliczany na uśrednioną grupę pacjentów, nikiem wyrównania cukrzycy HbA1c [17]. na przykład względem częstotliwości akcji Sugeruje to możliwość wykorzystania tono- serca. Aby móc porównywać zróżnicowane metrii aplanacyjnej jako metody pośredniej grupy pacjentów, tonometry przeliczają wy- oceny skuteczności terapii cukrzycy czy nie- niki, podając je na przykład dla częstotliwo- doczynności przysadki. Zaletą metody jest ści akcji serca 75 uderzeń/minutę. Wartości łatwość wykonania i nieinwazyjny charakter AI wahają się wówczas w różnych grupach badania. Do rozwiązania pozostaje problem wiekowych od 8 w wieku 20 lat do 30 w wie- niskiej swoistości. Należy przy tym pamiętać, ku 80 lat dla mężczyzn oraz odpowiednio od że wielkość AI jest silnie zależna także od 15 do 32 dla kobiet [6]. stanów fizjologicznych przebiegających z krążeniem hiperkinetycznym. Dowiedzio- BADANIE CAFE no, że AI jest istotnie niższy u kobiet w cią- Punktem wyjścia dla rozważań nad optyma- ży [18]. Wykazano w ten sposób, że ciąża jest lizacją pomiarów ciśnienia tętniczego jest związana z redukcją centralnego ciśnienia badanie Conduit Artery Function Evaluation tętniczego oraz wysokości fali zwrotnej. (CAFE), będące fragmentem większego badania Anglo-Scandinavian Cardiac Out- PRAWIDŁOWE WARTOŚCI comes Trial (ASCOT), którego celem była wzmocnienia prospektywna ocena skuteczności leków hi- o 10 mm Hg powoduje około 20-procentowy potensyjnych „starszej” i „nowszej” genera- wzrost występowania powikłań [8]. Wartości cji [21, 22]. W badaniu CAFE potwierdzono referencyjne AI oraz PWV są kwestią wciąż hipotezę, że leki hipotensyjne mają różny dyskutowaną. Nie ma jednak wątpliwości, że wpływ na ciśnienie centralne (ciśnienie wartość PWV powyżej 12 m/s świadczy w aorcie), mimo podobnego obniżania ciś- o subklinicznych uszkodzeniach narzą- nienia tętniczego w tętnicy ramiennej. Oce- dów [19]. Można wyróżnić kilka przedziałów niano również wpływ podwyższonego ciśnie- referencyjnych AI oraz PWV (tab. 2). nia centralnego na częstość powikłań serco- Podwyższenie ciśnienia Zdefiniowano również empiryczny zwią- wo-naczyniowych. Do badania zakwalifiko- zek między PWV a skurczowym ciśnieniem wano ponad 2000 mężczyzn obciążonych tętniczym (SBP, systolic blood pressure): nadciśnieniem tętniczym, nieleczonych do czasu rozpoczęcia badania. Pierwszej grupie PWV = 0,07 ¥ SBP [mm Hg] + 0,09 ¥ wiek [lata] – 4,3 [m/s] [8, 20] pacjentów podawano atenolol oraz diuretyk tiazydowy, natomiast drugiej amlodipinę ± Tabela 2 Wartości referencyjne uśrednionego wskaźnika wzmocnienia (AI) oraz szybkości fali tętna (PWV) [6] Wartości AI PWV Optymalne Poniżej –30% Poniżej 7 m/s Prawidłowe Między –30% a –10% Między 7 m/s a 9,7 m/s Podwyższone prawidłowe Między –10% a 10% Między 9,7 m/s a 12 m/s Nieprawidłowe Powyżej 10% Powyżej 12 m/s PWV (pulse wave velocity) — szybkość fali tętna; AI (augmentation index) — współczynnik wzmocnienia 146 www.fmr.viamedica.pl Janusz Siebert, Andrzej Molisz Centralne ciśnienie tętnicze — tonometria aplanacyjna ± perindopril. Analizę fali tętna przeprowa- sfigmomanometrów, jednak dopiero współ- dzono za pomocą aparatu SphygmoCor. czesne urządzenia dają możliwość pełniej- Ostatecznie w badaniu potwierdzono hipo- szego wykorzystania informacji, które ona tezę wyjściową. Okazało się, że leki hipoten- niesie. Dzięki tonometrii aplanacyjnej mo- syjne „starszej” i „nowszej” generacji w po- żemy w prosty nieinwazyjny sposób oszaco- dobny sposób obniżają ciśnienie mierzone wać ciśnienie panujące w aorcie. Jego kon- na tętnicy ramiennej, ale w różnym stopniu trola jest nie mniej ważna niż pomiary ciśnie- obniżają ciśnienie centralne. W grupie pa- nia tętniczego standardowymi metodami na cjentów leczonych amlodipiną z perindopri- tętnicy ramiennej. Uzyskiwane wskaźniki lem ciśnienie centralne było znacząco niższe jak PWV oraz AI wydają się czułymi znacz- niż u pacjentów leczonych atenololem z diu- nikami. Ich pomiar może być dobrym para- retykiem tiazydowym. metrem diagnostycznym i prognostycznym. Relatywnie mała swoistość metody pozosta- WSPÓŁCZYNNIK WZMOCNIENIA JAKO je problemem klinicznym. Obecnie głów- WSKAŹNIK OCENY FUNKCJI ŚRÓDBŁONKA nym zadaniem wydaje się stworzenie właści- Współczynnik wzmocnienia umożliwia ba- wych wartości referencyjnych dla osób zdro- danie zmian zachodzących w ścianie naczy- wych oraz chorych. Należy również zbadać nia poprzez ocenę jego sztywności. Istnieją ilościowe zależności między AI i PWV a in- doniesienia o możliwości oceny również nymi wskaźnikami, na przykład częstotliwoś- funkcji śródbłonka. Wykazano związek cią akcji serca. Pomiar ciśnienia centralne- między AI a zdolnością rozkurczową tętni- go powinien stać się powszechnym bada- cy ramiennej (FMD, flow mediated dilata- niem, dostępnym w każdym gabinecie lekar- tion) [23]. Sztywność aorty jest natomiast skim. W wytycznych European Society of Hy- związana ze wzmożonym uwapnieniem jej pertension (ESH) i European Society of Car- ściany i izolowanym nadciśnieniem skur- diology (ESC) z 2007 roku zalecono badanie czowym [24]. Pośrednia ocena funkcji śród- sztywności tętnic u pacjentów z nadciśnie- błonka może mieć istotne znaczenie rokow- niem tętniczym, sugerując szyjno-udową nicze rozwoju patologii naczyniowej [25]. PWV powyżej 12 m/s jako wykładnik subkli- Pomiar ciśnienia centralnego powinien stać się powszechnym badaniem, dostępnym w każdym gabinecie lekarskim nicznych zmian narządowych. W najbliżPODSUMOWANIE szych latach można się spodziewać dalszego Analiza fali tętna jest znana lekarzom co upowszechniania metody badania układu najmniej od czasu wynalezienia pierwszych krążenia opartej na analizie fali tętna [19]. PIŚMIENNICTWO 1. SphygmoCor: 5. 2. DUCTS/Vascular_Testing.php Arteriograph: http://www.arteriograph.hu/english/in- 6. 4. Complior: Mobilograph: http://www.iem.de/e/informationen/i_0.htm dex.php?me=165 3. Vicorder: http://www.smt-medical.de/cms/englisch/PRO- http://www.e-mds.pl/sztywnosc-tetnic.html 7. Rajzer M.W., Wojciechowska W., Klocek M., Palka I., http://www.complior.com Brzozowska-Kiszka M., Kawecka-Jaszcz K. Com- Omron: parison of aortic pulse wave velocity measured by http://www.omron-healthcare.com/sitepre- three techniques: Complior, SphygmoCor and Ar- view.php?SiteID=145 teriograph. J. Hypertens. 2008; 26: 2001–2007. Forum Medycyny Rodzinnej 2010, tom 4, nr 2, 141–148 147 WYBRANE PROBLEMY KLINICZNE 8. 9. Pędzich E., Szmigielski C., Gaciong Z. Ciśnienie 18. Macedo M.L., Luminoso D., Savvidou M.D., McE- centralne jako wskaźnik ryzyka powikłań serco- niery C.M., Nicolaides K.H. Maternal wave reflec- wo-naczyniowych. Nadciśnienie Tętnicze 2006; tions and arterial stiffness in normal pregnancy 10 (5): 341–349. as assessed by applanation tonometry. Hyper- Abramczyk P., Dobosiewicz A. Ciśnienie centralne — praktyczny parametr czy nowinka naukowa. Przewodnik Lekarza 2008; 6: 53–57. Hypertension of the European Society of Hyper- 10. Jasmin, Brown M.J. Similarities and differences tension (ESH) and of the European Society of between augmentation index and pulse wave ve- Cardiology (ESC). 2007 guidelines for the mana- locity in the assessment of arterial stiffness. Q. J. gement of arterial hypertension. Eur. Heart J. Med. 1999; 92: 595–600. (2007) 28: 1462–1536. 11. Doi M., Miyoshi T., Hirohata S. i wsp. Increased 20. Asmar R., Benetos A., Topouchuan J. Asses- augmentation index of the radial pressure wave- sment of arterial distensibility by automatic pul- form in patients with paroxysmal atrial fibrillation. se wave velocity measurement. Hypertension Cardiology 2009; 113: 138–145. 1995; 26: 485–490. 12. Zeng Q., Sun X., Fan L., Wang X., Ye P. Elevated 21. Williams B., Lacy P.S., Thom S.M. i wsp. CAFÉ radial arterial augmentation index in hypertensi- Investigators; Anglo-Scandinavian Cardiac Out- ve patients with diastolic dysfunction. J. Geriatr. comes Trial Investigators; CAFE Steering Com- Cardiol. 2008; 5 (2): 67–73. mittee and Writing Committee. Differential im- 13. Asmar R., Topouchian J., Pannier B., Benetos A., pact of blood pressure-lowering drugs on cen- Safar M. Pulse wave velocity as endpoint in lar- tral aortic pressure and clinical outcomes: prin- ge-scale intervention trial. The Complior study. cipal results of the Conduit Artery Function Eva- Scientific, Quality Control, Coordination and In- luation (CAFÉ) study. Circulation 2006; 113 (9): vestigation Committees of the Complior Study. J. Hypertens. 2001; 19 (4): 813–818. 1213–1225. 22. Kolasińska-Malkowska K. Badanie CAFÉ — róż- 14. Lantelme P., Mestre C., Gressard A., Milon H. He- ny wpływ leków hipotensyjnych na centralne ciś- art rate: an important confounder of pulse wave nienie w aorcie oraz występowanie powikłań velocity assessment. Hypertension 2002; 39: sercowo-naczyniowych nadciśnienia tętnicze- 1083–1087. go. Nadciśnienie Tętnicze 2006; 10 (5): 406– 15. Hassan M., York K.M., Li H., Li Q.i wsp. Useful- –410. ness of peripheral arterial tonometry in the detec- 23. Soga J., Nakamura S., Nishioka K. i wsp. Rela- tion of mental stress-induced myocardial ische- tionship between augmentation index and flow- mia. Clin. Cardiol. 2009; 32 (9): E1–6. mediated vasodilation in the brachial artery. Hy- 16. Kosowicz J., El Ali Z., Wykrętowicz A., Krauze T., pertens. Res. 2008; 31 (7): 1293–1298. Guzik P. Sztywność tętnicza u chorych na niedo- 24. McEniery C.M., McDonnell B.J., So A. i wsp. An- czynność przysadki z długoletnim niedoborem glo-Cardiff Collaboration Trial Investigators. Aor- hormonu wzrostu. Polskie Archiwum Medycyny tic clasification is associated with aortic stiffness Wewnętrznej 2007; 117: (5–6): 221–226. and isolated systolic hypertension in healthy in- 17. Rudko R., Przewłocki T., Kabłak-Ziembicka A., 148 tension 2008; 51 (4): 1047–1051. 19. The Task Force for the Management of Arterial dividuals. Hypertension 2009; 53; 524–531. Tracz W. Sztywność tętnic u chorych na cukrzy- 25. Zozulińska-Ziółkiewicz D. Przydatność kliniczna cę typu 2. Diabetologia Doświadczalna i Klinicz- oceny funkcji śródbłonka. Kardiologia Polska na 2005; 5 (5): 386–389. 2007; 65: 10; 1207. www.fmr.viamedica.pl
