Alternatywne i tradycyjne modele zarządania kryzysem

Alternatywne i tradycyjne modele zarządania kryzysem
Wasyl Ostapjak ®
Doktorant Instytutu Gospodarki Światowej i Stosunków Międzynarodowych NAN
Ukrainy
Analizuje się kryzys i sytuacja w zakresie transformacji cywilizacji. Badane
są formy współczesnych konfliktowych i kryzysowych zjawisk w kontekście
globalizacji. Zostaje zaproponowane alternatywne rozwiązanie, które jest
integralnym modelem zarządzania kryzysowym.
Kluczowe
wyrazy:
globalizacja,
transformacja,
cywilizacja,
kryzys
światowy, konflikt, odpowiedzialność polityczna, model zintegrowany.
***
Aby wyjaśnić pojęcie takiego niezwykłego zjawiska społecznego, jak kryzys
należy stosować podejście kompleksowe, uznawając przy tym jego destrukcyjną i
konstruktywną rolę. Destrukcyjne skutki kryzysu na różne dziedziny działalności
człowieka zwykle powodują w społeczeństwie negatywne nastawienie do tego
zjawiska. Jednak oczywiste jest to, że permanentność kryzysów jest stałym
zjawiskiem, które znacząco wpływa na procesy cywilizacyjne. Jest to szczególnie
wyraźnie widoczne teraz, w czasie dynamicznej globalizacji, której towarzyszy nie
tylko wielu lokalnych kryzysów, a słusznie uważana jest kryzysem systemowym.
Oczywistym jest to, że badania tego zjawiska jest jednym z priorytetów
nauki powszechnej, a przede wszystkim w zakresie nauk politycznych. W związku
z tym, w artykule robimy próbę zbadać oceny i podejścia do tego problemu
niektórych badaczy w celu opracowania własnej interpretacji, które bierze pod
uwagę istniających koncepcji i daje możlowość obiektywnie odbierać kryzys jako
część procesu postępu cywilizacji. Badanie szczególnego wpływu tego zjawiska,
na przykład, modyfikacja problemów rozwojowych młodych społeczeństw, choć
nie mniej prawdziwe w odniesieniu do stabilnych społeczeństw. Postrzeganie
rozwoju społeczeństwa i porównując go z koncepcją naturalnej ewolucji Herberta
Spencera, dzięki czemu można zidentyfikować i przeanalizować kryzysowe
procesy ewolucyjne w globalnej projekcji.
Oczywiście, że niełatwo dać dokładną charakterystykę takiemu pojęciu jak
kryzys. W tej pracy będziemy starali się określić kryzysy z ich pochodzenie i
wpływ na społeczno-polityczny ustrój systemu jako całości w globalnym
środowisku. W tej teorii istnieją co najmniej trzy interpretacje pojęcia kryzysu
nauki:
- kryzys jako upadek [1];
- kryzys jako przejście od jednego paradygmatu rozwoju do drugiego [2];
- kryzys wzrostu, który przejawia się w stałym odrzucenie niektórych metod,
teorii, koncepcji i znalezieniu innych, bardziej odpowiednich do rozwiązywania
aktualnych problemów [3].
David Ricardo przyczyną kryzysów uważał nierówny podział bogactwa.
Simon Sismondi uważał przyczyną kryzysu rozchodzenie w produkcji i
konsumpcji, a K.Marks twierdził, że kryzys to sprzeczność między produkcją i
konsumpcją [4].
Dokładnie scharakteryzować kryzys rzecz trudna, szczególnie to zauważa
rosyjski badacz O. Gluchow. Prowadząc i analizując podobieństwa między
kryzysami, można wprowadzić pewne definicje. Po pierwsze, kryzys może być
traktowany z destrukcyjnego punktu widzenia, określając główne kierunki ich
wpływu na społeczeństwo. To tradycyjne podejście do odebrania kryzysu w
procesie rozwoju systemów. W szczególności, większość politologów i
socjologów orientacji marksistowskiej uważa, że konflikt taką formą stosunków
społecznych, która w procesie rozwoju za pomocą racjonalnych metod i ewolucji
zginie i przestanie istnieć. Poprzez analizę filozoficzną pojęcie kryzysu, radziecki
naukowcy M. Selezniow i M. Lewintow na podstawie metodologii naukowej
szkoły marksizmu-leninizmu, akcentowali na tym, że kryzys można pokonać za
pomocą skoku w jakościowo nowy stan, czyli za pomocą rewolucyjnych zmian. Po
drugie, kryzys może być określony w ramach pryzmatu pozytywnych i
konstruktywnych czynników jak proces synergijności przepływów kryzysowych.
Na tle tych konstruktywnych zmian stopniowe przejście od interpretacji kryzysu
jak upadku niemarksistowskie koncepcji nauki do koncepcji kryzysu jej wzrostu
określił A. Gurewicz [5].
Można powiedzieć, że
większość politologów
niemarksistowskiego
skierowania odróżniają w refleksjach kryzowych znaczną ilość elementów
pozytywnych opinii publicznej, biorąc pod uwagę istnienie teorii społeczeństwa w
ciągłym przejściu od kryzysu do kryzysu, powiemy, w istnieniu cykliczności
kryzysów. Postrzeganie kryzysu jako filozoficznego elementa istnienia życia, które
jest integralną częścią i określonyn silnikiem rozwoju społecznego, analizując
kryzys w formie narodowych konfrontacji politycznych, określają się podstawowe
pozytywistyczne tendencje kryzysowe, które przyczyniają się do wyjścia
społecznego napięcia, powodując zmiany społeczne w różnych proporcjach. Po
trzecie, należy również podkreślić podejście do kryzysu jako do pojęcia
skomplikowanego, które łączy w sobie destrukcyjne i konstruktywne czynniki w
różnym stopniu w różnych konkretnych sytuacjach.
Celem tej pracy jest analiza głównych destrukcyjnych i konstruktywnych
form przejaw kryzysu, ich wpływ na rozwój społeczeństw istniejących w pewnych
okresach. Sprobujemy również syntezować nowy model kryzysu na platformie
trzech powyżej wymienionych elementów kryzysowych.
Z pewnością można powiedzieć, że wpływ kryzysu na jakimkolwiek etapie
rozwoju jest aktywnym. A z umiejętnie zorganizowaną strategią i taktyką można
pokonać w krótkim czasie zatrzymać stagnację i ułatwiać upadek napięcia kryzysu.
Tu, generalnie rzecz biorąc, jest wyszukiwania "punktu bifurkacji", czyli u filozofii
polityki proces bifurkacji to katastrofalny okres przebudowy systemów
politycznych, jeden z najważniejszych mechanizmów ich samoorganizacji [6, 173].
Jak wiadomo, pomiary kryzysu lub punktów wejścia w ten proces jest sporo,
choć istnieją dwa podstawowe: systematyczne i uporządkowane wejście w
polityko-kryzysowe okresy. Kryzys strukturalny w kategoriach politycznych
percepcji wśród alternatywnych rynków zbytu i scenariuszów rozwoju wybiera
jedną drogę realizacji to jest kształtowanie sposobu restrukturyzacji systemu
politycznego bez utraty cech funkcjonalnych. A systemowy kryzys polityczny, jak
określono przez I. Prygożyna i I. Stingersa prowadzi do samozniszczenia: za
progiem bifurkacji ten system polityczny nie może już istnieć, na jego miejscu
pojawia się coś zasadniczo nowego [7, 53].
Jak widzimy, cytowane naukowcy podzielili kryzys, określając go w
sposobie destrukcyjnym i konstruktywnym. Zdecydowana większość autorów,
którzy badali kryzys i paradygmaty konfliktowe w systemach politycznych
rozróżniają jeden z dwóch podejść, kwalifikując kryzys jako zjawisko wyłącznie
negatywne, lub odwrotnie, budując paralele dla znalezienia i realizacji nowych
możliwości na ruinach postkryzysowych środowiskach. Warto by było znaleźć
punkt rozwidlenia bifurkacyjnych procesów i określić podstawowe tezy
zachowania istniejącego systemu politycznego w środowisku kryzysowym, nie
zmieniając przy tym podstawowych elementów i nie prowadząc do zniszczenia
ustanowionych mechanizmów procesów politycznych. Na razie nie będziemy
zajmować się kombinowanymi właściwościami kryzysu i porównywać pozytywne
i negatywne skutki postkryzysowych zjawisk w nowopowstałych systemach
politycznych. Ponieważ wspólne podejście opiera się na porównaniu pozytywnych
i negatywnych skutków kryzysu, jesteśmy zainteresowani ich przezwyciężenia w
każdym punkcie przecięcia w środowisku społecznym, przy minimalnych
zmianach podmiotów i przedmiotów i maksimum korzyści dla objektów systemów
państwowych.
Tak więc możemy stwierdzić, że równoległe istnieje jeszcze jeden czwarta
postać kryzysu jako politycznego elementu, a mianowicie, zachowanie
podstawowych zasad systemów politycznych i elit politycznych, z wyraźną zmianą
nowych wartości w społeczeństwie politycznym i kulturalnym.
Prawdopodobnie kryzys jako stałe zjawisko właściwe dla wszystkich
systemów politycznych. Ponadto są one związane z tymi systemami, które
rozwijając się, i tu pokłada się poważna odpowiedzialność na elitę rządzącą.
Zwykle stosunek subjektów władzy politycznej do zjawisk kryzysowych
wywołany słabym antykryzysowym menedżmentem i niechęcią do zerwania starej
formy przywództwa i niezdolność do odróżnienia nowego podejścia do sytuacji
konfliktowych. To jeszcze raz podkreśla konieczność istnienia i realizacji czwartej
postaci kryzysowego oporu, który należy rozpatrywać łącznie z budową nowego
jądra na przejawy destrukcyjnych elementów jako czynnika w procesie rozwoju.
Można również zwrócić uwagę na kluczowe czynniki kryzysowych destrukcji w
post-totalitarnych systemach:
– po pierwsze, brak wykwalifikowanej kadry zarządzającej
kryzysem,
a
w
konsekwencji
zniszczenie
starych
systemów
zarządzania czasów ZSRR; brak szybkiej integracji w nowe procesy
polityczne zachodniego stylu. Co po raz kolejny podkreśla znaczenie
wprowadzenia czwartego typu zarządzania kryzysowego jako procesu
ewolucyjnego;
– po drugie, własny styl przywództwa w społeczeństwie
totalitarnym doprowadził do gwałtownego przejścia z jednego
kryzysu do drugiego, co pozwala na zebranie negatywnych skutków
różnych kryzysów i ich związek przeciwko totalitarnego reżimu. Czyli
to znaczy przejście od kryzysu do kryzysu bez obecności "stref
przejściowych". Ta funkcja równoważenia w sytuacjach kryzysowych
może odegrać inteligencja jako czynnik społeczny wpływu na
wszystkie
segmenty
społeczeństwa,
które
mogą
utrzymać
społeczeństwo w ramach "niepolarnych" instytucji [8,170].
– po trzecie, utrata legitymizacji władzy, pogorszenie nastrojów
w środowisku społecznym prowadzi do zwiększenia politycznych i
ekonomicznych kryzysów. Logiczną konsekwencją jest niezdolność
elity wladczej do reagowania na potrzeby ludności i niezdolność
wyjścia z kryzysu. Możemy stwierdzić, że państwo także ma prawo na
błąd w osobie jego zarządzania, a ryzyko jest integralną częścią
politycznej i społecznej strefy państwa [9].
W badaniach zjawisk kryzysowych należy również zwrócić uwagę na
pojęcie odpowiedzialności politycznej. Ukraiński badacz W. Melnyczenko uważa
odpowiedzialność polityczną za odpowiedzialność za niewłaściwe wykonywanie
władzy [10]. Odpowiedzialność polityczna w zarządzaniu przejaw kryzysowych
również odgrywa znaczącą rolę w zakresie motywowującej i regulacyjnej funkcji
w współczesnym środowisku pod wpływem zjawisk kryzysowych. Przejawy Kryz
i transformacja czwartego podejście kryzysowego do rozwiązywania globalnych i
narodowych
procesów
integracyjnych
zachowuje
za
elitą
rządzącą
odpowiedzialność prawną. Nie posiadając destrukcyjnego elementu, bez niszczenia
podstawowych zasad przywództwa politycznego, i nie radykalnie zmieniając
instytucji
społeczne,
zintegrowane
podejście
do
zarządzania
zachowuje
odpowiedzialność wszystkich wiodących instytucji politycznych. Kryzys i
konflikt, który mu towarzyszy, powstają na Ukrainie w wyniku światowego
kryzysu, podstawowym warunkiem którego jest antropogeniczny składnik. Oraz w
celu przezwyciężenia skutków kryzysu i uniknięcia katastrofalnych fazy takiej jak
zniszczenie systemu, konecznym jest syntez i wprowadzenie jakościowo nowych
elementów życia systemu. W szczególności koniecznym jest zjednoczenie i
wspieranie społecznego wzrostu trzech elementów społecznych, a mianowicie,
procesów technologicznych, stabilności społeczeństwa oraz rozwój środków
samoregulacji.
Jeśli ustrój polityczny państwa poniósł kryzys, trzeba szybko analizować
sytuację i opracować strategię zarządzania, aby rozwiązać następne podstawowe
zadania:
– określić
perspektywne
kierunku
współpracy
stosunków
międzynarodowych systemów politycznych z obiektami polityki w
warunkach kryzysowych lub konfliktowych;
– uzasadniczyć podstawowe kierunki rozwoju systemów politycznych w
warunkach niestabilności;
– określić optymalne metody działalności systemów politycznych;
– zminimalizować ryzyko przy zarządzaniu systemów politycznych;
– zapewnić stabilności i refleksyjność systemów politycznych;
– określić metody i sposoby wyjścia państwa z kryzysu poprzez
modernizację systemów politycznych.
Strategia polityczna państwa w warunkach cyklicznyości procesów
kryzysowych jest podstawową formą realizacji i pokonywania destrukcji
kryzysowych w niektórych aspektach jej działalności. Amerykańscy naukowcy
L. Kozer, K. Boulding i L. Krisberg uważają kryzys polityczny i konflikt
nieuniknionym zjawiskiem, identyfikując jego z najbardziej radykalneą formą
procesu politycznego. W szczególności, L. Kozer powiedział, że konflikty często
pojawiają się w oparciu o podział stref wpływów. W tym przypadku nie wszystkie
konflikty sprzyjają systemów politycznych.
Tak, konflikt lub grupy konfliktów tworzą sytuację kryzysową w
społeczeństwie. Kryzys jest pewnym rodzajem zakłócenia zwykłej działalności
środowiska politycznego i społecznego. Dokonywanie podobieństwa w analizie
kryzysów społecznych można wyróżnić dwie pozycji. Pierwsza to interpretacja
zjawisk kryzysowych, które prowadzą do upadku, jak uważa O.Spengler [11].
Druga pozycja jest wyświetlona w prace P. Sorokina "Społeczno-kulturalna
dynamika", gdzie wyświetla się kryzys, nie jak agonię, śmierci i zniszczenia, a
początek odnowienia.
Paradygmat, który wyjaśnia kryzys, jako chaos, zniszczenia, zaproponowany
O. Spenglerem, zasugerowany pozostaje do naszych czasów. Teorię tą również
popierają i potwierdzają uczoni, takie jak A.A. Kara-Murza, A.S. Panarin,
I.K. Pantin [12].
Kryzys w swej istocie przewiduje wybór z pewnej ilości wariantów jedną
drogę rozwoju cywilizacji. W drodze do przezwyciężenia kryzysu lub
transformacji kryzysowych stanów w społeczeństwie pojawiają się tożsamościowe
konflikty. A jeśli w drodze rozwoju powstaje
zagrożenie zniszczenia
jakiegokolwiek systememu politycznego, to konieczne filtrowanie istniejących
wartości dla ubiezpieczenia adaptacji. W innym aspekcie, z punktu widzenia
postrzegania kryzysu jako nowego etapu rozwoju nowoczesnych systemów
politycznych i kulturalnych, "zamontowana" zostaje nowy system paradygmatów,
który wprowadził P. Sztompka [13].
Traumatyczne wydarzenia, które powodują zmiany w opostaci i stylu
myślenia, zmianę światopoglądu ludzi, czyli urazy spowodowane przez wstrząsy,
gdy wartości tracą znaczenie i pojęcie traumy przejawia się we wszystkich sferach
życia, także w polityce. Karl Manncheim w swojej książce "Człowiek w
społeczeństwie w wieku przebudowy" zauważa, że kryzys kultury duchowej
określa się, zwłaszcza w transformacji elity: "Kryzys zabiera w elitarnym gronie
jego swoitość, niezbędną do wygenerowania duchowych impulsów" [14].
Warto zauważyć, że w procesie tworzenia i organizowania czwartego
wymiaru procesu kryzysowego, podstawowym elementem przewalczenia kryzysu
jest zachowanie elity kulturalnej jako głównego jądra w tworzeniu i rozwoju
systemów politycznych. Należy podkreślić, rolę i systematyzować w sytuacjach
kryzysowych konfliktową rolę bezpieczeństwa militarnego jako głównego środka
odstraszającego. Mimo to, że dużo większe znaczenia otrzymują gospodarcze i
informacyjne aspekty bezpieczeństwem. Kryzys gospodarczy w ciągu kilku godzin
może destabilizować gospodarkę w globalnym świecie, a także odnoszą zagrożenie
informacynym resursom, które są ważnym źródłem wpływów w globalnych
systemach gospodarczych, społecznych i politycznych. Otóż, trzeba stworzyć
międzynarodową koncepcję bezpieczeństwa, skierowaną na współpracę, o czym
zauważa znany rosyjski badacz W. Pietrowski [15].
Badaczy procesów globalizacynych mówią o pełnej erozji zawartości
interesów narodowych, ponieważ "nowe subjekty polityki światowej ulegają już
zmianie państw - narodów" [16]. A to z kolei w procesie toczenia będzie także
prowadzić do kryzysów, w tym do zróżnicowania poglądów instytucji społecznych
i religijnych. Można systematyzować zjawiska kryzysowe w stosunku do źródeł
powstawania kryzysu pod wpływem religii, które, jako instytucje społeczne mają
własną formę i strukturę. W podstawie instytucje religijne mają znaczący wpływ
na kształtowanie się doktryny politycznej w niektórych regionach, wpływając na
stan stosunków międzynarodowych, gospodarki i innych dziedzinach życia
państwa. Wykonują także funkcje regulacyjne w podstawie, równoważeąc stosunki
między różnymi warstwami ludności.
Należy zauważyć, że w ukraińskiej nauce przeprowadzone dokładne badania
procesów kryzysowych i globalizacyjnych i ich konsekwencji. Jest to naukowobadawcze prace naukowców, takich jak O. Bilorus, Jur. Pachomov, Jur. Pawłenko,
O. Zernecka, W. Gura, E. Kamińska, B. Kancelaruk, W.Kremen i inni, którzy
twórczo wprowadzają nowe metodologiczne projektowania i syntezowali istniejące
koncepcje [17].
Szczegolne cechy kryzysu i stanów konfliktowych na Ukrainie, ich
przecięcie z globalnym kryzysem światowym wyróżniły główne słabości w
ukraińskiej przestrzeni politycznej. Brak tożsamości narodowej, niezdolność do
wyboru najlepszej ścieżki rozwoju i niska efektywność prób reformowania rządu
powoduje pogłębiający się kryzys. W zaproponowanym przez nas modelu
czwartego wyjścia z kryzysu była zrobiona próba łączenia różnych metod oceny
skutków kryzysu. Chociaż z pewnością nie można powiedzieć, że każdy kryzys
można rozwiązać za pomocą jednego z istniejących modeli. Do każdej kryzysowej
sytuacji
w
skali
międzynarodowej
lub
regionalnej
należy
podchodzić
indywidualnie, biorąc pod uwagę specyficzne szeregu konkretnych czynników. W
tym sensie, czwarty model pozwala znacznie rozszerzyć zakres poznawczy
problemów kryzysowych, więc, w ogóle rozwoju procesu globalizacji.
LITERATURA:
мировая
1.Современная
историческая
наука.
Информационно-
аналитический обзор (по материалам XVIII Международного конгреса
историков
и
Х
Международной
конференции
―История
и
компьютер‖—Монреаль, август-сентябрь 1995 г.). Минск, 1996.
2.Кун Т. Структура научных революций. М., 1975.
3.Див. напр. Онищенко В. Наукове співтовариство: вступ до соціології
науки. К., 1998.
4. Карл Маркс «Капітал», Москва, 1983.
5.Гуревич А.Я. О кризисе современной исторической науки //
Вопросы истории. 1991 № 2-3.С.21-36.
6.Василенко
И.А.
Политическая
философия:
Учеб.
пособ.-
М.:Гардарике, 2004.-240с.
7.Пригожин И., Стенгерс И. Порядок из хаоса. Новий диалог «Человек
с природой».-М.,1999.
8.Управление
социально-економическим
развитием
России:
концепции, механизмы, цели/под. ред. А.Г.Поршнева.-М,2002.-С.170178.
9.Петрова
Т.А.
Информационниые
технологи
в
управленни
политическими рисками / Т.А. Петрова: автореф. Дис. …канд.
полит.наук. –М, 2006.- С. 17.
10.Мельниченко
В.
І.
Політична
відповідальність
влади
в
демократичній державі: необхідність, сутність, механізм забезпечення
/В. І. Мельниченко //Український соціум. – 2003. - №1 (2). – с.96-104
[Електронний ресурс].
Режим доступу:
http://www.politik.org.ua/vid/magcontent.php3?m=8&n=50&c=1080
11.Шпенглер О. Закат Европы. — Минск, 2000. С. 31.
12.Кара-Мурза
А.А.,
Панарин
А.С,
Пантин
И.И.
Духовно-
идеологическая ситуация в современной России: перспективы
развития // Полис. 1995. №4. С.
13.Штомпка П. Социальное изменение как травма // Социс. 2001. № 2.
С. 8.
14.Манхейм К. Человек и общество в век преобразований. — М., 1991.
С. 79.
15.Пeтровcкuй В. Россия и безопасность в Евразии (региональные
режимы безопасности в Центральной Евразии на рубеже веков) / /
Проблемы Дальнего Востока: 2001. №2. С. 31-32.
16.Политический дискурс: национальный интерес // Полис. - 1997. №1. - С. 95.
17.Глобалізація і безпека розвитку. Монографія. / О. Г. Білорус, Д. Г.
Лук’яненко та ін.; Кер. авт. колект. і наук. ред. О. Г. Білорус. – К.:
КНЕУ, 2001. – 733 с.