Polityka makroekonoiczna

Polityka pieniężna (monetarna)
Istota i funkcje polityki pieniężnej
Polityka pieniężna polega na stosowaniu podaży pieniądza jako instrumentu realizacji
celów polityki gospodarczej. Jej głównym celem jest zapewnienie stabilnej wartości
pieniądza (cen), czyli przeciwdziałanie inflacji.
Głównym podmiotem polityki pieniężnej państwa jest krajowy bank centralny (w Polsce
NBP), który:
 emituje pieniądz gotówkowy,
 reguluje funkcjonowanie systemu bankowego,
 pełni funkcję banku państwa kontrolując podaż pieniądza oraz, niekiedy, finansując
deficyt budżetu państwa.
Modelowym założeniem usytuowania banku centralnego jest jego niezależność od rządu.
Warunkami skuteczności polityki banku centralnego jest jej spójność z polityką rządu
(budżet).
W UGW (UE) koordynatorem polityki pieniężnej jest EBC (Europejski Bank Centralny).
Regulowanie podaży pieniądza
Regulowanie podaży pieniądza polega na dostosowaniu jego ilości do aktywności
gospodarczej i wzrostu cen. Wzrost masy pieniądza powinien odpowiadać stopie wzrostu
gospodarczego.
Narzędzia regulacji:
 emisja pieniądza gotówkowego,
 kształtowanie stopy procentowej,
 kształtowanie stopy dyskontowej,
 prowadzenie operacji otwartego rynku,
 zarządzanie rezerwami w systemie bankowym,
 bezpośrednia kontrola kredytów bankowych,
 selektywna polityka kredytowa i stosowanie preferencyjnych stóp
procentowych,
 oddziaływanie na kurs walutowy.
Emisja pieniądza gotówkowego
Polityka emisyjna określa ilość pieniądza w obiegu, która zależy od:
 ilości pieniądza gotówkowego w obiegu,
 wielkości depozytów płatnych na żądanie,
 potrzeb wynikających z konieczności wymiany zużytych znaków pieniężnych na
nowe,
 potrzeb wzrostu gospodarczego,
 wielkości substytutów pieniądza w formie depozytów terminowych, w bankach
komercyjnych i instytucjach nie-bankowych.
(Różne ujęcia ilości pieniądza w gospodarce przy kształcie jej polityki (gotówka oraz
depozyty płatne na żądanie plus depozyty terminowe w bankach komercyjnych lub
depozyty terminowe w nie-bankowych instytucjach finansowych).
Baza monetarna - zasób pieniądza wielkiej mocy. Obejmuje gotówkę w obiegu oraz
rezerwy gotówkowe banków komercyjnych (instytucje finansowe obrotu pieniądza).
Kształtowanie stopy procentowej
Stopa procentowa pełni dwie podstawowe funkcje:
1) stanowi wskaźnik, który pozwala ocenić intencje polityki monetarnej państwa, co do
rodzaju polityki:
º polityka ekspansywna - zwiększanie podaży pieniądza,
º polityka restrykcyjna – zmniejszenie podaży pieniądza.
2) stopa procentowa spełnia kluczową rolę w oddziaływaniu na gospodarkę. Jest
instrumentem regulowania popytu na kredyt.
Kontrola podaży pieniądza poprzez stopę procentową polega na ustaleniu przez bank
centralny stopy procentowej, a następnie na dostarczeniu tylu pieniędzy (kredyt) dla
banków komercyjnych, ile wynika z popytu na rynku.
Mała stopa procentowa - brak oszczędności i selekcji inwestycji.
Wysoka stopa procentowa - nadmierne ograniczenie konsumpcji.
W Polsce podmiot uprawniony do ustalania stopy procentowej to Rada Polityki Pieniężnej
(z prezesem NBP). Od 1998 r. decyzje RPP – nastawienie na osiągnięcie odpowiedniego
poziomu inflacji (tzw. cel inflacyjny).
Kształtowanie stopy dyskontowej
Stopa dyskontowa jest to stopa procentowa pożyczek, które bank centralny udziela
bankom komercyjnym. Wpływa ona na finanse banków komercyjnych i innych instytucji
finansowych poprzez podaż i koszt kredytów.
Podnoszenie stopy dyskontowej przez bank centralny to ograniczenie
kredytowej banków komercyjnych w drodze zwiększania pożyczek.
ekspansji
Obniżenie stopy dyskontowej – zwiększa popyt banków komercyjnych na pożyczki z
banku centralnego.
Prowadzenie operacji otwartego rynku
Operacje otwartego rynku to transakcje dokonywane z inicjatywy banku centralnego z
bankami komercyjnymi.
Obejmują one warunkową i bezwarunkową sprzedaż lub kupno papierów wartościowych
lub dewiz, a także emisje własnych papierów dłużnych banku centralnego.
Operacje otwartego rynku równoważą popyt i podaż środków utrzymywanych przez banki
komercyjne w banku centralnym. Dzięki temu bank centralny wpływa na poziom
krótkoterminowych stóp procentowych na rynku międzybankowym.
Obecnie operacje otwartego rynku przeprowadzane przez Narodowy Bank Polski polegają
na emisji własnych papierów dłużnych (7-dniowych bonów pieniężnych), których
minimalna rentowność jest równa stopie referencyjnej wyznaczonej przez Radę Polityki
Pieniężnej.
Zarządzanie rezerwami w systemie bankowym
Bank centralny nakłada na banki obowiązek utrzymywania rezerwy obowiązkowej.
Rezerwa ma na celu łagodzenie wpływu bieżących zmian płynności sektora bankowego na
stopy procentowe na rynku międzybankowym. Służy również ograniczaniu nadpłynności
banków.
Rezerwą obowiązkową jest wyrażona w złotych część środków pieniężnych
zgromadzonych na rachunkach bankowych i uzyskanych ze sprzedaży papierów
wartościowych oraz innych środków przyjętych przez banki, podlegających zwrotowi, z
wyjątkiem środków przyjętych od innego banku krajowego, a także pozyskanych z
zagranicy, na co najmniej 2 lata.
Bezpośrednia kontrola kredytów bankowych
Jest stosowana rzadko (np. w warunkach wysokiej inflacji) i polega na kontroli
administracyjnej działalności kredytowej banku i instytucji finansowych.
Zaletą jest wysoka skuteczność w kreowaniu pieniądza kredytowego, wady to między
innymi:
 osłabienie konkurencji między bankami (niekorzystny wpływ
kredytów na rozwój małych przedsiębiorstw, średnich nowych)
reglamentacji
 niekorzystny wpływ na skuteczność - osłabienie w procesie selekcjonowania
inwestycji pod względem ich efektywności.
Selektywna polityka kredytowa i stosowanie preferencji
Selektywna polityka kredytowa polega na stosowaniu ułatwień kredytowych dla kategorii
pożyczkobiorców w celu wspomagania ściśle określonych preferowanych kierunków
inwestowania (np. preferencje regionalne, lokalne lub związane z działami gospodarki
(żywnościowa, budownictwo mieszkaniowe, termomodernizacja).
Głównymi narzędziami selektywnej polityki kredytowej są kredyty o mniejszej stopie
procentowej - jest stosowana razem z innymi narzędziami (dopływ pieniądza w postaci
subwencji, udzielanie gwarancji kredytowych, powoływanie funduszy gwarancyjnych,
instytucje finansowe).
.
Polityka fiskalna
Podstawowym narzędziem polityki budżetowej jest budżet - roczny plan dochodów i
wydatków oraz przychodów i rozchodów:
1) organów władzy państwowej, kontroli i ochrony prawa,
2) sądów i trybunałów,
3) administracji rządowej (Ustawa o finansach publicznych z 1998 r.); [Winiarski, str.
443]
Budżet państwa jest uchwalany w formie ustawy budżetowej
kalendarzowego. Budżet stanowi program działania rządu.
na
okres
roku
Budżet państwa jest zespołem narzędzi i środków służących realizacji określonych zadań
społeczno-gospodarczych państwa.
Udział budżetu państwa w PKB jest uważany za wskaźnik stopnia ingerencji państwa w
gospodarkę.
Polityka fiskalna spełnia trzy funkcje:
 funkcja alokacyjna,
 funkcja redystrybucyjna,
 funkcja stabilizacyjna.
Funkcja alokacyjna polega na kształtowaniu struktury wytwarzanego produktu
społecznego (gromadzenie dochodów i dokonywanie wydatków). Działania alokacyjne są
dokonywane przez rząd między sektorem publicznym i prywatnym, a następnie wewnątrz
tych sektorów.
W sektorze publicznym alokacja polega na określeniu wielkości środków, które mogą być
przeznaczone na konkretne zadania. Budżet przesądza o zakresie i formie wytwarzania
dóbr i usług przez poszczególne jednostki publiczne.
W sektorze prywatnym alokacja jest realizowana pośrednio przez działania wpływające
na ukierunkowanie przeznaczenia dóbr, usług i czynników produkcji przy pomocy dotacji,
subsydiów i podatków.
Alokacja odzwierciedlana jest głównie po stronie wydatkowej, która określa rozmiary i
zakres sektora publicznego.
Wydatki publiczne obejmują wydatki o charakterze inwestycyjnym i przeznaczone na
działalność służb społecznych i ekonomicznych. Polityka alokacji może być realizowana
także przez instrumenty dochodowe.
Funkcja redystrybucyjna polega na oddziaływaniu przez państwo na ostateczny
podział dochodów indywidualnych w drodze korygowania dochodów pierwotnych poprzez
redukowanie przy zastosowaniu podatków. Dotyczy kształtowania ostatecznego budżetu
w trzech płaszczyznach:
 bezpośredniej redystrybucji - realizowana za pomocą podatków i transferów
pieniężnych socjalnych (np. zasiłki dla bezrobotnych),
 bezpłatnego lub częściowo płatnego zaspokajania potrzeb społecznych w drodze
wykonywania świadczeń przez odpowiednie jednostki sektora publicznego,
 oddziaływania na warunki, w jakich dokonuje się pierwotna redystrybucja dochodu oddziaływanie na warunki, w jakich kształtuje się i uzyskuje dochody pierwotne.
Podstawowym instrumentem polityki budżetowej jest podatek. Jest to przymusowe
świadczenie w celu pokrycia obciążeń publicznych, pobierane przez państwo. Podatki
wpływają na strukturę konsumpcji.
Założenie polityki podatkowej - warunki rynkowe powodują nadmierne zróżnicowanie
dochodów; instrumenty podatkowe pozwalają na korektę zróżnicowań.
Rodzaje opodatkowania:
 podatek stały,
 podatek liniowy,
 podatek progresywny,
 podatek degresywny.
Grupy źródeł przychodów z tytułu podatków:
 podatki od dochodów wewnętrznych (dochodów osobistych ludności i dochodów
przedsiębiorstw),
 podatki bezpośrednie - np. ubezpieczenia społeczne, a także formy opodatkowania
własności,
 podatki wewnętrzne pośrednie np. akcyza, VAT, (obrotowy),
 podatki z handlu zagranicznego - np. opłaty, podatki importowe i eksportowe.
Stabilizacja
procesów
gospodarczych
zapewnienie
wysokiego
stopnia
wykorzystania potencjału, stabilności cen, przeciwdziałanie inflacji, równe tempo wzrostu
gospodarczego i bilansu płatniczego, realizowane przez regulowanie popytu.
Gdy popyt jest niedostateczny - ograniczenia działalności gospodarczej, niski potencjał
gospodarczy - stymulacja wzrostu poprzez obniżkę podatków i wydatków budżetowych aż
do deficytu budżetowego. Wzrost wydatków - zwiększenie proporcjonalne wzrostu
dochodu narodowego (efekt mnożnikowy). Gdy popyt jest zbyt duży, występuje ryzyko
przegrzewania koniunktury.
- inflacja – polityka budżetowa przeciwdziała jej poprzez zwiększenie przychodów
budżetu i ograniczanie wydatków - zmniejszenie konsumpcji, inwestycji; hamuje ceny,
produkcję, obniża poziom zatrudnienia. Powoduje powstanie problemu bezrobocia.
Najlepsze narzędzia polityki budżetowej to obciążenia podatkowe. Polityka budżetowa
dostosowuje instrumenty podatkowe do koniunktury. Reaguje na wzrost gospodarczy np.
przez odliczanie podatku od VAT od zakupów inwestycyjnych, kosztów inwestycji od
podstawy opodatkowania, ulgi proeksportowe. Nadwyżki na rynku krajowym i za granicą.
Występują następujące prawidłowości:
 zbyt niski poziom opodatkowania - nie sprzyja koniunkturze - zbyt mały budżet, nie
dostarcza ludziom dóbr publicznych (brak pobudzenia produkcji),
 wzrost opodatkowania - wzrost podaży dóbr publicznych, korzystne warunki dla
gospodarki,
 zbyt wysoki poziom podatków - osłabienie bodźców do pracy, oszczędzania i
inwestowania.
Krzywa Laffera
50
Wpływy podatkowe
45
40
35
30
25
20
15
10
5
0
0
20
40
60
Stopa podatkowa
80
100
Typy polityki fiskalnej
Typ pasywny - opiera się na założeniu, że określane ustawowo zasady kształtowania
dochodów i wydatków budżetowych kształtują mechanizm samoregulacyjny, jego
działanie to automatyczne reagowanie na zmiany sytuacji gospodarczej w celu
wyzwalania impulsów do kompensowania wahań koniunkturalnych. W praktyce jest to
podział na poszczególne obszary gospodarki.- automatyczne stabilizatory koniunktury.
Typ aktywny (dyskrecjonalny) - aktywna polityka fiskalna polega na podejmowaniu
odpowiednich środków w celu przeciwdziałania wahaniom koniunkturalnym, stabilizacji
cen lub ograniczania bezrobocia.
Podstawowe rodzaje działań aktywnej polityki gospodarczej obejmują zmiany:
 stawek podatkowych,
 transferów z budżetu państwa (większe subwencje dla gmin),
 wydatki na roboty i inwestycje publiczne.