Spotkanie Regionalnych Genetyków_RDLP w Olsztynie 24.05

Zachowanie różnorodności biologicznej poprzez ochronę ex situ
jesionu wyniosłego, wiązu górskiego, wiązu pospolitego oraz
wiązu szypułkowego – działania LBG Kostrzyca.
Małgorzata Pałucka
LBG Kostrzyca
Seminarium Specjalistów ds. nasiennictwa
Regionalnych Dyrekcji Lasów Państwowych
RDLP w Olsztynie
24 maja 2013 roku
Seminarium dla Regionalnych Genetyków, RDLP w Olsztynie, 24 maja 2013 r.
Zamieranie jesionusymptomy
nekrozy kory zabliźnione
i niezabliźnione,
raki drzewne połączone z zapadaniem
kory oraz miejscową hipertrofią,
podłużne lub tafelkowate spękania kory,
wykruszanie kory prowadzące do
odsłaniania drewna
Owocniki patogenu
Hymenoscyphus pseudoalbidus
(stadium anamorficzne- Chalara
fraxinea (Kowalski 2006)
przebarwienia drewna w formie
sektorów oraz przebarwienia
w kształcie litery „T”
więdnięcie, przebarwienia
i nekrozy lokalne lub
całkowite liści oraz ich
przedwczesny opad
zamieranie całych gałęzi lub ich szczytów,
zamieranie wierzchołków,
nieregularne ulistnienie korony
2
Seminarium dla Regionalnych Genetyków, RDLP w Olsztynie, 24 maja 2013 r.
Zamieranie jesionu- symptomy
3
Seminarium dla Regionalnych Genetyków, RDLP w Olsztynie, 24 maja 2013 r.
Hymenoscyphus pseudoalbidus- tzw. stadium telomorficzne patogenu.
Miseczki patogenu tworzą się (VII-IX) na nerwach ubiegłorocznych liści
jesionu, produkują zarodniki rozprzestrzeniane przez wiatr. Zarodniki infekują
drzewa, rozpoczynając proces zamierania, w tym opadania liści.
Chalafa fraxinea- tzw. stadium wegetatywne (anamorficzne) patogenu.
Wyrasta na opadłych zainfekowanych liściach jesionu, jesienią. Wytwarza
formę przetrwaną patogenu, z której następnego roku w lecie wytworzą się
miseczki Hymenoscyphus pseudoalbidus.
4
Seminarium dla Regionalnych Genetyków, RDLP w Olsztynie, 24 maja 2013 r.
Hymenoscyphus pseudoalbidus
5
Seminarium dla Regionalnych Genetyków, RDLP w Olsztynie, 24 maja 2013 r.
Chalara fraxinea T. Kowalski (Kowalski 2006)
6
Seminarium dla Regionalnych Genetyków, RDLP w Olsztynie, 24 maja 2013 r
Holenderska choroba wiązów DUTCH ELM DISEASE (DED)
1.
Holenderska choroba wiązów wywoływana przez grzyby:
 Ophistoma ulmi (rozprzestrzenił się w Europie po 1910 r.)
 Ophiostoma himal-ulmi (gat. endemiczny w zachodnich Himalajach)
 ich hybrydę: Ophiostoma novo-ulmi Brasier, 1991 (od końca lat 60-tych XX wieku zniszczył
największe powierzchnie drzewostanów wiązowych w Europie i w Ameryce Pn).
2.
Na wiązach patogen spotykany jest również w stadium konidialnym jako Pesotum ulmi
(M.B. Schwartz) J.L. Crane & Schoknecht.
3.
Po raz pierwszy symptomy choroby zamierania wiązów zaobserwowano i opisano w Holandii
w 1920 r.
4.
Wektorem rozprzestrzeniania się choroby są chrząszcze z rodziny ryjkowcowatych
podrodziny korników (Scolytinae):
 Hylurgopinus rufipes
 Ogłodek wielorzędowy (Scolytus multistriatus)
 Ogłodek wiązowca (Scolytus scolytus).
7
Seminarium dla Regionalnych Genetyków, RDLP w Olsztynie, 24 maja 2013 r.
Holenderska choroba wiązów- symptomy
 objawy są wynikiem zakażenia wiązek przewodzących w drzewie.
 zakażenie powoduje zatykanie się tkanek naczyniowych i utrudnianie normalnego
transportu wody do korony drzewa.
 objawy usychania są widoczne na liściach, gałęziach, łodygach.
 choroba kończy się śmiercią całego drzewa.
Objawy często obserwuje się na początku lata, ale mogą one być obecne w każdym czasie wegetacji.
Wczesne symptomy- liście jeszcze zielone,
ale widocznie zwiędłe
8
Lato- liście brązowe,
zwinięte, suche
Drzewo obumiera…
Seminarium dla Regionalnych Genetyków, RDLP w Olsztynie, 24 maja 2013 r.
Zamieranie jesionu w Europie- historia
 1992 rok- pierwsze objawy nasilonego zamierania jesionu w północno-wschodniej
Polsce (Stocki 2001, Sierota i in. 1993).
 Po 1992 roku chorobę zaobserwowano w pozostałych części Polski (Kowalski
2001, Przybył 2002), na obszarze ponad 10 tysięcy hektarów (Gil i in. 2006).
 Zamieranie jesionu w Europie m.in. w Norwegii, Danii, Litwie, Austrii, Belgii,
Czechach, Finlandii, Francji, Niemczech, na Węgrzech, we Włoszech,
Holandii, Słowenii, Szwecji, Estonii, Łotwie i Szwajcarii.
 W 2012 roku stwierdzono pierwsze objawy zamierania na Wyspach Brytyjskich
(Coghlan 2012).
 Prędkość rozprzestrzeniania się choroby według EUFORGEN to 20-30 km rocznie
(EUFORGEN, News, 14.12.2012).
9
Seminarium dla Regionalnych Genetyków, Olsztyn, 22-24 maja 2013 r.
Zamieranie jesionu wyniosłego w Wielkiej Brytanii- podejmowane działania
 Podjęcie szeroko zakrojonych działań dla rozpoznania problemu zamierania jesionu
wyniosłego (Js jest trzecim najczęściej występującym gatunkiem drzewa liściastego
i drugim najczęściej hodowanym w UK).
 Powstanie dokumentu pn. ”Rapid assessment of the need for a detailed Pest Risk
Analysis for Chalara fraxinea” Version no: 1.3, revised 09/08/2012.
Dokument zawiera:
 Opis taksonomiczny Chalara fraxinea oraz status patogenu zgodnie z dyrektywą
UE 2000/29/EC.
 Wpis Chalara fraxinea na listę alertową European and Mediterranean Plant Protection
Organization (EPPO).
 Ocenę ryzyka przenoszenia się patogenu na obszarze UK (zaklasyfikowanie zagrożenia jako
trwałego).
10
Seminarium dla Regionalnych Genetyków, RDLP w Olsztynie, 24 maja 2013 r.
Zamieranie jesionu wyniosłego w Wielkiej Brytanii- podejmowane działania
 Ocena ryzyka zagrożenia innych poza F. excelsior gatunków jesionów, które
mają znaczenie gospodarcze/ ekologiczne w UK, a które mogą być
potencjalnymi gospodarzami patogenu,
 Analizę przenoszenia się patogenu w UK- nie stwierdzono obecności tzw.
wektorów (np. owadów),
 Analizę potencjalnego kierunki i prędkości przeniesienia się
Chalara fraxinea na teren UK ze strony Europy kontynentalnej,
 Oszacowanie skutków ekonomicznych, społecznych i środowiskowych
rozprzestrzeniania się choroby zamierania jesionów w UK.
11
Seminarium dla Regionalnych Genetyków, RDLP w Olsztynie, 24 maja 2013 r.
Zamieranie jesionu wyniosłego w Wielkiej Brytanii- podejmowane działania
12
Seminarium dla Regionalnych Genetyków, RDLP w Olsztynie, 24 maja 2013 r.
Zamieranie jesionu wyniosłego w Danii
 W Danii jesion wyniosły to mityczne
„drzewo życia” ("The tree of life" ), „ gdy
umiera jesion- następuje schyłek świata…”
 Od 2002 r. zamieranie jesionów w Danii.
 W 2005 r. 95% jesionów jest zarażonych
przez Chalara fraxinea.
 Milionowe straty duńskiego przemysłu
meblarskiego i drzewnego w wyniku
zamierania jesionów.
„The tree of life”
13
Seminarium dla Regionalnych Genetyków, RDLP w Olsztynie, 24 maja 2013 r.
Zamieranie jesionu wyniosłego w Danii- podejmowane działania
 Projekt ratowania jesionu
(autor- prof. Erik Kjaer, Uniwersytet w Kopenhadze)
 Pozyskanie nasion z drzew nieporażonych infekcją
(w Danii to zaledwie 2% populacji jesionu).
 Pozyskanie nasion z drzewa stojącego, z wysokości co
najmniej 20 m nad gruntem.
 Hodowla sadzonek z nasion- jedyny rezerwuar jesionu
w przyszłości.
 Konieczność wytypowania drzew o genotypie odpornym
na niszczące działanie Ch.fraxinea - jedynym
rozwiązaniem problemu zamierania jesionu w Europie.
14
Seminarium dla Regionalnych Genetyków, RDLP w Olsztynie, 24 maja 2013 r.
Potencjalne zagrożenie przedostania się choroby na teren USA
Sullivan M., 2011. CPHST Pest Datasheet for Chalara fraxinea, USDA- APHIS – PPQ - CPHST
 Do 2011 r. nie odnotowano przypadków zamierania jesionów w USA.
 Przyjmuje się, że 16 gatunków jesionów występujących w USA może być
podatnych na zakażenie Chalara fraxinea.
 Najbardziej narażone na pojawienie się choroby zamierania jesionu są tereny
najliczniejszego występowania F. excelsior tj. w powiatach Connecticut, Kentucky,
Massachusetts, New York i Ohio oraz New Brunswick, Nowa Szkocja, Ontario a
także w Quebeku w Kanadzie.
 Opracowano klucz do oceny symptomów zamierania jesionu (ocena symptomów
zewnętrznych, identyfikacja mikrobiologiczna w hodowli laboratoryjnej, identyfikacji
molekularnej).
15
Seminarium dla Regionalnych Genetyków, RDLP w Olsztynie, 24 maja 2013 r.
Zamieranie jesionu wyniosłego w Polsce
 1992 rok- pierwsze objawy nasilonego
zamierania jesionu w północnowschodniej Polsce (Stocki 2001,
Sierota i in. 1993).
 Po 1992 roku chorobę
zaobserwowano w pozostałych części
Polski (Kowalski 2001, Przybył 2002),
na obszarze ponad 10 tysięcy
hektarów (Gil i in. 2006).
16
Seminarium dla Regionalnych Genetyków, RDLP w Olsztynie, 24 maja 2013 r.
Zmiany powierzchni lasów z Js jako gatunkiem panującym [ha] w latach 2001-2011
(dane z DGLP, Wydział Urządzania Lasu i Geoinformatyki, luty 2013 r.)
Zmiany powierzchni lasów z Js jako gatunkiem panującym [ha] w latach 2001-2011
lp.
1
2
3
4
5
6
7
8
9
10
11
12
13
BIAŁYSTOK
KATOWICE
KRAKÓW
KROSNO
LUBLIN
ŁÓDŹ
OLSZTYN
PIŁA
POZNAŃ
SZCZECIN
SZCZECINEK
TORUŃ
WROCŁAW
2 001
3 184,85
2 907,93
840,47
2 589,12
1 892,67
463,02
2 042,20
684,69
3 828,28
1 964,14
854,69
1 497,33
6 009,06
14
ZIELONA GÓRA
1 165,45
1 112,32
1 190,01
1 143,98
15
16
17
GDAŃSK
RADOM
WARSZAWA
667,84
502,77
288,67
674,46
504,94
288,67
682,03
589,71
315,01
589,83
580,55
331,69
98,2
88,3
115,5
114,9
31 383,18
31 761,18
33 444,28
31 744,11
101,2
KRAJ
17
2 002
3 184,76
2 953,21
840,47
2 619,33
1 947,85
463,02
2 106,38
681,35
3 837,92
2 193,94
845,26
1 498,24
6 009,06
2 004
3 240,93
3 176,55
954,16
2 657,32
2 022,95
497,84
2 113,35
763,78
4 114,45
2 256,28
847,90
1 625,36
6 396,65
2 011
2 529,61
3 230,35
985,59
2 879,20
1 821,69
565,06
1 128,15
785,67
4 052,26
2 122,24
586,02
1 591,00
6 821,22
[%]
79,4
111,1
117,3
111,2
96,2
122,0
55,2
114,7
105,9
108,0
68,6
106,3
113,5
Seminarium dla Regionalnych Genetyków, RDLP w Olsztynie, 24 maja 2013 r.
Zmiany powierzchni lasów z Js jako gatunkiem panującym [ha] w latach 2001-2011
Zmiany powierzchni lasów z Js jako gatunkiem panującym [ha]
34,000.00
33,500.00
33,000.00
32,500.00
32,000.00
KRAJ
31,500.00
31,000.00
30,500.00
30,000.00
2,001
2,002
2,004
Kolejne lata
18
2,011
Seminarium dla Regionalnych Genetyków, RDLP w Olsztynie, 24 maja 2013 r.
Zmiany miąższości jesionu jako gatunku panującego [m3] w latach 2001-2012
(dane z DGLP, Wydział Urządzania Lasu i Geoinformatyki, luty 2013 r.)
Zmiany miąższości jesionu jako gatunku panującego [m3] w latach 2001-2012
lp.
2 001
2 002
2 004
2 011
2012
[%]
1
BIAŁYSTOK
347553,00
347549,00
357610,00
284776,00
168442,04
48,47
2
KATOWICE
305661,00
310671,00
323966,00
390523,00
379846,10
124,27
3
4
5
6
7
8
9
KRAKÓW
KROSNO
LUBLIN
ŁÓDŹ
OLSZTYN
PIŁA
POZNAŃ
73172,00
194171,00
173601,00
46432,00
221645,00
81499,00
400812,00
73172,00
196908,00
178069,00
46432,00
243163,00
81457,00
404016,00
99525,00
205339,00
184265,00
47965,00
247395,00
93848,00
433871,00
110178,00
271791,00
216081,00
63012,00
155866,00
99633,00
492992,00
112719,56
261834,75
191665,71
60236,16
144343,82
96385,52
480538,31
154,05
134,85
110,41
129,73
65,12
118,27
119,89
10
SZCZECIN
301132,00
366828,00
375948,00
345124,00
324584,47
107,79
11
SZCZECINEK
116658,00
118314,00
118985,00
94074,00
88565,01
75,92
12
TORUŃ
154117,00
153782,00
169097,00
186651,00
182187,38
118,21
13
WROCŁAW
729282,00
729282,00
843115,00
929021,00
928855,06
127,37
14
ZIELONA GÓRA
128253,00
125934,00
132220,00
140179,00
135050,47
105,30
15
16
17
GDAŃSK
RADOM
WARSZAWA
KRAJ
89814,00
42889,00
42990,00
3449681,00
89934,00
43064,00
42990,00
3551565,00
93500,00
56773,00
42280,00
3825702,00
93423,00
75490,00
48303,00
3997117,00
91531,73
64201,40
46780,36
3757767,85
101,91
149,69
108,82
19
108,93
Seminarium dla Regionalnych Genetyków, RDLP w Olsztynie, 24 maja 2013 r.
Zmiany miąższości jesionu wyniosłego jako gatunku panującego [m3]
Miąższość jesionu wyniosłego w latach 2001-2012 [m3]
4100000.00
4000000.00
3900000.00
3800000.00
3700000.00
3600000.00
KRAJ
3500000.00
3400000.00
3300000.00
3200000.00
3100000.00
2,001
2,002
2,004
Kolejne lata
20
2,011
2012
Seminarium dla Regionalnych Genetyków, RDLP w Olsztynie, 24 maja 2013 r.
Zmiany miąższości jesionu jako gatunku rzeczywistego [m3] w latach 2001-2012
(dane z DGLP, Wydział Urządzania Lasu i Geoinformatyki, luty 2013 r.)
Zmiany miąższości jesionu jako gatunku rzeczywistego [m3] w latach 2001-2012
lp.
RDLP
2 001
2 002
2 004
2 011
2012
[%]
1
2
3
4
5
6
7
8
9
10
11
12
13
14
15
16
17
BIAŁYSTOK
KATOWICE
KRAKÓW
KROSNO
LUBLIN
ŁÓDŹ
OLSZTYN
PIŁA
POZNAŃ
SZCZECIN
SZCZECINEK
TORUŃ
WROCŁAW
ZIELONA GÓRA
GDAŃSK
RADOM
WARSZAWA
1 155 492,00
657 961,00
202 434,00
582 900,00
360 569,00
84 418,00
610 512,00
142 776,00
682 919,00
586 377,00
256 592,00
304 419,00
1 476 936,00
253 873,00
189 565,00
109 949,00
102 938,00
7 760 630,00
1 155 473,00
663 320,00
202 434,00
588 351,00
365 910,00
84 418,00
653 273,00
148 850,00
688 874,00
693 843,00
259 030,00
304 243,00
1 476 936,00
264 986,00
190 388,00
110 718,00
102 938,00
7 953 985,00
1 244 215,00
702 317,00
258 904,00
606 806,00
385 200,00
87 315,00
666 981,00
173 970,00
736 940,00
717 388,00
260 594,00
330 578,00
1 637 061,00
274 864,00
198 379,00
141 298,00
105 450,00
8 528 260,00
1 094 919,00
855 959,00
319 944,00
808 238,00
472 177,00
113 100,00
529 987,00
176 816,00
831 728,00
693 999,00
252 932,00
368 135,00
1 860 304,00
275 093,00
216 674,00
144 879,00
116 849,00
9 131 733,00
728 588,56
847 658,66
323 723,78
792 730,82
450 591,86
110 310,12
509 686,82
174 648,71
814 554,49
645 813,47
234 786,85
357 594,12
1 854 412,43
279 525,67
211 739,49
140 732,44
114 194,14
8 591 292,43
63,05
128,83
159,92
136,00
124,97
130,67
83,49
122,32
119,28
110,14
91,50
117,47
125,56
110,10
111,70
128,00
110,93
KRAJ
21
110,70
Seminarium dla Regionalnych Genetyków, RDLP w Olsztynie, 24 maja 2013 r.
Zmiany miąższości jesionu wyniosłego jako gatunku rzeczywistego [m3]
Miąższość jesionu wyniosłego w latach 2001-2012 [m3]
9,500,000.00
9,000,000.00
8,500,000.00
KRAJ
8,000,000.00
7,500,000.00
7,000,000.00
2,001
2,002
2,004
Kolejne lata
22
2,011
2012
Seminarium dla Regionalnych Genetyków, RDLP w Olsztynie, 24 maja 2013 r.
Ochrona jesionu wyniosłego w Polsce
Zalecenia ochronne GIOŚ dotyczące typu siedliska: Łęgowe lasy dębowo- wiązowo- jesionowe (Kod siedliska 91F0 ),
po badaniach monitoringowych w latach 2009- 2011
(Monitoring gatunków i siedlisk przyrodniczych ze szczególnym uwzględnieniem specjalnych obszarów ochrony siedlisk Natura 2000)
 Poprawienie sytuacji hydrologicznej lasów łęgowych (np. przebudowa systemów wałów
przeciwpowodziowych- przywrócenia wpływu zalewów).
 Działania
hodowlano-leśne,
np.
sztuczne
uzupełnianie
gatunków
drzew
trudno
odnawiających się naturalnie (np. nad Bugiem –dębu, w uzupełnieniu dynamicznych tam
odnowień jesionu i wiązu).
 W drzewostanach z dominacją jesionu, w przypadku masowego zamierania tego gatunku,
należy usuwać jesiony zrębem zupełnym i sztuczne odnowić olszą, co bywa stosowane w
praktyce, niemniej jednak jest destrukcyjne dla siedliska 91F0.
23
Seminarium dla Regionalnych Genetyków, RDLP w Olsztynie, 24 maja 2013 r.
Ochrona jesionu wyniosłego w Polsce
Zalecenia ochronne GIOŚ dotyczące typu siedliska: Łęgowe lasy dębowo- wiązowo- jesionowe (Kod siedliska 91F0 ),
po badaniach monitoringowych w latach 2009- 2011
(Monitoring gatunków i siedlisk przyrodniczych ze szczególnym uwzględnieniem specjalnych obszarów ochrony siedlisk Natura 2000)
Dla zachowania siedliska 91F0 konieczne jest:
 Ograniczenie usuwania jesionów, nawet kosztem pozostawienia części z nich do
naturalnego rozkładu w lesie.
 Szerokie zróżnicowanie składu gatunkowego odnowień, z pełnym wykorzystaniem
warunków mikrosiedliskowych i z wykorzystaniem np. wiązu.
 W obszarach, w których dominującą formą łęgów są jednolite wiekowo lasy dębowe,
sugeruje się aby, oprócz wyłączenia części z nich z gospodarki leśnej i oddania
naturalnym procesom, gospodarka leśna była ukierunkowana na różnicowanie struktury
przestrzennej i wzbogacenie gatunkowej (z pozostawieniem dużych części starego
drzewostanu!).
24
Seminarium dla Regionalnych Genetyków, RDLP w Olsztynie, 24 maja 2013 r.
„Ustalenie przyczyn i uwarunkowań zamierania jesionów
i jaworów dla wypracowania podstaw postępowania hodowlano – ochronnego”
Autorzy części dot. jesionu Prof. dr hab. Tadeusz Kowalski i dr inż. Wojciech Kraj
Podsumowanie wyników i wnioski dla praktyki leśnej
 Nie ma jedynej skutecznej metody zwalczenia choroby jesionów w Europie.
 Wygrabianie i palenie liści jesionu- najlepsze działanie, ale jedynie lokalnie, na małą
skalę.
 W szkółkach- chemiczna ochrona sadzonek fungicydami, ale po przeniesieniu do uprawbez dalszej ochrony fungicydami- zamieranie sadzonek.
 Wspieranie odnowień naturalnych jesionu (naturalna selekcja i przetrwanie osobników
najmniej podatnych na chorobę).
25
Seminarium dla Regionalnych Genetyków, RDLP w Olsztynie, 24 maja 2013 r.
„Ustalenie przyczyn i uwarunkowań zamierania jesionów
i jaworów dla wypracowania podstaw postępowania hodowlano – ochronnego”
Autorzy części dot. jesionu Prof. dr hab. Tadeusz Kowalski i dr inż. Wojciech Kraj
Podsumowanie wyników i wnioski dla praktyki leśnej c.d.
 Osobniki nie wykazujące objawów chorobowych („zdrowe”) różnią się w danym
drzewostanie od osobników zamierających cechami genetycznymi i biochemicznymimożliwość wykorzystania tej informacji do hodowli i tworzenia nowych nasadzeń jesionów
genetycznie bardziej odpornych.
 Konieczność zaostrzenia obowiązujących w Polsce przepisów „kwarantannowych”.
26
Seminarium dla Regionalnych Genetyków, RDLP w Olsztynie, 24 maja 2013 r.
„Zachowanie różnorodności biologicznej poprzez ochronę ex-situ jesionu
wyniosłego, wiązu górskiego oraz wiązu pospolitego na terenie Dolnego
Śląska na obszarach Natura 2000”
Finansowanie Projektu:
 Koszt całkowity projektu: 511 962 zł
 Koszt kwalifikowany: 449 400 zł
 Wartość Umowy z Wojewódzkim Funduszem Ochrony Środowiska i Gospodarki
Wodnej we Wrocławiu- współfinansującym program:
50% kosztów kwalifikowanych: 224 700 zł
Okres realizacji projektu:
Lipiec 2013 r. – 31 marca 2015 r.
27
Seminarium dla Regionalnych Genetyków, RDLP w Olsztynie, 24 maja 2013 r.
Zachowanie różnorodności biologicznej poprzez ochronę ex-situ
jesionu wyniosłego, wiązu górskiego oraz wiązu pospolitego
na terenie Dolnego Śląska na obszarach Natura 2000
Zasięg przestrzenny
projektu
28
Zasięg przestrzenny projektu
Obiekt
Kod obszaru
Natura 2000
Nazwa obszaru
NATURA 200
Złoty Stok, 191f
Drzewostan
PLH020096
Góry Złote
Bardo Śląskie
Grodziszcze, 21c
Drzewostan
PLH020071
JS
Henryków
Skalice, 156b
Drzewostan
PLH020074
4
JS
Henryków
Gościęcice, 7d
Drzewostan
PLH020098
5
JS
Jugów
Kalenica, 35z
Źródło
nasion
PLH020071
6
JS
Kamienna Góra
Wieściszowice, 5f
Drzewostan
PLH020011
7
JS
Lądek Zdrój
Orłowiec, 32c
Drzewostan
PLH020096
8
JS
Lwówek Śląski
Wleń, 15s
Drzewostan
PLH020054
9
JS
Lwówek Śląski
Czernica, 157i
Drzewostan
PLH020054
10
JS
Miękinia
Mokre, 2b
Drzewostan
PLH020069
Las Pilczycki
11
JS
Miękinia
Kąty Wrocławskie,
348a
Drzewostan
PLH020103
Łęgi nad Bystrzycą
Nadleśnictwo
Lp.
Gatunek
1
JS
Bardo Śląskie
2
JS
3
29
Leśnictwo, oddział
Ostoja Nietoperzy
Gór Sowich
Wzgórza
Strzelińskie
Karszówek
Ostoja Nietoperzy
Gór Sowich
Rudawy
Janowickie
Góry Złote
Ostoja nad
Bobrem
Ostoja nad
Bobrem
Zasięg przestrzenny projektu
Obiekt
Kod obszaru
Natura 2000
Kamionna, 296 b
Drzewostan
PLH020055
Miękinia
Wawrzeńczyce,
303cd,
Drzewostan
PLH020055
JS
Oleśnica Śląska
Kątna, 134c
Drzewostan
PLH020081
Lasy Grędzińskie
15
JS
Oleśnica Śląska
Kątna, 121a
Drzewostan
PLH020081
Lasy Grędzińskie
16
JS
Oleśnica Śląska
Kątna, 133c
Drzewostan
PLH020081
Lasy Grędzińskie
17
JS
Oleśnica Śląska
Kątna, 135d
Drzewostan
PLH020081
Lasy Grędzińskie
18
JS
Oleśnica Śląska
Kątna, 136b
Drzewostan
PLH020081
Lasy Grędzińskie
Drzewostan
PLB020002
PLH020017
Źródło nasion
PLH020086
Drzewostan
PLB020010
PLH020038
Nadleśnictwo
Lp.
Gatunek
12
JS
Miękinia
13
JS
14
Oława
Jelcz, 40j
JS
Ruszów
Toporów, 318d
JS
Wałbrzych
Sokołowsko, 255b
19
JS
20
21
30
Leśnictwo, oddział
Nazwa obszaru
NATURA 200
Przeplatki nad
Bystrzycą
Przeplatki nad
Bystrzycą
Grądy Odrzańskie
Grądy w Dolinie
Odry
Pieńska Dolina
Nysy Łużyckiej
Sudety
WałbrzyskoKamiennogórskie
Zasięg przestrzenny projektu
Gatunek Nadleśnictwo
Lp.
Leśnictwo, oddział
Obiekt
Kod obszaru
Natura 2000
Nazwa obszaru
NATURA 200
22
JS
Węgliniec
Osiecznica, 428kx
Źródło nasion
PLB020005
Bory Dolnośląskie
23
JS
Węgliniec
Osiecznica, 428Lx
Źródło nasion
PLB020005
Bory Dolnośląskie
Drzewostan
PLH020037
24
JS
Złotoryja
Wojcieszów Górny,
354 c
25
JS
Złotoryja
Wojcieszów Dolny,
319 a
Drzewostan
PLH020037
26
JS
Żmigród
Borek, 153b
Drzewostan
PLH020041
27
BST
Śnieżka
Janowice, 54i
28
BST
Śnieżka
Janowice, 54i
29
BST
Śnieżka
Janowice, 54i
30
BST
Zdroje
Zdrój, 187c
31
Drzewo
Mateczne 10318
Drzewo
Mateczne 10319
Drzewo
Mateczne 10320
Drzewo
Mateczne 10394
PLH020011
PLH020012
PLH020013
PLH020060
Góry
i Pogórze
Kaczawskie
Góry
i Pogórze
Kaczawskie
Ostoja nad
Baryczą
Rudawy
Janowickie
Rudawy
Janowickie
Rudawy
Janowickie
Góry Orlickie
Zasięg przestrzenny projektu – rezerwaty przyrody
Obiekt
Kod obszaru
Natura 2000
Nazwa obszaru
NATURA 200
Mierzowice, 85; 86;
87ah; 90ad
Rezerwat przyrody
„Łęg Korea”
PLB020008
PLH020018
Łęgi Odrzańskie
Lubin
Orsk, 25abcdfijklm;
28abcdfg; 31abc;
32abcdhg; 33af; 35Ab
Rezerwat przyrody
„Skarpa
Storczyków”
PLB020008
PLH020018
Łęgi Odrzańskie
Łęgi Odrzańskie
Wołów
Orzeszków, 57hijk; 66;
68; 69; 70; 71abc;
Wrzosy, 81; 82; 83; 84;
85; 86; 103; 104; 105;
106; 107; 108; 109;
124gkm; 149cdfghi;
150abgh
PLH020002
Dębniańskie
Mokradła
PLH020042
Ostrzyca
Proboszczowicka
Lp.
Gatunek Nadleśnictwo
1.
Jesion
wyniosły,
wiązy
2.
Jesion
wyniosły,
wiązy
3.
Jesion
wyniosły,
wiązy
4.
Jesion
wyniosły,
wiązy
*dotyczy
32
Legnica
Złotoryja
Leśnictwo, oddział
Proboszczów, 194abc
Rezerwat przyrody
„Uroczysko
Wrzosy”
Rezerwat przyrody
„Ostrzyca
Proboszczowicka”
wiązu szypułkowego, wiązu górskiego, wiązu pospolitego
Seminarium dla Regionalnych Genetyków, RDLP w Olsztynie, 24 maja 2013 r.
Główny cel projektu
 Ochrona ex situ bioróżnorodności populacji jesionu
wyniosłego (Fraxinus excelsior L.), wiązu górskiego
(Ulmus glabra Huds.), wiązu szypułkowego (Ulmus
laevis Pall.) oraz wiązu pospolitego (Ulmus minor
Mill.) znajdujących się na obszarach Natura 2000
oraz w czterech rezerwatach przyrody na terenie
Dolnego Śląska.
Ochrona różnorodności biologicznej wyżej wymienionych
gatunków będzie polegała na:
1. Pozyskaniu nasion (wiązy i jesiony)
2. Pozyskaniu pędów z pąkami spoczynkowymi
(jesiony) w celu ich kriogenicznego przechowania
3. Pozyskaniu liści (jesiony i wiązy) do izolacji DNA
i utworzenia banku DNA.
33
Seminarium dla Regionalnych Genetyków, Olsztyn, 22-24 maja 2013 r.
Lista celów do osiągnięcia w ramach realizacji projektu
Na poziomie gatunku
 Określenie liczby osobników zdrowych na wytypowanych stanowiskach.
 Zbiór nasion jesionu i wiązu z możliwie największej liczby osobników zdrowych
i zdeponowanie ich w postaci zasobów genowych w temperaturach kriogenicznych.
 Zbiór pędów jesionu z pąkami spoczynkowymi do przechowania kriogenicznego.
 Zbiór liści wiązu i jesionu w celu izolacji DNA i utworzenia banku DNA. Materiał
genetyczny będzie służył w przyszłości do poznania poziomu zmienności i
zróżnicowania genetycznego, które mają ważne znaczenie dla zdolności
adaptacyjnych gatunków oraz do znalezienia w populacjach drzew o genotypie
odpornym na patogeny.
 Określenie możliwości zwalczenia patogenów za pomocą termoterapii i krioterapii
nasion porażonych patogenami.
34
Seminarium dla Regionalnych Genetyków, Olsztyn, 22-24 maja 2013 r.
Lista celów do osiągnięcia w ramach realizacji projektu
Na poziomie populacji

Zabezpieczenie różnorodności biologicznej w postaci nasiennych zasobów genowych
i pędów z pąkami spoczynkowymi jesionu wyniosłego oraz w postaci nasiennych zasobów
genowych trzech gatunków wiązów z obszaru Natura 2000 oraz z czterech rezerwatów
przyrody, w kontekście zamierania tych gatunków, do czasu ustąpienia choroby lub do
momentu opracowania skutecznych metod zwalczania przyczyn zamierania wiązów i jesionów.
Nasiona zostaną wykorzystane do hodowli sadzonek, a przez to do zwiększenia liczebności
populacji wyżej wymienionych gatunków, jeśli inne metody zwalczania patogenów nie dadzą
pozytywnego rezultatu.

Opracowanie sposobu eliminacji patogenicznych mikroorganizmów z powierzchni nasion –
termoterapia i krioterapia – cel pośredni, zapewniający zabezpieczenie właściwego stanu
ochrony gatunków, siedlisk przyrodniczych, ekosystemów i obszarów chronionych.

Zbankowanie DNA w celu poznania rozkładu zmienności genetycznej wewnątrz
i między populacjami jesionów i wiązów na terenie Dolnego Śląska, co umożliwi
w przyszłości tworzenie programów ochrony gatunków i siedlisk w oparciu
o wytypowane populacje.
35
Seminarium dla Regionalnych Genetyków, RDLP w Olsztynie, 24 maja 2013 r.
Zadania przewidziane do realizacji w ramach projektu
 Monitoring owocowania z określeniem liczby osobników
zdrowych
Zadanie to pozwoli na zweryfikowanie danych o liczebności
i zdrowotności drzew w wytypowanych stanowiskach
Monitorowanie owocowania będzie podstawą do podjęcia decyzji
o zbiorze nasion.
 Zbiór materiału nasiennego
Zbiór materiału nasiennego z każdego z 36 stanowisk
wskazanych w projekcie i utworzenie nasiennych zasobów
genowych przechowywanych w temperaturach kriogenicznych .
 Zbiór pędów jesionu wyniosłego wraz z pąkami
spoczynkowymi
Zbiór pędów z pąkami spoczynkowymi na każdym z 32
stanowisk i utworzenie zasobów genowych w postaci pędów z
pąkami spoczynkowymi jesionu wyniosłego w temperaturach
kriogenicznych.
36
Seminarium dla Regionalnych Genetyków, RDLP w Olsztynie, 24 maja 2013 r.
Zadania przewidziane do realizacji w ramach projektu
 Utworzenie banku DNA jesionów i wiązów
 Ocena skuteczności krioterapii i termoterapii w zwalczania
patogenów
 Zbiór nasion z osobników jesionu wyniosłego z widocznymi oznakami
choroby zamierania jesionu (po 10 chorych osobników z danego
stanowiska);
 Krioterapia materiału nasiennego;
 Termoterapia materiału nasiennego;
 Weryfikacja obecności patogenów po procesach.
37
Seminarium dla Regionalnych Genetyków, RDLP w Olsztynie, 24 maja 2013 r.
„Zachowanie różnorodności biologicznej poprzez ochronę ex-situ
jesionu wyniosłego, wiązu górskiego oraz wiązu pospolitego
na obszarach Natura 2000”
 Źródła finansowania projektu:
Mechanizm finansowy Europejskiego Obszaru Gospodarczego
„OCHRONA RÓŻNORODNOŚCI BIOLOGICZNEJ I EKOSYSTEMÓW”
 Poziom wnioskowanego dofinansowania projektu:
85 % kosztów kwalifikowanych
 Zasięg przestrzenny projektu:
Obszary NATURA 2000 na terenie całej Polski,
za wyjątkiem Dolnego Śląska
38
Seminarium dla Regionalnych Genetyków, RDLP w Olsztynie, 24 maja 2013 r.
Zadania przewidziane do realizacji w ramach projektu
 Monitoring owocowania z określeniem liczby osobników zdrowych
 Zbiór materiału nasiennego
 Zbiór pędów jesionu wyniosłego wraz z pąkami spoczynkowymi
 Utworzenie banku DNA jesionów i wiązów
 Ocena skuteczności krioterapii i termoterapii w zwalczania patogenów
39
„Ocena stanu populacji oraz ochrona ex situ wybranych
dziko rosnących gatunków roślin rzadkich i zagrożonych
na terenie Polski”
Danuta Duda
Seminarium Specjalistów ds. nasiennictwa
Regionalnych Dyrekcji Lasów Państwowych
RDLP w Olsztynie
24 maja 2013 roku
Seminarium dla Regionalnych Genetyków, RDLP w Olsztynie, 24 maja 2013 r.
„Ocena stanu populacji oraz ochrona ex situ wybranych dziko rosnących
gatunków roślin rzadkich i zagrożonych na terenie Polski”
Finansowanie Projektu:
 Koszt całkowity projektu: 1 192 102 zł
(Koszt kwalifikowany: 1 192 102 zł)
 Wartość Umowy z Narodowym Funduszem Ochrony Środowiska
i Gospodarki Wodnej - współfinansującym program:
95% kosztów kwalifikowanych: 1 132 496,90 zł
Okres realizacji projektu:
1 marca 2013 r. – 31 marca 2015 r.
41
Seminarium dla Regionalnych Genetyków, RDLP w Olsztynie, 24 maja 2013 r.
obsługa administracyjna
obsługa finansowa
koordynacja prac konsorcjantów
Partnerzy projektu
Rada Ogrodów Botanicznych
i Arboretów w Polsce:





Polska Akademia Nauk Ogród Botaniczny Centrum Zachowania Różnorodności
Biologicznej w Powsinie (OB-CZRB);
Ogród Botaniczny Uniwersytetu im. Adama
Mickiewicza w Poznaniu
(OB UAM);
Leśny Bank Genów Kostrzyca (LBG
Kostrzyca);
Śląski Ogród Botaniczny w Mikołowie
(ŚOB);
Ogród Botaniczny Uniwersytetu Marii Curie
– Skłodowskiej w Lublinie
(OB UMCS).
wnioskuje do NFOŚiGW
ROBiAwP
LBG
OB-CZRB
ŚOB
OB UAM
42
OB UMCS
Seminarium dla Regionalnych Genetyków, RDLP w Olsztynie, 24 maja 2013 r.
„Ocena stanu populacji oraz ochrona ex situ wybranych dziko rosnących gatunków roślin
rzadkich i zagrożonych na terenie Polski”
Zasięg przestrzenny projektu
Zasięg przestrzenny projektu
obejmuje siedliska na:
24 obszarach Natura 2000
13 Rezerwatach Przyrody
12 Parkach Krajobrazowych
3 użytkach ekologicznych.
43
Seminarium dla Regionalnych Genetyków, RDLP w Olsztynie, 24 maja 2013 r.
„Ocena stanu populacji oraz ochrona ex situ wybranych dziko rosnących gatunków
roślin rzadkich i zagrożonych na terenie Polski”
Cele projektu

Długoterminowa ochrona diaspor wybranych 30 gatunków rzadkich i ginących roślin
naczyniowych z 75 stanowisk, w tym 60 nie objętych do tej pory taką formą zabezpieczenia
ex situ;

Dążenie do zabezpieczenia jak największej ilości materiału genetycznego, zagwarantowania
maksymalnej stabilności genetycznej połączonej z oszczędnością funduszy i przestrzeni;

Ochrona przed negatywnymi skutkami starzenia się nasion;

Stworzenie rezerwy materiału genetycznego w chłodniach i zbiornikach z ciekłym azotem
zapewniających dostępność nasion do produkcji sadzonek do programów restytucyjnych;

Integracja danych dotyczących stanu zachowania populacji gatunków rzadkich – stworzenie
cyfrowej bazy danych z informacjami na temat gatunków i stanowisk objętych
przedsięwzięciem;

Inwentaryzacja wybranych stanowisk gatunków rzadkich i zagrożonych, co umożliwi określenie
obecnego stanu populacji wybranych gatunków zagrożonych w Polsce;
44
Seminarium dla Regionalnych Genetyków, RDLP w Olsztynie, 24 maja 2013 r.
„Ocena stanu populacji oraz ochrona ex situ wybranych dziko rosnących gatunków
roślin rzadkich i zagrożonych na terenie Polski”
Cele projektu

Podjęcie systemowych i zintegrowanych działań w obrębie ROBiAwP mających na celu wzmocnienie
ochrony ex situ;

Kontynuacja i uzupełnienie realizowanych do tej pory ogólnopolskich programów ochrony ex situ
w postaci banków nasion – FlorNaturOB i FlorNaturLBG, co umożliwi długoterminowe zabezpieczenie
w banku nasion jak największego wycinka puli genowej gatunków roślin naczyniowych zagrożonych
wyginięciem;

Zabezpieczenie diaspor w większej liczbie kopii - w oparach ciekłego azotu w LBG Kostrzyca
i OB-CZRB w Powsinie oraz w ogrodach botanicznych w Poznaniu, Lublinie i Mikołowie
w temperaturze do minus 35°C;

Zainicjowanie sieci regionalnych banków nasion, które w przyszłości będą mogły służyć do
przechowywania nasion gatunków roślin z Regionalnych Czerwonych List. Wyposażenie ogrodów
botanicznych w podstawowy sprzęt do przechowywania diaspor umożliwi także przechowywanie
nasion zebranych z uprawy ex situ oraz ze stanowisk naturalnych;

Zabezpieczenie prób gleby wraz z zawartymi w niej mikroorganizmami z miejsca zbioru nasion
umożliwi zachowanie zarodników grzybów oraz grzybni gatunków towarzyszących bez konieczności
ich izolowania. Zabezpieczenie reprezentatywnej próbki grzybów towarzyszących gatunkom skrajnie
zagrożonym umożliwi odtworzenie składu gatunkowego mykoflory siedliska;

Siewki i rośliny w stanie juwenilnym uzyskane w toku prac wzbogacą kolekcje ex situ w ogrodach
botanicznych (partnerach projektu), służąc do celów edukacyjnych i konserwatorskich.
45
Seminarium dla Regionalnych Genetyków, RDLP w Olsztynie, 24 maja 2013 r.
„Ocena stanu populacji oraz ochrona ex situ wybranych dziko rosnących gatunków
roślin rzadkich i zagrożonych na terenie Polski”
Efekt ekologiczny przedsięwzięcia
Ochrona ex situ 30 gatunków roślin rzadkich, w tym 21 gatunków objętych
ochroną ścisłą:
 1 gatunek ujęty w Polskiej Czerwonej Księdze jako Ex – wymarłe w naturze
 9 gatunków ujętych w Polskiej Czerwonej Księdze jako CR – krytycznie
zagrożone
 6 gatunków ujętych w Polskiej Czerwonej Księdze jako EN – zagrożone
 8 gatunków ujętych w Polskiej Czerwonej Księdze jako VU – narażone
 1 gatunek ujęty w Czerwonej Liście Roślin i Grzybów Polski
jako Ex – wymarłe i zaginione
 16 gatunków ujętych w Czerwonej Liście Roślin i Grzybów Polski
jako E – wymierające – krytycznie zagrożone
 9 gatunków ujętych w Czerwonej Liście Roślin i Grzybów Polski
jako V – narażone – zagrożone wyginięciem
 1 gatunek ujęty w Czerwonej Liście Roślin i Grzybów Polski
jako R – rzadki.
46
Seminarium dla Regionalnych Genetyków, RDLP w Olsztynie, 24 maja 2013 r.
„Ocena stanu populacji oraz ochrona ex situ wybranych dziko rosnących gatunków roślin rzadkich i
zagrożonych na terenie Polski” – gatunki objęte projektem o najwyższej kategorii zagrożenia
Ochrona
gatunkowa
Kategoria
zagrożenia wg
Czerwonej listy
roślin i grzybów
Polski
Kategoria
zagrożenia wg
Polskiej Czerwonej
Księgi Roślin
Lp.
Gatunek (łac.)
Gatunek (pol.)
Liczba
stanowisk*
1
Allium scorodoprasum
subsp. rotundum
Czosnek kulisty
1
-
E
CR
2
Achillea setacea
2
-
E
-
3
4
5
Aconitum callibotryon
Anthericum liliago
Apium repens
Krwawnik
szczecinkolistny
Tojad sudecki
Pajęcznica liliowata
Selery błotne
2
4
6
ścisła
ścisła
ścisła
V
E
VU
VU
EN
6
Baeothryon alpinum
Wełnianeczka alpejska
5
ścisła
V
EN
7
Campanula barbata
1
ścisła
E
EN
8
Carlina onopordifolia
Dzwonek brodaty
Dziewięćsił
popłocholistny
Rogownica
drobnokwiatowa
1
ścisła
V
VU
1
-
E
-
Goździk siny
6
ścisła
E
VU
11
12
13
Cerastium
brachypetalum
Dianthus
gratianopolitanus
Drosera anglica
Elymus farctus
Eriophorum gracile
Rosiczka długolistna
Perz sitowy
Wełnianka delikatna
9
3
4
ścisła
ścisła
E
E
-
CR
CR
14
Galium valdepilosum
Przytulia stepowa
1
ścisła
-
EN
15
Hacquetia epipactis
Cieszynianka wiosenna
2
ścisła
V
-
9
10
47
Seminarium dla Regionalnych Genetyków, RDLP w Olsztynie, 24 maja 2013 r.
„Ocena stanu populacji oraz ochrona ex situ wybranych dziko rosnących gatunków roślin rzadkich
i zagrożonych na terenie Polski” – gatunki objęte projektem o najwyższej kategorii zagrożenia
Lp.
Gatunek (łac.)
Gatunek (pol.)
Liczba
stanowisk*
Ochrona
gatunkowa
Kategoria
zagrożenia wg
Czerwonej listy
roślin i grzybów
Polski
16
Inula germanica
Oman niemiecki
1
-
E
CR
17
Isolepis supina
Sitniczka drobna
2
-
EX
EX
18
19
Laserpitium archangelica
Ligularia sibirica
Lithospermum
purpurocaeruleum
Okrzyn jeleni
Języczka syberyjska
Nawrot
czerwonobłękitny
1
1
ścisła
R
E
CR
CR
1
-
E
VU
21
Montia fontana
Zdrojek źródlany
2
ścisła
V
VU
22
Muscari comosum
Pinguicula vulgaris
subsp. bicolor
Potamogeton
polygonifolius
Szafirek miękkolistny
Tłustosz pospolity
dwubarwny
5
ścisła
V
CR
1
ścisła
V
CR
Rdestnicta podługowata
1
-
E
CR
20
23
24
Kategoria
zagrożenia wg
Polskiej Czerwonej
Księgi Roślin
25
Pulsatilla pratensis
Sasanka łąkowa
2
ścisła
V
-
26
27
Rhynchospora fusca
Scheuchzeria palustris
Schoenoplectus
mucronatus
Przygiełka brunatna
Bagnica torfowa
1
5
ścisła
ścisła
E
E
EN
-
Oczeret sztyletowaty
1
-
E
VU
28
29
Senecio macrophyllus
Starzec wielkolistny
2
-
V
VU
30
Veronica paniculata
Przetacznik zwodny
1
-
E
EN
48
Weryfikacja plantacji nasiennych sosny zwyczajnej
– działania LBG Kostrzyca.
Małgorzata Pałucka
Seminarium Specjalistów ds. nasiennictwa
Regionalnych Dyrekcji Lasów Państwowych
Olsztyn, 22-24 maja 2013 roku
Seminarium dla Regionalnych Genetyków, RDLP w Olsztynie, 24 maja 2013 r.
Weryfikacja genetyczna plantacji nasiennych sosny zwyczajnej
 W nawiązaniu do jednego z wniosków narady Naczelników ds. hodowli/
zagospodarowania lasu, która miała miejsce w Jedlni w dniach 13-14 marca
2013 r. oraz do założeń planu finansowo-gospodarczego, LBG Kostrzyca
zadeklarował w piśmie do DGLP zn. spr. ZBW-7138/14/2013 gotowość
weryfikacji genetycznej plantacji nasiennych sosny zwyczajnej.
 W odpowiedzi zn. spr. ZH-7130-21/13 DGLP wyraziła zgodę na wykonanie tego
zadania przez LBG Kostrzyca.
50
Seminarium dla Regionalnych Genetyków, RDLP w Olsztynie, 24 maja 2013 r.
Weryfikacja genetyczna plantacji nasiennych sosny zwyczajnej
 W pierwszej kolejności wytypowane zostały plantacje
1. RDLP we Wrocławiu, Nadleśnictwo Oleśnica, MP/3/41185/06, rok założenia 1996
2. RDLP w Szczecinku, Nadleśnictwo Szczecinek, MP/3/41175/05, rok założenia 2002
3. RDLP w Szczecinie, Nadleśnictwo Międzyrzecz, MP/03/41163/05, rok założenia 2001
4. RDLP w Pile, Nadleśnictwo Tuczno, MP/3/41119/05, rok założenia 1990
5. RDLP w Lublinie, Nadleśnictwo Józefów, MP/3/41210/12, rok założenia 2009
6. RDLP w Radomiu, Nadleśnictwo Ostrowiec Świętokrzyski, MP/3/41235/05, rok
założenia 2000.
51
Dziękuję za uwagę
[email protected]
Leśny Bank Genów Kostrzyca
Miłków 300
58-535 Miłków
52