OSOBOWOŚĆ-stosunkowo stałe cechy

OSOBOWOŚĆ-stosunkowo stałe cechy, dyspozycje i właściwoci czł, które nadają względną spójność jego
zachowaniu
TEORIE OSOBOWOŚCI:
1. PSYCHODYNAMICZNA- czł. jako złożony syst.źródeł energii psych., które ukierunkowują i
energetyzują jego zachow. Zachow. czł. zależy od nieświadomych sił i wewn. konfliktów
2. PSYCHOANALITYCZNA Z. FREUDA- psychika czł funkcjonuje na 2 poziomach: świadomym i
podświadomym. Freud wyróżnił 3 sfery osobowości czł.:
- id- sfera nieświadomych i irracjonalnyh popędów sexualnych i agresywnych, domagających
się natychmiastowego zaspokojenia
- ego- pośredniczy między id i światem zewn. To świadoma sfera osobowości. Reguluje życie,
postępowanie czł.
- superego- kontroluje, czy czł postępuje zgodnie z zasadami moralnymi i normami
społecznymi. Składa się z sumienia i ja idealnego.
MECHANIZMY OBRONNE ( wg Freuda)- próba obrony ego przed info i sytuacjami wzbudzającymi lęk:
Represja (wyparcie)usuwanie ze świadomości sytuacji, zdarzeń, wspomnień przykrych, budzących lęk, ból,
poczucie winy. Cel- zmniejszenie/wyeliminowanie lęku.
Projekcja (rzutowanie) – przypisanie innym ludziom cech i właściwości, których czł sam u siebie nie
akceptuje. Cel- chroni czł przed przyznaniem się do swoich wad, co wpływa na wzrost jego samooceny.
Projekcja zniekształca percepcję innych ludzi
Zaprzeczenie – udawanie, że sytuacja wzbudzająca lęk nie istnieje
Racjonalizacja- dobudowywanie „ideologii” , którą czł tłumaczy swój czyn. Zawadzki wyróżnia 2 rodzaje
racjonalizacji: 1. „kwaśne winogrona”- czł nie mogąc osiągnąć ważnego celu uznaje, że nie ma on dla niego
znaczenia; 2. „słodkie cytryny”- czł wmawia sobie, że zdarzenia i sytuacje, których w rzeczywistości nie znosi,
są dla niego korzystne i przyjemne („ dobrze jest jak jest, mogło być jeszcze gorzej”)
Przemieszczenie – przeniesienie uczuć, zachowań uznanych za nieodpowiednie, z jednej os na drugą
(np. wyładowanie konfliktów z pracy w domu, na domownikach)
Sublimacja- czł swoje nieakceptowane popędy lub niemożliwe do osiągnięcia cele wyraża w formie
akceptowanej przez społeczeństwo lub niego samego ( np. niezaspokojony malarz maluje akty kobiece)
Reakcja upozorowana- wytworzenie postawy przeciwnej w stosunku do rzeczywistych uczuć jednostki
względem drugiego czł. (np. przesadna uprzejmość dla os której się nienawidzi)
Regresja- powrót do sposobu zachowania się charakterystycznego dla wcześniejszego okresu rozwojowego (
np. dziecko, któremu urodziło się młodsze rodzeństwo zachowuje się jak niemowlę)
Dysocjacja (izolacja wewn.)- odseparowanie myśli od działań, traktowanie własnych sądów i wypowiedzi
jako czegoś niepowiązanego z czynami, co pozwala podejmować działania wyraźnie niezgodne z przekonaniami
czł. bez narażanie go na przeżywanie przykrego konfliktu wewn.
PGLĄDY UCZNÓW I NASTĘPCÓW FREUDA:
 Alfred Adler- zał. że ludźmi kierują przede wszystkim motywy społeczne, ponieważ z natury są istotami
społecznymi. Uważał, że każdy czł dąży do uzyskania przewagi nad innymi poprzez posiadanie możliwie
najwyższych kompetencji. jednak w realizacji tego dążenia napotyka na niepowodzenia, które daja podstawę do
tworzenia się tzw. kompleksu niższości. W odróżnieniu od Freuda twierdził, że na funkcjonowanie czł
decydujący wpływ mają kształtowane przez niego oczekiwania dotyczące przyszłości i cele, które pragnie
realizować, niż przeszłość.
 Eryk Erikson- w odróżnieniu od Freuda twierdził, że ‘ego’ stanowi samo w sobie źródło energii czł. , nie
zaleźży od ‘id’.
 Harry Stack Sullivan- osobowość rozwija się nie tylko przez działanie wewn. sił psychicznych jednostki, ale
przede wszystkim relacje interpersonalne.
 Carl Jung- psychika czł składa się z części świadomej i podświadomej. 1. nieświadomość indywidualna( zaw.
wyparte wspomnienia i doświadczenia rejestrowane na poziomie podświadomym) wynik własnych
doświadczeń jednstki; 2. nieświadomość zbiorowa-wspomnienia i predyspozycje zachowań odziedziczonych po
przodkach- archetypy
 Karen Horney- podst. znaczenie dla rozw. osobowości mają czynniki kulturowe, przewyższające biologiczne
uwarunkowania. Lęk podst.- powstaje na skutek zakłócenia poczucia bezpieczeństwa dziecka w stosunku do
rodziców. 3 kategorie potrzeb: dążenie ku ludziom; odsuwanie się od ludzi; występowanie przeciw ludziom.
Stanowią one podłoże wewn. konfliktu, które przeżywa każdy czł.
3.
BEHAWIORYSTYCZNA ( Watson, Thorndike, Skinner)- czł. jako istota bierna, której zachowanie
pozostaje pod wyłączną kontrolą środowiska. Odrzuca wpływ wewn. czynników na zachowanie
jednostki.
Watson- prekursor psychologii S-R (bodziec- reakcja), która bada bodźce widzialne, przyczyniające się do
powstania, utrzymania i zmiany zachowania.
Skinner- zachowanie czł jest uzależnione od wyposażenia genetycznego oraz środowiska fizycznego i
społecznego.. Struktura zachowania kopią struktury środowiska. Środowisko może sterować zachowaniem
czł przez wzmocnienia pozytywne ( nagrody) i negatywne ( kary)
Procedury nagradzania: 1. stałych odstępów czasowych; 2. stałych proporcji; 3. zmiennych odstępów
czasowych; 4. zmiennych proporcji..
Kara pozytywnie wpływa na zmianę zachowania czł pod warunkiem że jest stosowana razem z nagrodą.
Kara nie eliminuje zachowań niezgodnych z normami społecznymi lecz tłumi je i zahamowuje na pewien
okres czasu.
NIEPOŻĄDANE ZJAWISKA WYWOŁYWANE PRZEZ KARĘ:
1. generalizacja hamowania- kara tłumi nie tylko reakcje niepożądane ale także zachowania pozytywne.
2. zaburzenia emocjonalne- efekt stosowania silnych i nieadekwatnych kar do przewinień . powstają
wówczas reakcje lękowe, unikania, gniewu i agresji.
3. unikanie źródła karania- ludzie unikają osób i instytucji, które wymierzają im kary
4. system karania dostarcza negatywnych wzorców zachowania
Pomimo wielu zasług behawiorystów w dziedzinie psychologii stworzyli oni mechanistyczny obraz czł,
którego zachowanie zależy od sekwencji kar i nagród stosowanych przez otoczenie=> czł istotą
niesamodzielną, reaktywną, niepotrafiącą współtworzyć siebie samego.
4. HUMANISTYCZNA I EGZYSTENCJALNA ( Carl Rogers, Abraham Maslow)
Teoria ta zorientowana jest na czł, jego związki z innymi ludźmi, zainteresowania i trwałe wartości.
Czł= jednostka nastawiona na rozwój własnego ‘ja’, realizująca cele, nastawiona na przyszłość.
C.Rogers- czl unikalna całość, która składa się z 2 integralnych podsystemów: ‘ja’ i ‘organizmu’.
5 właściwości os. w pełni samorealizującej się :
- otwartość na doświadczenie
- stały rozwój i doskonalenie się
- zufanie do swojego organizmu
- zrównoważone relacje z innymi
- życie zgodne z zasadą ‘ tu i teraz’= os nie rozpamiętuje przeszłości ani nie myśli wyłącznie o
przyszłości
A. Maslow- czł jest z natury dobry. Osobowość czł. rozwija się w wyniku dojrzewania w przyjaznym
środowisku oraz dzięki aktywnym wysiłkom ze str. danej os. Ludzie są nieszczęśliwi bo
społeczeństwo uczyniło ich takimi przez ignorancę, w skutek patologii społ.
Potrzeby czł są ułożone hierarchicznie ( piramida potrzeb Maslowa).
Cechy ludzi samorealizujących się ( w odróżnieniu od ludzi przeciętnych):
1. są nastawieni realistycznie
2. akceptują samych siebie, innych, naturę
3. są spontaniczni
4. koncentrują się na problemach a nie na sobie
5. cechuje ich pewien dystans i potrzeba odosobnienia
6. są niezależni i autonomiczni
7. oceniają ludzi i rzeczy niekonwencjonalnie, a nie stereotypowo
8. większość z nich miała doznania mistyczne lub duchowe
9. identyfikują się z ludzkością
10. Tworzą związki głęboko uczuciowe
11. ich wartości i postawy są demokratyczne
12. nie mylą środków z celami
13. mają poczucie humoru, w którym nie ma złośliwości
14. maja wielki zasób zdolności twórczych
15. są odporni na wpływy kulturowe, które nie harmonizują z ich hierarchią wartości lub poglądami
16. wznoszą się ponad swoje środowisko, a nie tylko borykają się z nim
EGZYSTENCJALIZM- świat nie jest ani dobry, ani zły. Każdy czł. jest odpowiedzialny za podjęte
decyzje i za ich skutki. Koncentrował się na samotnym istnieniu jednostki w otoczeniu
Rollo May- czł musi uświadomić sobie zagrożenie własnej egzystencji, jakie niesie śmierć i zdać sobie
sprawę, że to właśnie ona w dużej mierze nadaje życiu sens
V.E. Frankl- czł może realizować swe możliwości w pełni się aktualizować i być zadowolonym z
siebiei swej egzystencji tylko wtedy, gdy znajdzie sens swego życia
POZNAWCZA (Bruner, Kelly, Simon, Tomaszewski)- żaden czł nie jest ukł całkowicie
autonomicznym, niezależnym od wpływów zewn. i własnej hist. życia. Czynności czł są sterowane
przez informacje. To struktura info decyduje o tym, do czego ludzie dążą i czego unikają.
Informacje pochodzą z:
- aktualnie działającego na czł. środowiska fizyczno- społecznego ( rodzina, koledzy, środki
masowego przekazu)  sterowanie zewn.
- ludzkie doświadczenie, syst. wiedzy, którą jednostka zdobyła w przeszłości, dzięki uczeniu się,
myśleniu i działaniu  sterowanie wewn.
5.
Podstawą regulacji wewn. są struktury poznawcze ( syst. info o świecie zewn. i o własnej os., które są
zakodowane w pamięci czł i które regulują jego zachowanie) Systemy struktur poznawczych stanowią względnie
trwałe cechy czł i są gł składnikiem osobowości
OSOBOWOŚĆ- organizacja info zakodowanych w pamięci czł, całokształt doświadczenia jednostki.
Struktury poznawcze to źródło informacji o otoczeniu, własnym ‘ja’ , o programach działania, które umożliwiaja
osiągnięcie planowanych celów.
Info zawarte w strukturach poznawczych dają czł:
- poczucie tożsamości
- ułatwiają orientację w świecie
- daja info o samym sobie ( samowiedza)
- ułatwiają czł ocenę wartości rzeczy i zdarzeń
- ułatwiają precyzowanie i realizację celów
Struktury poznawcze można scharakteryzować na
- proste- złożone
- konkretne- abstrakcyjne
- zamknięte- otwarte
- bierne- aktywne
Sterowanie zewn.-info znajdujące się w środowisku. Jeśli czł jest zbombardowany nadmiarem info, powstaje
zjawisko przeciążenia informacyjnego. Dlatego czł musi stoować selekcję info. Jeśli nastąpoi deficyt info,
wówczas czł aktywnie ich poszukuje w środowisku.
Proces orientacyjny- zdobywanie, przetwarzanie nowych info . Do procesów oreintacyjnych należą: percepcja,
tworzenie wyobrażeń, myślenie, rozwiązywanie problemów.
Działanie czł jest zdeterminowane przez jego przeszłość i przyszłość- to co przewiduje, antycypuje i i to czego
oczekuje ( 2 rodzaje oczekiwań: 1. przewidywanie zdarzeń niezależnych od działania podmiotu-np. pogoda; 2.
przewidywanie konsekwencji własnego działania-np. prawdopodobieństwo osiągnięcia sukcesu.
Szczególną rolę w działaniu i funkcjonowaniu czł odgrywają procesy wartościowania.
5 kategorii wartościowania:
1. wartości dionizyjskie- życie będzie miało wartość, gdy czł osiągnie luksus, bogactwo, obfitość
2. wartości heraklesowe- dązenie do dominacji nad innymi, do zdobycia władzy i sławy
3. wartości prometejskie- podejmowanie działań altruistycznych, uslugowe i społeczne.Walka z
cierpieniem, złem, okrucieństwem=> wartość nadrzędna
4. wartości apollińskie- najwyższe znaczenie ma sztuka, twórczość, poznanie świata, rozwój nauki
5. wartości sokratyczne- najwyższym dobrem czł jest poznawanie i rozumienie samego siebie +
doskonalenie własnej os.
Wartości wpływają na wybory , cele, decyzje dokonywane przez ludzi.
Koncepcja poznawcza ujmuje czł jako podmiot ukierunkowany na osiąganie pewnych wartości ( celów) i
stara się odp. na pyt. jakie sa siły napędowe ludzkiego działania.
TEORIE OSOBOWOŚCI OPARTE NA POJĘCIU CECHY
CECHA- stała właściwość charakteryzująca os. , która jest wyznaczona przez dziedziczność i środowisko.
2 rodzaje teorii cech:
- teorie nometyczne-( R.Cattela, H. Eysencka, „Wielka Piątka” Costy i Mc Crae) wszyscy ludzie
mają takie same cechy. Różnią się jedynie ich nasileniem.
-
Teorie idiograficzne- ( G. Allport) każdy czł charakteryzuje się niepowtarzalnym zestawem cech.
KONCEPCJA R. CATTELLA
Cechy( o których wnioskujemy na podst. obserwacji zachowania) stanowią strukturę psychiczną
osobowości. Cechy powierzchniowe- obserwowalne na zewn. Cechy źródłowe- zmienne, z których
zbudowana jest osobowość. Dzieląsie na dynamiczne, zdolnościowe i temperamentalne.
Cechy zdolnościowe- określaja jak czł radzi sobie z rozwiązywaniem zad. (np. inteligencja)
Cechy temperamentalne- charakteryzują tempo i ogólny styl, w jakim czł wykonuje czynności
Cechy dynamiczne- napędzają jednostkę do działania, motywują ją.
SFERA MOTYWACYJNA SKŁADA SIĘ Z 3 KATEGORII:
 ERGI- wrodzone psychofizyczne tendencje, mające składnik percepcyjny, afektywny i dążeniowy
(m.in. bezpieczeństwo, seks, ciekawość, głód, gniew, dbałość o siebie)
 SENTYMENTY- kształtują się pod wpływem oddziaływań środowiskowych i własnych
doświadczeń czł.. Wyrażają stosunek jednostki do poszczególnych klas obiektów. (m.in. religia, kariera,
sport, sentyment własnego JA)
O ergach i sentymentach oraz wzajemnych relacjach między nimi dowiadujemy się z obserwowalnych
przejawów zachowania wyrażanych w postaci
POSTAW- Można je scharakteryzować poprzez opis 3 elementów postawy: siły zainteresowań,
kierunku działania i obiektu.
KONCEPCJA H. EYSENCKA
3 wymiary osobowości:
1. Ekstrawersja- introwersja
Ekstrawersja charakteryzuje ludzi aktywnych, towarzyskich, pełnych życia, ukierunkowanych na
zewnętrzny świat i innych ludzi
Introwertycy- rezerwa w kontaktach z innymi, bierność i postawa wycofywania się.
2. Neurotyczność- zrównoważenie emocjonalne
Os. neurotyczne są lękliwe, depresyjne, nerwowe, spięte. Mają obniżoną samoocenę i tendencję do
wahań nastroju.
Os. zrównoważone emocjonalnie cechuje stabilność, pewność siebie i stałość w swoich reakcjach
3. Psychotyzm
Charakteryzuje ludzi aspołecznych, chłodnych emocjonalnie, niezdolnych do empatii,
egocentrycznychi agresywnych
„WIELKA PIĄTKA” COSTY I MC CRAE
5 czynników osobowości :
1. Neurotyczność- czł nerwowy, nieprzewidywalny emocjonalnie, nadwrażliwy, impulsywny, nieśmiały,
napięty i strapiony
2. Ekstrawersja- czł towarzyski, otwarty, wesoły, asertywny, aktywny, zainteresowany relacjami z innymi
3. Otwartość na doświadczenia- czł obdarzony wyobraźnią i wrażliwością estetyczną, inteligentny,
twórczy, ciekawy, niekonwencjonalny
4. Ugodowość- czł zgodny, przyjazny, ustępliwy, skromny, empatyczny, prostolinijny
5. Sumiennośc- czł. rzetelny, pracowity, punktualny, obowiązkowy, wytrwale dazy do celu, nie zrażający
się niepowodzeniami.
KONCEPCJA G. ALLPORTA
Ludzie oprócz cech wspólnych posiadają cechy niepowtarzalne
3 rodzaje cech niepowtarzalnych:
1. cecha dominująca- ta, która tak przeważa w osobowości czł, że wiąże on z nią niemal wszystko co robinie u wszystkich cecha ta występuje
2. Cechy zasadnicze- najbardziej podst. cechy i dyspozycje, występujące u wszystkich ludzi
3. Cechy wtórne- czasem ujawniają się w zachowaniu jednostki, ale nie mają centralnego znaczenia dla
opisu osobowości danego czł.
„JA” czyli proprium, które stanowi coś unikalnego i niepowtarzalnego dla każdej os. Unikalność wyraż się
m.in. w stosunku czł do własnej osoby. Proprium rozwija się szczególnie w dzieciństwie. „JA” stanowi
podst. do rozw. zdrowej, dojrzałej osobowości.
KRYTERIA DOJRZAŁEJ OSOBOWOŚCI:
1. Udzielanie się na zewnątrz
2. Okazywanie ciepła w relacjach z innymi
3. poczucie emocjonalnego bezpieczeństwa
4. realistyczne spostrzeganie rzeczywistości
5. Rozwijanie potrzeby posiadania kompetencji-nabywanie/doskonalenie umiejętności
6. Otwartość na opinie innych ludzi
7. Umiejętność budowania własnej filozofii życia- kształtowanie własnego syst. wartości