dramat i teatr staro*ytnej grecjii


Historia teatru europejskiego ma swój początek
w starożytnej Grecji (V w. p.n.e.).

Teatr grecki wiąże się ściśle ze świętami ku czci
Dionizosa boga narodzin, urodzaju i wina
2
3

Syn Dzeusa i Seleme (córka króla Kadmosa) – jest
bohaterem mitologii greckiej. W wersji rzymskiej
określano go mianem Bachusa.
Gdy Seleme była w ciąży, poprosiła najwyższego boga,
aby się jej ukazał. Jej oczy jednak (była śmiertelną kobietą)
nie zniosły „blasku i grozy pana ognistego” i spłonęła rodząc
przedwcześnie Dionizosa. Malec został oddany na
wychowanie przez Dzeusa nimfom góry Nysy w Arabii
Szczęśliwej. Tam nauczył się tańca i śpiewu pod
wnikliwym okiem mistrza Sylen, „mądrego bożka leśnego, co
zna wiele tajemnic ukrytych przed oczyma ludzi”.
4

Dionizos już jako chłopiec brał udział w wojnie
gigantów. Przyjął wówczas postać lwa i bardzo wsławił
się w walce. Innym razem, będąc młodzieńcem, stanął nad
brzegiem morza ubrany w purpurową szatę, został wzięty
przez piratów za królewicza i porwany. Gdy kajdany,
którymi go związali natychmiast opadły, jeden z
przestępców zaczął prosić kompanów o wypuszczenie
tajemniczego chłopaka. Nie posłuchali jednak teorii o
boskości Dionizosa, za co zostali straszliwie ukarani.
Nagle na maszcie zakwitła bujna latorośl, uprowadzony
zmienił się w lwa i już po chwili wszyscy byli za burtą,
zamienieni w delfiny!
5

Dionizos był bogiem rozkoszy i uczt. Miał miłe i łagodne usposobienie, lubił
żartować i spędzać czas w towarzystwie przyjaciół. Jego oczy koloru fiołków, usta
czerwone jak owoc granatu i opadające na ramiona, połyskujące złotem włosy
sprawiały, że zaskarbił sobie przychylność ludzi i bogów. Dlatego też jako pierwszy z
bogów „żył na ziemi, przenosząc jej góry, bory, morza, łąki nad złoty przepych Olimpu”.
Nauczył ludzi uprawy ziemi: „Wydobył z ziemi winną latorośl i uczył ludzi, jak się sadzi
jej drzewka i jak delikatne jej gałązki przewija się między konarami wiązu”. Realizacja tej
misji zajęła mu dużo czasu, dopasował do niej całe swoje życie, wędrując z
orszakiem przez cały świat.
Jego złocisty rydwan ciągnął potrójny zaprzęg na przedzie, złożony z dwóch
ustrojonych białymi różami panter, dwóch przyozdobionych czerwonymi różami
lampartów i dwóch ozdobionych przeróżnymi kwiatami lwów. Na środku rydwanu,
na purpurowych poduszkach leżał jego prawie nagi właściciel.
„W wędrówce towarzyszyły mu bachantki i menady, ubrane w cętkowane skóry jelonków, i
wywijając torsami, śpiewały pieśni dzikie, szalone. Kozłonogie satyry i pany, syleny o końskim
ogonie i centaury mające postać półkońską i półludzką cisnęły się gwarnym tłumem za jego
rydwanem, bijąc w bębny, grając na fletach i piszczałkach”.
6


To Dionizosowi ludzie zawdzięczali obrzędy.
„Dionizos wyobraża nie tylko dobroczynnego ducha wina, ale
niejako duszę wszystkiego, co żyje. Rządzi rodzeniem, śmiercią i
zmartwychwstaniem i objawia się w bujnej przyrodzie wiosny”.
Posągi i malowidła przedstawiają go jako pięknego
młodzieńca o wypieszczonych kształtach, w wieńcu z liści
winogradu lub bluszczu, trzymającego w ręku dwuuszny
puchar, tyrs lub kiść winogron. Innym razem
jedzie rydwanem zaprzężonym w lamparty, lwy i poi ich
winem z dzbana lub leży leniwie pod winną latoroślą, a
ludzie w ofierze składają mu zająca lub kozła.
7



Pierwotnie kult Dionizosa był kultem ekstatycznym,
orgiastycznym. Zgromadzeni w nocy uczestnicy
zbiorowego obrzędu dochodzili przy czynnym udziale
muzyki i tańca do stanów ekstazy. Najpełniej stany i
przeżycia wyznawców Dionizosa oddają dwa greckie
słowa:
EKSTAZA – wyjście z siebie
ENTUZJAZM – włączenie się w bóstwo, przyjęcie w
siebie boga.
8


Miarą wzrostu znaczenia Dionizosa w Grecji była
decyzja kapłanów delfickich, którzy uznali nowego
boga za równego Apollinowi.
Aż cztery razy do roku obchodzono Dionizje – święta
ku czci boga.
Tyrs – laska
Dionizosa,
symbol
płodności,
urodzaju
9





Małe Dionizje – organizowano je na przełomie grudnia i
stycznia dla uczczenia pory otwierania naczyń z młodym
winem.
Lenaje – organizowano je na przełomie stycznia i lutego i
powiązane one były z czynnością tłoczenia wina.
Anasterie – organizowano je na przełomie lutego i marca w
związku z próbowaniem młodego wina i świętem zmarłych.
Wielkie Dionizje – organizowano je na przełomie marca i
kwietnia w porze wiosennego zrównania dnia i nocy.
Świętom dionizyjskim towarzyszyły różnego rodzaju
nabożeństwa, uroczyste procesje, wesołe pochody po ulicach
Aten, tańce, zabawy ludowe, występy chórów.
10

Ateński teatr ożywał raz do roku, pod koniec marca, gdy
to odbywały się w nim Wielkie Dionizje . Do Aten chcieli
dostać się wówczas wszyscy Grecy. Przybywali wieśniacy z
okolicznych wiosek, a do ateńskiego portu Pireusu
przybywały liczne statki, na pokładach których znajdowali
się Grecy z innych państw-miast. Wszyscy oni nie mogli
doczekać się znakomitych przedstawień w ateńskim
teatrze. Przygotowania czyniono od wielu miesięcy.
Najpierw odpowiedni urzędnik decydował, czyje sztuki
zostaną wystawione, potem wybierał zamożnych
obywateli, którzy pomagali autorowi w przygotowaniach.
Następnie zaczęła się już praca aktorów: musieli wyuczyć
się swojego tekstu na pamięć, umieć go wyraźnie
powiedzieć i zagrać odpowiednia scenę.
11

Dzień 1:
Święto zaczynała wielka procesja przemierzające całe miasto. Ludzie na jej czas ubierali się w odświętne
stroje, zakładali na głowy wieńce, śpiewali i tańczyli. Do teatru wnoszono posąg Dionizosa, aby nie ominęły
boga wszystkie przedstawienia. Następnie składano mu w ofierze zwierzęta. Na koniec pierwszego dnia
wybierano komisję, która miała za zadanie oceniać wszystkie wystawiane przedstawienia i wyłonić to
najlepsze.
Dzień 2, 3, 4:
Drugiego dnia wszyscy o świcie gromadzili się w teatrze. Aby przedostać się do wewnątrz teatru trzeba było
przecisnąć się przez wielki tłum ludzi. Każdy bowiem chciał zająć jak najlepsze miejsce, a nie było wówczas
rezerwacji. Wszystkie miejsca były wole, oprócz pierwszych rzędów przeznaczonych dla specjalnych gości,
urzędników, dostojników państwowych. Wszyscy przychodzili z poduszkami, piciem, jedzeniem, gdyż
spędzali w teatrze wiele godzin, czasem zostawali tam do zachodu słońca. Za wstęp płacono niewielkie
opłaty, ale za wstęp dla najbiedniejszych płaciło państwo (!). Ustawę w tej sprawie wprowadzono niegdyś na
zgromadzeniu ludowym na wniosek wysunięty przez Peryklesa. W drugim, trzecim i czwartym dniu Dionizji
przedstawiano na scenie utwory tragiczne. Aktorzy wygłaszali podczas nich przemówienia na temat
ludzkiego postępowania. Zastanawiali się nad stosunkiem człowieka do bogów i obowiązków obywatelskich.
Każdego dnia wystawiano po cztery sztuki jednego autora.
Dzień 5:
Piątego dnia zmieniał się repertuar, zaczęto przedstawiać komedie, w których wyśmiewano sławne
osobistości, najważniejszych dostojników państwowych. Ukazywano w nich również wady greckiego
społeczeństwa, jego słabości i ułomności. Krytykowano postanowienia zgromadzenia ludowego i
urzędników. Panowała wówczas nieograniczona wolność słowa. Pod koniec występów komisja udawała się
na naradę i wybierała najlepszą wystawioną sztukę. Nagrodą był wieniec z bluszczu, rośliny poświęconej
Dionizosowi, czym jednoznacznie kończono obchody Wielkich Dionizji.
12


Jedną z kultowych pieśni wykonywanych przez chór w
czasie świąt dionizyjskich był DYTYRAMB. To pieśń
kultowa na cześć Dionizosa wykonywana przy
akompaniamencie aulosu w połączeniu z tańcami wokół
ołtarza. Pieśń opiewała cierpienia i radości Dionizosa.
Intonował ją KORYFEUSZ – przewodnik CHÓRU.
Chór ludzi przebranych w kożle skóry (by przypominać
towarzyszy Dionizosa – satyrów) tę pieśń kontynuował.
Chóry Dionizosa, śpiewające pieśni pod przewodnictwem
kierownika chóru ,zostały nazwane chórami koźlimi, a
ich pieśń – pieśnią kozła, czyli tragedią (od tragos kozioł, ode – pieśń).
13

O powiązaniu tragedii z kultem Dionizosa świadczą chociażby takie
fakty jak:

Pierwszy teatr ateński usytuowany był obok świątyni Dionizosa i
stanowił integralną część świętego kręgu, w którym chór śpiewał i
tańczył.

Posąg Dionizosa w procesji przenoszono do teatru i tam pozostawał
aż do zakończenia konkursu tragicznego.

Pierwsze honorowe miejsce w teatrze należało do kapłana boga
wina.

Przedstawienia tragedii odbywały się wyłącznie podczas świąt
dionizyjskich.
14
15





Powstanie i rozwój ówczesnej sztuki teatralnej łączy się ściśle z powstaniem i rozwojem tragedii i komedii,
wywodzących się z publicznych obrzędów kultowych. Ponieważ przedstawienia związane z corocznymi
świętami Dionizosa były częścią uroczystości religijnej, tak więc uczestnictwo w teatrze traktowali Grecy
jako obowiązek wobec bogów. Ścisły związek sztuki scenicznej z religią był przyczyną powszechności teatru,
jego dostępności dla wszystkich i ogromnej popularności. Widownię stanowiła nie tylko elita, tak jak to w
dużej mierze dzieje się obecnie. Bogobojny Grek, bez względu na stanowisko czy stan posiadania, spieszył
do Aten, na południowy stok Akropolu, gdzie znajdował się święty okrąg Dionizosa, i gdzie dwa razy w
roku prezentowano przedstawienia stanowiące część obchodów, zwanych dionizjami.
Wielkie Dionizje odbywały się na przełomie marca i kwietnia i trwały sześć dni. Inaugurowała je
rozśpiewana procesja z posągiem Dionizosa, wyruszająca z Akropolu do Gaju Akademosa, gdzie urządzano
ucztę. Czwartego dnia o świcie rozpoczynał się agon, czyli trzydniowy konkurs trzech dramaturgów. Każdy z
nich prezentował po trzy tragedie, z dodatkiem, tzw. dramatu satyrowego.
Natomiast Lenaje (tak zwane Małe Dionizje) świętowano przez cztery do pięciu dni na przełomie stycznia i
lutego. Prezentowano wówczas komedie.
Aby zachęcić obywateli do uczestniczenia w dionizjach, przedstawienia były bezpłatne. A ponieważ do Aten
przybywały z różnych stron Grecji całe rodziny z dziećmi, by obejrzeć spektakle, które trwały kilka dni i
ciągnęły się od rana do zmroku, państwo wypłacało uboższym widzom po dwa obole na wyżywienie.
Władze miejskie przydzielały wszystkim autorom stającym do konkursu aktorów przewodnika chóru,
zwanego choregiem - zamożnego obywatela ateńskiego - dla którego nominacja ta była nie tylko
zaszczytnym wyróżnieniem, ale przede wszystkim ogromnym obowiązkiem i obciążeniem finansowym.
Brzmi to nieprawdopodobnie, ale musiał on sam zorganizować zespół chóralny, wyszkolić go
wszechstronnie (wyćwiczyć w recytacji, śpiewie, tańcu), a także opłacić. A przy tym osobiście występował w
przedstawieniach jako koryfeusz, czyli przewodnik chóru.
16

W pobliżu świątyni Dionizosa w Atenach kapłani wyznaczali tak zwany Święty Krąg.
Był to ubity lub wysypany piaskiem plac, który nazwano później orchestrą, czyli
tanecznią. Tutaj bowiem chór, ustawiony w dwóch lub trzech szeregach, śpiewał i
tańczył. Na środku tego placu stał okrągły ołtarz thymele.

Początkowo orchestrę wytyczano w kształcie prostokąta, koła albo elipsy;
ostatecznie przyjęła się w teatrze greckim forma kolista. Orchestra sytuowana była
zawsze u stóp wzgórza, na którego zboczu zasiadali widzowie: początkowo wprost
na ziemi, z czasem na stawianych jedne na drugich ławkach. Taki był początek
późniejszej widowni, zwanej theatronem, która w Grecji miała kształt wycinka koła
większego od półkola. Gdy w dramatach antycznych zaczęto rozbudowywać akcję i
do chóru dodano aktorów, występowali oni początkowo wraz z nim na orchestrze.
Wzniesiony po przeciwległej do theatronu stronie drewniany barak, tak zwane skene,
służył jako garderoba dla aktorów i jako tło akcji dramatu. Jego frontowa ściana
miała troje drzwi i z czasem utarła się konwencja ściśle określająca, przez które
drzwi wchodziły na scenę konkretne postacie. Największe środkowe, oznaczały
wejście do pałacu, stąd przychodził król, z bocznych natomiast korzystała świta.
Później nastąpiła dalsza zmiana: aktorzy zeszli z orchestry i występowali na tak
zwanym proskenionie (odpowiednik dzisiejszej sceny).
17
18

Pierwsze teatry antyczne były drewniane. Najstarszym klasycznym teatrem
kamiennym jest ateński teatr Dionizosa z IV wieku p.n.e., który do dziś podziwiać
możemy u podnóża Akropolu. Theatron oparty był tu o stok skały i składał się z 78
stopni, podzielonych na trzy części dwoma przejściami ułatwiającymi widzom
poruszanie się. Teatr Dionizosa w Atenach obliczono na około 17000 widzów, ale
praktycznie mieściło się w nim znacznie więcej osób. Z biegiem lat przebudowano i
rozbudowano skene. Między jej skrajnymi odcinkami a widownią powstały z obu
stron przejścia zwane paradosami, którymi wchodzili widzowie do pierwszych
rzędów i chór na orchestrę.

W teatrze greckim spotykamy się z pierwszymi dekoracjami. Ścianę frontową skene,
stanowiącą nadal tło dla chóru, zdobiły kolumny, pomiędzy które wsuwano
malowane tablice zwane pinakes swego rodzaju elementy scenograficzne, sugerujące
widzom miejsce akcji. Dekoracje były stałe, odrębne dla tragedii i komedii.

Szczególnie troszczono się o akustykę. Nie była to sprawa łatwa - ogromna
przestrzeń teatru pod gołym niebem, z tysiącami widzów, z których każdy, nawet
najbardziej oddalony od aktorów, musiał dobrze słyszeć każde ich słowo. I słyszał.
Zawdzięczali to Grecy nie tylko maskom, wyposażonym w specjalne rezonatory, ale i
specjalnym naczyniom miedzianym, ustawionym pod odpowiednim kątem do
orchestry w trzynastu miejscach na widowni.
19
Teatr w Milecie
20
Teatr Dionizosa w Atenach
21
Fragment theatronu
22
Teatr w Delfach
23


Dowodem na pozycję artystów w starożytnej Grecji jest
chociażby stowarzyszenie artystów dionizyjskich powstałe w
Atenach. Członkostwo w takiej organizacji gwarantowało wiele
istotnych dla rozwinięcia kariery przywilejów takich jak:
pominięcie obowiązku służby wojskowej na lądzie i morzu,
zwolnienie z płacenia podatków, nietykalność na terenie Grecji,
a także możliwość swobodnego przekraczania granic. Jednak
najważniejszą działalnością stowarzyszenia było publikowanie,
rozpowszechnianie i zachowywanie tekstów dramaturgów.
Pierwotnie aktorzy mieli twarze umazane moszczem winnym
(surowym sokiem wytłaczanym z owoców winorośli)
i występowali w miękkim, haftowanym obuwiu (tzw. bucikach
Dionizosa). Strój był bardzo kolorowy.
24

W Grecji panowała reguła trzech aktorów, choć ściślej mówiąc, obowiązywała tylko w tragedii.
W komedii występowało czasem nawet pięciu aktorów. Wprowadzenie konkursu na
najlepszego wśród nich spowodowało wyraźny podział na artystów komediowych i
tragediowych, a nawet wytworzenie się stałej struktury.

Biorąc pod uwagę, że na scenie znajdowało się maksymalnie czterech artystów, częstym
zjawiskiem był jeden aktor wcielający się w więcej niż jedną, czy dwie role. Trzeba również
podkreślić, że mogła być to rola żeńska, ponieważ w starożytności kobiety nie miały prawa
występować na deskach teatru. Byli aktorzy, którzy specjalizowali się w odgrywaniu ról
kobiecych.

Aktorami stawali się również niewolnicy (głównie na dworach władców)7, którzy prócz zapłaty
czasami uzyskiwali również wolność, jednak to drugie było przeznaczone tylko dla nielicznych i
dla najlepszych.

W starożytności nie istniały szkoły aktorskie, więc mężczyźni chcący uprawiać ten zawód,
zasięgali lekcji dykcji i zasad wymowy u retorów, a także u doświadczonych artystów cieszących
się wielką popularnością. W późniejszych czasach zaowocowało to w dodatkowe profity. Dzięki
umiejętnie dobieranym słowom i pięknemu wysławianiu się, aktorów zaczęto angażować w
misje dyplomatyczne
25
26





Granie kilku postaci przez jedną osobę było możliwe
dzięki maskom, które były niezbędnym rekwizytem
artystów.
Dzięki maskom mężczyźni mogli odgrywać role
kobiece.
Maski na pierwszy rzut oka obrazowały charakter
postaci.
Maski pełniły funkcję rezonatora.
Maski dzieliły się na tragiczne i komiczne.
27
28


Uważany za twórcę tragedii greckiej, wprowadził na scenę
pierwszego aktora, by mógł prowadzić dialog z chórem.
Swoje dramaty wystawiał na wozie, jeżdżąc po wsiach,
stąd określenie "wóz Tespisa" (teatr objazdowy). W tym
czasie w Atenach panował tyran Pizystrat, który, aby
pozyskać sympatię ludu, zorganizował generalne,
państwowe Dionizje Wielkie (miejskie). Zaprosił na nie
Tespisa. Ten w 534 r. p.n.e. przybył do Aten
i w I festiwalu dramatycznym urządzonym przez
Pizystrata zdobył główną nagrodę za jedną ze swoich
sztuk.
29
30

(525 –456 p.n.e.) –pochodził z Eleuzis, autor 70
tragedii i 20 dramatów satyrowych. W całości
zachowało się 7 jego sztuk: Błagalnice, Persowie,
Prometeusz skowany, Siedmiu przeciw Tebom,
trylogiaOresteja, na którą składają sięAgamemnon,
Ofiarnice, Eumenidy. Wprowadził na scenę drugiego
aktora, wysunął dialog na pierwszy plan, ograniczył
rolę chóru, udoskonalił strój aktorów. Dużą rolę w
jego tragediach odgrywała muzyka –partie chóralne i
solowe.
31
32


(496 –406 p.n.e.) –urodził się w Kolonos, wcześnie zdobył
popularność i uznanie jako tragediopisarz, odniósł 18 lub
(jak podają niektóre źródła 20) zwycięstw w agonach
tragicznych. Napisał ok. 120 stuk, z czego zachowało się 7
tragedii: Antygona, Król Edyp, Elektra, Ajas, Trachinki,
Filoktet, Edyp w Kolonie. Wprowadził na scenę trzeciego
aktora, rozszerzył dialog, rozbudował akcję tragedii,
wprowadził dekoracje sceniczne.
Sofokles, w przeciwieństwie do Ajschylosa piszącego
o problemach religijno-moralnych, na plan pierwszy
wysunął człowieka o silnym, ukształtowanym już
charakterze, w pełni świadomego odpowiedzialności za
swoje czyny. W dramatach Sofoklesa mamy do czynienia
z głęboką analizą psychologiczną bohaterów.
33
34


(ok. 480 –406 p.n.e.) –pochodził z Salaminy, niedoceniany za życia –
przegrywał w zawodach dramatycznych z Sofoklesem. Napisał 92
dramaty, z czego zachowało się 17 tragedii, 1 dramat satyrowy i ok.
1000 fragmentów. Tytuły zachowanych sztuk: Alkestis, Andromacha,
Bakchantki, Błagalnice, Elektra, Fenicjanki, Hekabe, Helena, Herakles,
Heraklidzi, Hipolit, Ifigenia w Aulidzie, Ifigenia w Taulidzie, Ion, Medea,
Orestes, Trojanki, Cyklop (dramat satyrowy) W swoich sztukach kładł
duży nacisk na uzasadnienie psychologiczne postępowania swoich
bohaterów.
Sceptycznie podchodził do mitów i bogów, ograniczył rolę chóru,
a legendarne wątki interpretował po swojemu. Często jego pomysły
wymagały specjalnego rozwiązania akcji – z jego osobą wiąże się na
przykład powstanie maszyny, która pozwalała spuścić aktora z góry,
przez dach budynku scenicznego (deus ex machina). W ten sposób
możliwe było ukazanie objawienia boga, który miał wyrazić swoją
wolę wobec bohaterów sztuki.
35
36

Tragedia, wg Arystotelesa, to „naśladowcze
przedstawienie akcji poważnej, skończonej i
posiadającej (odpowiednią) wielkość, wyrażone w
języku ozdobnym, odmiennym w różnych częściach
dzieła, przedstawione w formie dramatycznej, a nie
narracyjnej, które przez wzbudzenie litości i trwogi
doprowadza do oczyszczenia (kátharsis) tych uczuć.”
37

Na kompozycję tragedii antycznej składają się:

Prologos – mowa wygłaszana przez jednego z bohaterów lub
bóstwo, informująca o okolicznościach (czas, miejsce, tło konfliktu,
przeszłość bohaterów);
Parodos – pierwsza pieśń chóru śpiewana przy wejściu na orchestrę;
Stasimony – partie chóru;
Epejsodiony – partie dialogowe lub monologowe recytowane przez
aktorów;
Stychomytia – dialog dwu osób, z których każda wypowiada po
jednym wersie – repliki dające możliwość konfrontacji racji i
stanowisk;
Kommosy – żałobne pieśni wyrażające głęboki ból śpiewane na
zmianę przez chór i jednego lub dwu aktorów;
Eksodos – ostania pieśń chóru śpiewana przy zejściu z orchestry;






38

zasada trzech jedności :
jedności czasu- akcja rozgrywa się w przeciągu jednej doby,
zaczyna się o świcie, a kończy wieczorem,
jedności miejsca - wydarzenia mają swój przebieg w
określonym miejscu, np. przed pałacem władcy,
jedności akcji -jeden wątek, wszystkie osoby dramatu są
związane z głównym konfliktem, wydarzenia drugorzędne
są tylko po to, by podkreślić wagę istotnych problemów.
39

bohater tragedii musiał pochodzić z wysokich sfer;

tematyka sztuki zaczerpnięta była z mitologii;

na scenie występowało maksymalnie trzech aktorów;

chór opowiadał o tym, co działo się poza sceną, wyrażał wolę
społeczeństwa, ogólne refleksje, komentował wydarzenia, wspomaga
tworzenie napięcia emocjonalnego, uprzedza fakty;

istotą akcji jest konflikt tragiczny, który polegał na z góry skazanej na
porażkę walce człowieka z losem, na istnieniu dwóch równorzędnych racji,
między którymi bohater musi wybierać, a każdy wybór jest zły;

40

decorum z łaciny oznacza przyzwoity, stosowny. Zasada ta dotyczy
odpowiedności stylów. Tragedii przypisany był styl wysoki,
kolumnowy, podniosły. Komedie pisane były w stylu lekkim,
żartobliwym, niekiedy wręcz rubasznym. Reguła ta określała też typ
postaci, które mogły występować w danym tekście - w tragedii
postacie szlachetnie urodzone w komedii postaci o rodowodzie
plebejskim;

żadna drastyczna sytuacja nie mogła zostać pokazana na scenie.
Informowano o nich publiczność w dialogach, bądź pieśniach chóru;

bohaterowie tragedii antycznej nie popadali w skrajne stany
emocjonalne, nie ulegali również zmianom charakterologicznym.
Aktor przywdziewając na początku
przedstawienia maskę bohatera tragicznego musiał pozostać
bohaterem tragicznym aż do końca sztuki;
41
obecność fatum - inaczej los, przeznaczenie. Grecy uznawali, że los
każdego z ludzi jest ustalony, a on sam nie ma wpływu na bieg wydarzeń.
Nad ich przebiegiem czuwają mojry - boginie przeznaczenia:
Klato i Lachezis przędły nić ludzkiego życia, a Atropos przecinała ją, gdy
nadchodziła chwila śmierci.-światem tragedii rządziło fatum, któremu nie mógł
przeciwdziałać żaden człowiek. Każdy sposób walki z przeznaczeniem
prowadził do nieuchronnej klęski;


katharsis - oznacza dosłownie oczyszczenie. Widz śledząc akcję tragedii,
miał doznać uczucia oczyszczenia duszy z win i złych emocji, poprzez
przeżycie uczucia litości, gdy obserwuje tragedię niewinnego człowieka;

tragizm - jest kategorią estetyczną, która umiejscawia bohaterów w
sytuacji konfliktu tragicznego. Stawia on bohaterów w sytuacji starcia
dwóch równorzędnych racji. Wybór którejkolwiek przynosi w rezultacie
klęskę, a nawet śmierć. Bohater jest uwikłany w sytuację bez wyjścia;
42

sztuka i świat w niej przedstawiony mają mieć charakter mimetyczny – naśladować
rzeczywistość;

brak scen zbiorowych;

hamartia - w tragedii antycznej wina tragiczna, wynikająca z błędnej oceny
własnego położenia przez bohatera tragicznego. Działając w imię dobrych intencji
popełnia on tragiczne zbłądzenie i coraz bardziej komplikuje swój los, co prowadzi
do katastrofy. Wina tragiczna ciąży na Edypie, który koniecznie chce wyjaśnić, kto
zabił Lajosa, króla Teb, i dochodzi do straszliwej prawdy o swoich zbrodniach
ojcobójstwa i kazirodztwa;

ironia tragiczna - nieprzezwyciężona sprzeczność naznaczająca los bohatera
tragedii, którego czyny wbrew jego woli i wiedzy prowadzą nieuchronnie do zagłady.
Ironia tragiczna nazywana jest często ironią losu, ironią obiektywną lub
dramatyczną. Jej istotą jest sprzeczność pomiędzy znaczeniem użytych słów a
intencją zawartą w kontekście.
Ironia tragiczna przejawia się w działaniach bohatera. Jej źródłem jest niezgodność
między stanem jego wiedzy o sobie samym a rzeczywistą sytuacją, znaną widzowi
lub czytelnikowi.;
43

bohater tragedii to bohater tragiczny. Znajduje się
on w sytuacji nie mającej wyjścia. Bohater jest
uwiązany w konflikt pomiędzy siłami wyższymi a
własnymi czynami - siły wyższe rządzą jego życiem;
44