197_Zmysl_wzroku
advertisement
Materiały pochodzą z Platformy Edukacyjnej Portalu www.szkolnictwo.pl Wszelkie treści i zasoby edukacyjne publikowane na łamach Portalu www.szkolnictwo.pl mogą być wykorzystywane przez jego Użytkowników wyłącznie w zakresie własnego użytku osobistego oraz do użytku w szkołach podczas zajęć dydaktycznych. Kopiowanie, wprowadzanie zmian, przesyłanie, publiczne odtwarzanie i wszelkie wykorzystywanie tych treści do celów komercyjnych jest niedozwolone. Plik można dowolnie modernizować na potrzeby własne oraz do wykorzystania w szkołach podczas zajęć dydaktycznych. Zmysł wzroku Narząd wzroku Zdolność układu nerwowego do odbierania bodźców świetlnych i przetwarzania ich w mózgu na wrażenia wzrokowe jest określana jako zmysł wzroku. Anatomiczną postacią tego zmysłu jest narząd wzroku, który składa się z gałki ocznej, aparatu ochronnego i aparatu ruchowego oka oraz połączeń nerwowych siatkówki oka ze strukturami mózgu. Gałka oczna Położona jest w oczodole. Ma w przybliżeniu kształt kuli o średnicy około 25 mm, która w większości wypełniona jest przeźroczystą, galaretowatą masą – ciałem szklistym (5). Ściana gałki ocznej jest trójwarstwowa. Warstwę zewnętrzną tworzy błona włóknista gałki ocznej, w części przedniej przeźroczysta, czyli rogówka (2), a w pozostałej części nieprzeźroczysta, stanowiąca twardówkę (1). Warstwa środkowa utworzona jest z naczyniówki (7), a w części przedniej z ciała rzęskowego (4) i tęczówki (3). Błona wewnętrzna gałki ocznej w przeważającej części jest utworzona z siatkówki (6). Twardówka (2) stanowi warstwę ochronną gałki ocznej. Do niej przyczepione są mięśnie oczne, które poruszają gałką oczną. W przedniej części oka przechodzi w rogówkę (3). Rogówka: • stanowi główną część układu optycznego oka - bierze udział w załamywaniu promieni świetlnych • spełnia również funkcję ochronną oka - jest bardzo silnie unerwiona czuciowo, dlatego też reaguje natychmiast bólem i łzawieniem na dotyk czy ciała obce, które znajdują się na jej powierzchni. Naczyniówka: • jest silnie unaczyniona - odżywia głębiej położone warstwy oka • ku przodowi ulega zgrubieniu i wrasta do wnętrza oka w postaci ciała rzęskowego, które bierze udział w procesie akomodacji Tęczówka (1): • jest częścią błony naczyniowej otaczającej otwór nazywany źrenicą (2). Dzięki zawartemu w niej pigmentowi może mieś różne zabawienie. Mięśnie tęczówki pozwalają na zwiększanie lub zmniejszanie dopływu światła przez regulację wielkości źrenicy. • Zanim światło dojdzie do detektora, którym w przypadku naszego narządu wzroku jest siatkówka, musi przejść przez źrenicę, która jest niczym innym jak naturalną przesłoną. Nasza źrenica płynnie zmieniając swój rozmiar reguluje ilość światła docierającego do siatkówki. Gdy jest bardzo jasno, źrenica potrafi zmniejszyć się do około jednego milimetra, po to aby nie dopuścić nadmiaru światła do siatkówki oka. Podczas bardzo ciemnej nocy, źrenica rozszerza się, potrafi osiągnąć rozmiar nawet ponad 7 milimetrów (patrz zdjęcia). • Źrenice zwężają się również przy patrzeniu na przedmioty znajdujące się blisko, a rozszerzają pod wpływem silnych emocji, strachu, bólu. W przedniej części oka za tęczówką znajduje się soczewka, której kształt zmienia się w zależności od odległości w jakiej znajduje się oglądany przedmiot. Soczewka załamuje promienie świetlne przez nią przechodzące i skupia wiązkę światła na siatkówce. W czasie patrzenia na przedmioty bliskie soczewka zmienia swój kształt, a co za tym idzie zmienia się krzywizna soczewki. Możliwe to jest dzięki mięśniu rzęskowemu, który jest częścią ciała rzęskowego . Kiedy oko wypoczywa mięsień rzęskowy jest rozkurczony, soczewki mają kształt spłaszczony i nastawiają widzenie na przedmioty dalsze. Gdy mięsień rzęskowy się kurczy soczewka przybiera okrągły kształt i umożliwia widzenie z bliska. Zdolność przystosowania się oka do oglądania przedmiotów z bliska i z daleka nosi nazwę akomodacji. A – oglądanie przedmiotów dalekich B – oglądanie przedmiotów z bliska Siatkówka Stanowi warstwę światłoczułą oka. Zasadniczymi elementami czynnościowymi siatkówki (1) są komórki nerwowe skupione w trzech warstwach. Warstwę zewnętrzną stanowią neurony wzrokowe w postaci czopków (2) i pręcików (3), a dwie pozostałe neurony (4) przewodzące bodźce wzrokowe. Receptorami wrażliwymi na światło, czyli fotoreceptorami są pręciki i czopki. Pod wpływem fali świetlnej (5) w pręcikach i czopkach dochodzi do przemian chemicznych, a następnie powstający impuls nerwowy przewodzony jest przez neurony do odpowiednich ośrodków. 5 W oku ludzkim znajduje się około 125 mln pręcików (C) oraz około 6,5 miliona czopków (B). Pręciki aktywne w przyćmionym świetle, umożliwiają postrzeganie kształtu i ruchu, nie są natomiast wrażliwe na barwy. Czopki są odpowiedzialne za widzenie w jasnym świetle, rozróżnianie szczegółów i widzenie barwne. Czopki różnią się od siebie wrażliwością na fale światła: niebieskiego, zielonego i czerwonego. Kombinacja pobudzeń różnych czopków daje wrażenie odbioru barw. Na powierzchni siatkówki można wyróżnić dwa istotne obszary. Pierwszy, zwany jest plamką żółtą. W obszarze tym występuje maksymalne zagęszczenie czopków, pozbawiony jest on natomiast zupełnie pręcików . Plamka żółta jest miejscem o największej ostrości widzenia. Drugi punkt to tak zwana plamka ślepa, która stanowi ujście włókien nerwowych z siatkówki, a zarazem początek nerwu wzrokowego. Miejsce to jest całkowicie pozbawione receptorów, przez co zupełnie niewrażliwe na światło i barwę. Choć w polu widzenia istnieje miejsce gdzie nic nie widzimy, to jednak do naszej świadomości to nie dociera ponieważ mózg uzupełnia brakującą informację Siatkówka człowieka (fovea – plamka żółta, optic nerve – plamka ślepa) Mechanizm widzenia Proces widzenia polega na następującej sekwencji zdarzeń: Światło przechodzi przez rogówkę, ciecz wodnistą, soczewkę i ciało szkliste → na siatkówce powstaje obraz rzeczywisty, pomniejszony i odwrócony → nerw optyczny przewodzi impulsy nerwowe do ośrodków wzrokowych kory mózgowej. Chemizm widzenia W zewnętrznych częściach komórek wrażliwych na światło znajduje się purpura wzrokowa – rodopsyna. Pod wpływem światła białko to rozpada się na część białkową – opsynę i niebiałkowy retinien, będące pochodną witaminy A. Ten ostatni wywołuje impulsy elektryczne w błonie komórkowej receptora, które dalej są przesyłane nerwem wzrokowym do mózgowia. W pręcikach i czopkach dochodzi w tym samym czasie do samoistnego wytwarzania rodopsyny. Mechanizm widzenia 11 1-rogówka, 2-tęczówka, 3-ciecz wodnista, 4-źrenica, 5-soczewka, 6-ciało szkliste, 7-plamka żółta, 8-nerw wzrokowy, 9-plamka ślepa,10-siatkówka, 11-mięśnie rzęskowe Pole widzenia jest to obraz przestrzeni otaczającej podający na siatkówkę oka i wyzwalający wrażenia wzrokowe. Pole widzenia dla prawego i lewego oka w środkowej, większej części pokrywają się ze sobą. Dzięki temu występuje widzenie obuoczne (stereoskopowe), które umożliwia ocenę odległości i wielkości oglądanych przedmiotów. Obraz przedmiotu podający na siatkówki obu oczu nieznacznie się różni, co jest spowodowane różnicą w kącie patrzenia obu oczu – każde oko widzi inaczej ten sam przedmiot, a mózg łączy te obrazy w jedną całość. Stąd powstający obraz w mózgowiu jest trójwymiarowy. Aparat ochronny i ruchowy oka Na aparat ochronny oka składają się powieki, spojówki i gruczoł łzowy, którego wydzielina nawilża gałkę oczną, pełni funkcję obronną i umożliwia usuwanie zanieczyszczeń z zewnętrznej części oka. Spojówka – błona śluzowa, pokrywająca przednią powierzchnię twardówki i wewnętrzną powierzchnię powiek. Ma znaczenie ochronne dla oka i współdziała w odżywianiu rogówki. Aparat ruchowy gałki ocznej stanowią cztery mięśnie proste (2) i dwa skośne (1). Oko miarowe Większość osób ma oczy miarowe, to znaczy takie, które prawidłowo skupiają promienie świetlne na siatkówce. Niektórzy mają jednak oczy niemiarowe. Związane z tym wady widzenia można podzielić na krótkowzroczność, dalekowzroczność, starczowzroczność i astygmatyzm. Budowa oka - podsumowanie Literatura: • Lewiński W. i inni, 2006. Biologia 1. Operon, Gdynia • Traczyk W. Z., 2005. Fizjologia człowieka w zarysie. PZWL, Warszawa • Villee i inni, 1996. Biologia. Multico, Warszawa • Wiśniewski H, 1998. Biologia. Agmen, Warszawa • Gołda W., Wardas J. 1994. Biologia. Nowa Era, Warszawa
