Tabela 1. Argumenty za i przeciw społecznej

Społeczna odpowiedzialność małego przedsiębiorstwa - przejawy i dylematy
Agnieszka Sokołowska
fragment artykułu
Społeczna odpowiedzialność staje się przedmiotem celowego i racjonalnego działania w teorii i praktyce funkcjonowania
współczesnych przedsiębiorstw. Można przypuszczać, iż przedsiębiorstwo, które w sposób świadomy i zaplanowany podejmuje
działania odpowiedzialne społecznie, zyska zaufanie i poparcie nie tylko swoich pracowników czy akcjonariuszy, ale i klientów,
dostawców, społeczności lokalnej - co może stać się istotnym czynnikiem jego konkurencyjności i rozwoju. Autorka niniejszego
opracowania podejmuje dyskusję nad celowością i zasadnością adaptowania założeń i instrumentarium koncepcji społecznej
odpowiedzialności do warunków funkcjonowania małego przedsiębiorstwa, rozpatrując przejawy oraz dylematy związane z jej
stosowaniem. Rozważania mają charakter teoretyczno-empiryczny1.
Otoczenie gospodarcze współczesnych przedsiębiorstw nacechowane jest wysokim stopniem nieprzewidywalności, zmienności oraz
zawirowań, "wzmocnione" wielowymiarowym kryzysem implikującym daleko idące zmiany w systemie wartości, relacji
międzyludzkich i kompetencji. Sytuacja ta wymaga od nich - bardziej niż kiedykolwiek - reakcji, w postaci redefinicji działalności,
poprzez m.in. przyjęcie nowych lub zmodyfikowanych zasad oraz instrumentarium zarządzania, a także analizy i budowy trwałych
związków z kluczowymi interesariuszami (mającymi niebagatelny wpływ na obecne i przyszłe losy podmiotów gospodarczych,
niezależnie od ich formy, wielkości czy przedmiotu działalności). Wobec tego właściciele i kadra zarządzająca dążą do bardziej
zrównoważonego i ostrożnego funkcjonowania, przyjmując raczej obraz "zachowawczego gracza" niż "odważnego ryzykanta",
skłonnego do ekspansywnych i agresywnych działań. Tym samym coraz wyraźniej zyskuje na znaczeniu społeczny wymiar
działalności, wzmocniony odpowiedzialnością i zaangażowaniem. Jedną z koncepcji, która niejako wychodzi naprzeciw
oczekiwaniom przedsiębiorstw realizujących w równej mierze swoje cele ekonomiczne i społeczne, "wsłuchujących" się w potrzeby
różnych grup interesu oraz hołdujących zasadzie długookresowego wewnętrznego i zewnętrznego zrównoważonego rozwoju,
opartego na społecznym dialogu, jest społeczna odpowiedzialność.
Literatura przedmiotu i badania z zakresu społecznej odpowiedzialności dotyczą głównie dużych przedsiębiorstw - i to przeważnie o
globalnym zasięgu działania - w niewielkim stopniu poruszając problemy małych. W związku z tym istnieje potrzeba adaptowania
zasad i instrumentarium społecznej odpowiedzialności do specyfiki funkcjonowania małych przedsiębiorstw, którym również trudno
jest funkcjonować w kryzysowej rzeczywistości. Stąd warto zastanowić się czy, które i w jakich warunkach małe przedsiębiorstwa są
- albo mogą stać się - społecznie odpowiedzialne? Odpowiedź wymaga zarówno rozważań teoretycznych, dotykających przede
wszystkim fundamentalnych kwestii związanych z samym kontekstem społecznej odpowiedzialności, jak i praktycznej weryfikacji
zagadnienia, ujawniającej kluczowe problemy tychże przedsiębiorstw.
Czym jest społeczna odpowiedzialność przedsiębiorstwa?
Teoretyczny dorobek z zakresu społecznej odpowiedzialności zawiera wiele propozycji rozumienia tej złożonej i niejednoznacznej
kategorii. Tym samym nie jest łatwa również próba zdefiniowania społecznej odpowiedzialności, która najczęściej pojawia się w
ujęciu zobowiązań społecznych, reakcji społecznej lub społecznej wrażliwości2. Ponadto jest to kategoria interdyscyplinarna,
zawierająca w sobie zarówno spojrzenie z punktu widzenia nauk ekonomicznych, jak i społecznych, a także filozofii - zwłaszcza
etyki.
Początkowo koncepcja społecznej odpowiedzialności formułowana była głównie na gruncie określenia źródeł odpowiedzialności,
czego przejawem było skupianie się raczej na określeniu zasad moralnych w działalności przedsiębiorstwa niż na próbie określenia
zakresu i przedmiotu ponoszonej odpowiedzialności3. Prekursor klasycznego ujęcia - A. Carnegie - uważał, iż społeczna
odpowiedzialność oparta jest na zasadzie miłosierdzia i włodarstwa. Zasada miłosierdzia to doktryna odpowiedzialności społecznej wymagająca, aby szczęśliwsi członkowie społeczeństwa wspomagali bezrobotnych, niepełnosprawnych, chorych i starszych.
Natomiast zasada włodarstwa to biblijna doktryna - wymagająca, aby zamożni ludzie - posiadacze kapitału - traktowali siebie
wyłącznie jako włodarzy powierzonego im majątku, działając na rzecz całego społeczeństwa4. Milton Friedman był zdania, iż
społeczna odpowiedzialność to działalność nienastawiona na maksymalizację zysku, biorąca pod uwagę korzyści grup społecznych
niebędących udziałowcami firm. Według Friedmana istnieje tylko jeden jedyny rodzaj społecznej odpowiedzialności ze świata biznesu
- wykorzystywać swe zasoby i podejmować działalność w celu zwiększenia własnych zysków na tyle, na ile pozostaje to zgodne z
regułami gry... [i] przyjmować otwartą i wolną konkurencję, bez podstępów i oszustw5. Natomiast L. Zbiegień-Maciąg definiuje
społeczną odpowiedzialność jako moralną odpowiedzialność firmy i zobowiązanie do rozliczania się przed społeczeństwem ze swojej
działalności, zwłaszcza przed grupami wewnętrznymi - właścicielami i pracownikami oraz grupami zewnętrznymi - akcjonariuszami i
klientami, władzami lokalnymi, grupami nacisku, ruchami ekologicznymi i konsumenckimi, dostawcami oraz kooperantami i
administracją państwową6.
Inna grupa definicji stworzona została przez międzynarodowe organizacje. Na przykład Światowa Rada Biznesu ds.
Zrównoważonego Rozwoju przestawia społeczną odpowiedzialność jako zachowanie przedsiębiorstwa wobec społeczeństwa,
polegające na stałym zaangażowaniu biznesu w etyczne postępowanie i przyczynianie się do ekonomicznego rozwoju z
równoczesnym ulepszaniem życia pracowników i ich rodzin, jak również lokalnej społeczności i całego przedsiębiorstwa 7. Natomiast
Komisja Europejska w dokumencie nazwanym Zieloną Księgą przedstawia społeczną odpowiedzialność jako dobrowolne
uwzględnianie przez przedsiębiorstwo zagadnień społecznych i ekologicznych w działalności gospodarczej, wychodzące poza
wymogi prawne i zobowiązania wynikające z umów. Według Zielonej Księgi społeczna odpowiedzialność jest koncepcją, zgodnie z
którą przedsiębiorstwa dobrowolnie uwzględniają problematykę społeczną i ekologiczną w swojej działalności komercyjnej i
stosunkach z interesariuszami8. Inni (K. Davis i R. Blomstrom) są zdania, iż społeczna odpowiedzialność polega na tym, że
przedsiębiorstwa ponoszą nie tylko odpowiedzialność ekonomiczno-prawną, ale zobowiązane są również do podejmowania takich
działań, które będą przyczyniać się do ochrony i pomnażania dobrobytu społecznego 9.
Koncepcja społecznej odpowiedzialności znajduje tyleż samo zwolenników, co przeciwników (tabela 1). Jedni prezentują stanowisko,
iż na przedsiębiorstwo składa się przede wszystkim podsystem społeczny, którego stabilność zależy od "wsłuchiwania się" w
potrzeby i oczekiwania wielu społecznych grup interesu, a koncepcją, która temu odpowiada - tworzącą ład i ułatwiającą dialog - jest
społeczna odpowiedzialność. Ponadto przedsiębiorstwo jest nie tylko podmiotem praw i obowiązków, ale także odpowiedzialności za
swoją działalność w wymiarze ekonomicznym, prawnym i społecznym. Oponenci natomiast twierdzą, iż podstawowym powodem
istnienia przedsiębiorstwa jest pomnażanie zysku, a więc skupienie swych działań głównie na realizacji praktycznych celów
ekonomicznych, a nie działalność z pobudek moralnych. Zarzuca się nawet przedsiębiorstwu brak "umiejętności społecznych".
Tabela 1. Argumenty za i przeciw społecznej odpowiedzialności przedsiębiorstwa
Argumenty za społeczną odpowiedzialnością
1.
2.
3.
4.
Działalność gospodarcza stwarza problemy i dlatego
przedsiębiorstwa powinny uczestniczyć w ich
rozwiązywaniu.
Przedsiębiorstwa to również grupy społeczne.
Przedsiębiorstwa posiadają niezbędne zasoby do
rozwiązywania problemów społecznych.
Przedsiębiorstwa są partnerami w gospodarce, tak jak
rząd i społeczeństwo.
Argumenty przeciw społecznej odpowiedzialności
Celem działalności gospodarczej jest
przysparzanie zysków właścicielom.
2. Zaangażowanie w problemy społeczne daje
przedsiębiorstwu możliwość wywierania
wpływu.
3. Istnieje możliwość konfliktu interesów różnych
grup.
4. Przedsiębiorstwa nie mają kompetencji w
kierowaniu programami społecznymi.
Źródło: R.W. Griffin, Podstawy zarządzania organizacjami, PWN, Warszawa 1996, s. 150
1.
Bibliografia
o J. Adamczyk, Społeczna odpowiedzialność przedsiębiorstw. Teoria i praktyka, PWE, Warszawa 2009.
o R.W. Griffin, Podstawy zarządzania organizacjami, PWN, Warszawa 1996.
o J. Nakonieczna, Społeczna odpowiedzialność przedsiębiorstw międzynarodowych, Difin, Warszawa 2008.
o M. Rybak, Etyka menedżera - społeczna odpowiedzialność przedsiębiorstwa, PWN, Warszawa 2004.
o A. Sokołowska, Zarządzanie kapitałem intelektualnym w małym przedsiębiorstwie, Fundacja Promocji i Akredytacji Kierunków Ekonomicznych i Polskie
Towarzystwo Ekonomiczne, Warszawa 2005.
o M. Sułek, J. Świniarski, Etyka jako filozofia dobrego działania zawodowego, Bellona, Warszawa 2001.
o J.A.F. Stoner, R.E. Freeman, D.R. Gilbert Jr., Kierowanie, PWE, Warszawa 1997.
o L. Zbiegień-Maciąg, Etyka w zarządzaniu, PWN, Warszawa 1991.