Nauki społeczne: socjologia, ekonomia, psychologia, pedagogika

Nauki społeczne: socjologia, ekonomia, psychologia, pedagogika, politologia, stosunki międzynarodowe,
historia, antropologia, etnologia, nauki o zarządzaniu. Nauki społeczne dają całościowe spojrzenie na
rzeczywistość. Celem nauk jest tworzenie teorii (pojęć, definicji, praw, kategorii, modeli) Nauki społeczne
pokazują nam świat w jego złożoności. (jak różne fakty wzajemnie na siebie wpływają i jak są zależne)
Każdy z nas pełni jakąś rolę w społeczeństwie. Role społeczne powinny się wzajemnie wspomagać. Pełniąc
różną rolę zdobywamy określoną wiedzę. Wiedza ta w literaturze nazywa się gorącą (nasze doświadczenie)
Wiedza zimna (chłodna) – wiedza zdobywana z nauk. Bardziej skuteczni będziemy, jeżeli będziemy mieli obie
wiedze.
Funkcje nauk społecznych:
1) funkcja diagnostyczna – trzeba postawić dobrą diagnozę. Poszczególne nauki społeczne biorą na siebie
zadanie chłodnego beznamiętnego opisu takich dziedzin życia społecznego jak: wieś, miasto, praca, przemysł,
instytucje, organizacje, obyczajowość itd. Dopiero ten systematycznie uzyskany opis daje wyzwoloną od
ograniczeń indywidualnych spojrzeń na świat lustrację danej dziedziny życia społecznego.
2) funkcja apologetyczna – (apologia – chwalenie) Nauka stawia sobie za cel dochodzenie do prawdy. Funkcją
nauk społecznych może być jej ewentualna rola apologetyczna. W tym przypadku wiedza z zakresu nauk
społecznych zbierając niektóre dane, a pomijając inne, układając rozmaite mozaiki z materiału empirycznego
może zestawiać argumenty w ten sposób, aby dla celów pozanaukowych chwalić bezpośrednio pewne sytuacje
społeczne, instytucje, koncepcje, ludzi itd.
3) funkcja demaskatorska – funkcję demaskatorską można rozumieć co najmniej dwojako. W pierwszym
rozumieniu demaskowanie to ukazywanie pewnych cech, które z pozoru nie są łatwo uchwytne. Tego rodzaju
rozumienie demaskowania można określić jako metodologiczne. Drugie rozumienie demaskowania można by
nazwać oceniającym lub emocjonalnym. W tym przypadku chodzi o wskazywanie pewnych rzeczywistych
motywacji, które są celowo lub nieświadomie ukazywane.
4) funkcja teoretyczna – przez funkcję teoretyczną rozumie się zarówno przygotowanie modelu teoretycznego
do uporządkowania zbiorów zgromadzonych danych empirycznych jak również wyjaśnienie opisywanych
zależności.
5) Wpływ nauk społecznych na kształtowanie świadomości zbiorowej. Kształtowanie świadomości zbiorowej
odbywa się przede wszystkim przez: a) ukazywanie relacji i związków między faktami (społecznymi,
politycznymi, ekonomicznymi, gospodarczymi, kulturalnymi itd.) b) przesycanie świadomości pojęciami i
terminami racjonalnymi.
6) prognozowanie Prognozę należy rozumieć jako diagnozę dotyczącą określonych stanów rzeczy w
określonym momencie czasowym przyszłości. Tak rozumiana prognoza jest oparta na diagnozie sytuacji
istniejącej, na uwzględnieniu trendów rozwojowych dotyczących tej sytuacji w świadomy, ale pośredni sposób
prognozy mogą oddziaływać na celowe kierowanie procesami społecznymi. (samospełniająca się prognoza –
dochodzi do realizacji prognozy, samoniszcząca prognoza – sama się niszczy)
SOCJOTECHNIKA I JEJ ZASADY
1. Przedmiot Socjologii.
Socjologia jest nauką teoretyczną, socjotechnika zaś nauką praktyczną. Relacje, jakie zachodzą pomiędzy
nimi można ująć w następujący sposób. Celem socjologii jest formułowanie i weryfikowanie twierdzeń
dotyczących powiązań między różnymi elementami życia społecznego. Natomiast celem socjotechniki jest
wskazanie jak w oparciu o te twierdzenia przeprowadzać zaplanowane zmiany.
Marek Mlicki, definicja socjotechniki (inżynierii społecznej) Przez inżynierię społeczną lub
socjotechnikę rozumie się zespół dyrektyw dotyczących dokonywania racjonalnych przemian życia
społecznego. Dyrektywy te określają jak przy pomocy odpowiednich środków dokonywać celowych
przemian społecznych opierając się przy tym na ocenach i wartościach społecznych.
Składniki socjotechniki:
1) są podmioty (systemy oddziałujące) i przedmioty (systemy, na które się wpływa) działania
socjotechnicznego.
2) Podmioty działają zgodnie z racjonalnymi dyrektywami socjotechnicznymi.
3) Podmioty osiągają zamierzone cele za pomocą określonych środków na podstawie społecznie
akceptowanych wartości i norm
4) Podmioty powodują zmiany społeczne w przedmiotach, na które wpływają.
2. Strategie socjotechniczne – w zależności od tego jak postrzegamy społeczeństwo wykorzystywać
możemy różne strategie wpływania na nie. Kiedy jest ujmowane jako zrównoważony system na który
składają się bierne adaptacyjnie nastawione jednostki (model systemowo – funkcjonalny) sięgamy wówczas
po socjotechnikę manipulacyjną. Natomiast, gdy społeczeństwo widziane jest jako ciągle zmienny proces
inicjowany i podtrzymywany przez aktywne i twórcze jednostki (model procesowo – podmiotowy)
korzystamy wtedy z socjotechniki emancypacyjnej.
3. Dyrektywy socjotechniczne mogą dotyczyć trzech zasadniczych sfer.
1) sfera perswazji – rozumie się przez nią te sposoby wpływania, które dążą do zmiany przekonań, opinii,
postaw i innych ludzi przy pomocy argumentacji emocjonalnej lub racjonalnej.
2) sfera manipulacji – rozumie się przez nią te sposoby wpływania, których celem są zmiany przekonań,
opinii, postaw innych ludzi bez ich wiedzy o tym.
3) sfera facylitacji – należy rozumieć przez nią oddziaływanie na postawy, opinie bądź poglądy ludzi
poprzez rozmaite techniki wypracowane przez tradycyjne instytucje np. szkoła, rodzina, prawo, środki
masowego przekazu.
Zasada kozła ofiarnego – wykonując jakieś zadanie można się spodziewać, że pociągnie ono za sobą
również negatywne skutki. Wówczas, aby ukryć związki między sprawcą działania a jego złymi
konsekwencjami powinno się znaleźć kozła ofiarnego, którego obciąży się odpowiedzialnością za
niepowodzenie. Wspólny cel i wspólne zagrożenie to dwa narzędzia manipulacji.
4. Refleksje myślicieli – Nikolo Macchiawelli (1469-1527), działał we Florencji, napisał dzieło: „Il princip”
(„Książe”)
WIĘŹ SPOŁECZNA Słowo z końca Średniowiecza: „Każdy jest tylko dla siebie, a nie dla innych”
Pojęcie więzi społecznej def. Jana Szczepańskiego Przez więź społeczną rozumieć będziemy zorganizowany
system stosunków, instytucji i środków kontroli społecznej skupiający jednostki w podgrupy i inne elementy
składowe w funkcjonalną całość zdolną do utrzymania się i rozwoju. Składniki: relacje międzyludzkie,
instytucje, kontrola społeczna.
Mechanizm tworzenia się więzi społecznej. Mechanizm ten jest równoznaczny z tworzeniem społeczeństwa, z
pokazaniem w jaki sposób ludzie są z innymi. Mamy następujące elementy więzi społecznej:
1) najprostszą więzią jest styczność jednostek w przestrzeni. Kontakt jest bezpośredni i osobisty.
2) Przeradza się on (kontakt w przestrzeni) w kontakt psychiczny jeśli wystąpi zainteresowanie.
3) Następnie przeradza się on (kontakt psychiczny) w styczność społeczną, gdy nastąpi wzajemne oddziaływanie
poprzez rzecz czyli interakcja.
4) Interakcja obejmuje zachowania zmierzające do modyfikacji zachowań partnera zgodnie z wspólnym
określeniem wzajemnych oddziaływań.
5) Świadome oddziaływanie partnera na partnera na gruncie określonej platformy (przyjaźń, koleżeństwo,
miłość itd.) jest stosunkiem społecznym.
6) Pewne stosunki społeczne mają charakter zależności. Dzieje się tak wówczas, gdy interakcja nie jest
zrównoważona, gdy Y pragnie osiągnąć wartości, które znajdują się w mocy X. Jest więc zależny od X.
Występują więzi: żywiołowe, obiektywne, stanowione.
Typy więzi społecznych. Wzajemne oddziaływanie, stosunki, zależności tworzą się na określonej płaszczyźnie.
Jest coś co powoduje, że ludzie są ze sobą połączeni, potrzebują się wzajemnie, odczuwają swoją wspólnotę.
Charakter tych związków jest zróżnicowany. Możemy jednak dostrzec pewne typy więzi:
1) jest to charakterystyka więzi ze względu na to co ludzi łączy. np. w rodzinie będą to więzi uczuciowe
(podobnie w kręgu przyjaciół)
2) inny rodzaj więzi obserwujemy w odniesieniu do narodu (szacunek dla narodu, wspólna historia, wspólne
tradycje, wspólne wartości, wspólna religia, wspólny język, wspólna państwowość, więź kulturowa – wspólna
kultura)
3) Ludzie mogą być ze sobą bardzo ściśle związani niekoniecznie odczuwając, uświadamiając sobie ten związek
i jego natężenie. Taki obiektywny charakter ma więź pracy, kiedy każdy przyczynia się do powodzenia całości
wykonując swoją cząstkę niekoniecznie dostrzegając ową całość.
4) innym przykładem więzi obiektywnej jest zamieszkiwanie na wspólnym terytorium. Świadomie uczestnictwo
w działaniu zbiorowym prowadzi do różnych stopni identyfikacji utożsamiania się z ową zbiorowością.
5) Więzi mogą być całkowite i częściowe. Więź całkowita występuje wówczas, gdy wszystko stosunki i
zależności społeczne w jakie uwikłana jest jednostka są ze sobą powiązane w jednej zbiorowości. Kiedy ta
jednostka uczestniczy i identyfikuje się z tą i tylko z tą zbiorowością np. sekta. Więź częściowa – więź
obejmująca jakieś aspekty i rodzaje interakcji i stosunków, kiedy jednostka nawet silnie związana z daną
zbiorowością może zarazem niemniej silnie wiązać się z inną. Typowym przykładem więzi częściowej jest grupa
celowa. W tej grupie celowej uczestniczymy ze względu na realizację danego celu i z tego wynika rzeczywista i
psychiczna więź. Taką organizacją jest zakład pracy. Nawet wówczas, gdy silnie identyfikujemy się z nim
dotyczy to sfery pracy i nie przeszkadza innym więziom i przynależnościom. Dodać wypada, że występuje
tendencja rozszerzania tej więzi, przekształcania się więzi częściowej w całkowitą.
KONTROLA SPOŁECZNA Def. Petera Bergera Kontrola społeczna. Pojęcie kontroli odnosi się do
rozmaitych środków używanych przez społeczeństwo w celu przywołania jego niesubordynowanych członków
do porządku.
Funkcje:
1) Kontrola społeczna jest rodzajem władzy i zwierzchnictwa.
2) Kontrola wymusza konformizm zachowań. (konformizm – zachowywanie się zgodnie z ogólnie przyjętymi
zasadami.)
3) Kontrola ma wpływ na stabilność układu społecznego.
4) Kontrola jest odpowiedzią na zachowania dewiacyjne. ( czyli takie zachowania, które nie mieszczą się w
ogólnie przyjętych zasadach.)
Czynniki warunkujące porządek społeczny:
1) wielkość populacji (rzadsze kontakty, powstają subpopulacje)
2) zróżnicowanie społeczne: w dostępie do: kultury, edukacji; w rolach społecznych oraz w przedsiębiorczości.
3) nierówność – wynika w dużej mierze ze zróżnicowania społecznego. Wyraża się w dostępie do: pieniądza, do
władzy, do prestiżu. Konsekwencje: konflikty wewnątrz społeczeństw i między krajami bogatymi a biednymi.
Można stwierdzić, że duże zróżnicowanie społeczeństwa charakteryzują się znacznymi nierównościami. Stąd
mogą występować w nich protesty, zamieszki naruszające ład społeczny np. Francja. Dlatego potrzebna jest
władza centralna z prawem, policja, więzieniami itd. Zatem porządek społeczny na poziomie makro można
utrzymać dzięki władzy centralnej, ale także dzięki wsparciu odpowiednich interakcji i zachowań ludzi na
poziomie mikro. (poziom mikro – socjalizacja (przygotowanie ludzi do życia w społeczeństwie), ale też wspólne
symbole, wspólne wartości, wspólne normy, rytuały.) Rytuały tworzą więź i wprowadzają porządek np.
dzielenie się opłatkiem, te same potrawy na wigilijnym stole – bo to się powtarza i dlatego jest rytuałem.
Kontrolowanie wewnątrz, poza kontrolą zewnętrzną – sekty, mafia.
Cechy sekty sprzyjające kontroli wewnętrznej:
a)całościowość – kontrola wszystkich dziedzin życia,
b) wyłączność – dotyczy jednego celu i jednego autorytetu.( cele tylko te, które nakreśli sekta)
c)izolacja od przeszłości i od otoczenia.
d)ideał nowego człowieka – członkiem idealnym jest członek, który jest podporządkowany całkowicie sekcie.
Sekty – organizacje ponadnarodowe, maja charakter globalny. Nie ma w Polsce zintegrowanego programu walki
z sektą. Zakonem, który najbardziej zajmuje się zwalczaniem sekt są dominikanie. Sekt jest ok. 300 w Polsce. W
sektach dominują studenci ( młodzież studencka)
Środki kontroli społecznej. Charakteryzując środki kontroli społecznej należy zwrócić uwagę, że funkcjonują
wśród nich dwa rodzaje mechanizmów: psychospołeczne i materialno – społeczne. Psychospołeczne polegają na
tym, że jednostka internalizuje dane normy i wartości, a co za tym idzie odczuwa posłuszeństwo wobec nich
jako wewnętrzny moralny przymus. ( internalizować – uważać za swoje).
Materialnospołeczne zaś można sprowadzić do przymusu zewnętrznego stosowanego przez różne instytucje.
Na pograniczu między tymi mechanizmami znajdują się zwyczaje i obyczaje.
Zwyczaje – ustalony sposób zachowania się w określonych sytuacjach, który nie budzi sprzeciwu i nie spotyka
się z negatywnymi reakcjami otoczenia np. długie spanie (jeśli ma wpływ na funkcjonowanie zbiorowości to
wtedy podlega kontroli społecznej np. przez to pracownik spóźnia się do pracy), całowanie pań w rękę.
Obyczaje – ustalony sposób postępowania z którymi grupa wiąże pewne oceny moralne i którego naruszenie
wywołuje sankcje negatywne. Obyczaje są elementem kontroli społecznej, opierają się zarówno na internalizacji
wartości jak i zewnętrznych mechanizmach represji wobec niezaakceptowanych zachowań (wartości) np.
ustępowanie starszej osobie miejsca w autobusie/ tramwaju.
Narzędzia kontroli społecznej (sankcje) – grupy społeczne w celu kierowania zachowaniami swoich członków
wykorzystują sankcje. Można w nich wyróżnić: sankcje negatywne (kary) i pozytywne (nagrody). Mają
charakter formalny i nieformalny. formalne – reakcje ze strony oficjalnych instytucji np. policji, sądów, partii
itd. nieformalne – reakcje opinii publicznej, sąsiadów, grup rówieśniczych.
Inne rodzaje sankcji:
satyryczne – zestaw drwin, ośmieszek, lekceważenie człowieka itd.
religijne – np. negatywne: pokuta, osoby, które się rozwiodły nie mogą brać ślubu kościelnego ani komunii.
Pozytywne: niebo , szacunek wspólnoty religijnej.
fizyczne,
ekonomiczne – jedne z najcięższych, może spowodować zagrożenie bezpieczeństwa jeżeli będziemy mieli
mniej pieniędzy. ,
zawód – np. kontroluje nas Kodeks Zawodu. Łatwo nam żyć z kontrolą, jeżeli internalizujemy pewne zasady.
Grupa społeczna jest w życiu zbiorowości większych małą zbiorowością społeczną. Grupa społeczna –
zbiorowość przynajmniej trzech osobników pozostających ze sobą w dość trwałym stosunku społecznym
tworzących swoistą społeczną całość jakby jednostkę życia społecznego. Każda grupa społeczna składa się z
pewnej ilości członków pozostających ze sobą w stosunku społecznym. Stosunek społeczny zachodzący między
dwoma osobnikami jest czysty, niezmącony żadną interwencją zewnętrzną. Już natomiast sama obecność
osobnika trzeciego zawsze stanowi czynnik dezorientujący zachowanie owych dwóch członków.
Cechy konstytuujące (tworzące) grupę:
przynajmniej trzech członków,
wspólne cele,
odrębność ( członkowie grupy powinni postrzegać tą grupę jako coś odrębnego, innego; inne grupy postrzegają
tę grupę jako inną, odrębną),
ośrodki skupienia (wspólne wartości, wspólne idee, wspólne symbole) Powstaje dość trwały stosunek społeczny,
powstaje społeczna całość (grupa).
Typologia:
grupy pierwotne – charakteryzuje je bliskość stosunków społecznych łączących jej członków. Stosunki te są
twarzą w twarz (bliskie), czyli cechuje je bezpośredni kontakt osobników wchodzących w skład grupy
pierwotnej. W kontakcie takim pozostają mieszkający razem członkowie małej rodziny bądź grupa przyjaciół.
Grupa pierwotna nie może być grupą liczebną. Składa się zawsze z kilku osobników tylko, a w szczególnie
sprzyjających warunkach z kilkunastu. Jednak najbardziej nawet sprzyjające warunki nie mogą wpłynąć na
znaczne powiększenie się grupy pierwotnej.
grupy wtórne – grupy zorganizowane do osiągnięcia pewnego celu. Definiując tę grupę mówimy o organizacji.
Mamy bowiem na myśli formalne zasady określające jej kształt i działania. Z punktu widzenia integracyjnego
najważniejszym czynnikiem grupy wtórnej jest współpraca. Grupa wtórna wychodząc z formalnych norm jej
właściwych dysponuje sankcjami, z których ostateczną jest eliminacja członków, którzy nie współpracują lub
współpracują niewłaściwie. Eliminacja ta ma zazwyczaj charakter organizacyjny. Grupa wtórna ma charakter
apersonalny. Nie osobnik jest ważny, jak w grupie pierwotnej, ale czynność, którą będzie pełnić.
Kryterium:
1) liczebność – grupy duże i małe. Simmel stwierdził, że mała grupa do 20 osób, powyżej 20 osób – duża grupa.
Stwierdził też, że grupa zadaniowa, która chce swój cel osiągnąć powinna mieć 7,9 osób (liczba nieparzysta,
żeby nie doszło do sytuacji, że nie będą w stanie podjąć decyzji)
2) trwałość – grupa trwała (np. naród) i grupy nietrwałe (np. grupa zadaniowa – osiąga cel i rozchodzi się)
3) dostępność – inkluzywne (do takich łatwo wejść np. kluby sportowe otwarte, partie polityczne) i
ekskluzywne (do takich trudno wejść np. mensa, elita władzy, grupy zawodowe, grupa profesorów, grupy AA,
grupy studentów – na uczelni, bo egzaminy itp.)
4) intensywność – grupy jednofunkcyjne i wielofunkcyjne. Grupy jednofunkcyjne – grupy nastawione na jedno
zadanie (grupy żarłoczne) np. zakony Grupy wielofunkcyjne – mają wiele funkcji np. rodzina
5) korzyści: interesowność, bezinteresowność Niebezpieczeństwo: pozorowana wspólnota np. przyjaciele (są
tacy co wchodzą do grupy po to by mieć korzyści)
6) stopień zorganizowania: grupy formalne i nieformalne.
Tłum – specyficzna zbiorowość.
Charakterystyka tłumu:
a) zainteresowanie tym samym wydarzeniem
b)brak elementów porządkujących
c)otwartość tłumu – dostępny dla wszystkich, ludzie mogą wejść do tłumu i wyjść z niego
d)może mieć miejsce manipulowanie tłumem w różnym celu.
e) łatwość utraty kontroli nad tłumem.
f) nie da się zatrzymać tłumu – albo rozejdzie się sam albo rozproszy się go siłą
g) tłum ma przywódcę lub kilku przywódców.
Charakterystyka publiczności:
a) zainteresowanie tym samym wydarzeniem
b) podział na organizatorów i odbiorców
c) publiczność ma elementy porządkujące
d) zamknięcie w pewnej przestrzeni
e) istnieją grupy, pary, ale są jakby obok siebie.
f) przy dużym napięciu emocjonalnym może przekształcić się w tłum (np. pod wpływem zagrożenia)
Rodzaje tłumu:
1) tłum agresywny – wobec jednostki (np. wobec polityka, lincz, samosąd), zbiorowości (np. wobec cyganów,
żydów, romów, parady równości), instytucji (np. przeciwko rządowi, wobec partii).
2) tłum uciekający, ogarnięty paniką np. w czasie katastrof, wojen. Rządzi nim strach i instynkt
samozachowawczy
3) tłum rabujący np. w czasie głodu, dezorganizacji, zamieszek.
4) tłum demonstrujący – są organizatorzy, odpowiadają za zachowanie tłumu, może się on przekształcić w
tłum agresywny, rabujący, uciekający.
Stratyfikacja społeczna. Pojęcie wyraża fakt, że wszelka społeczność składa się z poziomów pozostających ze
sobą w relacjach nadrzędności i podporządkowania. Niezależnie od tego, czy będą to relacje władzy, przywileju
czy prestiżu. Mówiąc prościej stratyfikacja społeczna oznacza, że każde społeczeństwo ma pewien system rang.
Pewne warstwy stoją wyżej, inne zaś niżej. Ich suma stanowi system stratyfikacyjny danego społeczeństwa
(każde społeczeństwo jest zróżnicowane) Najważniejszym typem stratyfikacji we współczesnym społeczeństwie
zachodnim jest układ klasowy. Dla naszych celów należy rozumieć przez klasy taki typ stratyfikacji, w którym
zasadniczą pozycję w społeczeństwie określają głównie kryteria ekonomiczne.
Cechy społeczeństwa klasowego:
1)duża ruchliwość społeczna – ruchliwość w pionie i poziomie.
2) brak pewności w pozycji
3) symbolizm statusu (przedmioty materialne; style zachowania; nasze upodobania, nasze opinie, nasz język
4) pozycja klasowa określa poziom wykształcenia, poziom opieki zdrowotnej.
Transformacja systemowa w Polsce. Astratyfikacja społeczna.
1) beneficjenci – przyjmując za punkt wyjścia kapitał dostosowawczy, wyrażający się potencjałem w
postaci odpowiednich predyspozycji intelektualnych, wykształcenia formalnego, doświadczenia
zawodowego, zgromadzonych zasobów materialnych, a także kondycji fizycznej za beneficjenta można
uznać osobę lub grupę społeczną dla której zmiana statusu społecznego i ekonomicznego w okresie
transformacji systemowej przerosła poziom spodziewany i zasadny, który mógłby być uznany za
właściwy przy danym potencjale dostosowawczym.
ofiary transformacji – w przyjętej konwencji za ofiary można uznać osobę lub grupę, której osiągnięta
pozycja ekonomiczna i społeczna nie dorastają do poziomu, który powinien odpowiadać danemu
potencjałowi.
Przykłady zbiorowości beneficjenckiej: niektórzy przedstawiciele nowych elit politycznych, reprezentanci
starej elity władzy, którzy okres rozpadu wcześniejszych struktur wykorzystali w celu urządzenia się,
pracownicy wielu przedsiębiorstw i instytucji zwłaszcza finansowych o dobrej kondycji ekonomicznej,
którzy w procesie prywatyzacji otrzymali akcje o znacznej nieraz wartości.
Przykłady ofiar transformacji: bezrobotni i osoby, które utraciły zajmowaną pozycję zawodową w wyniku
restrukturyzacji gospodarki (górnicy, hutnicy – czyli klasa wielkoprzemysłowa oraz rolnicy), mieszkańcy
rejonów o słabym uprzemysłowieniu, w których dominowały uspołecznione gospodarstwa rolne.
2)wg. Henryka Domańskiego hierarchia społeczna w Polsce:
a) góra – ci, którzy są na samym szczycie. Zalicza do nich: elitę pieniądza (multimilionerzy). Za bardzo
bogatych w świecie uważa się ludzi którzy dysponują 10 milionami dolarów (w Polsce 270 osób, w Rosji 88
tysięcy, w USA 430 tysięcy) Za super bogaczy uważa się tych co mają 30 milionów dolarów. W świecie:
77,5 tysięcy, w Polsce 2 ( Kulczyk, Solorz), kadrę kierowniczą przedsiębiorstw, biznesmenów słabszych
gospodarczo od elity pieniądza, inteligencję nowego stylu (ci ludzie bardzo dobrze wykształceni, mający
duże doświadczenie i jest zapotrzebowanie na nich np. profesorzy Akademii Ekonomicznej.)
b)dół – robotnicy rolni, a nawet wszyscy rolnicy, bez farmerów oraz robotnicy niewykwalifikowani. (1 os.
gospodarstwo 371zł, 2 os. gospodarstwo 306 zł – trzeba mieć żeby przeży
ć) środek – mały biznes, pracownicy umysłowi, stara inteligencja, usługi, robotnicy wykwalifikowani (w
Polsce ok. 1/3 społeczeństwa).
Podklasa – najbiedniejsi, są poza rynkiem pracy, brak perspektyw, bez pomocy zewnętrznej, nie jest łatwo
wyjść z tej grupy, poza polityką grupa, ale stanowi problem polityczny np. slumsy.
ZMIANY ŹRÓDŁA LĘKÓW I SPOSOBY ICH ŁAGODZENIA. Pojęcie zmian. Piotr Sztompka twierdzi, że
rozumiemy przez to różnicę między stanem systemu społecznego (grupy, organizacji) w jednym momencie
czasu i stanem tego samego systemu w innym momencie czasu.
Zmiana może dotyczyć: zmiany układu systemu (emigranci), zmiany struktury systemu (bogaci i biedni, z
władzą i bez władzy), zmiany funkcji systemu (np. rodziny), zmiany granic systemu.
Typy zmian:
1) zmiana regresywna – jest cofnięciem się systemu, sięga bowiem po rozwiązanie z przeszłości, te
sprawdzone, ale również zdeaktualizowane.
2) zmiana adaptacyjna – do starych rozwiązań dodaje się nowe bądź niektóre poprzednie struktury zastępuje
się nowymi, zmodernizowanymi, nie podważa się jednak podstaw systemu.
3) zmiany innowacyjne – obejmują podstawy systemu, oznaczając reinterpretację zarówno jego przeszłości jak
i teraźniejszości, narusza istotę systemu i podważa go.
Skutki uboczne:
1) nowe formy ryzyka i zagrożeń – obawa o pracę, redukcja opiekuńczej funkcji państwa, eksplozja
przestępczości w tym nowych form przestępczości zorganizowanej, lęk przed kontaktem z obcymi etnicznie
(emigrantami, uchodźcami, robotnikami sezonowymi)
2) pogorszenie się warunków życia niektórych grup społecznych (robotnicy – stoczniowcy, hutnicy, górnicy,
chłopstwo) – pojawienie się enklaw rzeczywistej biedy, niewydolność i utrudnienie dostępności ludności do
służb publicznych (służby zdrowia, sądownictwa, policji itd.)
3) ostra świadomość degradacji zdrowotnej społeczeństwa oraz ostra świadomość zagrożeń ekologicznych
4) rozliczanie z przeszłością (dekomunizacja – aby funkcjonariusze wcześniejszych systemów nie mogli tego
samego robić w teraźniejszości; lustracja – sprawdzenie kto współpracował ze służbami specjalnymi w
przeszłości, odpowiedzialność za współpracę z przeszłym systemem, służbami specjalnymi)
Według Piotra Sztompki żadna zmiana nie jest ani postępem ani regresem. Natomiast może być uznana za
postęp, gdy w jakiejś zbiorowości będzie przedmiotem pozytywnej oceny zgodnie z akceptowanymi przez nią
kryteriami aksjologicznymi (wartości). Postępem lub regresem jest to co za postęp lub regres jest uznawane
przez dane społeczeństwo. Postępowość i regresywność są zawsze zrelatywizowane. Ma na to wpływ kilka
czynników: 1) zbiorowość – ona formułuje oceny. To co za postęp uważa jedna grupa, inna może uważać za
regres. 2) historia – to co za postępowe jest uważane dziś nie musiało być wcale uznawane wcześniej. Mogło
być nawet postrzegane jako regres np. wprowadzenie równouprawnienia kobiet, reforma rolna. 3) uznawane
wartości – to co za postępowe jest uznawane według jednego kryterium według konkurencyjnego kryterium
może być uznawane jako regres np. proces urbanizacji.
Przywództwo: związkowe (w związkach zawodowych np. Lech Wałęsa), religijne ( np. papież Jan Paweł II), w
nauce (np. uczona osoba), kulturowe (np. The Beatles), w organizacji. Od przywódców w dużej mierze zależy
poziom życia całych społeczeństw i jednostek. Najczęściej przedsiębiorstwa, które mają swoich przywódców
osiągają sukcesy.
Rodzaje przywództwa (szczególnie w organizacjach gospodarczych)
1) strategiczne (inicjatorzy) – polega ono na umiejętności radzenia sobie w sytuacjach trudnych do
przewidzenia i ważnych zmian w otoczeniu. Oznacza ciągłe dostosowywanie, reorientację i usprawnianie
organizacji. Istotą przywództwa strategicznego jest wprowadzenie zmian. Zaczyna się ono(proces wprowadzenia
zmian) od wyznaczenia kierunku działania, od opracowania wizji przyszłości, a następnie ustalenia strategii
zmian koniecznych do zrealizowania tej wizji. Należą do nich np. prezesi (świetnie rozpoznają to co dzieje się w
organizacji, umieją wyczuwać zmiany i przystosowują firmę do tych zmian, mają wizję jak ich organizacja
będzie wyglądała za kilka, kilkanaście lat, umieją z dużą determinacją je zrealizować.
2) kierownicze (tłumacze, wykonawcy) – jego istotę możemy sprowadzić do umiejętności określania w
organizacji wytycznych co do pracy, którą należy wykonać, motywowania ludzi do pracy i pociągania ludzi za
sobą. Tych przywódców jest więcej niż przywódców strategicznych. Świetnie umieją zorganizować pracę,
podzielić te pracę i zmotywować pracowników, umieją pociągać ludzi za sobą (ludzie idą za nimi). Przywódca
ma być blisko ludzi, musi mieć wizję i misję (która mobilizuje ludzi do działania)
Istota i źródła przywództwa. Władza i wpływ w organizacjach wiążą się z autorytetem formalnym,
opierającym się na posiadaniu prawa do wywierania wpływu oraz autorytetem nieformalnym, czyli władzą
sprawowana za pomocą przyzwolenia ze strony jednostek lub grup w stosunku do których jest wykonywana..
Przywództwo realizuje się dzięki władzy i wpływowi. Władza formalna wynika z miejsca w organizacji
(hierarchii). Władza nieformalna związana z naszym osobistym autorytetem, z naszymi cechami osobowymi.
Przywódca nie musi mieć władzy formalnej, ponieważ władza nieformalna też może spowodować, że ludzie
będą „szli za nim”
Def. przywództwa w organizacji (Monika Kostera i Stanisław Kownacki): Przywództwo jest oddziaływaniem
na zachowania innych, jest to rodzaj społecznego wpływu, który pojawia się wówczas gdy jedna osoba –
przywódca jest zdolna do powodowania pożądanego przez siebie zachowania kogoś innego kto ulega mu z
powodu więzi jaka ich łączy, z powodu społecznego stosunku jaki zachodzi pomiędzy nimi. Przywództwo wiąże
się z pewnymi szczególnymi cechami i zachowaniami osoby, której inni skłonni są zaufać i podporządkować się.
Powiemy, że jednostka ta ma w konkretnej grupie społecznej lub u konkretnej osoby autorytet, władzę, którą
inni dobrowolnie akceptują. Przywództwo wiąże się zatem z cechami, potrzebami, interesami i celami tych,
którzy mu podlegają.
Źródła władzy:
1) władza z mocy prawa (formalna) – występuje wtedy, gdy podwładny uznaje, że ten kto ją posiada jest
legalnie uprawniony do wywierania wpływu w pewnych granicach. Osoba, na którą wywierany jest wpływ
zobowiązana jest mu się podporządkować.
2) władza nagradzania – istota jej sprowadza się do tego, że jedna osoba może nagrodzić drugą za wykonanie
zadania lub spełnienie innego wymagania. Ta władza może mieć charakter formalny i nieformalny. (premia –
władza formalna, pochwała słowna – władza nieformalna)
3) Władza wymuszania – jest odwrotną stroną władzy nagradzania i polega na możliwości karania za
niespełnienie wymagań. Może mieć charakter formalny i nieformalny. Formalna – wpisanie do akt przewinień,
nieformalna – słowna nagana
4) władza ekspercka – polega na tym, iż ten na kogo ona wpływa jest przekonany, że sprawujący ją ma jakąś
szczególną wiedzę bądź znajomość przedmiotu.
5) władza odniesienia – (nieformalna) – naśladowanie przywódcy np. taka sama fryzura, ubranie, hierarchia
wartości, działania, zachowanie itd. Jest to silne źródło władzy nieformalnej.
6) władza charyzmatyczna (przywództwo charyzmatyczne). Jest to rzadki rodzaj przywództwa. Trzeba mieć
pewne cechy, których nie mają inni, moc oddziaływania na innych np. papież Jan Paweł II. Przywódca ma
wyjątkowe cechy, właściwości potrzebne w danym czasie. Charyzma (w języku starogreckim) oznacza
koncentrować na sobie uwagę. To słowo wzięło się od bogini Charis – dawczyni wdzięku i piękności. Ludzie
obdarzeni w Starożytności charyzmę byli uważani za ulubieńców Bogów, predyscynowani do niezwyczajnych,
niezwykłych czynów. W terminologii chrześcijańskiej charyzma to są dary, talenty (listy św. Pawła – definicja
charyzmy w ujęciu chrześcijan). Charyzmę posiada ten, kto sprawując władzę nad ludźmi jest postrzegany przez
nich jako człowiek o wyjątkowych cechach bądź właściwościach. Podporządkowując się mu wierzą w niego i
sądzą, że jest to dla nich najlepsze wyjście, a nawet jedyny sposób na rozwiązanie ich spraw.
Źródła charyzmy (mogą stać się źródłem upadku charyzmy):
skuteczność – utrata skuteczności wiąże się z utratą charyzmy,
podobieństwo losów, biografii – ludzie chętniej popierają takiego przywódcę, którego biografia jest podobna do
ich biografii.
Mądry przywódca to taki, który ma świadomość (źródeł) upadku charyzmy.
Cechy przywódcy: kompetentny, sympatyczny, moralny, silny, onieśmielający.
Jeśli ma się charyzmę to nie znaczy, że możemy ją mieć przez całe życie, można ją stracić np. Lech Wałęsa.
clintonizm – przywódcy skuteczni, ale nie są autorytetem moralnym np. Aleksander Kwaśniewski.