297 KRYSTYNA BEDNARSKA
advertisement
297 NEKROLOGI ideałów, do swej orientacji politycznej, co niejednokrotnie uzewnętrzniała w latach osiemdziesiątych i dziewięćdziesiątych. Czasem dochodziło na tym tle do ostrych sporów między Nią a autorem tego tekstu. Mimo zasadniczej różnicy w ocenie wielu spraw i osób nie prowadziło to do jakiejś niechęci, tym bardziej do wrogości. Gwałtowna burza przemijała, pozostała wzajemna życzliwość… Wszystkie osiągnięcia naukowe i inne sukcesy uzyskała Pani Elżbieta swymi zdolnościami i ciężką pracą w życiu skromnym i trudnym. Borykała się z różnymi kłopotami w czasach pełnych dramatycznych zdarzeń, kiedy różne złe siły zagrażały wartościom, które były jej bliskie. Oskar Stanisław Czarnik KRYSTYNA BEDNARSKA-RUSZAJOWA (14 X 1945 BIECZ – 15 IV 2008 KRAKÓW) Krystyna Bednarska-Ruszajowa zapisała się na trwałe w polskiej bibliologii i bibliotekoznawstwie swoim dorobkiem naukowym, dydaktycznym i organizacyjnym. Wniosła wielki wkład do wiedzy o literaturze i książce, w istotny sposób wzbogaciła polskie piśmiennictwo księgo- i bibliotekoznawcze. Należała do ścisłego, kilkuosobowego grona twórców-założycieli uniwersyteckiego bibliotekoznawstwa w Krakowie; była wysoko cenionym nauczycielem akademickim, inicjatorką i organizatorką życia naukowego w skali ogólnopolskiej i międzynarodowej. Studiowała polonistykę na Wydziale Filologicznym Uniwersytetu Jagiellońskiego; ukształtowało ją to właśnie środowisko i jego najwybitniejsi przedstawiciele – profesorowie Jan Błoński, Henryk Markiewicz, Tomasz Weiss, a przede wszystkim Stanisław Grzeszczuk, pod którego kierunkiem pisała pracę magisterską z zakresu literatury staropolskiej, a następnie doktorską. Inspiracji mistrza i opiekuna naukowego profesora Grzeszczuka można na pewno przypisać jej owocne badania nad bibliologicznymi aspektami literatury i kultury literackiej1. Po studiach zdobywała doświadczenie zawodowe w bibliotekarstwie, pracując w latach 1968–1973 w Bibliotece Jagiellońskiej. Od roku 1973 była już nauczycielem akademickim na nowo utworzonym w Uniwersytecie Jagiellońskim kierunku bibliotekoznawstwo. Zatrudniona kolejno na stanowiskach asystenta, starszego asystenta, adiunkta, adiunkta z habilitacją przeszła typową 1 Istotę swoich poglądów na powiązania historii literatury i księgoznawstwa Stanisław Grzeszczuk przedstawił, zamykając sesję naukową zorganizowaną z okazji pięćsetlecia sztuki drukarskiej w Polsce w 1974 r. Zob. Dawna książka i kultura. Red. S. GRZESZCZUK i Alodia KAWECKA-GRYCZOWA, Wrocław: Wydaw. Zakł. Nar. im. Ossolińskich 1975, s. 345–348. Roczniki Biblioteczne 52, 2008 © for this edition by CNS rb_52_II-kor.indd 297 2008-12-05 15:12:27 298 NEKROLOGI drogę kariery akademickiej w zmieniających się jednostkach organizacyjnych uczelni; najpierw był to Zakład Bibliotekoznawstwa i Informacji Naukowej w ramach Instytutu Filologii Polskiej, potem Katedra Bibliotekoznawstwa i Informacji Naukowej, wreszcie Instytut Informacji Naukowej i Bibliotekoznawstwa na Wydziale Zarządzania i Komunikacji Społecznej. Stopień naukowy doktora nauk humanistycznych w zakresie filologii polskiej uzyskała w roku 1979 w Uniwersytecie Jagiellońskim (praca pt. Książka, literatura, czytelnictwo na łamach „Monitora” <1765–1785>). Habilitowała się w roku 1991 w zakresie bibliotekoznawstwa i informacji naukowo-technicznej na Wydziale Filologicznym Uniwersytetu Wrocławskiego na podstawie rozprawy habilitacyjnej pt. Od Homera do Jana Jakuba Rousseau. W kręgu lektur profesorów krakowskich okresu Oświecenia. Także w Uniwersytecie Wrocławskim przeprowadzone było postępowanie w sprawie nadania jej tytułu naukowego profesora nauk humanistycznych; Centralna Komisja do Spraw Stopni i Tytułów w styczniu 2008 roku podjęła stosowną uchwałę. Zaproszenia na uroczystość nominacyjną do Pałacu Prezydenckiego niestety już nie doczekała. Krystyna Bednarska-Ruszajowa zdobyła uznanie w kraju i za granicą dzięki swym pracom z zakresu historii książki, historii czytelnictwa oraz teorii i metodologii nauki o książce, bibliotece i informacji naukowej. Jej opublikowany dorobek naukowy liczy 63 pozycje bibliograficzne, w tym 5 książek. Głównymi obszarami jej działalności naukowej były: dzieje kultury książki epoki Oświecenia, teoria i metodologia nauki o książce, bibliotece i informacji naukowej, teoria i historia bibliografii. Do wiedzy o przeszłości kultury książki w Polsce wniosła nowe koncepcje i nowe ustalenia faktograficzne dotyczące zwłaszcza dwóch kręgów problemowych. Były to: funkcjonowanie książki w środowiskach intelektualistów – uczonych i pisarzy oraz odbicie życia książki w literaturze pięknej, publicystyce, pamiętnikarstwie. Publikacje Biblioteki i książki w pamiętnikach polskich XVIII–XX wieku. Rekonesans źródłowy (2003), Uczyć – bawić – wychowywać: książka i jej funkcja społeczna w Polsce w okresie Oświecenia (2004), Biblioteki w literaturze polskiej (2006), oryginalne w metodzie i ujęciu, poszerzyły znajomość dawnej książki i literatury, i mają fundamentalne znaczenie dla dalszych badań nad kulturą książki w naszym kraju. Wartość prac Krystyny Bednarskiej-Ruszajowej o kulturze książki doby Oświecenia jest tym większa, że dotyczą one kluczowych zjawisk intelektualnych epoki i najważniejszych, opiniotwórczych środowisk: „Monitor”, czołowe oświeceniowe czasopismo moralne, był reprezentatywnym zwierciadłem procesów bibliologicznych swojej epoki, ludzie nauki, których kulturę literacką i naukową efektywnie badała, stanowili elitę polskiego społeczeństwa. W pracach Krystyny Bednarskiej-Ruszajowej znalazły udokumentowane uzasadnienie dawniejsze obiegowe opinie historyków o szczególnej roli książek i czasopism w tworzeniu i umacnianiu intelektualnego klimatu polskiego Oświecenia. Jej publikacje pokazują jednocześnie, jak z perspektywy bibliologicznej można opisywać środowiska naukowe i życie literackie. Szczególne miejsce w jej badaniach i publikacjach zajmowało – obok ukochanego Krakowa i jego uniwersytetu (m.in. rozprawa Kultura czytelnicza profesorów krakowskiej Szkoły Głównej Koronnej) – Wilno. Opisywała Czytelnictwo wileńskich profesorów literatury w okresie Oświecenia, przedstawiała Literaturę staropolską w lekturach profesorów krakowskich i wileńskich okresu Oświecenia, komentowała krąg lektur Joachima Roczniki Biblioteczne 52, 2008 © for this edition by CNS rb_52_II-kor.indd 298 2008-12-05 15:12:27 NEKROLOGI 299 Lelewela. W roku 1996 we frankfurckim wydawnictwie Peter Lang. Europäischer Verlag der Wissenschaften opublikowała w renomowanej serii „Arbeiten und Bibliographien zum Buch- und Bibliothekswesen” Dziennik pożyczania ksiąg z Biblioteki Uniwersytetu Wileńskiego z lat 1805–1816 (niemiecki tytuł tej źródłowej edycji brzmi Bücher und ihre Leser in Wilna am Anfang des 19. Jahrhunderts. “Journal der Ausleihungen der Bücher aus der Bibliothek der Wilnaer Universität” (1805–1816). Eine bibliographisch-buchwissenschaftliche Analyse). Książka jest niestety w Polsce trudno dostępna, ale z kolei z racji języka i charakteru publikacji może liczyć na szerszy krąg odbiorców zagranicznych. Ponadto w litewskim czasopiśmie „Knygotyra” ogłosiła artykuł w języku angielskim omawiający na podstawie Dziennika książki wypożyczane przez wileńskich profesorów. Kilkakrotne pobyty naukowe Krystyny Bednarskiej-Ruszajowej w Niemczech owocowały podjęciem tematyki niemieckiej i powiązań polsko-niemieckich na polu książki i kultury. Na podstawie listów hrabiego Jana Potockiego znajdujących się w Herzog August Bibliothek w Wolfenbüttel opisała w języku niemieckim jego pobyt w tej bibliotece (1994); z kolei polskiemu czytelnikowi przedstawiła bibliotekę księcia Augusta „jako centrum oświecenia, tolerancji i demokracji” w epoce od Leibniza do Eberta (1995). Wspólnie z Janem Pirożyńskim napisała też dwa ważne teksty opublikowane przez Herzog August Bibliothek: pierwszy w tomie Bibliotheken während des Nationalsozialismus (1989) omawiał niemiecką politykę biblioteczną w okupowanej w czasie drugiej wojny światowej Polsce, drugi w czasopiśmie „Wolfenbütteler Notizen zur Buchgeschichte” (1994) prezentował stan badań nad polskimi bibliotekami prywatnymi wieku XVIII. Dwukrotnie kierowała zespołowymi projektami badawczymi finansowanymi przez KBN: w latach 1996–1998 Opisy bibliotek w polskich utworach literackich i w latach 1999–2002 Biblioteki i książki w pamiętnikach polskich. W roku 1997 w ramach grantu KBN zorganizowała ogólnopolską konferencję nt. Opisy bibliotek w polskich utworach literackich. Wystąpienia konferencyjne ukazały się rok później w redagowanym przez nią tomie Biblioteki i książki w literaturze (Wydawnictwo UJ) i spotkały się z dużym zainteresowaniem w środowisku badaczy książki i literatury. Koncepcja badań i szczegółowa ich metodyka jest oryginalnym wkładem Krystyny Ruszajowej zarówno w bibliologię, jak i w historię literatury. Krystyna Bednarska-Ruszajowa wypowiadała się także w swoich pracach o teorii i metodach badań bibliologicznych. Przede wszystkim budowała w ten sposób warsztat badawczy dla swoich opracowań materiałowych, ale towarzysząca jej stale refleksja teoretyczna i metodologiczna autonomizowała się z czasem i wykraczała poza doraźne potrzeby. Tak więc – mimo upływu lat – nie utraciły wartości jej opinie, spostrzeżenia i propozycje zawarte w artykule Z metodologicznych problemów badań nad czytelnictwem okresu Oświecenia, opublikowanym w dedykowanym pamięci Zbigniewa Jabłońskiego tomie „Roczników Bibliotecznych” (1987). Szczególne miejsce w jej naukowym dorobku zajmują prace recenzyjne, zwłaszcza drukowane regularnie w „Studiach o Książce” (tomy 14–19 z lat 1984–1993) przeglądy aktualnego polskiego piśmiennictwa z zakresu księgoznawstwa i dyscyplin pokrewnych. Stanowią one niezwykle wartościową – także i dzisiaj – panoramę zagadnień bibliologicznych obecnych w literaturze tamtego dziesięciolecia, trafnie wybranych, subiektywnie, ale kompetentnie skomentowanych. Uwagę Autorki zwróciło ponad dwieście książek, Roczniki Biblioteczne 52, 2008 © for this edition by CNS rb_52_II-kor.indd 299 2008-12-05 15:12:27 300 NEKROLOGI czasopism, osobnych rozpraw. Dla każdego, kto chce głębiej poznać polskie piśmiennictwo księgoznawcze, i więcej – dojrzewanie dyscypliny, przeglądy te muszą być obowiązkową lekturą. Przez całe swoje naukowe życie Krystyna Bednarska-Ruszajowa uprawiała bibliografię – w teorii, praktyce i dydaktyce. Pisała o zastosowaniach metody bibliograficznej, o zmiennych koncepcjach i losach polskiej bibliografii bibliologicznej, sporządzała różnego rodzaju spisy bibliograficzne, prowadziła wykłady i ćwiczenia z zakresu bibliografii. Największym jej osiągnięciem na tym polu pozostaje retrospektywna bibliografia polskiego piśmiennictwa bibliologicznego opublikowana w 1994 r. we frankfurckim wydawnictwie Peter Lang pt. Das polnische Buchwesen. Bibliographische Einführung (1994). Bibliografia jest typową edycją „eksportową”, bo została opracowana i wydana z myślą o odbiorcy zagranicznym. Zawiera wybór ponad czterech tysięcy publikacji księgoznawczych z XIX i XX w. w systematycznym układzie, adekwatnie odbijającym centralne kategorie i dorobek polskiej bibliologii. Bibliografia ta jest wybitnym wkładem jej Autorki w budowanie warsztatu i świadomości badawczej dyscypliny. Jednocześnie jest jedyną polską retrospektywną bibliografią bibliologiczną obejmującą, choć w wyborze, piśmiennictwo z całej dyscypliny w jej współczesnym rozumieniu – od autora do czytelnika, od produkcji po użytkowanie książki. Krystyna Bednarska-Ruszajowa dobrze zapisała się w pamięci parudziesięciu studenckich roczników krakowskiego uniwersyteckiego bibliotekoznawstwa. Uczestniczyła w budowaniu programów studiów bibliotekoznawczych, wnosząc w nie swoją wielką wiedzę i dydaktyczne kwalifikacje, podejmowała pionierską realizację nowych i/lub zmieniających się przedmiotów. Prowadziła wszystkie typy uniwersyteckich zajęć dydaktycznych (ćwiczenia, proseminaria, seminaria, wykłady). W anonimowych ankietach studenci zawsze wysoko oceniali te zajęcia – zarówno od strony merytorycznej, jak i metodycznej. Opinię tę podzielało kierownictwo Zakładu/Katedry/Instytutu. Z aprobatą też prowadzone przez nią zajęcia przyjmowali w latach siedemdziesiątych i osiemdziesiątych wizytatorzy ministerialnego Zespołu Dydaktyczno-Wychowawczego Bibliotekoznawstwa i Informacji Naukowej. Krystyna Bednarska-Ruszajowa była współautorką opublikowanego w dwóch wydaniach (1980 i 1982), wraz z Marią Kocójową i Wandą Pindlową, skryptu uczelnianego Podstawy bibliotekoznawstwa i informacji naukowej. Wybór tekstów. Także inne jej publikacje, zarówno faktograficzne, jak i teoretyczno-metodologiczne, od wielu lat pełnią funkcję pomocy dydaktycznych na kierunku informacja naukowa i bibliotekoznawstwo we wszystkich uczelniach, gdzie istnieje ten kierunek. Krystyna Bednarska-Ruszajowa wypromowała 65 magistrów i 22 licencjatów. Była promotorem w dwóch przewodach doktorskich: Andrzeja Dróżdża w roku 1996 z rozprawą Zainteresowania bibliofilskie księdza Antonia Mariniego, neapolitańskiego proboszcza jakobina z końca XVIII wieku, wydaną później w dwóch zupełnie różnych wersjach książkowych po włosku i po polsku, i Beaty Janik, która w roku 2002 doktoryzowała się na podstawie pracy pt. Księgozbiór ojców franciszkanów-reformatów w Bieczu i jego funkcja społeczna (do końca XVIII w.). Osiągnięcie stopnia naukowego doktora przez pochodzącą również z Biecza Beatę Janik, studentkę i magistrantkę profesor Ruszajowej, było dla niej źródłem szczególnej satysfakcji. W Uniwersytecie Jagiellońskim Krystyna Ruszajowa pełniła różne funkcje: w latach 1996–1999 była wicedyrektorem Instytutu Bibliotekoznawstwa i Informacji Naukowej, Roczniki Biblioteczne 52, 2008 © for this edition by CNS rb_52_II-kor.indd 300 2008-12-05 15:12:28 NEKROLOGI 301 w latach 1996–2002 kierownikiem Zakładu Książki i Jej Funkcji w Komunikowaniu Społecznym. Przez 15 lat (1981–1996) kierowała Studium Podyplomowym Bibliotekoznawstwa. Była członkiem-założycielem i aktywnie udzielała się w pracach Polskiego Towarzystwa Badań nad Wiekiem Osiemnastym. Czynnie uczestniczyła także w działalności Oddziału Krakowskiego Polskiego Towarzystwa Bibliologicznego. W roku 1990 została odznaczona Złotym Krzyżem Zasługi, w roku 1997 Medalem Komisji Edukacji Narodowej. Jej prace były nagradzane przez władze ministerialne i uczelniane: za udział w przygotowaniu skryptu Podstawy bibliotekoznawstwa i informacji naukowej. Wybór tekstów otrzymała wraz ze współautorkami nagrodę zespołową Ministra Nauki i Szkolnictwa Wyższego, nagrody rektora Uniwersytetu Jagiellońskiego uzyskały jej książki Od Homera do Jana Jakuba Rousseau. W kręgu lektur profesorów krakowskich okresu oświecenia oraz Uczyć – bawić – wychowywać. Książka i jej funkcja społeczna w Polsce w okresie oświecenia. Z kolei Stowarzyszenie Bibliotekarzy Polskich przyznało jej wysoko cenioną w środowisku pracowników książki nagrodę naukową im. Adama Łysakowskiego za wydaną w Niemczech książkę Das polnische Buchwesen. Bibliographische Einführung. We wspomnieniu napisanym przez autora-wrocławianina i drukowanym w czasopiśmie wydawanym we Wrocławiu nie można pominąć długoletnich związków Krystyny Ruszajowej z tym miastem, z Biblioteką Zakładu Narodowego im. Ossolińskich, z Pracownią Oświeceniową Instytutu Badań Literackich PAN i z Instytutem Informacji Naukowej i Bibliotekoznawstwa Uniwersytetu Wrocławskiego. W drugiej połowie lat siedemdziesiątych przyjechała do Instytutu na kilkumiesięczny staż naukowy, którego głównym celem były studia w Ossolineum nad oświeceniową kulturą książki. Przyniosły one owoce w postaci rozprawy doktorskiej, która stała się następnie punktem wyjścia do dalszych, znacznie rozleglejszych badań i publikacji dotyczących różnorodnej problematyki bibliologicznej. Naturalną ich konsekwencją były kolejne przewody awansowe – habilitacyjny i profesorski – przeprowadzone na Wydziale Filologicznym Uniwersytetu Wrocławskiego, w środowisku, które od lat specjalizuje się w badaniach nad literaturą i kulturą oświeceniową, a także w studiach księgoznawczych. W pracach Krystyny Ruszajowej wyraźny jest „wrocławski ślad” – w postrzeganiu zadań i funkcji bibliologii jako dyscypliny naukowej, w wieloletniej współpracy autorskiej z wrocławskimi czasopismami księgo- i bibliotekoznawczymi „Studiami o Książce” i „Rocznikami Bibliotecznymi”, w szczególnej uwadze, jaką poświęcała wrocławskim autorom i ich pracom. Należała do wypróbowanych przyjaciół Instytutu, a trwające przez ponad trzydzieści lat kontakty zawodowe i naukowe szybko rozwinęły się w koleżeńskie i przyjacielskie. Swoją aktywnością zawodową Krystyna Ruszajowa osiągnęła bardzo dużo. Jej prace budowały teoretyczny i faktograficzny dorobek nie tylko bibliologii i historii literatury, ale też całej humanistyki. W wielu obszarach historycznego księgoznawstwa jej badania były prawdziwie pionierskie, odkrywcze, a jednocześnie wyznaczające dalsze kierunki. Bez niektórych jej prac nie można już sobie dzisiaj wyobrazić piśmiennictwa bibliologicznego. Trudno przecenić też to, co zrobiła dla promocji nauki polskiej za granicą. I tylko można snuć przypuszczenia, czego jeszcze mogłaby dokonać, gdyby nie wieloletnie zmagania z ciężką chorobą. W autoreferacie przygotowanym na potrzeby przewodu profesor- Roczniki Biblioteczne 52, 2008 © for this edition by CNS rb_52_II-kor.indd 301 2008-12-05 15:12:28 302 NEKROLOGI skiego wyznawała: „Praca naukowa była i jest moją pasją, i stanowi ważną część mojego życia”. Dowiodła tego w pełni. 21 kwietnia 2008 r. na Cmentarzu Batowickim w Krakowie, żegnając Profesor Krystynę Bednarską-Ruszajową w imieniu pracowników Instytutu Informacji Naukowej i Bibliotekoznawstwa Uniwersytetu Wrocławskiego, mówiłem: „Odeszła od nas osoba mądra, życzliwa i dzielna. Pozostanie jej trwały dorobek naukowy, dydaktyczny, organizacyjny; pozostanie też wyraźny i głęboki ślad zapisany w naszej – jej przyjaciół – pamięci”. Krzysztof Migoń Roczniki Biblioteczne 52, 2008 © for this edition by CNS rb_52_II-kor.indd 302 2008-12-05 15:12:28
