armia krajowa w powiecie radzymińskim
advertisement
ARMIA KRAJOWA W POWIECIE RADZYMIŃSKIM Po klęsce wrześniowej 1939 roku i opanowaniu Polski przez wojska niemieckie i sowieckie rozpoczął działalność ruch niepodległościowy. Od powstania, w jeszcze oblężonej Warszawie, pierwszej konspiracyjnej organizacji - Służby Zwycięstwu Polski - zaczęły powstawać struktury Polskiego Państwa Podziemnego, które prowadziły walkę o odzyskanie niepodległości. Jesienią 1939 roku rozpoczęła się również konspiracyjna działalność na terenach ówczesnego powiatu radzymińskiego. W pierwszym okresie okupacji najbardziej liczną była organizacja Korpus Obrońców Polski, której ośrodek dowodzenia był w Radzyminie. Pierwszym jej komendantem był Tadeusz Węgrowicz ps. „Tchórzewski”. Do powstania KOP przyczynili się znani obywatele radzymińscy: Stanisław Dudziński jej założyciel, Aleksy Matuszewski, Piotr Piątkowski, Helena Frydrychiewicz, Witold Frydrychewicz, Mieczysław Chojnacki (senior) i inni. Rodziny Cieślików, Matuszewskich i Jankowskich miały duże zasługi w świadczeniu pomocy materialnej dla działaczy KOP. Szczególną rolę w organizacji i umocnieniu KOP odgrywali pracownicy Urzędu Skarbowego w Radzyminie. Wielu z nich ukrywało się, gdyż byli oficerami zawodowymi, bądź oficerami rezerwy Wojska Polskiego. W ich rękach zbiegały się nici decyzji organizacyjnych. Urząd Skarbowy w Radzyminie do końca okupacji pozostawał ważnym ośrodkiem dyspozycyjnym KOP, a później Armii Krajowej na szczeblu całego powiatu. Drugą organizacją konspiracyjną, która aktywnie działała w powiecie radzymińskim był utworzony w styczniu 1940 roku, po rozwiązaniu Służby Zwycięstwu Polski, Związek Walki Zbrojnej. Jego kadrę organizacyjną stanowili w większości oficerowie i podoficerowie zawodowi oraz przeszkoleni szeregowi. Żołnierze ZWZ już od wiosny 1940 roku przeprowadzali akcje bojowe i dywersyjne. Oprócz tej organizacji na terenie powiatu radzymińskiego prowadziły również działalność, należące do tego samego nurtu niepodległościowego, Organizacja Wojskowa „Wilki”, Narodowa Organizacja Zbrojna, część Batalionów Chłopskich oraz konspiracyjne harcerstwo. 14 lutego 1942 roku Naczelny Wódz, gen Władysław Sikorski przemianował Związek Walki Zbrojnej i inne niepodległościowe organizacje na Armię Krajową. Decyzja o powstaniu struktur Armii Krajowej na terenie powiatu radzymińskiego zapadła na naradzie przywódców Związku Walki Zbrojnej, Komendy Obrońców Polski i Narodowej Organizacji Wojskowej, która odbyła się w kwietniu 1942 roku w Radzyminie przy ul. 11 Listopada w mieszkaniu ppor. Henryka Kutznera ps. „Doliwa”. Na spotkaniu zapadła decyzja o powstaniu Radzymińskiego Obwodu Armii Krajowej noszącego kryptonim „Rajski Ptak”. Kryptonim ten w grudniu 1943 roku został zamieniony na „Burak”. Organizacyjnie Obwód należał do Obszaru Warszawskiego A i jego podokręgu Warszawa Wschód. Obwód swoim zasięgiem obejmował cały ówczesny powiat radzymiński, a także gminy Somianka, Pniewo 1 i miasto Wyszków z powiatu pułtuskiego oraz gminę Łochów z powiatu węgrowskiego. Komendantami obwodu byli: mjr. Witold Kitkiewicz ps. „Marian” do września 1943 roku i mjr. Edward Nowak ps. „Jog” do 12 listopada 1944 roku. Łącznie w Obwodzie było około 4 tysięcy żołnierzy zorganizowanych w 57 plutonach liniowych piechoty, plutonach specjalistycznych i służbach. Komendantami placówki V, obejmującej miasto Radzymin, byli kolejno: ppor. Edward Tronowski ps. „Trąmpczyński”, ppor. Leonard Stacewicz „Sęk” i ppor. Jan Władysław Gorączkowski „Szczupak”. Po wygaśnięciu Akcji „Burza” i wkroczeniu wojsk sowieckich na teren powiatu radzymińskiego losy żołnierzy Armii Krajowej były tragiczne. Część z nich została aresztowana przez NKWD w rejonach koncentracji i umieszczona w obozach przejściowych w Ostrówku, Tłuszczu i Rembertowie. Większość z nich została wywieziona w głąb ZSRR do łagrów, szczególnie w rejonie Borowicz. Część żołnierzy AK zmuszona okolicznościami wstąpiła do wojska polskiego tzw. „berlingowcy” chroniąc się w ten sposób przed wywózką na „nieludzką ziemię”. Ci, którzy wrócili do domów jeszcze długo byli nękani przez NKWD i rodzimych komunistów. Żołnierze AK spod znaku „Rajskiego Ptaka” w czasie okupacji niemieckiej i po tak zwanym „wyzwoleniu” przeprowadzili wiele akcji zbrojnych, dywersyjnych i sabotażowych. W okresie od 1942 do lipca 1944r., tj. do Akcji „Burza”, wykonano 26 akcji bojowo-dywersyjnych: z czego Armia Krajowa - 17, Bataliony Chłopskie - 7 i Narodowe Siły Zbrojne - 2 oraz 24 akcje sabotażowe. 2
