1 – tezy

1. PODSTAWY TEORII FINANSÓW
Finanse są to zjawiska i procesy pieniężne związane z kreacją i ruchem realnie istniejących zasobów
pieniądza, bądź też z zaciąganiem zobowiązań do uruchomienia zasobów pieniężnych w przyszłości;
Finanse: ogół zjawisk pieniężnych powstających w związku z działalnością gospodarczą i społeczną
człowieka; w pojęciu tym przedmiotem finansów są: pieniądz, kredyt, papiery wartościowe, podatki, cło itp.;
Gospodarka finansowa - działania związane z: a) przygotowaniem przeprowadzenia wszelkiego rodzaju
operacji pieniężnych (w tym ich planowanie), b) faktyczną realizacją tych operacji pieniężnych, c) ewidencją
i analizą przebiegu operacji pieniężnych w przeszłości
Metody gospodarki pieniężnej: bezzwrotna i zwrotna;
Polityka finansowa realizowana przez państwo obejmuje wybór celów, które mają być osiągnięte w wyniku
gospodarki finansowej orazi metod w dziedzinie gromadzenia i podziału zasobów pieniężnych dla realizacji
tych celów;
Cel polityki finansowej państwa: tworzenie w danych warunkach przesłanek dla możliwie optymalnego bytu
społeczeństwa przez stymulowanie rozwoju gospodarczego i możliwie pełnego wykorzystania potencjału
gospodarczego (w tym zasobów siły roboczej oraz zwalczanie przymusowego bezrobocia), przez
zapewnienie bezpieczeństwa zewnętrznego i zewnętrznego, przez lepsze zaspokojenie potrzeb społecznych
w dziedzinie konsumpcji zbiorowej, a także zapewnienie minimum egzystencji członkom społeczeństwa,
którzy z róznych powodów nie są w stanie samodzielnie go osiągnąć;
Instrumenty polityki finansowej: system podatkowy; przyspieszona amortyzacja; polityka celna; wydatki
budżetowe.
Polityka monetarna (pieniężna) - manipulowanie stopą wzrostu krajowej podaży pieniądza w celu
ustabilizowania poziomu zatrudnienia i produkcji jest bardzo ważna w gospodarce rynkowej;
Instrumenty polityki monetarnej: podaż pieniądza; stopy procentowe; kursy walutowe;
Cele polityki monetarnej: a) cele strategiczne (bezpośrednie): utrzymanie stabilnego poziomu cen, wzrost
gospodarczy, ograniczanie bezrobocia, równowaga gospodarki; b) cele pośrednie: kształtowanie wysokości
stóp procentowych, oddziaływanie na wielkość podaży pieniądza, wpływanie na wielkość kredytów ogółem,
w tym kredytów udzielonych gospodarstwom domowym oraz przedsiębiorstwom; c) cele operacyjne:
utrzymanie określonego poziomu bazy monetarnej oraz poziomu stopy procentowej;
Cele polityki fiskalnej: a) fiskalne – w wyniku polityki fiskalnej zostaje zaspokojony popyt na pieniądz
zgłaszany przez państwo poprzez przejmowanie dochodów znajdujących się poza państwem; b)
pozafiskalne: promowanie wzrostu gospodarczego, łagodzenie niesprawności mechanizmu rynkowego,
ograniczanie cykliczności procesów gospodarczych, walka z bezrobociem, ograniczanie nadmiernego
zróżnicowania dochodów, walka z nieuczciwą konkurencją oraz ograniczanie negatywnych skutków efektów
zewnętrznych;
Finanse w znaczeniu wąskim to najogólniej zjawiska i procesy pieniężne polegające na gromadzeniu i
podziale środków pieniężnych; w szerokim znaczeniu termin „finanse” uważany jest za synonim określenia
„gospodarka pieniężna”, która polega na gromadzeniu pieniądza z różnych źródeł i tytułów oraz na jego
wydatkowaniu i lokowaniu na różne cele i w różny sposób;
Klasyfikacja podmiotowa finansów - kryterium zróżnicowania rodzajowego podmiotów gospodarujących,
które realizują przychody i wydatki oraz gromadzą zasoby pieniężne;
1. finanse gospodarstw domowych (niekiedy nazywane także finansami ludności lub finansami
konsumentów), w których przychody pieniężne pochodzą głównie z wynagrodzeń za pracę, tzn. dochody
typu ekwiwalentnego;
wydatki pieniężne w tym ogniwie finansów są kierowane głównie na zaspokojenie bieżących potrzeb
konsumpcyjnych, na zakup dóbr trwałego użytku i domów mieszkalnych (wydatki ekwiwalentne, rynkowe),
transfery w postaci podatków i innego rodzaju świadczeń fiskalnych (np. ubezpieczeń), spłat kapitału i
oprocentowania kredytów;
2. finanse przedsiębiorstw (finanse prywatne sektora towarów i usług niefinansowych) –podstawowe
znaczenie dla funkcjonowania finansów jako całości; w przedsiębiorstwach w wyniku procesów realnych
(rzeczowych) powstaje produkt krajowy brutto i tworzą się z jego rynkowej realizacji przychody pieniężne,
które przez podział i redystrybucję zasilają przychody innych podmiotów;
Wydatki przedsiębiorstw są związane z dokonywaniem zakupów materialnych środków produkcji i
wynagradzaniem pracowników (wydatki ekwiwalentne, rynkowe związane z pokrywaniem bieżących
kosztów działalności);
1
3. finanse publiczne – przepływy pieniężne realizowane przez państwo i samorząd terytorialny jako
związki publicznoprawne (finanse państwa i innych związków publicznoprawnych, jak np. samorząd
terytorialny); obejmują procesy związane z gromadzeniem środków publicznych oraz ich
rozdysponowaniem; wydatki sektora finansów publicznych mają w części charakter ekwiwalentny
(rynkowy);
4. finanse banków i innych pośredników finansowych spełniają szczególną rolę w systemie
gospodarki rynkowej; w bankach charakterystyczne są operacje kredytowe, związane z kreacją pieniądza i
wycofaniem go z cyrkulacji; przychody te mają charakter transferów;
5. finanse ubezpieczeń zarobkowych (ubezpieczenia społeczne są zaliczane do ogniwa finansów
publicznych) dotyczą zjawisk finansowych obejmujących gromadzenie i podział zasobów pieniężnych przez
instytucje zajmujące się ubezpieczeniem gospodarczym i osobowym; przychody pieniężne pochodzą
głównie ze składekwydatki zaś są związane przede wszystkim z wypłatą odszkodowań ubezpieczonym i z
pokrywaniem kosztów administracyjnych funkcjonowania towarzystw ubezpieczeniowych;
6. finanse rynków finansowych – oddzielna, specyficzna i złożona grupa zjawisk finansowych; zalicza
się tu pośredników działających na rynkach finansowych i zajmujących się kierowaniem funduszy
pieniężnych nagromadzonych przez jedne podmioty (jednostki gospodarujące) do drugich podmiotów;
Bardziej ogólny podział: finanse publiczne i finanse prywatne; finanse publiczne - publiczne zasoby
pieniężne, operacje tymi zasobami oraz normy prawne je regulujące; finanse prywatne zawierają w sobie
finanse gospodarstw domowych, finanse przedsiębiorstw, finanse banków i innych pośredników
finansowych, finanse ubezpieczeń zarobkowych oraz finanse rynków finansowych;
Kryterium przedmiotowe (funkcjonalne) polega na wyodrębnianiu zjawisk pieniężnych według przedmiotu
stosunków finansowych; w ramach stosunków finansowych można wyróżnić: transakcje, transfery i
pożyczki; wskazuje na tytuł operacji pieniężnej (dochodu czy wydatku); dwa zasadnicze rodzaje pieniężnych
przychodów i wydatków: przychody i wydatki rynkowe oraz przychody i wydatki nierynkowe;
Transakcje głównie na rynkach finansowych mogą być podzielowe na transakcje rzeczywiste (dotyczy to
transakcji terminowych) i transakcje nierzeczywiste – wynikające ze zmian kursu walut;
1) przychody i wydatki pieniężne ekwiwalentne (rynkowe, transakcje) związane są zawsze z
drugostronnym świadczeniem podmiotów zawierających transakcje, najczęściej związane z aktem kupnasprzedaży;
2) przychody i wydatki o charakterze redystrybucyjnym (transfery) – jednokierunkowe przepływy
pieniądza między podmiotami w przypadku gdy nie ma bezpośredniego powiązania z tytułu wzajemnych
świadczeń pracy, towarów czy usług;
3) przychody i wydatki pieniężne kredytowe (pożyczki) – przychody osiągane przez różne podmioty z
tytułu zaciągania pożyczek w różnych instytucjach finansowych, podmiotach publicznych i u osób
prywatnych;
Kryterium instrumentalne - zjawiska finansowe klasyfikuje się według postaci: ceny, stopy procentowe,
kursy walutowe, kredyty, podatki itd.;
Funkcje finansów - alokacyjna, redystrybucyjna, stabilizacyjna;
a) alokacyjna funkcja finansów publicznych (alokacyjna funkcja polityki budżetowej) - dostarczanie dóbr
publicznych, albo proces, w którym wykorzystanie wszystkich zasobów dzieli się między dobra
prywatne i dobra publiczne i ustala się strukturę dóbr publicznych;
b) funkcja redystrybucyjna dotyczy podziału produktu narodowego brutto i dokonuje się za
pośrednictwem budżetu; główne instrumenty funkcji redystrybucyjnej: a) zasiłki i zapomogi; b) podatki
od towarów - pobieranie podatków przy sprzedaży towarów i usług albo od sprzedawców; c) podatek
dochodowy, d) kredyt publiczny i obsługa długu publicznego;
c) funkcja stabilizacyjna finansów polega na oddziaływaniu za pomocą instrumentów polityki finansowej
i monetarnej na globalny popyt w gospodarce w kierunku zapewnienia możliwie pełnego wykorzystania
ekonomicznego potencjału gospodarki;
Instrumenty stabilizacyjnej polityki finansowej: podatki i wydatki budżetowe;
System finansowy - zespół logicznie ze sobą powiązanych form organizacyjnych, aktów prawnych instytucji
finansowych i innych elementów umożliwiających podmiotom nawiązywanie stosunków finansowych w
sektorze realnym i w sektorze finansowym;
Instrumenty finansowe – zespół narzędzi pieniężnych wykorzystywanych przez różne podmioty do
osiągania celów w różnych dziedzinach życia gospodarczego i społecznego, w ramach różnych stosunków
(transakcji) gospodarczych;
Funkcje systemu finansowego: funkcja płatnicza; funkcja płynności; funkcja oszczędności; funkcja
kredytowa; funkcja akumulacji bogactwa;
2
Rodzaje pieniądza: pieniądz gotówkowy (realny), pieniądz bezgotówkowy (bankowy);
Funkcje pieniądza: miernik wartości; środek wymiany; środek płatniczy, środek gromadzenia
(tezauryzacji), pieniądz światowy;
3