OKO, narząd zmysłu przystosowany do odbierania

OKO, narząd zmysłu przystosowany do odbierania bodźców świetlnych (wzrok). Oko kręgowców, funkcjonujące na
zasadzie ciemni opt., składa się z gałki ocznej i narządów pomocniczych — gł. zewn. mięśni gałki ocznej, aparatu
łzowego, spojówki, powiek. U człowieka gałka oczna ma w przybliżeniu kształt kulisty, średnicę ok. 25 mm; jej ścianę
tworzą 3 zasadnicze warstwy: zewn. błona włóknista, środk. błona naczyniowa oraz wewn. błona nerwowa, czyli
siatkówka — właściwy element światłoczuły oka; fotoreceptorami są pręciki i czopki, z których pobudzenie jest
przekazywane z oka do ośr. wzrokowych mózgu za pośrednictwem nerwu wzrokowego. Zewnętrzna błona włóknista
jest zróżnicowana na przezroczystą rogówkę; — przednia część, i nieprzejrzystą twardówkę; — większa część tylna.
W środk. błonie naczyniowej rozróżnia się tęczówkę; i ciało rzęskowe oraz położoną w tyle naczyniówkę; tęczówkę
przebija pośrodku otwór zw. źrenicą, o wielkości zmienianej przez mięśnie — zwieracz i rozszerzacz źrenicy; spełnia
ona funkcje przesłony regulującej ilość światła wpadającego do oka; ciało rzęskowe, zgrubiały pierścień na granicy
tęczówki i naczyniówki, zawiera mięsień rzęskowy, który reguluje za pośrednictwem więzadełek zmiany krzywizny
soczewki oka (akomodacja). Przed soczewką znajdują się wewnątrz gałki ocznej komory oka wypełnione
przezroczystym płynem, zw. cieczą wodnistą; za soczewką leży przezroczysty, galaretowaty twór — ciało szkliste.
Rogówka, ciecz wodnista, soczewka i ciało szkliste tworzą układ optyczny oka, który załamuje promienie świetlne
i skierowuje je na siatkówkę, gdzie powstaje rzeczywisty, pomniejszony i odwrócony obraz oglądanego obiektu.
Podobną budowę jak oko kręgowców mają oczy niektórych bezkręgowców, zwł. głowonogów. Na zupełnie odmiennej
zasadzie są zbudowane oczy stawonogów; składają się z licznych (od kilkunastu do ok. 30 tys.) oczek prostych
(ommatidiów) stanowiących pojedyncze układy opt.; w oczach tego typu powstaje obraz mozaikowy (punktowy).
Do najczęściej spotykanych schorzeń oczu należą wady wrodzone i nabyte wzroku (zez, krótkowzroczność,
nadwzroczność, niezborność, daltonizm), stany zapalne spojówek, rogówki, twardówki, zaćma, jaskra, gradówka,
owrzodzenie rogówki, zapalenie siatkówki i jej odwarstwienie, jaglica; zmiany w dnie oka świadczą o chorobach
nerek, ośrodkowego układu nerwowego, nadciśnieniu tętniczym, cukrzycy; spośród nowotworów spotyka się gł.
siatkówczak, czerniak; urazy mech., termiczne, chem. mogą doprowadzić do upośledzenia ostrości wzroku lub
ślepoty.
DNO OKA, tylna, wewn. część gałki ocznej; siatkówka i jej naczynia krwionośne, plamka żółta, tarcza nerwu
wzrokowego; jedyne miejsce, w którym można bezpośrednio oglądać tarczę nerwu wzrokowego i naczynia
krwionośne siatkówki; jedną z podstawowych metod diagnostycznych jest wziernikowanie dna oka (oftalmoskopia),
które pozwala ocenić zmiany powstające w przebiegu schorzeń oka i mózgu oraz w następstwie nadciśnienia,
cukrzycy, chorób nerek, zatrucia ciążowego i in.
SOCZEWKA OKA, składnik układu opt. oka, przezroczysty narząd o kształcie dwuwypukłej soczewki (u ryb
kulisty) położony wewnątrz gałki ocznej, za tęczówką, silnie załamujący promienie świetlne wpadające do oka;
soczewka oka jest zbud. z ułożonych w skomplikowany sposób, wydłużonych komórek — włókien soczewki,
otoczonych cienką jednorodną błoną — torebką soczewki; zawieszona na włóknach (zw. więzadełkami Zinna lub
obwódką rzęskową), które ją umocowują do pierścieniowatego ciała rzęskowego. Zob. też akomodacja, katarakta,
zaćma.
ZAĆMA, katarakta, zmętnienie soczewki oka powodujące upośledzenie wzroku; zaćma wrodzona może być
następstwem przebytej przez matkę podczas ciąży różyczki lub toksoplazmozy; zaćma nabyta — mech. urazu oka,
działania promieni podczerwonych, rentgenowskich, zaburzeń przemiany materii (np. cukrzyca); zaćma fizjologiczna
— procesu starzenia się (zaćma starcza); zmętniałą soczewkę usuwa się operacyjnie, a wzrok koryguje odpowiednio
wszczepioną sztuczną soczewką lub szkłami kontaktowymi, bądź okularami. U zwierząt zaćma powstaje na tle
niektórych chorób zakaźnych (np. u bydła), cukrzycy, zmian starczych (np. u koni, psów).
AKOMODACJA [łac.], fizjol. nastawianie układu opt. oka (oko) do ostrego widzenia przedmiotów znajdujących się
w określonej odległości; promienie światła biegnące od przedmiotów leżących w odległości ponad 60 m od oka są
prawie równol. i skupiają się w ognisku leżącym na siatkówce oka; obraz jest wtedy ostry; promienie biegnące od
przedmiotów bliższych skupiają się poza siatkówką i obraz jest zamazany — w celu nastawienia oka, czyli
akomodacja, następuje odruchowy skurcz mięśni akomodacyjnych oka, w następstwie soczewka przyjmuje kształt
bardziej kulisty, co zwiększa jej zdolność skupiającą promieni, które dają wtedy ostry obraz na siatkówce.
DNO OKA, tylna, wewn. część gałki ocznej; siatkówka i jej naczynia krwionośne, plamka żółta, tarcza nerwu
wzrokowego; jedyne miejsce, w którym można bezpośrednio oglądać tarczę nerwu wzrokowego i naczynia
krwionośne siatkówki; jedną z podstawowych metod diagnostycznych jest wziernikowanie dna oka (oftalmoskopia),
które pozwala ocenić zmiany powstające w przebiegu schorzeń oka i mózgu oraz w następstwie nadciśnienia,
cukrzycy, chorób nerek, zatrucia ciążowego i in.