Konwergencja nominalna i realna
advertisement
Konwergencja nominalna i realna Opracowanie: Janina Godłów-Legiędź Opinie o wprowadzeniu w Polsce euro • • • 68 proc. ankietowanych w sondażu CBOS opowiedziało się przeciwko przyjmowaniu przez Polskę euro. Zwolenników wspólnej waluty było 24 proc. Wśród niekorzystnych efektów 64 proc. respondentów wskazało wzrost cen, 42 proc. niekorzystny kurs wymiany, a 27 proc. utratę przez Polskę możliwości prowadzenia samodzielnej polityki pieniężnej. 59 proc. dostrzega natomiast korzyść w eliminacji ryzyka związanego ze zmianami kursu złotego wobec euro. http://www.cbos.pl/PL/publikacje/news/2014/36/newsletter.php Z Raportu CBOS • • • • • • Częściej wprowadzenie euro w naszym kraju popierają mężczyźni (37%) niż kobiety (22%). Proporcjonalnie najwięcej zwolenników przyjęcia wspólnej waluty jest wśród mieszkańców dużych (41%), osób z wyższym wykształceniem (42%), badanych stosunkowo dobrze sytuowanych – o miesięcznych dochodach per capita powyżej 1500 zł (40%), ludzi dobrze oceniających warunki materialne swojego gospodarstwa domowego (38%). W grupach społeczno-zawodowych do zwolenników wprowadzenia w Polsce euro należą głównie kadra kierownicza i specjaliści (48%) oraz właściciele firm (46%). • W elektoratach partyjnych za przystąpieniem naszego kraju do strefy euro opowiadają się najczęściej sympatycy PO oraz Ruchu Palikota. Znacząco więcej niż przeciętnie zwolenników przyjęcia wspólnej waluty jest w elektoracie SLD. Sprzeciw wobec tego projektu wyraźnie dominuje wśród zdeklarowanych wyborców PSL i – przede wszystkim – PiS. ARGUMENTY ZA I PRZECIW WPROWADZENIU EURO wg CBOS Dlaczego popiera Pan(i) wprowadzenie euro w Polsce? Najczęstsze uzasadnienia N - 322 • • • • • • • Wygoda, ułatwienie; euro można płacić w wielu krajach – ogólnie 26% Korzyści dla gospodarki i przedsiębiorców, łatwiejsza wymiana handlowa, poprawa sytuacji gospodarcze 21% Korzyści finansowe, brak ryzyka kursowego, euro jest bardziej stabilną walutą, nie będziemy obiektem spekulacji finansowych, brak kosztów wymiany złotego na euro 14% Poprawa poziomu życia, wyższe dochody 12% Korzyści dla podróżujących, wyjeżdżających za granicę 11% Korzyści polityczne: zyskamy większy wpływ na to, co dzieje się w Europie, będziemy na równi z innymi krajami6% Mniejsza inflacja, tańszy kredyt 3% Dlaczego jest Pan(i) przeciwny(a) wprowadzeniu euro w Polsce? Najczęstsze uzasadnienia N = 715 • • • • • • • • Wzrost cen 25% Pogorszenie warunków życia, bieda 10% Obniżenie dochodów ludzi: zarobków, rent i emerytur 9% Niekorzystny kurs wymiany złotego na euro, zły przelicznik dla Polski 9% Pogorszenie sytuacji gospodarczej i sytuacji przedsiębiorstw, pogorszenie konkurencyjności gospodarki, kryzys w Polsce 5% Zamieszanie, chaos związany z wprowadzeniem euro, trudności adaptacyjne 4% Utrata/ograniczenie suwerenności finansowej, uzależnienie od Unii, brak własnej polityki walutowej, także: obawy przed zwiększeniem obciążeń finansowych na rzecz innych państw, deklarowana nieufność do głównych państw unijnych 3% Koszty związane z przyjęciem euro 1% O pojęciu konwergencji • Konwergencja gospodarcza jest coraz bardziej popularnym pojęciem we współczesnej literaturze ekonomicznej, zarówno europejskiej jak i światowej. • Szczególnego znaczenia nabrała w kontekście Unii GospodarczoWalutowej i makroekonomicznych kryteriów konwergencji zawartych w traktacie z Maastricht. • W najprostszym ujęciu, konwergencja to proces stopniowego upodabniania się gospodarek. • Po II wojnie światowej konwergencję odnoszono do dwóch konkurujących systemów ekonomicznych, tj. gospodarek kapitalistycznych i centralnie planowanych. http://www.ecb.europa.eu/ecb/history/emu/html/index.pl.ht ml#stage1 Etapy tworzenia UGiW • Konwergencja (zbieżność) to drugi etap tworzenia Unii Gospodarczej i Walutowej, który rozpoczął się 1 stycznia 1994 roku. Ważnym zaleceniem etapu II była koordynacja polityki gospodarczej krajów. Cechą charakterystyczną tej koordynacji było wyznaczenie celów w ujęciu ilościowym. Przejście do etapu III było uzależnione od osiągnięcia przez kraje wyznaczonych wskaźników, tzw. kryteriów konwergencji nominalnej. • Etap pierwszy (1990-1993) zakładał dokończenie ogólnej liberalizacji przepływów kapitału wewnątrz Wspólnoty i rozpoczęcie procesu konwergencji ekonomicznej ku niskiej inflacji i umiarkowanemu deficytowi budżetowemu. • Etap drugi (1994- 1999) W tym etapie kraje zobowiązały się do koordynacji polityki pieniężnej i makroekonomicznej oraz unikania nadmiernego deficytu budżetowego oraz do zapewnienia niezależności swojego banku centralnego od rządu. • Trzeci etap rozpoczął się1 stycznia 1999 Rozpoczął działalność Europejski Bank Centralny emitujący własną walutę-euro. ECU przestała istnieć, została zastąpiona przez euro w stosunku 1:1. Nastąpiło nieodwołalne usztywnienie kursów centralnych walut wobec euro, a w konsekwencji także i wobec siebie. 1 stycznia 1999 r. euro stało się prawnym środkiem płatniczym na terenie krajów EMU, ale w tym czasie wprowadzono euro w formie bezgotówkowej, ustalono także, że euro i waluty narodowe będą, w tym okresie, funkcjonować równolegle. Działalność rozpoczęły EBC i ESBC. 1 stycznia 2002 r. wprowadzono do obiegu banknoty i monety euro. Konwergencja nominalna i jej kryteria • Nominalna konwergencja to zbieżność zmiennych charakteryzujących politykę pieniężną i fiskalną– czyli stóp inflacji, stóp procentowych i kursów walutowych oraz wielkości deficytu i długu publicznego – w krajach, które są lub zmierzają do przystąpienia wspólnego obszaru walutowego w Europie. • Etapy wprowadzenia gotówkowej postaci euro: okres przygotowawczy (od 1 maja 1998 r. do 31 grudnia 1998 r.), w którym ustalono listę państw zakwalifikowanych do strefy euro, określono nieodwołalne kursy wymiany, utworzono także Europejski Bank Centralny; • okres przejściowy (od 1 stycznia 1999 r. do 31 grudnia 2001 r.). W tym czasie wprowadzono euro w formie bezgotówkowej, ustalono także, że euro i waluty narodowe będą, w tym okresie, funkcjonować równolegle. Działalność rozpoczęły EBC i ESBC. • okres końcowy (od 1 stycznia 2002 r. Do 30 czerwca 2002 r.), w którym nastąpiło wycofanie z obiegu monet i banknotów narodowych oraz wprowadzenie w ich miejsce monet i banknotów euro. • Począwszy od 1 marca 2002 r., stosowanie euro zamiast 12 walut narodowych krajów UGW jako miarę wartości, środka płatności czy tezauryzacji stało się obligatoryjne dla wszystkich Kryteria konwergencji nominalnej Kryteria konwergencji prawnej • Kryterium stabilności cen • • Kryterium długoterminowych stóp procentowych • • Kryteria fiskalne • Kryterium kursu walutowego • niezależność instytucjonalną, finansową i personalną krajowego banku centralnego (art. 130 TFUE), zapewnienie przez kraj członkowski zgodności legislacji krajowej z TFUE i Statutem Europejskiego Systemu Banków Centralnych i Europejskiego Banku Centralnego (art. 131 TFUE), spójność celów banku centralnego z celami sformułowanymi w art. 127(1) TFUE i art. 2 Statutu ESBC i EBC. Kryterium stabilności cen Źródło: Monitor konwergencji nominalnej w UE, listopad 2015 Kryterium stabilności cen uznaje się za spełnione, jeśli średnia stopa inflacji w roku poprzedzającym dokonywanie oceny nie przekroczyła o więcej niż 1,5 punktu procentowego średniego wskaźnika cen towarów konsumpcyjnych w trzech krajach UE o najniższej wartości tego wskaźnika. • • • • • • • • • We wrześniu 2015 r. Polska po raz kolejny znalazła się wśród trzech państw tworzących grupę referencyjną kryterium stabilności cen. Fakt ten jest jednoznaczny z wypełnianiem przez Polskę tego kryterium. Średnie 12-miesięczne tempo wzrostu indeksu HICP wyniosło -0,7% (historycznie najniższy poziom) i było niższe o 1,1 pkt. proc. od wartości referencyjnej. Wartość referencyjna została obliczona na podstawie danych z 3 państw UE o najbardziej stabilnych cenach, wśród których znalazły się Cypr, Bułgaria oraz Polska. Z grupy referencyjnej została wykluczona Grecja, w której średnie 12-miesięczne tempo wzrostu cen było znacząco niższe od średniej w strefie euro (o 1,6 pkt. proc.). Kryterium długoterminowych stóp procentowych • • KDSP uznaje się za spełnione, jeśli w ciągu roku przed przeprowadzeniem oceny przeciętna nominalna długookresowa stopa procentowa nie przekraczała o więcej niż 2 punkty procentowe średniej długookresowej stopy procentowej w trzech krajach UE o najniższym poziomie inflacji. • • • • • • • We wrześniu 2015 r. Polska wypełniała kryterium stóp procentowych. Średnia długoterminowa stopa procentowa za ostatnie 12 miesięcy wyniosła 2,7%, a tym samym ukształtowała się o 2,0 pkt. proc. poniżej wartości referencyjnej, która wyniosła 4,7%. Podstawą do obliczenia wartości referencyjnej były dane z Bułgarii oraz Polski. Zgodnie z wnioskami z Raportów o konwergencji 2013*, w przypadku kryterium stóp procentowych z analizy został wyłączony Cypr, jako państwo, które nie finansuje zadłużenia sektora publicznego poprzez emisję instrumentów dłużnych na rynkach finansowych. Kryterium fiskalne • • Kryterium fiskalne uznaje się za spełnione, jeśli deficyt budżetowy nie przekracza 3% PKB, a dług publiczny 60% PKB. • • • Kryterium fiskalne jest aktualnie wypełnione. Rada Ecofin podjęła 19 czerwca 2015 r. decyzję, która zakończyła procedurę nadmiernego deficytu wobec Polski. Ponadto, jesienne prognozy Komisji Europejskiej zakładają wypełnianie przez Polskę kryterium fiskalnego przez cały okres objęty prognozą, tj. do 2017 roku. Kryterium kursu walutowego • Spełnienie kryterium kursu walutowego wymaga udziału waluty danego kraju w mechanizmie stabilizowania kursów walutowych (ERM II) i utrzymania jej kursu w przedziale wahań +/-15% przez okres co najmniej dwóch lat, bez poważnych napięć oraz bez dewaluacji w stosunku do waluty innego państwa członkowskiego. • • • • • Kryterium kursu walutowego nie jest wypełnione ze względu na fakt, że Polska nie uczestniczy w mechanizmie ERM II. W październiku br. zaobserwowano wzrost wskaźnika zmienności ERV w ujęciu miesięcznym (po kilku miesiącach obniżania się ERV) oraz stabilizację w ujęciu kwartalnym. Jednocześnie w październiku nastąpił spadek oczekiwanej zmienności kursu PLN implikowanej z notowań opcji walutowych. Kryzys zaskakuje i ujawnia nowe sytuacje • • • Twórcy traktatu z Maastricht założyli, że niskiej inflacji towarzyszą niskie stopy procentowe. I tak też było w normalnych czasach, gdy rynkowa stopa procentowa jest w znacznej mierze determinowana oczekiwaniami inflacyjnymi inwestorów. Ale obecne czasy nie są normalne. Jako podstawę do obliczania długoterminowych stóp procentowych przyjęto średnią rentowność 10-letnich obligacji skarbowych. W Grecji, kraju o niskiej inflacji występują wysokie stopy procentowe. Zadłużenie w krajach UE W % PKB http://forsal.pl/galerie/828649,duze-zdjecie,1,najbardziej-i-najmniej-zadluzone-panstwa-strefy-euro-zobacz-ranking.html http://forsal.pl/galerie/828649,duze-zdjecie,1,najbardziej-i-najmniej-zadluzone-panstwa-strefyeuro-zobacz-ranking.html Zadłużenie Polski na tle UE i strefy EURO W II kw. 2012 r. zadłużenie w strefie euro wzrosłodo 90% PKB, a w Krajach UE do 84,9% PKB Zadłużenie Polski na tle krajów OECD Zadłużenie krajów PIIGS Problem konwergencji realnej • Realna konwergencja to w teorii ekonomii zdolność gospodarki słabiej rozwiniętej do szybszego wzrostu gospodarczego, w wyniku którego początkowe różnice w poziomie PKB na mieszkańca w stosunku do krajów bogatszych z czasem zanikają. Prawidłowość taka została zauważona np. w Stanach Zjednoczonych. • Z perspektywy ekonomii neoklasycznej przyczyną konwergencji realnej jest wolny handel i mechanizm przepływu kapitału z regionów bogatszych do uboższych prowadzący do szybszego tempa wzrostu regionów uboższych. Bieg wypadków ujawnił znaczenie konwergencji realnej, która decyduje o zakresie osiąganych korzyści, jak również skali kosztów wynikających z rezygnacji waluty narodowej na rzecz euro. Konwergencja realna (KR) oznacza, że działają mechanizmy eliminujące ryzyko ewentualnego wystąpienia szoków asymetrycznych w gospodarce, albo istnieją warunki, które pozwolą te wstrząsy szybko absorbować. KR jest zatem związana z synchronizacją cykli koniunkturalnych poszczególnych krajów i strefy euro, podobnym poziomem wydajności pracy i podobnym poziomem PKB per capita. • Wzrost zróżnicowania jednostkowych kosztów pracy w relacji do średniej w strefie euro (1998 = 100) • Nouriel Roubini; http://www.creditwritedowns.com/2011/06/eurozone-breakup.html Konwergencja realna a Polska • Największe różnice strukturalne między gospodarką Polski a strefą euro występują w zakresie struktury produkcji oraz struktury wydatków konsumpcyjnych (w szczególności inwestycyjnych). • Odmienność struktury produkcji związana jest głównie ze stosunkowo wysokim udziałem w Polsce produkcji w rolnictwie, górnictwie i kopalnictwie oraz handlu i naprawach, przy jednoczesnym niskim udziale w strukturze produkcji sektorów usługowych, w tym zwłaszcza obsługi nieruchomości i firm, transportu oraz pośrednictwa finansowego. • Różnice w zakresie struktury wydatków konsumpcyjnych są natomiast w dużej mierze pochodną niższych dochodów Polaków (stosunkowo duży udział dóbr podstawowych), a więc wraz ze wzrostem gospodarczym i z postępem integracji problem ten powinien być stopniowo eliminowany. • Drugi aspekt realnej konwergencji – tj. podobieństwo przebiegu cykli koniunkturalnych – jest znacznie trudniejszy do zbadania. Z raportu NBP na temat pełnego uczestnictwa Polski w strefie euro opublikowanego w 2009 r. wynika, że w latach 1998- 2005 „wahania aktywności gospodarczej w Polsce (...) były wyprzedzające względem cyklu strefy euro, a także charakteryzowały się wyższą amplitudą”. Niemniej Polska, wraz z Węgrami i ze Słowenią, należy do grupy państw Europy Środkowej i Wschodniej o najwyższym poziomie synchronizacji cykli koniunkturalnych ze strefą euro. Ponadto, w świetle prognoz, cykl koniunkturalny w Polsce powinien w najbliższych latach podlegać dalszej synchronizacji. • Polska to kraj będący w trakcie tzw. procesu doganiania charakteryzującego się wyższym wzrostem gospodarczym i jednocześnie niższym PKB na głowę jednego mieszkańca w porównaniu z krajami strefy euro. • Większe tempo wzrostu gospodarczego i związana z nim realna aprecjacja złotego stwarzają zagrożenie, że stopa procentowa gwarantująca stabilną inflację i utrzymanie tempa wzrostu gospodarczego zgodnego z potencjałem gospodarki może być w Polsce inna niż w strefie euro. Innymi słowy, poziom stóp procentowych wyznaczany przez EBC (uwzględniający potrzeby wysoko rozwiniętych gospodarek krajów strefy euro) może być dla Polski zbyt niski. Za i przeciw • Przedwczesna akcesja do strefy euro, skutkująca przyjęciem przez Polskę zbyt niskiego poziomu stóp procentowych, zwiększa niebezpieczeństwo takich zjawisk jak wzrost inflacji czy boom kredytowy i w rezultacie może doprowadzić do pogorszenia się konkurencyjności polskiej gospodarki. • Wysoki stopień szeroko rozumianej konwergencji realnej z jednej strony ułatwi funkcjonowanie polskiej gospodarki w ramach strefy euro, z drugiej natomiast uczestnictwo w strefie euro może proces konwergencji realnej przyspieszać. Korzyści z przystąpienia Polski do strefy euro • Eliminacja ryzyka kursowego i kosztów transakcyjnych w relacjach z podmiotami posługującymi się euro • Wzrost wiarygodności polskiej gospodarki, obniżenie ryzyka makroekonomicznego • Obniżenie kosztów obsługi długu publicznego • Rozszerzenie dostępu do światowego rynku finansowego i kapitału • Dynamizacja handlu zagranicznego Zagrożenia • Przedwczesna akcesja do strefy euro, skutkująca przyjęciem przez Polskę zbyt niskiego poziomu stóp procentowych, zwiększa niebezpieczeństwo takich zjawisk jak wzrost inflacji czy boom kredytowy i w rezultacie może doprowadzić do pogorszenia się konkurencyjności polskiej gospodarki • Utrata autonomicznej polityki pieniężnej i kursowej • Ryzyko utraty konkurencyjności gospodarki • Niepewność systemu euro związana z kryzysem finansowym i zadłużeniem Znaczenie polityki pieniężnej EBC • • • Nieadekwatność polityki pieniężnej EBC dla Polski może się wiązać z ryzykiem ustalania przez EBC stóp procentowych na poziomie nieodpowiednim dla polskiej gospodarki (nieadekwatność strukturalna) lub z ryzykiem niedopasowania cyklu koniunkturalnego Polski i strefy euro (nieadekwatność cykliczna). Ryzyko długookresowego niedopasowania poziomu stóp procentowych wynika z tego, że Polska jest gospodarką doganiającą, o niższym poziomie rozwoju gospodarczego. Niższe stopy procentowe mogą być przyczyną wyższego agregatowego popytu, co może powodować wzrost produkcji i nasilenie się presji inflacyjnej. Ze względu na relatywnie niski udział Polski w łącznej wielkości produkcji strefy euro mało prawdopodobne jest, aby wzrost inflacji w Polsce wpłynął na decyzje EBC. W rezultacie spadek realnej stopy procentowej spowodowany wzrostem inflacji mógłby prowadzić do wzrostu popytu krajowego i dalszego przyspieszenia dynamiki cen. Ryzyko utraty międzynarodowej konkurencyjności polskiej gospodarki • W średnim okresie przyjęcie euro może się wiązać z ryzykiem pogorszenia konkurencyjności polskiej gospodarki wskutek ustalenia kursu złotego względem euro (kursu konwersji) na nieoptymalnym poziomie, a także innymi czynnikami powodującymi wzrost inflacji. • Przyjęcie kursu konwersji na poziomie niedowartościowanym przegrzanie gospodarki, a w rezultacie presja inflacyjna w średnim okresie (wskutek wysokich cen importu i presji popytowej. Dodatkowo mogłoby to negatywnie wpłynąć na import nowych technologii i spowodować wydłużenie procesu doganiania przez polską gospodarkę. • Przyjęcie kursu konwersji na poziomie przewartościowanym wzrost importu i spadek eksportu, a w konsekwencji pogorszenie bilansu handlowego w krótkim i średnim okresie. Znaczenie kryzysu dla ustalenia daty wprowadzenia euro w Polsce • W sytuacji niepewności co do rozwoju sytuacji w strefie euro, a także stopnia konwergencji realnej w Polsce przyjęcie euro i tym samym pozbawienie się instrumentów polityki pieniężnej bez wątpienia pociąga za sobą zwiększone ryzyko. • Znaczenie obecnego kryzysu gospodarczego dla ustalenia daty wprowadzenia euro w Polsce należy rozpatrywać nie tylko z punktu widzenia zdolności Polski do wypełnienia kryteriów konwergencji w warunkach spowolnienia gospodarczego, ale także niepewności w gospodarce europejskiej i światowej. Deficyt i dług publiczny w strefie euro, Źródło: Eurostat newsrelease euroindicators , 2010,2014 2007 PKB (w cenach rynkowych) mld euro Saldo budżetu mld euro % PKB Wydatki rządowe % PKB Dochody rządowe % PKB Dług publiczny mld euro % PKB 9 030 - 62 - 0,7 45.9 45.2 5 989 66,3 2008 9 244 - 197 - 2,1 45.9 44.9 6 481 70,1 2009 2010 2013 8 931 9 512 9 904 - 571 - 6,4 - 583 - 6,1 - 284 -2,9 50,4 49,4 44,3 46,5 7 963 83,5 9 008 90,9 51.1 44.7 7 126 79,8 Deficyt i dług publiczny w Unii Europejskiej 2007 PKB mld euro 2008 2009 2010 2013 12 650 13 530 12 365 12 500 11 805 104 0,8 286 2,3 802 6,8 800 6,5 Wydatki rządowe % PKB 45,7 46,9 50,7 50,6 49,1 48,5 Dochody rządowe % PKB 44,9 44,6 44,0 44,1 44,7 45,3 7 265 58,8 7 697 8 690 73,6 9 826 80,0 10 433 82,5 11 550 85,4 Deficyt rządowy mld euro % PKB Dług publiczny mld euro % PKB 12 279 2011 561 4,4 437 3,2 Zródła danych o deficytach długu w UE i strefie euro i • http://epp.eurostat.ec.europa.eu/cache/ITY_P UBLIC/2-22042010-BP/EN/2-22042010-BPEN.PDF • http://epp.eurostat.ec.europa.eu/cache/ITY_P UBLIC/2-22102012-AP/EN/2-22102012-APEN.PDF • http://epp.eurostat.ec.europa.eu/cache/ITY_P UBLIC/2-21102013-AP/EN/2-21102013-APEN.PDF Deficyt budżetowy jako % PKB Dług publiczny jako % PKB Wydatki i przychody budżetowe jako % PKB
