Struktura społeczna i jej przemiany, stratyfikacja
advertisement
Struktura społeczna i jej przemiany, stratyfikacja społeczna. Struktura społeczna- układ wzajemnie powiązanych grup społecznych, ale również wzorów zachowań społecznych występujących w danej zbiorowości, a także układów współzależnych, stosunkowo trwałych i uporządkowanych elementów rzeczywistości społecznej Klasyfikacja struktury społecznej: 1. struktura bliskiego dystansu- (struktura małej grupy społecznej)ukryta, podstawowa, bezpośrednio doświadczalna przez jednostkę 2. struktura społeczna dalekiego dystansu- ukryta, bezpośrednio niedoświadczona przez jednostkę i stanowi układ elementów istniejących w mikro- i makrostrukturach 3. struktura społeczna grupy- system współzależnych, wzajemnie powiązanych ze sobą wzorów aktywności społecznej członków danej grupy społecznej, a także system relacji pomiędzy różnymi elementami rzeczywistości społecznej określonej grupy 4. struktury społeczne quasi-grupowe- odmiana specyficznych struktur stosunkowo autonomicznych występujących w quasi-grupach Typy struktur społecznych: 1. Makrostruktury- duże struktury społeczne, zalicza się do nich takie zbiorowości jak: naród, klasy, warstwy, zbiorowości wyznaniowe, etniczne 2. Mezostruktury- „środkowy”, struktura pośrednia pod względem rozmiaru 3. Mikrostruktury- struktury małe, podstawowe elementy tworzą jednostki lub pełnione przez nie role społeczne; ich cecha są kontakty twarzą w twarz; przykładami są: rodziny, grupy rówieśnicze, towarzyskie, pracowników; przebiegają w nich procesy socjalizacji, transmisji kulturowej, kształtowanie osobowości i wzorów zachowań Quasi-grupa- zbiorowość społeczna nie posiadająca podstawowych cech grupy społecznej, nacechowana tymczasowością i niewykrystalizowaną strukturą wewnętrzną Społeczeństwo- forma życia zbiorowego ludzi; charakterystyczny dla niego jest specyficzny system interakcji między jednostkami tworzącymi relatywnie samowystarczalną zbiorowość; zajmuje określone terytorium, wytwarza i uczestniczy we wspólnocie kulturowej; wystepują podgrupy Podstawowe cechy społeczeństwa: - wspólne terytorium - wspólna kultura - tożsamość łącząca ludzi Elementy konstrukcyjne: - status - role - grupy - organizacje - instytucje społeczne - wspólnoty terytorialne Status- poziom bogactwa, prestiżu, władzy; jest to pojęcie pozycyjne, umiejscawia osobę w strukturze społecznej, jest używane w odniesieniu do pozycji danej osoby w strukturze stosunków społecznych; niektóre mają charakter zwrotny, np. matka- dziecko, dziecko- matka - zestaw statusów, np. matka, żona, córka- przypisane jednej osobie - status przypisany- status nadany przez społeczeństwo bez woli danej osoby - status osiągany- jednostka sama go osiąga - status dominujący Rola społeczna- społecznie zdefiniowany i określony, spójny wewnętrznie zbiór oczekiwań dotyczących pożądanych zachowań jednostki w konkretnych sytuacjach, związanych z sytuacjami społecznymi; zbiór przywilejów, obowiązków i praw, które są społecznie przypisane do pozycji w grupie Konflikt roli społecznej pojawia się w sytuacji, gdy do jednostki kierowane są sprzeczne oczekiwania co do odgrywanej przez nią roli, więc spełnienie jednej utrudnia lub uniemożliwia zastosowanie się do innych, lub gdy oczekiwania wobec jednostki niezgodne są z jej własnymi potrzebami i wartościami Napięcia w roli- występują, gdy wysiłek wkładany w wypełnienie przepisów wynikających ze statusu społecznego powoduje niepokój, stres i napięcie Typy społeczeństw: 1. Społeczeństwo myśliwsko-zbierackie- najstarsza strategia przetrwania, podstawą organizacji społecznej są związki rodzinne 2. Społeczeństwo kopieniarskie- ten typ opiera się na uprawie roślin, stopniowo wypiera on poprzednie społeczeństwo, zwłaszcza na żyznych terenach 3. Społeczeństwo pasterskie- wytwarza nadwyżki żywności, wytwarzają się przywódcy, I etap pojawienia się nierówności społecznej 4. Społeczeństwo rolnicze- zawdzięczają swoje powstanie i istnienie uprawie roli na większą skalę przy pomocy pługa i zwierząt pociągowych; od tego momentu zaczynają się rozwijać stałe siedziby ludzkie, ale także różnice i nierówności społeczne 5. Społeczeństwo przemysłowe- rodzina traci znaczenie jako ośrodek produkcji, podnosi się standard życia ludzi, ale nie równo dla wszystkich 6. Społeczeństwo postindustrialne (w tym informacyjne)- na pierwszym miejscu produkcja informacji i usług, rywalizacja- kto pierwszy zdobędzie informacje Stratyfikacja społeczna- uwarstwienie społeczeństwa, specyficzne zróżnicowanie, zjawisko nierówności społecznych , opartych na hierarchii grup występujących w obrębie społeczeństwa, widoczna w społeczeństwach kastowych, stanowych, klasowych Przyczyny zróżnicowania społecznego: - państwo nierówno rozdziela swoje dobra SOCJOLOGIA (wyk. 2) 19.10.04r. Każdy gatunek biologiczny można określić jako szczególny, każdy ma właściwe sobie, niepowtarzalne cechy anatomiczne i cechy zachowania. Cechy odróżniające człowieka od innych istot żywych: 1) duży mózg 2) rozwinięta kora mózgowa – pamięć, przewidywanie, abstrakcyjne myslenie, posługiwanie się symbolami, przetwarzanie infromacji 3) spionizowana postawa 4) rozwinięty aparat głosowy Człowiek tworzy kulturę! * kultura = ogół materialnych i niematerialnych wytworów człowieka (wszystko, co nie powstało na drodze naturalnej) JEDNOSTKA = najmniejszy element osobowy społeczeństwa. Może się uformować tylko w grupie społecznej w procesie współdziałań z innymi. Internalizując rzecz. społ. swojej grupy ludzkie indywiduum może przeobrazić się w indywidualność i stać się członkiem społeczeństwa. Człowiek jest rezultatem nieprzerwanego procesu interakcji. Uczy się uznanych przez zbiorowość norm. Poprzez przyswojenie norm, wartości i zasad kształtuje się jego tożsamość. SPOŁECZEŃSTWO = forma życia zbiorowego, ukształtowana historycznie ; jest to zbiorowość relatywnie samowystarczalna, zajmuje określone terytorium, stanowi o poczuciu odrębności od innych zbiorowości. Uczestniczy w zbiorowości kulturowej i tę kulturę tworzy. W społeczeństwie tworzą się podgrupy i występują wszystkie procesy społeczne. SOCJALIZACJA = proces uspołeczniania, który polega na przekształcaniu przez instytucje społeczne indywiduum ludzkiego w jednostkę obdarzoną osobowością społeczną oraz na uwewnętrznianiu i uczeniu jej uznawanej przez daną zbiorowość norm, wartości, wzorów i umiejętności. Socjalizacja pierwotna W tym okresie jednostka przyswaja główne i podstawowe informacje oraz umiejętności potrzebne jej jako do funkcjonowania jako prawnego członka społeczeństwa. Socjalizacji pierwotnej towarzyszą silne związki uczuciowo-emocjonalne. Kształtują się najgłębsze warstwy osobowości człowieka. Socjalizacja wtórna (dorosłych) Jest to drugi, ostatni i zasadniczo nigdy nie kończący się proces socjalizacji. Obejmuje wiek młodzieńczy, dojrzałość. Wiąże się z poznawaniem złożoności świata społecznego oraz różnorodnych modeli i wariantów życia. Jest to niezbędny etap w procesie zmieniania ról społecznych człowieka. !Jednym ze sposobów badania kontekstu wpływu społeczeństwa na życie jednostki jest OBSERWACJA! Teorie socjalizacji: 1) PSYCHOANALIZA (Z.Freud) Metoda badawcza zajmująca się treścią i mechanizmami ludzkiego życia psychicznego. Wdg. Freuda istnieją popędy, które pomagają kierować i kształtować ludzkie zachowanie. Eros = instynkt życia ; wyjaśnia ludzką potrzeba tworzenia związków i więzi z innymi. Tanatos = instynkt śmierci ; stanowi podstawę ludzkich zachowań agresywnych Popędy te są do siebie w opozycji i w tym wdg. Freuda przejawia się dramat ludzkiej egzystencji. Osobowość: a) ID = siedziba powszechnych popędów biologicznych, które domagają się natychmiastowego zaspokojenia. b) EGO = ma kontakt z rzeczywistością c) SUPEREGO = sumienie, ideał naszej osobowości. Rozwój osobowości odbywa się w następujących po sobie i w związku z wiekiem fazach: oralna – 1rż. Dziecka ; ssanie, gryzienie analna – 2rż. ; kontrola nad wypróżnianiem się falliczna – między 3 a 5rż. ; kompleks Edypa latencji – od 5rż. do okresu pokwitania ; rozwój umiejętności fizycznych i intelektualnych genitalna – jednostka jest gotowa do dojrzałych zachowań seksualnych. 2) TEORIA POZNAWCZA (Piaget) Wyróżnił 4 fazy rozwoju człowieka: senso-motoryczna = 12-18 m-c życia ; poznawanie świata poprzez kontakt fizyczny, bezpośredni przedoperacyjna = 18 m-c–7rż. ; rozwój mowy operacji konkretnych = 711 rż. ; stosowanie logiki, poznawanie natury związków przyczynowoskutkowych operacji formalnych = od 12rż. ; myślenie abstrakcyjne, poza czasem i przestrzenią 3) INTERAKCJONIZM SYMBOLICZNY (H.Mead) Okresy w rozwoju człowieka: przedwerbalny werbalny – umiejętności dziecka rozwijają się poprzez interakcje społeczne a) zabawa (uczy się nowych ról) b) zorganizowana gra (dostrzega związek między wieloma rolami) c) uogólniony (postrzega siebie z punktu widzenia wspólnoty jako całości) SOCJOLOGIA (wykład 3) 16.11.2004r. T: Kultura i cywilizacja. Osobowość i role społeczne. 1. Kultura jest cechą społeczeństwa, a nie jednostki. 2. Kulturą jest wszystko to, czego uczymy się w trakcie życia społecznego i co jest przekazywane przez pokolenia. KULTURA W SZERSZYM ZNACZENIU jest to ogół materialnych i niematerialnych wytworów człowieka ; wszystko to, co nie powstaje na drodze naturalnej, ale jest rezultatem działania ludzi dzięki swoistym biologicznym i społecznym cechom gatunku ludzkiego. KULTURA W WĘŻSZYM ZNACZENIU jest to system wyuczonych, przekazywanych przez transmisję międzypokoleniową zobiektywizowanych wartości, norm, wzorów zachowania, idei oraz wierzeń, wyrażających się zarówno w materialnych, jaki i niematerialnych wytworach wspólnych dla danej zbiorowości społecznej, na pewnym etapie jej historycznego rozwoju, wytworzonych w toku współżycia i współdziałania ludzi. KULTURA W NAJWĘŻSZYM ZNACZENIU system trwałych autotelicznych (będących celem samym w sobie) wartości duchowych, związanych ze sztuką, nauką, religią, filozofią, tworzonych bezinteresownie dla nich samych ze względu na cele wyższe, a nie dla realizacji potrzeb materialnych. Kultura materialna = ogół działań i wytworów człowieka, które są tworzone ze względu na potrzeby biologiczne (żywieniowe, zapewniające bezpieczeństwo). Kultura niematerialna (duchowa) = ogół zobiektywizowanych wytworów świadomości ludzkiej tj. język, wierzenia, zwyczaje, wiedza, obyczaje, idee ; pełniących funkcje użytkowe lub wyrażających bezinteresowne dążenie do poznania i urzeczywistnienia prawdy. Poglądy są częścią składową dziedzictwa wszystkich społeczeństw. Z kulturą też wiążą się NORMY SPOŁECZNE – aprobowane przez większą część członków danej grupy społecznej lub społeczeństwa zasady, określające jakie zachowanie jest w danej sytuacji społecznej akceptowane lub nieakceptowane. Nieprzestrzeganie norm jest sankcjonowane przez system kontroli. normy formalne – przepisy normy nieformalne – kodeks norm niespisanych, funkcjonujących w świadomości danego społeczeństwa. Nieprzestrzeganie ich powoduje ośmieszenia, odrzucenie, wykluczenie. ZWYCZAJE = pewna czynność życia codziennego ; nawykowe działanie – bywa kwestią dobrego gustu lub smakunie ma znaczenia moralnego. OBYCZAJE = ujednolicona czy ustrukturalizowana forma lub tez schemat zachowania powszechnie akceptowanego w danej zbiorowości społecznej, kulturowej, opartego na obowiązującej w niej tradycji, której przestrzeganie jest sankcjonowane przez normy społeczne. Margaret Mead wprowadziła rozróżnienie na: 1) Kultury postfiguratywne – dzieci uczą się głównie od swoich rodzicówcharakterystyczne dla społeczeństw dawnych, w których zmiany nie zachodziły szybko. 2) Kultury kofiguratywne – zarówno dzieci jak i dorośli uczą się od swoich rówieśników. 3) Kultury prefiguratywne – dorośli uczą się od młodszego pokolenia ; są odbiciem czasów współczesnych i nadchodzących. OSOBOWOŚĆ = pojęcie niejednolicie definiowane w różnych dyscyplinach i kierunkach naukowych. Zbiór stosunkowo trwałych cech indywidualnych jednostki, wyposażających jej tożsamość, ukształtowanych w procesie jej biologicznego, psychicznego i społecznego rozwoju (socjalizacji) przez bliższe i dalsze środowisko społeczne oraz przez jej własną aktywność poznawczą. Tworzą ją zdolności, zainteresowania, postawy, poglądy, potrzeby, motywacje, wartości, temperament, itp. Typologia osobowości Hollanda: 1. Realista- nieśmiały, rzetelny, wytrwały, stabilny, dociekliwy, analityk, oryginalny, ciekawy, niezależny, towarzyski, przyjacielski 2. Konwencjonalny- przystosowujący się, sprawny, praktyczny, nieelastyczny 3. Przedsiębiorczy- czynny werbalnie, pewny siebie, ambitny 4. Artystyczny- niesystematyczny, umożliwiający twórczą ekspresję, pełen wyobraźni, uczuciowy, niepraktyczny ROLA SPOŁECZNA = zdefiniowany i społecznie określony spójny wewnętrznie zespół przepisów i oczekiwań, dotyczących pożądanego zachowania jednostki w konkretnych sytuacjach społecznych ; podstawowy zbiór przywilejów, obowiązków i praw społecznie przypisanych do pozycji w grupie. SOCJOLOGIA (wyk.4) 30.11.04r. więź społeczna = ogół stosunków, relacji i zależności wiążących jednostkę z grupą społeczną, zbiorowością, ośrodkami kontroli społecznej lub inną jednostką. Więź jednostki z grupą opiera się głównie na świadomości przynależności do grupy, wspólnocie wartości i interesów, przedkładaniu interesów grupy nad swoje własne, identyfikacji działań i przekonań z działaniami i przekonaniami grupy, co jest efektem podzielania podstawowych konformizmów grupowych. Jan Szczepański uzasadnia w swych publikacjach rolę więzi społecznej w funkcjonowaniu grup społecznych. „Każda zbiorowość jeśli ma trwać, istnieć i rozwijać się musi posiadać więź powodującą jej wewnętrzną spójność, powodującą jej zaspokojenie potrzeb indywidualnych i zbiorowych, lojalność jej członków i przeciwstawienie się członkom innych grup lub współpracy z nimi.” P.Rybicki wprowadził typologię więzi społecznej (konstrukty teoretyczne): 1) naturalna Występuje w grupach społecznych, których pochodzenie i pokrewieństwo tworzą podstawy społecznego powiązania ludzi i ich wzajemnej przynależności. Odgrywają one również rolę w kształtowaniu więzi grupowej w społeczeństwach plemiennych i w grupach etnicznych. 2) zrzeszeniowa Powstaje na zasadzie dobrowolnych związków kreowanych przez ludzi, którzy przystępując do danego zrzeszenia uzależniają się wzajemnie od siebie i zobowiązują się do odpowiednich działań. Są to: związki i organizacje społeczne, spółdzielnie. 3) stanowiona Przeciwieństwo zrzeszeniowej. Występuje w takich zbiorowościach, w których podziały członków i systemy styczności i stosunków zostały narzucone z zewnątrz lub ustalone siła, czy tez prawem stanowionym przez szersze grupy społeczne, np. państwo. GRUPA SPOŁECZNA (definicja wdg. Szczepańskiego) = jest to pewna ilość osób (min.3), powiązanych systemem stosunków uregulowanych przez instytucje, posiadających wspólne wartości i oddzielonych od innych zbiorowości wyraźną zasadą odrębności. Wyróżnia 5 elementów składowych grupy: 1. grupa społeczna składa się z min. 3 członków, posiadających i pełniących w grupie określone cele, w myśl nakreślonego wzoru społecznego. 2. daną grupę społeczną charakteryzują wspólne cele i zadania, które wzmacniają poczucie solidarności i więzi społecznej pomiędzy członkami. 3. gr.społ. posiada swoista strukturę – role, władza, wzory działania oraz formy kontroli. 4. wskazuje na odrębność grupy od innych i wyraża się poczuciem świadomości MY. 5. charakteryzuje się ośrodkami skupienia przejawiającymi się w pewnych wartościach, np. lokal, symbol, terytorium, idee. Podział grup wdg. wielkości: małe – charakteryzują się bezpośrednimi stosunkami między jej członkami, kontaktami typu „twarzą w twarz” i prosta struktura, tzn. brakiem odrębnych podgrup. duże – jej liczebność uniemożliwia istnienie bezpośrednich stosunków pomiędzy wszystkimi jej członkami. Charakteryzuje się tym , że z reguły nie wchodzi w skład większych grup ; mogą mieć strukturę złożoną (z podgrupami). Podział grup wdg. więzi: pierwotne – więź ma charakter osobisty i emocjonalnie zabarwiony. wtórne – więzi oparte na interesie. Wyróżniamy grupy : formalne (określone w strukturze organizacyjnej ; działania do wykonania) oraz nieformalne. Dlaczego ludzie przystępują do grup? - chcą się czuć silniejsi, odporniejsi na groźby - daje im to poczucie bezpieczeństwa - nie chcą być samotni - podnosi to ich samoocenę - daje uznanie, prestiż rola społeczna = zdefiniowany i społecznie określony, spójny wew. zespół przepisów i oczekiwań dotyczących pożądanego zachowania jednostek w konkretnych sytuacjach związanych z ich sytuacjami społecznymi, a także zbiór podst. przywilejów, obowiązków i praw, które są społecznie przypisane do pozycji w grupie. Jednostka może pełnić wiele ról społecznych jednocześnie. instytucja społeczna = zorganizowany i utrwalony zespół działań ludzkich zakładający istnienie zasady naczelnej (celu instytucji) personelu, norm, środków materialnych, funkcji i rzeczywistej działalności, nakierowany na zaspokojenie potrzeb. Więź społeczna i jej komponenty, grupy społeczne i ich rodzaje, instytucje społeczne Więź społeczna- ogół stosunków, relacji i zależności wiążących jednostkę z grupą społeczna, zbiorowością, ośrodkami kontroli społecznej lub inna jednostką - opiera się na świadomości przynależności do grupy (łączy jednostki w grupy), wspólnocie wartości i interesów, przedkładaniu interesów grupy nad swoje własne, identyfikacji działań i przekonań z działaniami i przekonaniami grupy, co jest efektem podzielania podstawowych konformizmów grupowych - Jan Szczepański uzasadnia rolę więzi społecznej dla funkcjonowania grup społecznych. Aby grupa mogła istnieć musi mieć więź zapewniającą zbiorową spójność - Paweł Rybicki wprowadza typologię więzi społecznej Typologia więzi społecznej: 1. Więź naturalna- występuje w grupach społecznych, których pochodzenie i pokrewieństwo tworzą podstawy społecznego powiązania ludzi i ich wzajemnej przynależności; odgrywają one również role w kształtowaniu więzi grupowej w społeczeństwach plemiennych i w grupach etnicznych 2. Więź zrzeszeniowa- powstaje na zasadzie dobrowolnych związków kreowanych przez ludzi, którzy przystępując do danego zrzeszenia, uzależniają się wzajemnie od siebie i zobowiązują do odpowiednich działań, np. związki, organizacje społeczne, związki zawodowe 3. Więź stanowiona- jest przeciwieństwem więzi zrzeszeniowej i występuje w takich zbiorowościach, w których podziały członków i systemy styczności i stosunki zostają narzucone z zewnątrz lub ustalone przez szersze grupy społeczne, np. państwo (przykłady: więzienie, domy poprawcze) Grupa- (wg Szczepańskiego) pewna ilość osób (min. 3) powiązanych systemem stosunków uregulowanych przez instytucję, posiadających wspólne wartości i oddzielonych od innych zbiorowości wyraźną zasadą odrębności 5 elementów składowych grupy wg Szczepańskiego 1. Przynajmniej 3 członków posiadających i pełniących w grupie określone role w myśl nakreślonego wzoru społecznego 2. Dana grupę społeczna charakteryzują wspólne cele i zadania, które wzmacniają poczucie solidarności i więź społeczną między jej członkami 3. Grupa społeczna posiada swoistego rodzaju strukturę (organizacje grupy) i w niej ważne są: role, wzory działania, formy kontroli, władza 4. Wskazuje na odrębność grupy od innych grup i wyraża się poczuciem świadomości „MY” 5. Charakteryzują się ośrodkami skupienia przejawiającymi się w pewnych wartościach, np. lokal, symbole, terytorium, idee Podział grup ze względu na wielkość: 1. Grupy małe- charakteryzują się bezpośrednimi stosunkami między jej członkami, kontakty typu „face to face” i prostą strukturą, tzn. brakiem odrębnych podgrup 2. Grupy duże- duża grupa społeczna, której liczebność uniemożliwia istnienie bezpośrednich stosunków pomiędzy wszystkimi jej członkami, charakteryzuje się tym, że z reguły wchodzi w skład większych grup, może mieć strukturę złożoną Podział grup ze względu na typ więzi: 1. Pierwotne- więź ma charakter osobisty i emocjonalnie zobowiązany 2. Wtórne- więzi opierają się na interesie Inny podział ;) 1. Formalne- działanie określone w strukturze organizacyjnej, działanie do wykonania 2. Nieformalne Dlaczego ludzie przystępują do grup: - poczucie bezpieczeństwa - czuja się silniejsi - mniej wątpia w siebie - są odporniejsi na groźby - pozycja - wysoka samoocena - poczucie przynależności - osiąganie celów Rola społeczna- zdefiniowany i społecznie określony, spójny wewnętrznie zespół przepisów i oczekiwań dotyczący pożądanego zachowania jednostek w konkretnych sytuacjach, związanych z ich sytuacjami społecznymi, a także zbiór podstawowych przywilejów, obowiązków i praw, które są społecznie przypisane do pozycji w grupie; jednostka może pełnić wiele ról społecznych jednocześnie Instytucja społeczna- zorganizowany i utrwalony zespół działań ludzkich zakładający istnienie zasady naczelnej (celu instytucji), personelu, norm, środków materialnych, funkcji i rzeczywistej działalności, nakierowany na zaspokojenie potrzeb Funkcje i struktura rodziny jako podstawowej grupy społecznej Właściwości: - wywodzi się z małżeństwa - składa się z męża, żony i dzieci, tworząc jądro, wokół którego mogą się skupiać inni krewni - członkowie rodziny są związani więzami prawnymi, prawami i obowiązkami natury gospodarczej, religijnej i in. Małżeństwo- instytucja społeczna lub akt ustanawiający i sankcjonujący związek powinowactwa, między dwiema lub więcej osobami społecznie uprawnionymi do podejmowania współżycia seksualnego, legalizujący prokreację, której zostaje przypisany zespół praw, przywilejów i obowiązków, ról społecznych i funkcji uznawanych za istotne dla społecznego i rodzinnego życia Rodzaje małżeństw: - egzogamiczne- zawarte zgodnie z obowiązującą w ramach zbiorowości społeczną zasadą egzogamii - endogamiczne- zawierane są zgodnie z obowiązującą w danej zbiorowości w myśl zasady endogamii (endogamia- nakazuje zawieranie małżeństw w obrębie tej samej grupy np. krewniaczej, organizacji religijnej, kasty, warstwy, itd. egzogamia- zakaz sytuacji opisanej powyżej) - mieszane- pomiędzy jednostkami należącymi do odmiennych grup etnicznych, religijnych, rasowych, warstw czy klas społecznych - grupowe- polega na społecznie akceptowalnym zbiorowym partnerstwie osób uprawnionych do podejmowania współżycia seksualnego, ale każda ze stron związku jest reprezentowana przynajmniej przez 2 osoby - monogamiczne- każda ze stron jest reprezentowana przez jedną osobę - matrylokalne- cechuje się tym, że nowozaślubiona para przenosi się, żyje wraz z najbliższą rodziną żony, uczestnicząc w życiu i funkcjonowaniu jednego gospodarstwa domowego - patrylokalne- sytuacja podobna, do powyższej, ale para przenosi się do rodziny męża - neolokalne- para mieszka sama, własne mieszkanie - kojarzone- dobór partnerów jest przeprowadzany przez rodziców lub innych członków najbliższej rodziny osób bezpośrednio zainteresowanych - „na próbę” - zwyczajowe- partnerzy traktują się jak mąż i żona bez zawarcia związku w drodze legalnego, społecznie zdefiniowanego ustanowienia Poliandryczne małżeństwo- forma polegająca na małżeństwie kobiety z wieloma mężczyznami Poliginia- związek mężczyzny z kilkoma kobietami Poligamia Rodzina- podstawowy rodzaj grupy społecznej występujący we wszystkich typach społeczeństw, utworzonej przez osoby połączone małżeństwem, pokrewieństwem lub adopcją, którzy mieszkają razem, prowadza wspólnie gospodarstwo domowe i wspólnie uczestniczą w realizowaniu celów związanych z wychowaniem dzieci Funkcje rodziny: - ekonomiczna/ gospodarcza - prokreacyjna - socjalizacyjno- kulturowa - emocjonalna Typy rodziny: - matriarchalna- władza należy do kobiet, szczególnie najstarszych -matrcentryczna- rodzina zorganizowana wokół spraw matki przy silnym ograniczeniu funkcji ojca lub bez jego udziału - nuklearna- podstawowa, mała, najczęściej spotykany typ rodziny, rodzina dwupokoleniowa, para+dzieci - partnerska- rodziny nuklearne, równy podział praw i obowiązków - wielka- wielopokoleniowa, poszerzona, co najmniej 3-pokoleniowa grupa krewniacza, której członkowie wspólnie uczestniczą w wypełnianiu jej podstawowych funkcji ekonomicznych, korzystając ze środków produkcji stanowiących dziedziczne dobro całej grupy i tworząc jedno gospodarstwo domowe Sororat- zwyczajowe prawo małżeńskie, norma społeczna zezwalająca mężczyźnie w przypadku śmierci żony lub narzeczonej bądź niezawinionego przez niego rozwodu na poślubienie jej siostry lub innej bliskiej krewnej; czasem za sororat uważa się małżeństwo poligamiczne mężczyzny z blisko spokrewnionymi dwiema lub więcej kobietami Lewirat- sytuacja analogiczna w przypadku kobiety Pokrewieństwo- stosunek określający specyficzną więź społeczną, a najczęściej również emocjonalną o silnych społecznych konsekwencjach, oparty na kulturowo zdefiniowanej więzi łączącej daną osobę z bezpośrednio poprzedzającym ją przodkiem genealogicznym lub pomiędzy rodzeństwem lub rodzicem i potomkiem - fikcyjne- sztuczne, urojone, status krewniaczy jest nabyty przez adopcję, która w praktyce społecznej jest uznawana za rzeczywistą Rodzina w kulturach: -chińska- kult przodków (zespolenie małych rodzin w jedną wielką), genealogia(ważny potomek męski), system dziedziczenia(jednakowo dziedziczą tylko synowie), autorytet głowy rodziny(wyznacza go tradycja, płeć, wiek), nierówna pozycja mężczyzn i kobiet, system własności rodzinnej, teoretycznie monogamia, ale w praktyce występuje konkubinat, wiele rodzin w jednym budynku podzielonym ścianą - muzułmańska- oparta na małżeństwie zawartym zgodnie z zasadami Koranu, małżeństwo jest kontraktem, ale muszą być spełnione 3 warunki (wola i zgoda małżonków, mężczyzna daje okup za narzeczoną, akt winien mieć uroczysta oprawę), małżeństwo może być rozwiązane przez wypędzenie żony z domu, mężczyzna może żenić się 4 razy, prawa kobiet są równe ich obowiązkom, a mężczyźni są o stopień wyżej( np. mają pierwszeństwo przed kobietami, są władcami absolutnymi) - arabska przedmuzułmańska SOCJOLOGIA JAKO NAUKA SPOŁECZNA. Socjologia / „Fizyka społeczna”(dawniej) Termin jest grecko-łacińską hybrydą. określa wspólne powszechnie uznane idee i przekonania. consensus universalis / moralność uniwersalna. określa podstawowe zasady funkcjonowania świata społecznego zajmuje się badaniem zachowań ludzkich oraz organizacji społeczeństw SOCJOLOGIA: Potoczna – każdy z nas jest socjologiem, ponieważ analizuje/interpretuje życie społeczne – oznacza zdrowy rozsądek, opiera się na uogólnieniu codziennych doświadczeń, jest bardzo emocjonalna, nieusystematyzowana, niezweryfikowana, nie posiada odrębnego, specyficznego zakresu pojęciowego, chociaż każdy z nas posiada określoną teorie, którą używa w celu analizy określonych zjawisk społecznych. Naukowa – jest usystematyzowana, posługuje się aparatem pojęciowym, opiera się na hipotezach, stwierdzeniach oraz ma własne metody i techniki badań. Przedmiot badań socjologii : Zjawiska i procesy tworzenia się różnych form zbiorowego życia ludzi, struktury różnych form zbiorów ludzkich, zjawiska i procesy zachodzące w tych zbiorowościach a wynikające ze wzajemnego oddziaływania ludzi na siebie, siły skupiające, siły rozwijające te zbiorowości. To głównie zjawiska i procesy, czasem obiekty. Obiekty badamy wtedy, gdy nie jesteśmy w stanie wyznaczyć granic. Obiekty są nośnikami zjawisk i procesów. Twórcy socjologii. Za twórcę socjologii uważa się francuskiego filozofa Augusta Comte’a, który chciał wykorzystać stworzoną przez siebie naukę do naprawy schorzeń społecznych. Comte koncentrował się na 2 aspektach współżycia społecznego: *na porządku społecznym *na stabilizacji społecznej Sformułował 2 zakresy badawcze socjologii: *statyka społeczna badająca jakie społeczeństwo jest, jak je opisywać *dynamika społeczna badająca jak się społeczeństwo zmienia, dlaczego się zmienia. Comte uważał, że głównym czynnikiem sprzyjającym stabilizacji jest wspólnota przekonań wszystkich członków społeczeństwa. Zmianę społeczną widział jako proces ewolucyjny, dzięki któremu społeczeństwo osiąga coraz wyższe stadia rozwojowe. Dzieło Comte’a zostało rozwinięte przez angielskiego socjologa Herberta Spencer’a (1820-1903). Spencer usiłował wyjaśnić porządek i zmiany społeczne przez porównanie społeczeństwa do żywego organizmu. Wg niego socjologia odkrywa podstawowe struktury społeczne i bada, jak ich funkcjonowanie wpływa na funkcjonowanie danego społeczeństwa. Szczególnym zainteresowaniem Spencer’a cieszyło się pojęcie „przetrwania najlepiej przystosowanych”. Spencer tym pojęciem posługiwał się w badaniach nad zmianami społecznymi, dając wyraz darwinizmowi społecznemu, w myśl którego w społeczeństwie wolnym od jakiejkolwiek interwencji państwa, rządu nieprzystosowani muszą zniknąć. Karol Marks (1818-1883) był kolejnym twórcą socjologii. Badacz ten uważał, że podstawowe prawa dotyczące życia społecznego można odnaleźć w strukturze ekonomicznej społeczeństwa. Wg niego społeczeństwo dzieli się na 2 klasy: *tych, którzy są właścicielami środków produkcji *tych, którzy tych środków nie posiadają Podział ten, jego zdaniem, nieuchronnie prowadzi do konfliktu klasowego, do sprzeczności, które wywołują kryzysy ekonomiczne, a te z kolei dają początek nowym strukturom społecznym. Pogląd Marksa jest nazywany materializmem sprzecznym. Kolejnym badaczem jest Francuz Emil Durkheim. Pod wpływem badań Spencer’a i Comte’a interesowało go to, co scala społeczeństwo, co powoduje określony porządek społeczny. Jego podejście określa się mianem funkcjonalistycznego. Durkheim wskazuje znaczenie różnych elementów życia społecznego dla zachowania spójności społeczeństwa, np. rolę spoiwa stanowią przekonania, wartości itd. Podobieństwa tworzą społeczeństwo, łączenie to Durkheim nazwał solidarnością mechaniczną. Jednocześnie wskazywał, że wraz z rozwojem i różnicowaniem się społeczeństwa, gdzie zaczęli wykonywać wyspecjalizowane zadania i stali się sobie nawzajem niezbędni. Ten rodzaj związku między członkami społeczeństwa, polegający na wzajemnym wsparciu i współzależności Durkheim nazwał solidarnością organiczną. Kolejnym badaczem wskazującym na nowe obszary współżycia społecznego jest Max Weber (1864-1920). Jest to badacz, który ma duże zasługi w rozwoju wiedzy społecznej i metodologii socjologicznej. Główną dziedziną jego badań były działania społeczne. Szczególnie interesowały go wartości, przekonania, zamiary, postawy, które kierują zachowaniami ludzkimi. Żeby wyjaśnić czyjeś zachowanie, powinniśmy go zrozumieć. Weber postulował socjologię wolną od wartościowania. Domagał się wyeliminowania z procesu badawczego założeń wstępnych i wszelkich uprzedzeń. Był twórcą tzw. typów idealnych, czyli takiej konstrukcji pojęciowej dowolnego zjawiska, która wyrażała najistotniejsze jego elementy i z którą można by było porównywać rozmaite zjawiska życia społecznego. Kolejnym socjologii był George Simmel (1858-1918). Odrzucił on spencer’owską analogię społeczeństwa do organizmu biologicznego. Uważał on bowiem, że społeczeństwo stanowi skomplikowaną pajęczyną wielokrotnych wzajemnych relacji między jednostkami, które pozostają ze sobą w ciągłych interakcjach. Forma tych interakcji jest głównym przedmiotem zainteresowania Simmel’a. Jego socjologię określa się mianem formalnej. Odkrył on w swoich badaniach wspólne elementy w strukturach formalnych ludzi, sformułował typy społeczne, a szczególnie analizował zjawisko „obcego”, jego rolę we współżyciu społecznym. Wg Simmel’a „obcym” jest ten, kto tylko śladowo angażuje się w życie grupy społecznej, formalnie jest jej członkiem, ale nie w pełni akceptowanym i nie potrafi się zintegrować z grupą. Proces badawczy. Czynności badawcze przebiegają najczęściej zgodnie z pewnym wzorem: I. Zdefiniowanie problemu (określenie przedmiotu badań) II. Przegląd literatury (zapoznanie się z dotychczasowymi badaniami dotyczącymi danego problemu) III. Formułowanie hipotez (tworzymy hipotezę, która w toku dalszych badań potwierdzimy bądź obalimy) IV. Rozważanie kwestii etycznych V. Wybór projektu badawczego VI. Zbieranie i analiza danych VII. Wyciąganie wniosków Metody badań socjologicznych. 1. METODA BIOGRAFICZNA – AUTOBIOGRAFICZNA. O metodzie biograficznej mówi się jako o badaniu historii życiowych. Podstawą dla niej miały być dokumenty osobiste, które są dokumentami zawierającymi projekcje stanów umysłu jakiejś osoby, a więc nie tylko autobiografie czy pamiętniki, ale także listy, czy dosłowne zapisy wywiadów. Materiały biograficzne są materiałami idealnymi dla socjologa, gdyż dają możliwość poznania subiektywnej strony rzeczywistości społecznej. Zalety metody biograficznej: 1. Dokumenty osobiste dają wgląd w motywację, dążenia, postawy, oceny, jakie ludzie formułują; 2. Materiał ten pozwala uchwycić psychologiczną stronę funkcjonowania instytucji społecznych, tworzenia się opinii publicznej; 3. Materiał ten daje możliwość opisania wzajemnych relacji między środowiskiem a jednostką; 4. Jest to materiał pozwalający uchwycić pewne sekwencje zdarzeń (powiązania przyczynowe w długim okresie czasu); 5. Materiał ten dostarcza informacji na temat tego, jak ludzi radzą sobie w sytuacjach zmian społecznych; Zarzuty wobec metody biograficznej: 1. Rzeczywistość społeczna nie jest subiektywnym wytworem ludzi; nie jest to jedyny materiał, który powinien być uwzględniany w analizie; 2. Na ogół techniki zdobywania materiałów nie pozwalają na uzyskanie materiałów reprezentatywnych statystycznie; 3. Rezultaty analiz prowadzonych w oparciu o dokumenty osobiste nie podlegają intersubiektywnej kontroli; 4. Autor dokumentów znajduje się zawsze w jakimś określonym nastroju, który wpływa na sposób pisania i kształt materiałów; 5. W dokumentach osobistych znajdujemy interpretację życia dokonaną przez osobę piszącą (nie musi ona być wcale zgodna z prawdą) 2. ANALIZA TREŚCI. Analiza treści nawiązuje do przednaukowego i potocznego rozumienia języka, które poza znaczeniami komunikowanymi intencjonalnie pozwala z tego, co się mówi i pisze, wyciągać także wnioski dotyczące indywidualnych oraz społecznych zjawisk społeczno-kulturowych. Analizę treści można, więc określić jako technikę badawczą, która w sposób zobiektywizowany i systematyczny ustala i opisuje cechy językowe tekstów. 3. KWESTIONARIUSZ. Wywiad kwestionariuszowy jest techniką opartą na bezpośrednim procesie komunikowania. Jest jednym z podstawowych instrumentów socjologa. Składa się z listu do respondenta, pytań, które mogą być otwarte i metryki. 4. OBSERWACJA. Jako metoda badawcza powinna charakteryzować się celowością, planowością czyli metoda powinna być stosowana zgodnie z wcześniejszymi założeniami (planem), aktywnością poprzez selekcję docierających danych, premedykacją, która wyraża się w tym, że badania są przeprowadzone w celu rozwiązania ściśle i w pełni określonego zadania sformułowanego wcześniej w sposób dokładny i szczegółowy, systematycznością, która jest bardzo ważnym postulatem stawianym omawianej metodzie, obserwacja nie może być bowiem przypadkowa i jednorazowa, powinna być bowiem stosowana w różnych warunkach. OBSERWACJA: 1. Pośrednia (badacz nie zbiera danych na temat, który go interesuje – jego badania oparte są na danych już dostępnych np. pamiętnikach, dziennikach, prasie) i bezpośrednia (samodzielne zbieranie danych przez badacza); 2. Kontrolowana (jest prowadzona przy pomocy ściśle określonych narzędzi systematyzujących np. schematów, norm, kwestionariuszy) i niekontrolowana czyli nieskategoryzowana (jest ona działaniem planowym, ale badacz przeprowadza ją swobodnie, w sposób jaki uzna za stosowny w każdym z przypadków, które są przez niego traktowane indywidualnie); 3. Jawna (respondenci wiedzą, że uczestniczą w badaniu socjologicznym) i ukryta (respondenci nie wiedzą o przeprowadzanych badaniach). Szczególnym przykładem obserwacji jest obserwacja uczestnicząca polegająca na wejściu badacza w określone środowisko (w okresie badań) i obserwowaniu danej zbiorowości od wewnątrz tj. jako jeden z jej członków. Jest to jednocześnie obserwacja bezpośrednia (badacz sam zbiera dane), ukryta i niekontrolowana. 5. TECHNIKI ARCHIWALNE. 6. WYWIAD. Najogólniej jest on rozmową kierowaną w której biorą udział co najmniej dwie osoby – respondent i prowadzący wywiad. Jest to rozmowa celem której jest uzyskanie określonych informacji od respondenta. Technika ta pozwala na jednoczesne stosowanie innej – obserwacji. WYWIADY: 1. Ustne (swobodny wywiad) i pisemne (ankieta, kwestionariusz); 2. Skategoryzowane (czyli tzw. kwestionariuszowy, gdy respondent odpowiada na pytania zadawane przez badacza, badany nie może zmienić słów użytych w określonych pytaniach) i nieskategoryzowane (jest to wywiad prowadzony w sposób swobodny, wywiad ten nie pozwala na uzyskanie danych porównywalnych czyli danych o charakterze ilościowym, lecz umożliwia zebranie tych danych, które ukazują okoliczności i uwarunkowania kształtowania się określonych opinii i postaw poszczególnych respondentów); 3. Jawne i ukryte; 4. Indywidualne (prowadzone z jedną osobą) i zbiorowe (prowadzone z większą ilością respondentów przy ich jednoczesnym uczestnictwie); 5. panelowe. 6. EKSPERYMENT. Umożliwia zebranie danych w warunkach kontrolowanych, co pomaga w ustaleniu istnienia związku przyczynowo-skutkowego między odpowiednimi zmiennymi; można je przeprowadzać zarówno w laboratorium, jak i w „naturalnych” czy „terenowych” warunkach. 1. Eksperymenty laboratoryjne- umożliwiają sprawowanie ścisłej kontroli, badacze mogą dowolnie konstruować warunki, które odpowiadają ich projektowi badań, ale jest to nienaturalne otoczenie i rezultaty mogą nie mieć zastosowania w warunkach bardziej naturalnych 2. Eksperymenty terenowe- badanie ludzi w względnie naturalnych warunkach, zakłada się, że wyniki badań będą się odnosiły do zachowań innych jednostek w podobnych sytuacjach, ale badacz nie ma wpływu na wszystkie czynniki, które mogą wywierać nieznany wpływ na badane zmienne. Konieczne jest istnienie grupy eksperymentalnej (poddanej działaniu jakiejś zmiennej) oraz grupy kontrolnej (takiej samej jak grupa eksperymentalna, ale nie poddanej działaniu zmiennej eksperymentalnej) Minusy: - uchwycenie zmiennych ważnych dla wielu problemów socjologicznych jest w sztucznym otoczeniu niemal niemożliwe - „efekt Hawthorne”- osoby badane mają założenia co do natury badań i założenia te wpływają na ich zachowanie Problemy badawcze 1. Trudności techniczne - rzetelność- stałość wyników, tzn. jeśli wyniki mają zosta c przyjęte przez środowisko naukowe, to badacze muszą mieć pewność, że jeśli inni powtórzą te same badania, otrzymają podobne rezultaty - trafność- w badaniu, które ma odzwierciedlać pewien aspekt rzeczywistości, zmienne muszą istotnie reprezentować tę rzeczywistość (mierzenie tego, co uważa się, że jest mierzone) 2. Trudności praktyczne - współpraca z ludźmi- nakłanianie ludzi do współpracy jest trudnym procesem, ze względu na to, że badania zajmują dużo czasu, dotykają kwestii osobistych bądź kontrowersyjnych - badanie mogą zmienić zachowanie- świadomość, że jest się poddanym ocenie sprawia, że ludzie mogą zmieniać swoje poglądy, przewartościowywać zachowania - trudności w przewidywaniu zachowań- czasem ludzie zachowują się nieświadomie, bo wiedzą zbyt mało o sytuacji, aby podjąć świadome decyzje, co może doprowadzić do pewnego narzucenia badanemu przez badacza własnych poglądów, zamiast spojrzenia na sytuację z perspektywy uczestnika badania 3. Etyka i polityka w badaniach Geneza, istota i funkcje państwa, transformacje ustrojowe i globalne procesy społeczne. Państwo- wielka, zasadniczo suwerenna instytucja polityczna, kontrolująca obszar danego kraju, obejmująca działaniem wszystkich członków społeczeństwa lub społeczeństw, którzy zamieszkują na jego terytorium, wyposażona w prawo stosowania przymusu wobec jednostek i grup społecznych nie przestrzegających obowiązku przestrzegania prawa - jest główna zorganizowaną władzą w społeczeństwie - przynależność do państwa jest sformalizowana i powstaje przez nabycie obywatelstwa Naród- wytworzona historycznie wielka zbiorowość społeczna i charakterystyczny dla niej typ organizacji społecznej właściwy dla społeczeństwa przemysłowego, oparty na rozwiniętej i sformalizowanej organizacji politycznej, wspólnocie kultury, tradycji, często języka, powszechnej piśmienniczości i dużej ruchliwości społecznej Procesy narodotwórcze- zespół strukturalnie i funkcjonalnie ze sobą powiązanych procesów społecznych, pod których wpływem lud, jakaś słabiej zorganizowana zbiorowość społeczna nabywa cech kulturowych charakterystycznych dla narodu Do elementów składowych procesów narodotwórczych należą: - tworzenie się stosunkowo spójnej, relatywnie uniwersalistycznej i powszechnie obowiązującej wspólnoty kulturowej - kształtowanie się wysokozorganizowanej struktury oddziaływań politycznych - obowiązujące w przekształcającej się w naród zbiorowości społecznej obyczaje, zwyczaje, tradycja, zaczynają tworzyć układ elementów kulturowych, z którymi większość narodu utożsamia się przez postrzeganie samych siebie jako należących do niego Państwo jest silnie związane z polityką. Władza polityczna jest władzą państwową, tzn. że jest wykonywana za pośrednictwem instytucji państwowych za pomocą swoistych instrumentów, np. prawa Funkcje państwa: 1. Zewnętrzna- polega na zapewnieniu bezpieczeństwa i niezależności w stosunkach z innymi państwami 2. Wewnętrzna- poprzez realizowanie polityki państwowej realizuje cele, gromadzi niezbędne zasoby do realizacji celów, ustala normy prawne i egzekwuje ich naruszanie Państwo jest podstawowym podmiotem prawa międzynarodowego. W świetle prawa międzynarodowego państwo uznaje się za suwerenną jednostkę terytorialną. Władza- rodzaj zależności, rodzaj pewnego podporządkowania, stanowi funkcję zależności; w relacji władzy jedna ze stron jest uprawniona do podejmowania decyzji w imieniu rządzonych Formy władzy z państwie: - ekonomiczna- władza ma dostęp do środków produkcji i dóbr konsumpcyjnych - polityczna- najszerszy zakres i największa moc; stanowi gwarancję układu stosunków społecznoekonomicznych - społeczna- wszelkiego rodzaju problematyka społeczna, np. likwidacja bezrobocia Autorytet- osoba lub instytucja obdarzona ogólnym uznaniem i ciesząca się powszechnym szacunkiem; jest to też rodzaj władzy, której poleceniom rządzeni podporządkowują się nie pod wpływem przymusu, lecz z racji przekonania Rodzaje autorytetu (Max Weber): 1. Charyzmatyczny- wyróżnia się unikalnymi, wyjątkowymi cechami, opiera się na charyzmie, np. Ghandi 2. Tradycyjny- władza z mocy tradycji, opiera się na przekonaniu, że osoba rządząca ma naturalne, wynikające ze świętej tradycji prawo do panowania dane jej od Boga lub odziedziczone po przodkach, np. król 3. Legalny- opiera się na przekonaniu, że rządzący sprawuje swoją władzę na mocy formalnych, spisanych i obowiązujących wszystkich obywateli praw, wzorów, reguł normatywnych czy jawnych procedur, np. prezydent Przywódcy korzystają z władzy do osiągania celów grupowych, a władza jest środkiem ułatwiającym ich osiąganie. Rodzaje władzy: 1. Władza wymuszania- wynika ze strachu, opiera się na stosowaniu lub groźbie stosowaniu sankcji fizycznych 2. Władza nagradzania- podporządkowanie się innym, bo przynosi to pozytywne konsekwencje 3. Władza z mocy prawa- dana osoba uzyskuje ją w wyniku sprawowania danego stanowiska 4. Władza ekspercka- wpływ wywierany dzięki wiedzy specjalistycznej, np. lekarz 5. Władza odniesienia- wynika z podziwu dla drugiej osoby i z pragnienia upodobnienia się do niej Transformacje ustrojowe- zmiany uwidaczniające się w Europie Środkowo-Wschodniej
