Procedury podczas wykonywania cyfrowych zdjęć

s p r z ę t i m at e r i a ły
Procedury
podczas wykonywania
cyfrowych zdjęć
pantomograficznych
w gabinetach stomatologicznych
tech. radiolog Jakub Baran1, lek. stom. Barbara Urbanowicz-Śmigiel2
P
oczątek XXI wieku przyniósł gwałtowny wzrost poziomu wyposażenia placówek stomatologicznych
w aparaturę rentgenowską. Możliwość diagnostyki
radiologicznej danego pacjenta we własnym gabinecie
jest komfortowym rozwiązaniem zarówno dla lekarza,
jak i dla pacjenta. Podstawowym zdjęciem wykonywanym w celach konsultacyjnych z pacjentem jest zdjęcie
pantomograficzne, które jest zdjęciem przeglądowym,
obrazującym ogólny stan wszystkich zębów. Pozwala
nam między innym ocenić takie struktury jak kości szczęki i żuchwy, stawy skroniowo-żuchwowe, a także częściowo zatoki szczękowe. Wykonując jednak to badanie,
nie można zapomnieć o pewnych procedurach i środkach bezpieczeństwa, które obowiązują w przypadku
badań z użyciem promieniowania jonizującego. Emitowane z aparatów stomatologicznych promieniowanie
nie jest szkodliwe, jednak tylko do pewnego poziomu.
Skrupulatne przestrzeganie określonych wytycznych dotyczących badań z użyciem promieniowania jest bardzo
istotne, gdyż ma to wpływ zarówno na bezpieczeństwo
pacjenta, jak i osoby pracującej w warunkach narażenia
na promieniowanie.
Title: Authorization required and procedures that need to be followed during digital
pantomography in a dental office
Streszczenie: Artykuł opisuje proces wykonania zdjęcia pantomagraficznego –
od wymaganej postawy pacjenta do interpretacji wyników. Opisane są także procedury
i uprawnienia podczas wykonywania takiego zdjęcia.
Słowa kluczowe: zdjęcie pantomograficzne
Summary: The article describes the process of taking digital pantomographic images
– from a patient’s posture to the interpretation of results. Authorization required and
procedures that need to be followed during digital pantomography were also described.
Key words: pantomographic image
84
Skierowanie
Nie ma możliwości wykonania zdjęcia pantomograficznego bez skierowania. Bardzo jasno mówi o tym Rozporządzenie Ministra Zdrowia z dnia 25 sierpnia 2005 r. w sprawie warunków bezpiecznego stosowania promieniowania
jonizującego dla wszystkich rodzajów ekspozycji medycznej (Dz.U. 194, poz. 1625). Badanie lub leczenie z zastosowaniem promieniowania jonizującego wykonuje się
na podstawie pisemnego skierowania, wystawionego
przez osobę kierującą na badanie lub leczenie przy użyciu promieniowania jonizującego. Bez skierowania można wykonać badanie tylko w przypadku zagrożenia życia
pacjenta. Skierowanie wystawione pacjentowi powinno
zawierać odpowiednie dane:
• imię, nazwisko i datę urodzenia pacjenta,
• cel i uzasadnienie badania,
• wstępne rozpoznanie kliniczne,
• informacje niezbędne do prawidłowego przeprowadzenia medycznej procedury radiologicznej,
• podpis i pieczęć osoby kierującej na badanie przy użyciu promieniowania jonizującego.
Bezpieczna dawka
promieniowania
Jedną z głównych zasad obowiązujących w warunkach
pracy, gdzie wykorzystywane jest promieniowanie jonizujące, jest wykonywanie pomiarów promieniowania.
W przypadku osób pracujących w warunkach bezpośredniego narażenia na promieniowanie pracowników
dzieli się, w zależności od wielkości możliwego narażenia,
na kategorię A lub B. Zaliczenia pracowników do danej
kategorii dokonuje kierownik jednostki organizacyjnej,
który jest odpowiedzialny za odpowiedni przydział oraz
t w ó j p r z e g l ą d
s t o m at o l o g i c z n y
s p r z ę t i m at e r i a ły
7-8/2014
rejestr dawkomierzy. Pracownicy kat. A, których narażenie
na promieniowanie jest większe, otrzymują indywidualne dawkomierze, natomiast u osób zaliczonych do kat. B (do nich zaliczają się osoby pracujące w placówkach stomatologicznych) stosuje się dawkomierze środowiskowe.
Natomiast dawki otrzymywane przez pacjentów
nie są limitowane, a także nie ma żadnych wytycznych
mówiących, ile zdjęć rentgenowskich można wykonać
w danym odstępie czasowym. Należy pamiętać o podstawowej zasadzie ochrony radiologicznej ALARA (As Low
As Reasinably Achieveable). Zasada ta mówi, iż należy wykonać badanie radiologiczne przy użyciu jak najmniejszej dawki promieniowania jonizującego, niezbędnego
do uzyskania zamierzonego efektu. Oczywiście nieodzownym elementem każdego badania pantomograficznego jest założenie pacjentowi fartucha ołowianego, który stanowi barierę przed niepotrzebnym naświetlaniem
innych partii ciała pacjenta. Kobiety w ciąży należy chronić bezpośrednio przed promieniowaniem i przekładać
wykonanie badania na okres po rozwiązaniu.
Za bezpieczne wykonanie zdjęcia pantomograficznego zawsze odpowiada osoba przeprowadzająca dane
badanie. Rentgenowskie zdjęcia stomatologiczne mogą
być wykonywane tylko przez osoby posiadające uprawnienia do tego typu badań, określone według obowiązujących przepisów prawnych. Osobami odpowiedzialnymi
za takie badanie w danej placówce mogą być więc wyłącznie lekarze dentyści, lekarze radiolodzy oraz technicy
elektroradiologii.
System zarządzania jakością
Zgodnie z wymogami aktów prawnych z zakresu ochrony radiologicznej system zarządzania jakością musi być
wdrożony, udokumentowany i doskonalony w każdym
stomatologicznym gabinecie rtg. Kluczowym elementem
dokumentacji tego systemu jest księga jakości. W księdze
tej powinny znajdować się główne informacje dotyczące
zakresu systemu zarządzania jakością, a także dane administracyjne o jednostce i jej strukturze. Księga jakości
określa dokumenty systemowe oraz procedury diagnostyczne.
Urządzenia wykonujące zdjęcia panoramiczne wykorzystują promieniowanie jonizujące, a więc podlegają testom kontroli parametrów fizycznych, które to dzielą się
na testy podstawowe i specjalistyczne. Testy podstawowe
muszą być wykonywane co miesiąc przez osobę posiadającą uprawnienia do obsługi urządzeń radiologicznych.
Natomiast testy specjalistyczne wykonywane powinny
być przynajmniej raz w roku przez specjalistyczne firmy posiadające akredytację na wykonywanie takich pomiarów.
System zarządzania jakością dotyczy wszystkich jednostek ochrony zdrowia, a za jego wprowadzenie oraz
reklama
TESTY SPECJALISTYCZNE
APARATURY RENTGENOWSKIEJ
KONTROLA DAWEK
Dla gabinetów stomatologicznych z aparatem RTG
TLD
Nowoczesna kontrola
dawek RTG
http://dawki.ifj.edu.pl
Zdjęcie wykonane w Centrum Stomatologii Estetycznej DENTestetica w Krakowie
LABORATORIUM DOZYMETRII
,1'<:,'8$/1(-,ĝ52'2:,6.2:(ul. Radzikowskiego 152
31-342 Kraków
e-mail: [email protected]
tel.: 12 662 80 81
fax: 12 662 81 58
http://rtg.ifj.edu.pl
LABORATORIUM DOZYMETRII
,1'<:,'8$/1(-,ĝ52'2:,6.2:(ul. Radzikowskiego 152
31-342 Kraków
e-mail: [email protected]
tel.: 12 662 84 57
fax: 12 662 81 58
85
fot. archiwum autorów
s p r z ę t i m at e r i a ły
1
2
Fot. 1. Prawidłowe ustawienie pacjenta względem pomocniczych linii laserowych
Fot. 2. Prawidłowo wykonane zdjęcie pantomograficzne: 1. Zęby szczęki. 2. Zęby
żuchwy. 3. Trzon żuchwy. 4. Kąt żuchwy. 5. Gałąź żuchwy. 6. Kanał żuchwy. 7. Otwór
bródkowy. 8. Wyrostek kłykciowy. 9. Wyrostek dziobiasty. 10. Zatoka szczękowa.
11. Przegroda nosowa
ciągłe doskonalenie odpowiedzialny jest kierownik danej placówki.
Prawidłowe wykonanie
badania kluczem do sukcesu
Odpowiednie przygotowanie oraz ustawienie pacjenta
do badania mają zasadniczy wpływ na jakość powstałego obrazu. Tylko staranne przestrzeganie poszczególnych
procedur pozwoli na osiągnięcie wysokiej jakości efektu
końcowego w postaci czytelnego diagnostycznie zdjęcia
panoramicznego.
Niedostateczna wiedza, a także pośpiech są głównymi przyczynami błędnie wykonywanych badań. Bardzo często w placówkach stomatologicznych zdarza się,
że badanie wykonywane jest przez osoby nieposiadające odpowiednich uprawnień oraz dostatecznej wiedzy,
co negatywnie wpływa na jakość otrzymywanych obrazów. Warto więc przy wykonywaniu badań rentgenowskich uwzględnić właściwy dobór personelu, który po-
86
siada odpowiednie uprawnienia oraz kursy szkoleniowe.
Prawidłowe ich wykonanie staje się wówczas wizytówką
danej placówki.
Przygotowanie pacjenta do badania to pierwszy krok
w drodze do otrzymania prawidłowego zdjęcia panoramicznego. Procedura ta polega na usunięciu z głowy
oraz szyi pacjenta wszystkich metalowych przedmiotów,
takich jak: kolczyki, spinki do włosów, łańcuszki, okulary
oraz inne ozdoby zawierające w swojej budowie metalowe elementy. Uwagę należy również zwrócić na wyjęcie
protezy przez pacjenta, jeżeli takową posiada. Obecność
metalowych przedmiotów podczas badania sprawia,
że na zdjęciu mogą pojawić się artefakty, które często
komplikują prawidłową ocenę zdjęcia.
Kolejną czynnością, jaką wykonujemy, jest ubranie pacjenta w ochronny fartuch ołowiany. Jego odpowiednie
zapięcie może mieć wpływ na powodzenie całego badania. Fartuch musi z przodu przylegać do szyi, jednocześnie
z tyłu odsłaniając kręgosłup. Gdy fartuch zostanie odpowiednio umiejscowiony, można przystąpić do pozycjonowania pacjenta. W zależności od modelu aparatu rentgenowskiego otrzymujemy różną liczbę pomocniczych linii
laserowych, które pomagają nam w prawidłowym ustawieniu pacjenta do badania. Dwie najważniejsze z nich
to linia symetrii oraz linia pozioma frankfurcka, która przy
prawidłowym ustawieniu pacjenta powinna przebiegać
od środka otworu słuchowego do dołu oczodołu. Nie
bez znaczenia jest także postawa osoby badanej, która
musi stać wyprostowana z lekkim wykrokiem do przodu
oraz głową stabilnie umiejscowioną na specjalnej podpórce (fot. 1).
Po odpowiednim przygotowaniu oraz ustawieniu pacjenta można przejść do wykonania badania. Prawidłowo
wykonane zdjęcie pantomograficzne powinno zawierać
wszystkie najważniejsze szczegóły anatomiczne, które pozwolą lekarzowi postawić prawidłową diagnozę (fot. 2).
Należy pamiętać, że wykonanie zdjęcia pantomograficznego powinno być jedną z podstawowych metod
diagnostycznych stosowanych w placówkach stomatologicznych. Jednak w zależności od oceny diagnostycznej
danego przypadku klinicznego często zdarza się konieczność wykonania dodatkowego badania. Oprócz typowej
panoramy zębów głównymi badaniami wykorzystywanymi w stomatologii są zdjęcie punktowe, cefalometryczne,
a także tomografia komputerowa. O wybraniu konkretnego rodzaju badania decyduje lekarz, który musi ocenić
stopień zaawansowania informacji diagnostycznych, jakie
potrzebne będą do skutecznego leczenia pacjenta. 1, 2 Stomatologia Barbara i Tomasz Śmigiel
40-019 Katowice
ul. św. Jacka 14