Przygotowała – mgr Monika Stenzel pedagog Poradni

Przygotowała – mgr Monika Stenzel
pedagog Poradni Psychologiczno-Pedagogicznej
w Wąbrzeźnie
Specyficzne trudności w nauce pisania i czytania
– dysleksja, dysortografia i dysgrafia
W Poradni Psychologiczno-Pedagogicznej w Wąbrzeźnie zajmuję się diagnozą
pedagogiczną specyficznych trudności w nauce czytania i pisania od kilku lat. Z roku na rok
zwiększa się ilość uczniów zgłaszanych na specjalistyczne badania pod tym kątem. Mimo, iż
o problemie dysleksji cały czas mówi się dużo, rodzice nie zawsze maja świadomość, że
dotycz on nie tylko dużej ilości popełnianych błędów ortograficznych. Mam nadzieję, iż
poniższa lektura przybliży temat specyficznych trudności w uczeniu się i wyjaśni jego
złożoność.
Z określeniem zakłóceń w nabywaniu umiejętności czytania i pisania wiążą się różne
pojęcia. Określenie „specyficzne” w odniesieniu do trudności w czytaniu i pisaniu
stosowane jest dla podkreślenia charakteru trudności o ograniczonym, wąskim zakresie.
Występują one u dzieci o prawidłowym rozwoju umysłowym, co odróżnia je od
uogólnionych trudności w nauce u dzieci opóźnionych w rozwoju umysłowym (M.
Bogdanowicz, 1995, s.23).
Dla wskazania rodzaju poszczególnych trudności przyjmuje się na ogół trzy pojęcia:
dysleksja, dysortografia i dysgrafia. Zarówno w praktyce, jak i w wielu publikacjach, termin –
dysleksja, używany jest w znaczeniu szerokim, dotyczącym wszystkich tych zaburzeń.
Stosowanie jednak tych trzech terminów daje możliwość dokładnego wskazania
występujących trudności u dziecka, ponieważ mogą one występować w sposób izolowany.
Przyjrzyjmy się teraz interpretacji tych pojęć w literaturze.
„Dysleksja (z gr. dys- nie, leksie – wyraz, czytanie), to zaburzenie w opanowaniu
umiejętności czytania, polegające na niemożności powiązania dźwięku z prawidłowo
rozpoznawaną literą” (W. Okoń, 1981, s. 63).
Światowa Federacja Neurologów w 1968 roku w Dallas przyjęła jako obowiązującą
następującą
definicję
dysleksji:
„Specyficzna
rozwojowa
dysleksja
to
zaburzenia
manifestujące się trudnościami w nauce czytania, mimo stosowania obowiązujących metod
nauczania, normalnej inteligencji i sprzyjających warunków społeczno-kulturowych.
Jest ona spowodowana zaburzeniami podstawowych funkcji poznawczych, co często
uwarunkowane jest konstytucjonalnie” (M. Bogdanowicz, 1995, s. 32).
Precyzyjnie trudności
dyslektyczne charakteryzuje Jadwiga Jastrząb (2002,
s. 80-81) pisząc, iż „dysleksja cechuje się charakterystycznymi błędami językowymi, wolnym
tempem czytania, technika pozbawiona cech całościowego, wyrazistego, biegłego,
poprawnego reprodukowania tekstu, zaburzonym rozumieniem treści w aspekcie odbioru
dosłownego, interpretacyjnego, krytycznego i kreatywnego”.
Na temat rozpoznawania dysleksji wypowiada się J. Kostrzewski (J. Mickiewicz,
2002, s.17). Stwierdza on, że „dysleksję należy rozpoznać tylko wtedy, gdy umiejętność
czytania przez dziecko, mierzona rzetelnym i trafnym testem, jest istotnie niższa
(u dzieci w wieku od 8 do 13 lat przyjmuje się, że jest istotnie niższa, gdy jest niższa
od jednej do dwóch klas) w stosunku do: klasy do której uczęszcza, jego wieku życia,
jego globalnego wieku inteligencji oraz mimo zastosowania właściwych metod nauczania.
Przy rozpoznawaniu dysleksji należy wykluczyć jako przyczyny: zaburzenia wzroku
i słuchu, upośledzenia umysłowe, brak motywacji do nauki szkolnej oraz niewłaściwe metody
nauczania,
te
bowiem
czynniki
są
często
przyczyną
zwykłych
trudności
w opanowaniu umiejętności czytania, a nie dysleksji”.
W praktyce wyróżnia się najczęściej trzy typy dysleksji, przyjmując za kryterium
podziału dominujące zaburzenie, które decyduje o jej obrazie klinicznym:
● dysleksja typu wzrokowego – gdzie występują przede wszystkim zaburzenia
percepcji wzrokowej i pamięci wzrokowej,
● dysleksja typu słuchowego, u podłoża której leżą zaburzenia percepcji słuchowej
i pamięci słuchowej powiązane często z zaburzeniami językowymi,
● dysleksja integracyjna – rozpoznawana jest wówczas, gdy rozwój funkcji
percepcyjnych badanych w izolacji jest zgodny z wiekiem, zaburzony jest
natomiast proces integrowania bodźców napływających z różnych zmysłów
(W. Brejnak, K. J. Zabłocki, 1999, s.36).
Dysortografia wg J. Jastrząb (2002, s. 81) to „specyficzne trudności w pisaniu mimo
znajomości zasad pisowni i interpunkcji oraz podstaw gramatyki: charakterystyczne są dla
niej błędy literowe, zniekształcenia struktury głoskowo-literowej wyrazów, zaburzenia
konstrukcji zdań i sekwencji tekstu, mogą być pominięte drobne detale graficzne liter i znaki
interpunkcyjne”.
O rozpoznawaniu dysortografii Marta Bogdanowicz (1995, s. 68) pisze –
„dysortografię jako specjalne zaburzenia w pisaniu rozpoznajemy wówczas, gdy dotyczy
dziecka o prawidłowym rozwoju umysłowym, które opanowało zasady pisowni,
ma motywacje do poprawnego pisania i popełnia (lub popełniało w przeszłości) nie tylko
błędy ortograficzne, lecz również specyficzne błędy w pisowni wyrazów”.
Do specyficznych błędów dla zaburzeń typu dysortograficznego M. Bogdanowicz
(1995, s. 68-69) zalicza:

uporczywe opuszczanie, dodawanie i przestawianie liter i sylab,

mylenie liter podobnych pod względem kształtu lub zbliżonych dźwiękowo,

mylenie liter o tym samym kształcie, lecz innym układzie w przestrzeni,

pisanie liter zwierciadlanych, pisanie wyrazu od strony prawej do lewej – pismo
zwierciadlane,

pomijanie znaków diakrytycznych,

występowanie wyrazów bezsensownych wskutek pojawienia się w jednym wyrazie
kilku rodzajów błędów.
O dysgrafii J. Jastrząb (2002, s. 81) pisze „dysgrafia, czyli specyficzne trudności
w osiągnięciu prawidłowego poziomu graficznego pisma charakteryzuje się niekształtnym,
nieproporcjonalnym, niejednolicie położonym pismem w stosunku do liniatury, niespójne są
elementy liter i/lub litery w wyrazach, zdarza się zagubienie liniatury”.
Pod pojęciem dysgrafii wg M. Bogdanowicz (1995, s. 69) „rozumiemy niski poziom
graficzny pisma. Towarzyszą mu zwykle trudności z rysowaniem. W początkowym okresie
nauki pisania dziecko ma duże trudności ze zmieszczeniem się w liniaturze zeszytu,
z kreśleniem kształtu liter. W związku z tym litery maja różne wymiary, są niekształtne,
drżące, nachylone w różnym kierunku. Pismo jest mało czytelne”.
Pismo dysgraficzne charakteryzuje się:


nieadekwatną struktura liter: brakiem niektórych elementów, deformacja litery,
zmiennym kierunkiem pisma: różnym położeniem liter w wyrazie, wyrazów
w zdaniu,

niewłaściwym zagęszczeniem liter w wyrazie: różnym odstępem miedzy literami
i wyrazami,

zachwianiem proporcji liter: różnymi wielkościami liter w wyrazie, wyrazów
w zdaniu,

dowolnym sposobem łączenia liter: łączeniem na różnym poziomie, brakiem połączeń
międzyliterowych,

skreślaniem, przeprawianiem liter.
O dysgrafii mówimy wtedy, kiedy kilka tych nieprawidłowych symptomów występuje
równocześnie w pisaniu dziecka, ale nie sporadycznie, przypadkowo, tylko regularnie przez
cały czas (B. Zakrzewska, 1999, s. 18). Dysgrafia jest najczęściej spowodowana zaburzeniami
analizatora kinestetyczno-ruchowego.
Popularnym terminem na określenie specyficznych trudności w czytaniu i pisaniu
jest „dysleksja rozwojowa”. M. Bogdanowicz podaje następujące wyjaśnienie używania
tej terminologii: dodanie do terminu „dysleksja” określenia „rozwojowa” oznacza,
iż opisywane trudności występują od początku nauki szkolnej, w odróżnieniu od „dysleksji
nabytej” tj. utraty już opanowanej umiejętności czytania i pisania, zwykle u osób dorosłych
po przebytym uszkodzeniu mózgu (W. Brejnak, K. J. Zabłocki, 1999, s.36).