BEZPIECZNE OBSERWACJE SŁOŃCA

BEZPIECZNE OBSERWACJE SŁOŃCA
Słońce to jeden z najciekawszych obiektów do amatorskich badań
astronomicznych. W porównaniu do innych jest to obiekt wyjątkowo łatwy do
znalezienia – każdy potrafi wskazać położenie Słońca na niebie. Ponadto Słońce
obserwujemy w dzień, zatem nie musimy zarywać nocy w celu prowadzenia badań
astronomicznych. Pod tym względem są to obserwacje zdecydowanie mniej
męczące i bardziej komfortowe od tych prowadzonych w nocy.
Obserwacje Słońca są jednak bardzo niebezpieczne dla osób nie
trzymających się rygorystycznych zasad bezpieczeństwa, które w trakcie ich
prowadzenia obowiązują. Na tarczę naszej Gwiazdy Dziennej nie wolno pod
żadnym pozorem patrzeć bez zastosowania specjalistycznych filtrów, osłabiających
światło słoneczne oraz odcinających szkodliwe promieniowanie. Dotyczy to
zarówno obserwacji gołym okiem, jak i z użyciem wszelkich możliwych
instrumentów optycznych. Osoba, która zdecyduje się na obserwacje Słońca bez
filtrów, ryzykuje utratą wzroku oraz poważnymi poparzeniami. Podczas obserwacji
Słońca należy dbać nie tylko o bezpieczeństwo naszych oczu, ale także o sprzęt
optyczny, którego używamy, jeżeli akurat stosujemy metodę obserwacji w postaci
projekcji na ekran bez użycia filtrów. Po kilku minutach obserwacji należy przerwać
je na chwilę ze względu na ryzyko przegrzania się instrumentu. Z tego względu do
obserwacji Słońca preferuje się soczewkowe lunety astronomiczne, w których
wykorzystano elementy szklane oraz metalowe. Jest to najodporniejszy na
przegrzanie typ teleskopu, a także dający najlepszy kontrast i szczegółowość
obrazu. Do opisanych w niniejszym artykule obserwacji nie wolno używać
teleskopów zabawkowych bądź wykonanych z kiepskich jakościowo materiałów.
Podczas obserwacji Słońca mogą one ulec nieodwracalnym uszkodzeniom.
Ponadto poleca się używanie stabilnych, możliwie ciężkich statywów, które będą
odporne na podmuchy wiatru. W przypadku obserwacji Słońca możemy z dużym
powodzeniem wykonywać je przez zamknięte okno, o ile są to okna nowoczesne i
wypełnione gazem (np. argonem). W przypadku obserwacji na powietrzu, jeżeli
mamy niską temperaturę, należy wystawić instrument na zewnątrz około 20 minut
przed jego użyciem, w celu wychłodzenia. Teleskop nie wychłodzony nie będzie
dawał nam dobrych, ostrych obrazów. Należy też pamiętać, iż najlepsze warunki do
obserwacji w pogodne dni panują około 1-2 godzin po wschodzie Słońca, oraz 1-2
godzin przed zachodem Słońca.
Mimo tych wszystkich ograniczeń obserwacje Słońca mogą stanowić
niezwykłe urozmaicenie w badaniach astronomicznych, gdyż mamy do czynienia z
dużym, jasnym obiektem, na którym dostrzec można ogromną ilość szczegółów.
Zjawiska widoczne na Słońcu podlegają szybkim i dynamicznym zmianom, dzięki
czemu ich obserwacje są niezwykle interesujące. Osoby, które będą obserwować
zgodnie z zasadami, mogą w bezpieczny sposób zobaczyć na Słońcu liczne grupy
plam słonecznych, pochodni fotosferycznych, które z dnia na dzień będą zmieniać
swoje położenie, kształty i liczebność.
Obserwacje Słońca mogą być nie tylko rozrywką, ale też mogą stać się
prawdziwą pasją i sposobem na życie. Obserwacje plam słonecznych oraz
pochodni fotosferycznych można prowadzić w systematyczny sposób, używając
pewnych ustalonych metod oraz szablonów. Astronom amator prostymi środkami
może ustalać plamotwórczą aktywność słoneczną w zakresie tzw. Liczby Wolfa (R),
w zakresie indeksu Classification Value (CV), może ustalać powierzchnię plam, a
także ich współrzędne heliograficzne. Ze względu na dużą jasność tarczy
słonecznej stosunkowo łatwo jest wykonać przez teleskop zdjęcia plam
słonecznych, jeżeli zamocujemy na obiektywie lunety foliowy lub szklany filtr
słoneczny (tzw. metoda projekcyjna). Inną, mniej skuteczną metodą jest
fotografowanie obrazu Słońca rzutowanego na dokładnie zacieniony ekran.
Obserwacje wykonane nawet niewielką lunetą (koniecznie na statywie) w
sposób staranny i rzetelny, możemy wysyłać do licznych towarzystw i organizacji
naukowych zbierających informacje o zmianach aktywności naszej Gwiazdy
Dziennej. W Polsce działają dwie tego typu organizacje: Towarzystwo
Obserwatorów Słońca im. Wacława Szymańskiego (http://www.tos.astrowww.pl) oraz
Sekcja Obserwatorów Słońca Polskiego Towarzystwa Miłośników Astronomii
(http://sosptma.astrowww.pl). Wszelkie szczegóły dotyczące obserwacji słonecznych
można poznać podczas spotkań Płońskiego Koła Miłośników Astronomii im. J. W.
Jędrzejewicza, które odbywają się w budynku Miejskiego Centrum Kultury w
Płońsku w czwartki o godzinie 18.
Metoda projekcji okularowej za pomocą lunety (ekran nie musi być
koniecznie na stałe zamontowany do lunety – można go trzymać w ręku):
Uwaga: w metodzie tej teleskop ustawia się na Słońce za pomocą jego cienia!
Poniżej przykładowe zdjęcia Słońca wykonane metodą projekcji okularowej
za pomocą teleskopu Synta Sky-Watcher o średnicy 203 mm i ogniskowej 1200
mm, aparatu cyfrowego Sony DSC-H10 oraz dwucalowych okularów Baader
Scopos 30 mm oraz SWA 13 mm oraz soczewki barlowa Vixen x2. Wykorzystany
został słoneczny filtr foliowy Baader Planetarium ND5.
Tekst i zdjęcia: Adam Derdzikowski