021_monady_g_w_leibn..
advertisement
Materiały pochodzą z Platformy Edukacyjnej Portalu www.szkolnictwo.pl Wszelkie treści i zasoby edukacyjne publikowane na łamach Portalu www.szkolnictwo.pl mogą być wykorzystywane przez jego Użytkowników wyłącznie w zakresie własnego użytku osobistego oraz do użytku w szkołach podczas zajęć dydaktycznych. Kopiowanie, wprowadzanie zmian, przesyłanie, publiczne odtwarzanie i wszelkie wykorzystywanie tych treści do celów komercyjnych jest niedozwolone. Plik można dowolnie modernizować na potrzeby własne oraz do wykorzystania w szkołach podczas zajęć dydaktycznych. MONADY G.W. LEIBNIZA Myśliciel, August Rodin [E. Wójcicka - Romaniuk] edukacja filozoficzna, gimnazjum, MONADY G.W. LEIBNIZA – lekcja 21 G.W. LEIBNIZ Gottfried Wilhelm Leibniz (1646 – 1716), urodził się w Lipsku. Jego pradziad, który w okresie prześladowań innowierców uciekł z Polski do Niemiec, nazywał się Lubieniecki. Był jednym z najwszechstronniejszych umysłów w historii nauki. Jego nieprzeciętne zdolności ujawniły się już w dzieciństwie. W wieku ośmiu lat sam nauczył się łaciny i zaczął pochłaniać książki naukowe. Mając 15 lat wstąpił na uniwersytet, gdzie studiował prawo, matematykę i filozofię, mając lat 17 napisał rozprawę De principio individui, mając 20 lat został doktorem praw. Zaproponowano mu wtedy katedrę uniwersytecką, ale pragnąc bardziej czynnego życia odrzucił tę propozycję i jako dyplomata oraz prawnik wstąpił na służbę do elektora mogunckiego. Mając lat 24 został radcą sądu najwyższego w Palatynacie, oprócz tego prowadził rozległe studia. Studiował matematykę i przyrodoznawstwo. W 1674 r. jednocześnie z Newtonem, odkrył rachunek różniczkowy i rachunek całkowy. Wynalazł maszynę do liczenia. Maszyna do liczenia konstrukcji Leibniza G.W. LEIBNIZ Z ogromnej ilości pism Leibniza tylko mała część została ogłoszona za jego życia. Zachowało się aż 15 000 jego listów pisanych do tysiąca adresatów. Jedyne większe jego dzieło, ukończone w całości, to traktat Teodycea. Leibniz, Główne pisma metafizyczne Karta rękopisu Monadologii Gottfried Wilhelm Leibniz. G.W. LEIBNIZ Naczelnym zagadnieniem XVII wieku było zagadnienie substancji, które zapoczątkował Kartezjusz twierdząc, że istnieją dwie różne substancje: cielesna i duchowa. Nie umiał wyjaśnić, jak dwie tak różne od siebie substancje, rozciągła i nierozciągła, mogą na siebie nawzajem działać, dlatego jego następcy szukali rozwiązania tej trudności. Leibniz wystąpił z rozwiązaniem w duchu indywidualizmu i pluralizmu: przyjmował nieograniczoną ilość substancji. Jednak twierdził, że wszystkie są jednego rodzaju. Kartezjusz Leibniz G.W. LEIBNIZ Przyjmował, że każde zjawisko jest indywidualne, każde różni się od innego, nie ma dwóch liści ani dwóch kropli wody, które byłyby do siebie zupełnie podobne. Wbrew rozpowszechnionemu poglądowi atomistów, nie ma dwóch rzeczy, które różniłyby się tylko miejscem zajmowanym w przestrzeni, a poza tym były identyczne. Jak dwie krople wody G.W. LEIBNIZ Zjawiska stanowią szeregi ciągłe. Wszystkie zjawiska są sobie bliskie, a gdy nie są dość bliskie, to znajdą się zawsze zjawiska między nimi pośrednie. W przyrodzie nie ma skoków, są tylko przejścia. Np. między różnymi rodzajami ruchów przejścia są ciągłe, a spokój jest tylko końcowym punktem w szeregu coraz to drobniejszych ruchów. Linia prosta jest końcowym wypadkiem linii krzywych, a równość - nierówności. Nieświadomość jest tylko najniższym szczeblem świadomości, fałsz jest najmniejszą prawdą, a zło najmniejszym dobrem. Wszędzie we wszechświecie panuje ciągłość, każde zjawisko jest przejściem między innymi zjawiskami. Ten stan rzeczy Leibniz sformułował jako prawo ciągłości. Linia prosta jest krańcowym przypadkiem linii krzywych G.W. LEIBNIZ Prawo ciągłości pozwala łączyć zjawiska w szeregi i sprowadzać do jedności przeciwieństwa, nawet przeciwieństwo materii i ducha. Najciekawsze były zastosowania tego prawa na polu psychologii i matematyki. Przyjmował, że życie psychiczne posiada całą skalę stopni, aż do postaci tak słabej, że już nieświadomej, dzięki czemu wprowadził do psychologii nieświadome stany psychiczne. Uzupełniając dotychczasową matematykę, która uwzględniała jedynie wielkości nieciągłe, rozpoczął budowę matematyki wielkości ciągłych na podstawie liczb nieskończenie małych. Prawo to i przekonanie o mnogości, indywidualności, a zarazem ciągłości natury miało doniosłe znaczenie dla jego metafizyki. G.W. LEIBNIZ SUBSTANCJI JEST WIELE. Substancji jest wiele, bo z jednej substancji nie mogłaby się wytworzyć mnogość rzeczy - stąd pluralizm metafizyczny /stanowisko ontologiczne w myśl którego rzeczywistość składa się z bytów różnorakich, niesprowadzalnych do wspólnego mianownika; reprezentowane m.in. przez takich filozofów jak: Empedokles, Anaksagoras, Leibniz/ Leibniza - przekonanie, że mnogość zjawisk musi mieć źródło w samej naturze bytu. . Empedokles Anaksagoras G.W. LEIBNIZ SUBSTANCJE SĄ JAKOŚCIOWO ODRĘBNE. Substancje są jakościowo odrębne, bo inaczej niewytłumaczalna byłaby różnorodność rzeczy. Leibniz przeciwstawia się czysto ilościowej koncepcji świata, wyznawanej przez filozofię mechanistyczną. Substancje są indywidualne, każda ma swój odrębny charakter. Nawet, gdy dwie rzeczy są do siebie tak podobne, że nie sposób znaleźć wyróżniających je własności, to nie są dwiema rzeczami, lecz jedną i tą samą. Gdy dwie rzeczy są do siebie tak podobne, że nie sposób znaleźć wyróżniających je własności, to nie są dwiema rzeczami, lecz jedną i tą samą G.W. LEIBNIZ Indywidualne substancje, z których składa się prawdziwy byt, nazwał „entelechiami”, a jeszcze częściej, dla zaznaczenia, że są jednostkami prostymi, „monadami" /według filozofów elementarny składnik rzeczywistości, najmniejsza jednostka metafizyczna, składnik wszechświata/. Swoją metafizykę nazywał „monadologią". Monady były dla niego niepodzielnymi składnikami świata, „punktami metafizycznymi", „prawdziwymi atomami". Leibniz, Monadologia G.W. LEIBNIZ SUBSTANCJE NIE DZIAŁAJĄ JEDNA NA DRUGĄ. Uważał za niemożliwe, by substancja mogła ulegać działaniu z zewnątrz i sama działać na zewnątrz. „Monada nie ma okien", każda monada jest zamkniętym kosmosem. Jest zamkniętym kosmosem, więc źródłem przemian, jakim podlega, i własności, jakie osiąga może być tylko jej własna działalność. Wytworzywszy pojęcie substancji na wzór osoby ludzkiej, uważał, że substancja rozwija samorzutną działalność, nie pobudzana z zewnątrz. G.W. LEIBNIZ SUBSTANCJE SĄ OBDARZONE SIŁAMI. Skoro substancja musi rozporządzać siłą, czyli zdolnością przetwarzania się, nie może być bierną masą, za jaką mechaniści mieli materialną substancję. Doszedł więc do dynamistycznej koncepcji substancji. Przemienność uważał za podstawową własność substancji. Błąd kartezjanizmu widział w geometrycznej koncepcji materii, nie uwzględniającej czynników dynamicznych. Nie mechanizm, lecz dynamizm był teorią odpowiadającą zjawiskom. Leibnizhaus, Schmiedestraße Nr. 10 w Hannoverze G.W. LEIBNIZ SUBSTANCJE SĄ NIEROZCIĄGŁE i NIEMATERIALNE. Substancje są niepodzielne, bo to, co podzielne, może stanowić mnogość substancji, ale nie jedną substancję. Ponieważ zaś rozciągłość jest podzielna, więc substancje są nierozciągłe. Ponieważ materia jest rozciągła, więc substancje, jako nierozciągłe, są niematerialne. Ciała, jako materialne, rozciągłe i podzielne, nie są więc substancjami, mogą być jedynie zjawiskami substancji. Nierozciągłe, a za to obdarzone siłami substancje, niepodzielne i indywidualne, mają naturę podobną do dusz raczej niż do ciał. Z samowiedzy, a nie z obserwacji materialnego świata, znamy indywidualne i samorzutnie działające jednostki. Jeśli nazwiemy „spirytualizmem" pogląd, że dusze są substancjami i że wszelkie substancje mają naturę bardziej podobną do dusz niż do ciał, to pogląd Leibniza był spirytualizmem /w filozofii (metafizyce) jeden z kierunków monizmu zakładający, że w świecie rzeczywistym istnieją tylko substancje duchowe (dusze)/. G.W. LEIBNIZ SUBSTANCJE MAJĄ ZDOLNOŚĆ POSTRZEGANIA. Własności substancji są podobne do własności psychicznych, stosunek między substancjami musi przede wszystkim polegać na postrzeganiu. Postrzeżenie pojmował bardzo szeroko, obejmował mianem postrzeżenia stany o różnym stopniu jasności, wyrazistości i świadomości. Zasada ciągłości pozwoliła mu połączyć w jeden szereg postrzeżenia o różnym stopniu jasności, świadome i podświadome, od wszechwiedzy Boskiej do podświadomych „małych spostrzeżeń" najniższych substancji. Jedynie Bóg, monada doskonała, postrzega wszechświat z doskonałą jasnością. Najniższe monady mają jedynie postrzeżenia niedoskonałe, nieświadome, podobne do tych, jakich ludzie doznają w stanie omdlenia lub głębokiego snu. Dusza ludzka posiada stosunkowo wysoki poziom świadomości: postrzega dokładnie i postrzeżenia te pamięta, przede wszystkim zaś posiada samowiedzę. Postrzeżenia powodują, że monady różnią się między sobą, każda postrzega wprawdzie to samo, ale każda postrzega z innym stopniem jasności i z innej perspektywy, każda uświadamia sobie inne jego części. Ponieważ substancje nie działają jedna na drugą, więc treść spostrzeżeń nie może być nabyta przez działanie z zewnątrz, lecz musi być wrodzona. Była to paradoksalna konsekwencja epistemologiczna nauki o samoistności i nieprzenikalności substancji. G.W. LEIBNIZ ZJAWISKIEM SUBSTANCJI SĄ CIAŁA. Ciała, nie będąc substancjami, są zjawiskami substancji. Cielesność była więc dla Leibniza postacią, w jakiej monada zjawia się monadzie. Ciała są wobec substancji tym, czym odbicia w zwierciadłach wobec ciał. Ciała są zjawiskami, ale nie są złudami, są to zjawiska „prawdziwe", „dobrze ugruntowane" G.W. LEIBNIZ SUBSTANCJE DZIAŁAJĄ CELOWO. Do natury monad należą nie tylko spostrzeżenia, ale i pożądania, to one są czynnikiem przemian w monadach. Pożądania zmierzają ku celom, ponieważ celowość cechuje substancje. G.W. LEIBNIZ SUBSTANCJE STANOWIĄ HIERARCHIĘ. Monady są mniej lub bardziej doskonałe, i jako takie tworzą hierarchię. Zaczynając od monad pozbawionych samowiedzy, których świadomość jest jakby w stanie uśpienia, poprzez dusze niższe, rozporządzające tylko spostrzeżeniami i pamięcią, i dusze posiadające samowiedzę i rozum - hierarchia dochodzi aż do szczytu, którym jest monada doskonała: Bóg. G.W. LEIBNIZ SUBSTANCJE TWORZĄ HARMONIJNY ZESPÓL. Mimo, że każda monada jest odrębnym i nieprzenikalnym światem, wszystkie odpowiadają sobie i zgadzają się między sobą. Harmonia jest wprzód ustanowiona przez Boga. Według tego ustanowienia losy monad rozwijają się niezależnie, ale równolegle i zgodnie. Monady są jakby zegarami, uregulowanymi jednakowo przez Boga, które zgadzają się zawsze ze sobą i przez to robią wrażenie, jak gdyby były od siebie zależne. G.W. LEIBNIZ Leibniz zastanawiał się, dlaczego na świecie jest tyle zła, skoro został on stworzony przez doskonałego i dobrego Boga? Teodycea /to gałąź teologii zajmująca się problemem jak pogodzić istnienie dobrego, miłosiernego Boga z istnieniem zła/ to usprawiedliwienie Boga. Bóg tworząc świat wybrał najlepszy z możliwych. Leibniz nie zaprzeczał, że świat jest niedoskonały, że istnieje zło metafizyczne, fizyczne i moralne. Twierdził jednak, że te niedoskonałości są potrzebne dla tym większej doskonałości całości. Jednym z objawów doskonałości świata jest panująca w nim wolność. Pociąga za sobą możliwość błędu i grzechu, lecz jest dobrem tak wielkim, że świat bez błędu i grzechu, ale i bez wolności, byłby światem mniej doskonałym niż jest. G.W. LEIBNIZ W doskonałym świecie możliwe jest dalsze doskonalenie. Żaden dobry czyn nie ginie, każdy przyczynia się do ulepszenia wszechświata. Doskonalenie się jednostki to podstawowa zasada etyczna Leibniza, która, mieściła się w tym indywidualistycznym systemie. Nie ma ogólnych reguł doskonalenia się, lecz musi się ono dokonywać w każdej jednostce odpowiednio do jej natury. G.W. LEIBNIZ Najważniejszymi dokonaniami Leibniza były: • w filozofii - wprowadzenie pojęcia monad Leibniz i rozwiązanie dylematu dualizmu systemu kartezjańskiego. • w matematyce - stworzenie rachunku różniczkowego. Podał pojęcie całki jako sumy nieskończonej liczby różniczek i wprowadził jej symbol. • zbudowanie jednej z pierwszych mechanicznych maszyn liczących. • w fizyce - stworzenie pojęcia momentu pędu i momentu siły. • opracowanie wciąż powszechnie stosowanego w bibliotekach uniwersyteckich na całym świecie systemu katalogowego /klasyczny, numeryczny systemem katalogów rzeczowych/. BIBLIOGRAFIA • Leibniz G.W., Główne pisma metafizyczne, Toruń 1995. • Łojek M., Teksty filozoficzne dla szkół średnich, Warszawa 1987. • Tatarkiewicz W., Historia filozofii, t. 2, Warszawa 2002. • Vogt M., Historia filozofii dla wszystkich, Warszawa 2004.
