Grupa wyszehradzka.indd
advertisement
BIURO SPRAW MIĘDZYNARODOWYCH I UNII EUROPEJSKIEJ INFORMACJA NA TEMAT GRUPY WYSZEHRADZKIEJ Kancelaria Senatu Czerwiec 2012 Czym jest Grupa Wyszehradzka Grupa Wyszehradzka (znana również jako „Wyszehradzka czwórka” lub po prostu „V4”) to nieformalna organizacja regionalna skupiająca państwa Europy Środkowej: Polskę, Czechy, Węgry i Słowację1. Nazwa grupy pochodzi od miasta Wyszehrad w północnych Węgrzech, gdzie w roku 1335 królowie Czech, Węgier i Polski spotkali się, aby uzgodnić współpracę między swoimi królestwami w dziedzinie polityki oraz handlu. 656 lat później, w lutym 1991 r., prezydenci Czechosłowacji, Polski i Węgier w tym samym mieście inicjują współpracę, którą wyróżniają jego nazwą. Grupa ogniskuje działania krajów regionu na współpracy w dziedzinach będących przedmiotem ich wspólnego zainteresowania, zasadniczo w ramach integracji ogólnoeuropejskiej. Spajana jest wartościami wyrastającymi z cywilizacji zachodnioeuropejskiej, na której fundamentach budowane były państwowości wyszehradzkiej czwórki. Od samego początku celem jej współpracy była integracja europejska. Historia Grupy w skrócie Historię współpracy środkowoeuropejskiej Czech, Polski, Słowacji i Węgier na gruzach bloku komunistycznego podzielić można na kilka etapów: 1. lata 1989–1992 – dynamiczne krystalizowanie się idei i form współpracy w okresie przełomu, 2. lata 1993–1998 – kryzys współpracy wyszehradzkiej – na zakręcie historii – po rozpadzie Czechosłowacji, 3. lata 1999– 2003 – odbudowa współpracy wyszehradzkiej – już we wspólnocie euroatlantyckiej – przed akcesją do wspólnoty europejskiej, 4. lata 2004 –2012 – współpraca wyszehradzka w ramach wspólnoty euroatlantyckiej i europejskiej. 1. Lata 1989–1992 – dynamiczne krystalizowanie się idei i form współpracy w okresie przełomu Idea polsko-czesko-słowacko-węgierskiej współpracy regionalnej wysunięta została przez prezydenta Vaclava Havla w trakcie jego wystąpienia w Sejmie RP w styczniu 1990 r.2 Zaludnienie V4 wynosi ponad 64 mln mieszkańców, co sytuuje Grupę na 22. miejscu na świecie i 4. w Europie, zakładając, że V4 to jeden kraj. Większość ludzi żyje w Polsce (38 mln), następnie w Czechach (prawie 11 mln), na Węgrzech (prawie 10 mln) i w Słowacji (5,5 mln). 2 Idee różnych geometrii pokomunistycznej Europy Środkowej miały swoje źródła głównie w środowiskach opozycyjnych/dysydenckich państw regionu, ale też w ośrodkach analitycznych i decyzyjnych państw zachodnich zaniepokojonych perspektywą destabilizacji czy też próżni w tym kluczowym dla kontynentu obszarze. Wiele środowisk postrzega integrację europejską jako integrację regionów, a nie państw kontynentu. 1 3 Biuro Spraw Międzynarodowych i Unii Europejskiej Kolejnym krokiem na drodze jej realizacji stał się zwołany na 9 kwietnia 1990 r. przez prezydenta Havla pierwszy polsko-czesko-słowacko-węgierski szczyt trójki w Bratysławie, w którym obok prezydentów, premierów oraz ministrów spraw zagranicznych udział wzięli parlamentarzyści z ww. państw środkowoeuropejskich. Nie przyniósł on jednak oczekiwanych rezultatów poza ogólnymi zapewnieniami o potrzebie koordynacji działań tych państw w zakresie polityki zagranicznej oraz ekonomicznej. Przeciwko bardziej ścisłemu współdziałaniu występowały wówczas Węgry, które były w przededniu pierwszych demokratycznych wyborów parlamentarnych. Ich reprezentantom odbierało to mandat do podejmowania wiążących decyzji. Również między ówczesnymi władzami Polski i Czechosłowacji występowały istotne różnice w podejściu do kwestii charakteru i formy współpracy. Drugi szczyt trójki – z udziałem prezydentów Vaclava Havla i Lecha Wałęsy oraz premiera Józsefa Antalla, odbył się w Budapeszcie, a następnie w Wyszehradzie 12–15 lutego 1991 r. Na jego zakończenie podpisana została Deklaracja o współpracy Czeskiej i Słowackiej Republiki Federacyjnej, Rzeczypospolitej Polskiej i Republiki Węgierskiej w dążeniu do integracji europejskiej3. Stwierdzono w niej, że zbieżność celów w polityce zagranicznej, podobieństwo doświadczeń historycznych oraz bliskość geograficzna predestynują trójkę do powołania nowego związku regionalnego, jak też zdefiniowano główne cele współpracy, wśród których nadrzędnym była integracja ze strukturami euroatlantyckimi. Zaakcentowano wspólne dążenie do pełnego przywrócenia niezależności państwowej, demokracji i wolności w krajach trójki (od tego momentu Trójkąta Wyszehradzkiego). W ciągu 1991 roku zintensyfikowano dwu- i trójstronne konsultacje na różnych szczeblach między sygnatariuszami Deklaracji. Konkretyzacji celów wyznaczonych przez Deklarację Wyszehradzką poświęcona została w szczególności konferencja nt. „Współpraca środkowoeuropejska: wyzwanie i szansa”, jaka odbyła się w Krakowie w dniach 28–30 czerwca 1991 r. Wzięli w niej udział przedstawiciele rządów i parlamentów państw Trójkąta Wyszehradzkiego4. Na konferencji wysunięta została inicjatywa powołania trójstronnej parlamentarno-eksperckiej grupy roboczej na rzecz współpracy środkowoeuropejskiej5. Na trzecim szczycie wyszehradzkim w Krakowie 5–6 października 1991 roku przyjęto tzw. Deklarację Krakowską, w której ustalono, że współpraca trójkąta obejmie takie strefy, jak polityka zagraniczna, gospodarka, transport, ochrona środowiska i nauka. W rzeczywistości Najstarszym i najliczniejszym ugrupowaniem, jakie wyłoniło się w Europie Środkowo-Wschodniej po upadku bloku państw komunistycznych, jest Inicjatywa Środkowoeuropejska (CEI), której inicjatorem były Włochy. CEI zbudowana została na fundamencie porozumienia o współpracy czterostronnej (Quadrilateral), podpisanego w Budapeszcie w listopadzie 1989 r. przez Włochy, Austrię, Węgry oraz Jugosławię. 20 maja 1990 r., po przystąpieniu Czechosłowacji, wyjściowa inicjatywa przybrała postać Pentagonale, a 27 lipca 1991 r., po przystąpieniu Polski, Hexagonale. Po rozpadzie Jugosławii, 18 lipca 1992 r. na szczycie w Wiedniu, ugrupowanie poszerzono o Bośnię i Hercegowinę, Chorwację i Słowenię oraz nadano mu dzisiejszą nazwę: Inicjatywa Środkowoeuropejska. W chwili obecnej do CEI należy osiemnaście krajów. CEI rozbudowała sformalizowane formy nie tylko rządowej, ale także parlamentarnej współpracy między państwami członkowskimi. Należą do nich: Zgromadzenie Parlamentarne, Komitet Parlamentarny oraz Konferencja Przewodniczących Parlamentów Państw Członkowskich. 3 Od samego początku celem współpracy wyszehradzkiej była integracja europejska. 4 Konferencja odbyła się na zamku w Przegorzałach w Krakowie. Otworzył ją marszałek Senatu RP pierwszej kadencji prof. Andrzej Stelmachowski. Brali w niej udział m.in. premier Słowackiej Republiki Federacyjnej Jan Čarnogursky, minister spraw zagranicznych Węgier Géza Jeszenszky, doradca ds. zagranicznych prezydenta Havla Alexandr Vondra i inni. 5 Niestety dynamika przemian politycznych w państwach będących stronami porozumienia wyszehradzkiego uniemożliwiła realizację tej inicjatywy. 4 Informacja na temat Grupy Wyszehradzkiej spotkania partnerów wyszehradzkich koncentrowały się jednak na problematyce międzynarodowej oraz na wspieraniu wysiłków zmierzających do uzyskania członkostwa krajów Grupy w strukturach euroatlantyckich: w specjalnym oświadczeniu ministrów spraw zagranicznych wypowiedziano się za nadaniem prawnego kształtu kontaktom z NATO. Deklaracja Krakowska mówiła także o możliwie szybkim przyjęciu umów o wzajemnej liberalizacji handlu, co stało się podwaliną powołanego do życia 1 marca 1993 r. Środkowoeuropejskiego Porozumienia o Wolnym Handlu (CEFTA)6, dziecka krystalizującej się współpracy wyszehradzkiej. Ostatnim epizodem pierwszego etapu współpracy wyszehradzkiej był czwarty szczyt trójkąta w Pradze 5–6 maja 1992 r. Zdecydowano na nim, że trzy państwa nadal będą koordynować swoje działania integracyjne z Europą i że wspólnie złożą wniosek o przyjęcie do EWG. We wspólnej deklaracji podkreślono, że rozwijająca się współpraca Polski, Czechosłowacji i Węgier stała się nowym modelem stosunków w Europie Środkowej. Był to szczytowy okres koordynacji działań w ramach Trójkąta Wyszehradzkiego. Jej symbolem był również akt z 16 grudnia 1992 r., kiedy premierzy Polski, Czechosłowacji i Węgier podpisali w Brukseli umowy o stowarzyszeniu z EWG. 2. Lata 1993–1998 – kryzys współpracy wyszehradzkiej – na zakręcie historii – po rozpadzie Czechosłowacji 11 listopada 1992 r. rządy trójki wyszehradzkiej skierowały do EWG memorandum, w którym wezwały Wspólnotę, aby oświadczyła, że integracja z państwami wyszehradzkimi jest celem Wspólnoty7. Odpowiedzią na to memorandum był raport, opracowany przez Komisję Wspólnot, który stwierdzał, że decyzje polityczne uwzględniające indywidualną sytuację każdego kandydującego państwa zostaną podjęte we właściwym momencie, a określenie kalendarza na obecnym etapie jest przedwczesne, bo będzie to zależało od szybkości, z jaką kandydaci spełnią warunki akcesji. Zapowiedź indywidualnego rozpatrywania kandydatur do pełnego członkowstwa sprawiła, że państwa Trójkąta Wyszehradzkiego nie wydawały od tego momentu żadnych wspólnych aktów na drodze do politycznej i gospodarczej integracji z UE. Formalne wnioski o członkostwo Unii złożyły już więc indywidualnie. Na dynamikę współpracy wyszehradzkiej istotny wpływ wywarł też podział Czechosłowacji, który dokonał się z dniem 1 stycznia 1993 r.8 Po usamodzielnieniu się Czechy przyjęły strategię wzmocnienia indywidualnych starań o szybsze przyjęcie do Unii Europejskiej i NATO, kosztem współpracy w ramach wyszehradzkich9. Z drugiej strony problemem była Środkowoeuropejska Umowa o Wolnym Handlu (CEFTA) podpisana została pomiędzy państwami Grupy Wyszehradzkiej, które wcześniej podpisały Umowy Stowarzyszeniowe ze Wspólnotami Europejskimi, 21 grudnia 1992 r. w Krakowie. Skład organizacji zmieniał się kilka razy. Państwa należące do CEFTA, po przystąpieniu do Unii Europejskiej, przestają być stronami układu. Obecnie do CEFTA 2006, mutacji CEFTA (1992), należą państwa bałkańskie oraz Mołdawia. CEFTA nie wykształciła form regularnej współpracy międzyparlamentarnej. 7 Kraje wyszehradzkie zabiegały o to, aby przyspieszone zostały procedury ratyfikacyjne Układów Europejskich przez państwa członkowskie EWG, gdyż do 1 stycznia 1993 r. uczyniły to tylko Dania, Irlandia, Wielka Brytania i Parlament Europejski. W drugim rzędzie zabiegały o uzyskanie oficjalnego terminarza dochodzenia do pełnego członkostwa i sformułowanie kryteriów uczestnictwa we WE. 8 Trójkąt wyszehradzki przekształcił się w czworokąt, nazywany najczęściej Czwórką lub Grupą Wyszehradzką. 9 Ostatecznie w marcu 1999 r. do NATO zostały przyjęte Czechy wspólnie z Polską i Węgrami, ale bez Słowacji, która do Paktu weszła w 2004 r. 6 5 Biuro Spraw Międzynarodowych i Unii Europejskiej sytuacja polityczna na Słowacji oraz układ polityczny po wyborach we wrześniu 1993 r. w Polsce i w marcu 1994 r. na Węgrzech, w wyniku których do władzy doszły formacje lewicowe. Generalnie spotkania wyszehradzkie w latach 1993–1998 odbywały się nieregularnie, nie wychodzono w nich poza sferę deklaracji; skoncentrowane były na integracji euroatlantyckiej, angażując w pierwszym rzędzie ministerstwa obrony10. Symbolem kryzysu współpracy wyszehradzkiej Czech, Polski, Słowacji i Węgier była wizyta prezydenta USA Billa Clintona w Pradze 12 stycznia 1994 r., bezpośrednio po zakończeniu szczytu NATO w Brukseli, na którym został przyjęty program „Partnerstwo dla Pokoju”, kiedy nie doszło do wspólnego z nim spotkania premierów państw Grupy Wyszehradzkiej. Nie dopuścili do tego gospodarze – premier V. Klaus i minister J. Zieleniec. Faktyczny zanik politycznej współpracy wyszehradzkiej w latach 1993–1998 był rekompensowany współpracą i integracją gospodarczą w ramach CEFTA. 16 grudnia 1997 r. ministrowie spraw zagranicznych Rady Północnoatlantyckiej podpisali protokoły o przystąpieniu Polski, Czech i Węgier do Paktu Północnoatlantyckiego, a trzy dni wcześniej, 13 grudnia 1997 r., Rada Europejska w Luksemburgu zaprosiła Polskę, Czechy, Węgry, Słowenię, Estonię i Cypr do rozpoczęcia wiosną 1998 r. negocjacji o członkostwo w Unii Europejskiej. Fakty te stworzyły bardzo istotne argumenty przemawiające za zasadnością ożywienia współpracy między Polską, Czechami i Węgrami. Współpraca w gronie czwórki wyszehradzkiej stała się możliwa dzięki zmianom politycznym na Słowacji na jesieni 1998 r. Jednak kiedy 31 marca 1998 r. Polska, Czechy i Węgry (razem z Estonią, Słowenią oraz Cyprem) rozpoczynały negocjacje o członkostwo w UE, Słowacja do nich nie została zaproszona: rozpoczęła je ona blisko dwa lata później – 15 lutego 2000 r. 3. Lata 1999–2003 – odbudowa współpracy wyszehradzkiej – już we wspólnocie euroatlantyckiej – przed akcesją do wspólnoty europejskiej Kolejny szczyt wyszehradzki odbył się 21 października 1998 r. w Budapeszcie: spotkali się premierzy Czech (Miloš Zeman), Polski (Jerzy Buzek) i Węgier (Viktor Orbán), bez udziału szefa rządu Słowacji, gdzie w końcu września tego roku odbyły się wybory parlamentarne11, a nowy rząd jeszcze nie został wyłoniony. Zebrani szefowie rządów V4-minus-Słowacja wyrazili przekonanie o potrzebie rewitalizacji Grupy Wyszehradzkiej, w duchu deklaracji założycielskiej z 1991 r. W podpisanym na zakończenie spotkania dokumencie zadeklarowali zaangażowanie na rzecz tradycyjnych europejskich wartości demokratycznych, praw obywatelskich oraz gospodarki rynkowej. Jednocześnie w związku z dojściem do władzy na Słowacji sił demokratycznych wypowiedzieli się za ponownym włączeniem jej do głównego nurtu integracji europejskiej oraz podkreślili wolę współpracy z nowym rządem w Bratysławie. Wyra Poza tym na poziomie rządowym odbyło się jedno spotkanie ministrów ds. edukacji (11.02.1993) oraz jedno ministrów ds. rolnictwa (25–26.08.1994). 11 Wybory parlamentarne z 25–26 września przynoszą zwycięstwo HZDS, ale też wielki sukces partii opozycyjnych, które uzyskują ponad połowę miejsc w parlamencie. 30 października – Mikuláš Dzurinda (przewodniczący Słowackiej Unii Chrześcijańskiej i Demokratycznej – Partii Demokratycznej) zostaje nowym premierem (1998–2006) centroprawicowej koalicji. Już 29 października, w przeddzień zaprzysiężenia nowego rządu, Eduard Kukan, przyszły minister spraw zagranicznych Słowacji (1998–2006), oceniając szansę na odbudowę (z udziałem Słowacji) współpracy wyszehradzkiej powiedział PAP, że „nowy słowacki gabinet zajmie w tej kwestii zdecydowane, jasne i przejrzyste stanowisko oraz wyśle sygnał, iż Słowacja przywiązuje wielką wagę do odbudowy współpracy Grupy Wyszehradzkiej, w pracach której w sposób bardzo aktywny chce uczestniczyć”. 10 6 Informacja na temat Grupy Wyszehradzkiej zem poparcia dla zmian zachodzących na Słowacji była ich zgoda na to, by kolejne spotkanie premierów Grupy Wyszehradzkiej odbyło się w Bratysławie. 12 marca 1999 r. Polska, Czechy i Węgry stały się stronami Traktatu Waszyngtońskiego: w rocznicowym szczycie NATO w dniach 23–25 kwietnia 1999 r. w Waszyngtonie brały już udział jako pełnoprawni członkowie Sojuszu. Jednocześnie 31 marca 1998 r. rozpoczęły negocjacje o członkostwo w UE. 14 maja 1999 r. na spotkaniu premierów (Miloša Zemana, Jerzego Buzka, Mikuláša Dzurindy i Viktora Orbána) w Bratysławie przyjęty został dokument „Zakres współpracy wyszehradzkiej”, który określił obszary współpracy oraz jej ramy organizacyjne. Wskazano w nim, że spotkania szefów rządów państw V4 będą odbywać się rotacyjnie w państwie, które będzie obejmowało prezydencję w Grupie12, jak też wyrażono wolę powołania do życia wspólnego funduszu wyszehradzkiego, który wspierałby przedsięwzięcia w zakresie edukacji, kultury i sportu. Rolę wiodącą we współpracy wyszehradzkiej przypisano szczytom premierów organizowanym przez kraj prezydencji V4 (na jej zakończenie, czyli w czerwcu). 9 czerwca 2000 r. na spotkaniu premierów (Miloša Zemana, Jerzego Buzka, Mikuláša Dzurindy i Viktora Orbána) w Pradze powołany został do życia – zgodnie z postanowieniami szczytu z maja 1999 r., Międzynarodowy Fundusz Wyszehradzki, mający wspierać wspólne prointegracyjne inicjatywy V4 . 19 stycznia 2001 r. na spotkaniu w Pszczynie prezydenci „czwórki” pozytywnie ocenili dziesięcioletnią współpracę wyszehradzką. 6 czerwca 2001 r. Austria13 powołała do życia Partnerstwo Regionalne ze swoimi wschodnimi sąsiadami – Czechami, Słowacją, Słowenią oraz Węgrami, jak też sąsiadem kulturowym – Polską. Dokonała tego na spotkaniu ministrów zagranicznych tych krajów w Wiedniu na zaproszenie minister Benity Ferrero-Waldner. Jeszcze kilka lat temu MSZ Austrii pisało o tej inicjatywie: „Jest to nieformalne forum współpracy regionalnej, które tworzy wartość dodaną dla regionu i dla Europy jako całości. W ten sposób staje się ono częścią europejskiej tkanki sieci regionalnych, które przyczyniają się do dalszego rozwoju i umocnienia stosunków między państwami członkowskimi (UE). W tych ramach Partnerstwo Regionalne jest bliskie Grupie Wyszehradzkiej (V4 +2)”. Obecnie działalność Partnerstwa Regionalnego zamiera14. 29 czerwca 2002 r., na szczycie w węgierskim Esztergom premierzy V4 przyjęli Aneks do ww. Zakresu współpracy wyszehradzkiej z maja 1999 r., w którym doprecyzowane zostały zasady sprawowania prezydencji w Grupie Wyszehradzkiej, w szczególności określona została zawartość agendy szczytów premierów organizowanych na zakończenie kolejnych prezydencji V4. 21–22 listopada 2002 r. w Pradze odbył się szczyt NATO, na którym zapadła decyzja o kolejnym rozszerzeniu Sojuszu o: Bułgarię, Estonię, Litwę, Łotwę, Rumunię, Słowację i Słowenię. Zadaniem prezydencji będzie głównie merytoryczne i techniczne przygotowanie spotkań na szczycie przywódców państw. W dokumencie podsumowującym przewidziano cykliczne konsultacje ambasadorów i krajowych koordynatorów Grupy Wyszehradzkiej, a także postulowano zacieśnienie współpracy prezydentów i parlamentów. 13 Austria została pełnoprawnym członkiem Unii Europejskiej 1 stycznia 1995 r. Zachowała jednak neutralność. 14 Partnerstwo Regionalne, które początkowo wykazywało dużą dynamikę rozwojową, także w wymiarze parlamentarnym, obecnie wydaje się ją tracić. Jedynym przejawem jej aktywności, o którym pisze obecnie MSZ Austrii na swoich stronach internetowych, jest 13. spotkanie przewodniczących parlamentów w Bratysławie w maju 2011 r. W porównaniu z tym Grupa Wyszehradzka jest pełna wigoru: animuje wiele bardzo zróżnicowanych przedsięwzięć. Odrębną kwestią jest ocena ich efektywności. 12 7 Biuro Spraw Międzynarodowych i Unii Europejskiej Zakres współpracy wyszehradzkiej razem z Aneksem na temat roli prezydencji w Grupie rozbudowały strukturę tej współpracy oraz nadały jej nową dynamikę. Poszerzono zakres współpracy międzyrządowej oraz włączono w nią więcej resortów. Nową jakością współpracy wyszehradzkiej od 1999 r. stały się wspólne spotkania premierów, ministrów spraw zagranicznych, ambasadorów etc. V4 ze swoim odpowiednikami w wymiarze międzypaństwowym (np. spotkania z kanclerzem Gerhardem Schröderem w Berlinie, 10 listopada 1999 r.15 oraz w Gnieźnie, 28 kwietnia 2000 r.16, względnie Lionelem Jospinem w Budapeszcie, 4 maja 2000 r.) czy też międzyregionalnym (np. szczyty V4 – Benelux w grudniu 2001 i maju 2002 r.). Powołanie do życia Międzynarodowego Funduszu Wyszehradzkiego17 stwarza natomiast możliwości włączenia we współpracę środkowoeuropejską społeczeństwa obywatelskiego: organizacji pozarządowych, samorządów etc. Zainicjowana także została wyszehradzka współpraca międzyparlamentarna: 18 lutego 1998 r. w Budapeszcie na poziomie przewodniczących komisji18 oraz 13 stycznia 2003 r. – także w Budapeszcie, na poziomie przewodniczących parlamentów. 4. Lata 2004–2012 – współpraca wyszehradzka w ramach wspólnoty euroatlantyckiej i europejskiej 11–12 marca 2004 r. w Koszycach (Czechy) spotykają się prezydenci państw V419. 1 maja 2004 r. Czechy, Polska, Słowacja i Węgry (razem z Cyprem, Estonią, Litwą Łotwą, Maltą oraz Słowenią) stały się członkami Unii Europejskiej (odtąd 25 krajów). W tym czasie prezydencję w V4 sprawują Czechy20. W roku akcesji do UE premierzy państw V4 spotykają się aż cztery razy. W Deklaracji w sprawie współpracy państw Grupy Wyszehradzkiej po ich przystąpieniu do Unii Europejskiej podpisanej 12 maja 2004 r. w Kromieryżu (Czechy, Morawy) stwierdzają z pełną satysfakcją, że „kluczowe cele zawarte w Deklaracji Wyszehradzkiej z 1991 r. zostały osiągnięte” i deklarują „determinację do dalszego rozwoju współpracy państw Grupy Wyszehradzkiej, jako państw członkowskich Unii Europejskiej i NATO.” Deklaracja z Kromieryża mówi dalej: „Państwa Grupy Wyszehradzkiej postrzegają swoje przystąpienie do Unii Europejskiej i NATO jako ważny krok w kierunku ponownego zjednoczenia Europy oraz jako historyczny kamień milowy na drodze ich demokratycznych przemian, działań na rzecz integracji i wzajemnej współpracy. Integracja krajów Grupy Wyszehradzkiej w ramach europejskich i euroatlantyckich struktur otwiera nowe możliwości i stawia nowe wyzwania dla ich dalszej współpracy w kwestiach będących przedmiotem ich wspólnego zainteresowania. Współpraca państw Grupy Wyszehradzkiej będzie nadal koncentrować się na działaniach i inicjatywach regionalnych, mających na celu wzmocnienie tożsamości regionu Europy Środkowej. W związku z tym ich współpraca będzie się opierać na konkretnych projektach, jak też utrzyma swój elastyczny i otwarty charakter. Premierzy państw Grupy Wyszehradzkiej wzięli udział 10 listopada 1999 r., na zaproszenie kanclerza RFN Gerharda Schrödera, w uroczystościach związanych z dziesiątą rocznicą obalenia muru berlińskiego. Była to okazja do zaznaczenia żywotności idei wyszehradzkiej i zdolności Grupy do rzeczywistego współdziałania. 16 Do spotkania doszło w związku z obchodami 1000-lecia zjazdu gnieźnieńskiego. 17 Fundusz utworzony został na mocy umowy (Dz. U. z 2002 r. Nr 1, poz. 1) sporządzonej w Štiřinie dnia 9 czerwca 2000 r., ratyfikowanej 4 kwietnia 2002 r., która w życie weszła 4 września 2002 r. 18 Spotkały się wtedy komisje spraw zagranicznych i komisji obrony. 19 Na spotkaniu nie przyjmują żadnego oficjalnego dokumentu. 20 W drugiej połowie 2004 r. – Polska. 15 8 Informacja na temat Grupy Wyszehradzkiej Państwa Grupy Wyszehradzkiej zdecydowane są razem działać na rzecz realizacji wspólnych celów Unii Europejskiej oraz dalszej pomyślnej integracji europejskiej. Ponawiają one swoje zobowiązanie zaangażowania w proces poszerzania Unii Europejskiej. Są one gotowe do pomocy krajom aspirującym do członkostwa w UE, poprzez przekazywanie im swojej wiedzy i doświadczenia. Państwa Grupy Wyszehradzkiej są również gotowe do użycia swoich unikalnych regionalnych i historycznych doświadczeń i przyczynić się do kształtowania i wdrażania polityki Unii Europejskiej wobec krajów Europy Wschodniej i Południowo-Wschodniej. Państwa Grupy Wyszehradzkiej są zdecydowane ściśle współpracować z ich najbliższymi partnerami w regionie Europy Środkowej. Są też gotowe do współpracy w konkretnych obszarach wspólnego zainteresowania z krajami w całym regionie, z innymi ugrupowaniami regionalnymi w Europie, jak również z krajami trzecimi i organizacjami międzynarodowymi. Premierzy państw Grupy Wyszehradzkiej wyrażają głębokie przekonanie, że dalsza współpraca między ich krajami, zakorzeniona w wielowiekowej, wewnętrznie powiązanej historii oraz oparta na podobnych politycznych, gospodarczych i społecznych doświadczeniach ostatnich dziesięcioleci, wzbogaci wspólnotę europejskich narodów i przyczyni się do budowy na powrót zjednoczonej, demokratycznej i dostatniej Europy.” Do Deklaracji z Kromieryża dołączone zostały Wytyczne w sprawie przyszłych obszarów współpracy wyszehradzkiej opisujące zakres współpracy w ramach Grupy Wyszehradzkiej (V4), UE, NATO i innych organizacji międzynarodowych oraz z innymi partnerami. Określiły one także szczegółowe mechanizmy współpracy międzyrządowej oraz wskazały na istnienie spotkań prezydentów oraz współpracy parlamentów państw V4. Na spotkaniu w dniu 8 grudnia 2004 r. w Warszawie – poprzedzającym szczyt Rady UE z 16–17 grudnia, premierzy państw V4 skupili się przede wszystkim na agendzie tego szczytu oraz negocjacjach w sprawie Nowej Perspektywy Finansowej Unii. W 2004 r. spotkania przewodniczących komisji parlamentów wyszehradzkich odbywały się w formacie przewodniczących komisji spraw zagranicznych i komisji ds. europejskich. 28–30 stycznia 2005 w Zakopanem zainicjowane zostały spotkania komisji ds. europejskich parlamentów państw Grupy Wyszehradzkiej. Od tego czasu odbywają się one regularnie w formie konsultacji przed spotkaniami COSAC. Zapoczątkowane w 2003 r. spotkania przewodniczących parlamentów państw V4 od 2006 r. – po kilkuletniej przerwie – nabierają regularności. Spotkanie premierów V4 w Kazimierzu Dolnym 10 czerwca 2005 r. poświęcone zostaje w części problemom konstytucyjnym UE, a po części Ukrainie. Zainicjowane zostaje zaangażowanie Grupy w politykę wschodnią UE. Deklaracja premierów V4 z 10 października 2006 r. przyjęta w Wyszehradzie miała rocznicowy charakter (15. rocznica Deklaracji założycielskiej Grupy) i odnosiła się do współpracy w ramach V4, UE, NATO oraz sąsiadów wschodnich i południowych. 13 listopada 2006 r. w Brukseli ministrowie spraw zagranicznych Czwórki Wyszehradzkiej (V4) oraz Trójki Bałtyckiej (B3) przyjęli wspólne oświadczenie w sprawie poszerzenia strefy Schengen. 22 stycznia 2007 r. Grupa Wyszehradzka przyjęła wspólne polityczne stanowisko w sprawie wzmocnienia Europejskiej Polityki Sąsiedztwa. 28 maja 2007 r. odbyło się w Hamburgu (Niemcy) spotkanie ministrów spraw zagranicznych V4+Japonia. Komunikat prasowy ze szczytu premierów V4 z 18 czerwca 2007 r. z Bratysławy przekazał pozytywną ocenę realizacji programu kończącej się prezydencji Słowacji oraz projektu programu kolejnej prezydencji Czech. Przekazywał stanowiska szefów rządów państw Grupy w sprawie zasadniczych kwestii z bieżącej agendy UE: przyszłego traktatu Unii, Europejskiej 9 Biuro Spraw Międzynarodowych i Unii Europejskiej Polityki Sąsiedztwa, polityki energetycznej, poszerzenia Schengen oraz Europejskiej Unii Monetarnej. Oddzielny komunikat dotyczył spotkania premierów V4 z 18 czerwca 2007 r. w Bratysławie z premierem Portugalii José Sócratesem, w związku z przejmowaniem przez ten kraj prezydencji w UE. Szczyt premierów w Ostrawie (Czechy), 9–10 grudnia 2007 r., odbył się w formule V4+Słowenia i skupił na wypracowaniu wspólnego stanowiska w odniesieniu do istotnych dla państw regionu kwestii z bieżącej agendy EU, w perspektywie zamykania prezydencji UE Portugalii oraz otwarcia Słowenii. Szczyt premierów V4 15–16 czerwca 2008 r. w Pradze poparł ideę wzmocnienia wymiaru wschodniego Europejskiej Polityki Sąsiedztwa oraz koncepcję Partnerstwa Wschodniego. Podejmowany był też problem zachodnich Bałkanów oraz polityki wschodniej. Odbyło się także spotkanie z prezydentem Francji Nicolas Sarkozym, poświęcone głównie „kryzysowi ratyfikacyjnemu” Traktatu z Lizbony, w kontekście sytuacji gospodarczej Unii i zagrażającej wielu krajom (Słowacja, Polska) inflacji. Prezydencję V4 w roku 2008/2009 sprawowała Polska. 13 września 2008 r., na spotkaniu w Pieszczanach (Słowacja) prezydenci państw V4 poparli Europejską Politykę Sąsiedztwa oraz dalsze poszerzanie UE, wskazując na najlepiej przygotowaną do akcesji Chorwację. 5 listopada 2008 r. w Warszawie odbył się szczyt premierów państw V4, którzy w tym dniu spotkali się także z premierami Trójki Bałtyckiej (B3). W oświadczeniu wspólnym, przesłanym do prezydencji francuskiej UE, Komisji Europejskiej oraz Parlamentu Europejskiego, premierzy V4 zwrócili uwagę na następujące kwestie: kryzys finansowy (w tym kontekście postanowili rozważyć propozycję Słowacji utworzenia Wyszehradzkiego Banku Rozwojowego, który finansowałby projekty energetyczne), podjęli kwestię pakietu klimatyczno-energetycznego, bezpieczeństwa energetycznego oraz wymiaru wschodniego Europejskiej Polityki Sąsiedztwa. W trakcie szczytu premierów V4 i B3 podjęte zostały podobnie kwestie pakietu klimatyczno-energetycznego, bezpieczeństwa energetycznego oraz Partnerstwa Wschodniego. Premierzy udzielili poparcia programowi zbliżającej się prezydencji w UE. 1 stycznia 2009 r. Słowacja stała się 16. członkiem strefy euro. Pozostałe państwa wyszehradzkie mają zapisane zobowiązanie do przystąpienia do strefy w traktatach akcesyjnych do UE21. 7 maja 2009 r. w Pradze odbywa się pierwszy szczyt Partnerstwa Wschodniego22, który oficjalnie uruchomił inicjatywę i przyjął Wspólną Deklarację („praską”), tym samym wieńcząc sukcesem wysiłki na rzecz ustanowienia tej inicjatywy jako integralnego elementu polityki UE. Inicjatywę tę promuje od początku w szczególności Grupa Wyszehradzka23. 3 czerwca 2009 r. w Wieliczce odbył się szczyt premierów V4, na którym podsumowana została realizacja programu polskiej prezydencji w Grupie. Pozytywnie została oceniona W UE tylko Dania i Wielka Brytania nie przyjęły takiego zobowiązania. Projekt Partnerstwa został opracowany w 2008 r. wspólnie przez Polskę i Szwecję. W marcu 2009 r. Rada Europejska wyraziła jednogłośne poparcie dla tej inicjatywy, która stała się tym samym częścią europejskiej polityki sąsiedztwa. 23 Poparcia Partnerstwu Wschodniemu udzielają ministrowie spraw zagranicznych V4 na spotkaniach 2 marca 2010 r. w Budapeszcie, 3 marca 2011 r. w Bratysławie (V4+Niemcy) oraz 5 marca 2012 r. w Pradze (V4+Trójka Bałtycka). Partnerstwu Wschodniemu poświęcony zostaje szczyt premierów V4+ 16 czerwca 2011 r. w Bratysławie, który umożliwia zaangażowanie na tym kierunku Międzynarodowego Funduszu Wyszehradzkiego. 21 22 10 Informacja na temat Grupy Wyszehradzkiej rola V4 w negocjacjach w sprawie pakietu klimatyczno-energetycznego oraz uruchomieniu programu Partnerstwa Wschodniego. Doceniono także wkład czeskiej prezydencji w UE. Podjęto problem bliższej współpracy stałych przedstawicieli państw V4 przy UE na rzecz przyszłych prezydencji Unii. Premier Słowacji Robert Fico poinformował o podjętych ostatnio krokach w celu powołania do życia Środkowoeuropejskiego Banku Inwestycyjnego. Premier Węgier Gordon Bajnai poinformował o planach Węgierskiej prezydencji w UE. Podjęto decyzję o podwyższeniu wkładów kapitałowych do Międzynarodowego Funduszu Wyszehradzkiego, a także o odtworzeniu w najbliższych dniach wyszehradzkiej grupy zadaniowej ds. infrastruktury energetycznej (bezpieczeństwa energetycznego), składającej się z wysokich pełnomocników rządów, której rolą będzie analiza możliwych do szybkiego podjęcia wspólnych wyszehradzkich projektów energetycznych. 11–12 września 2009 r. na spotkaniu w Sopocie prezydenci państw V4 omówili kwestie kryzysu ekonomicznego, współpracy w obszarze energii oraz dalszego poszerzania UE i NATO. Na spotkaniu w dniu 6 października 2009 r. w Budapeszcie ministrowie spraw zagranicznych państw V4 omawiali problem dalszej integracji europejskiej Bałkanów Zachodnich. Z inicjatywy Grupy Wyszehradzkiej 24 lutego 2010 r. w Budapeszcie odbył się szczyt Grupy V4+ ws. bezpieczeństwa energetycznego, w którym uczestniczyli wysocy rangą przedstawiciele państw Europy Środkowej, Wschodniej i Południowo-Wschodniej oraz ważni międzynarodowi interesariusze. Jednym z konkretnych ustaleń szczytu był projekt budowy korytarza gazowego Północ-Południe. Projekt ten Komisja Europejska wpisała na listę priorytetowych projektów infrastrukturalnych, które powinny być zrealizowane do roku 2020. Konkretne rozwiązania ma opracować wyszehradzka grupa zadaniowa ds. bezpieczeństwa energetycznego, powołana podczas polskiego przewodnictwa w V4 w 2009 roku. Współpraca w obszarze bezpieczeństwa energetycznego jest priorytetem Grupy Wyszehradzkiej. Konsultacje i uzgodnienia dotyczą wspólnych stanowisk wobec inicjatyw KE w obszarze unijnej polityki energetycznej. Poza zaangażowaniem poszczególnych rządów w realizację inwestycji energetycznych na tempo i zakres realizacji koncepcji korytarza Północ–Południe wpływ będzie miał mechanizm finansowania tych inwestycji w nowej perspektywie finansowej UE na lata 2014–2020. Na szczycie w dniu 20 czerwca 2010 r. w Budapeszcie premierzy państw wyszehradzkich pozytywnie ocenili realizację kończącej się prezydencji węgierskiej24 oraz projekt kolejnej prezydencji słowackiej25. „Premierzy omówili zbliżające się prezydencje Rady UE – węgierską i polską – i uznali je – przy ścisłej ich współpracy z Republiką Czeską i Słowacką, za historyczną szansę uczynienia roku 2011 „rokiem Europy Środkowej” w UE. Zadeklarowali swoje zaangażowanie na rzecz obu środkowoeuropejskich prezydencji UE, z perspektywicznym celem budowania silnej Europy Środkowej w silnej Unii Europejskiej.” Zwrócono uwagę na promocję – poprzez współpracę w formacie V4+ – euroatlantyckiej integracji Bałkanów Zachodnich oraz powiązania z obszarem euroatlantyckim partnerów wschodnich, wzmocnienie bezpieczeństwa energetycznego naszego regionu, przyjęcie wspólnego dokumentu zagospodarowania przestrzennego oraz zapoczątkowanie współpracy wyszehradzkiej na rzecz integracji Romów. 25 Wskazano na istotne dla V4 priorytety związane z realizacją agendy EU, takie jak rewizja budżetu UE i nowa perspektywa finansowa, realizacja strategii Europa 2020, bezpieczeństwo energetyczne, zmiany klimatyczne, konkurencyjność, rozwój infrastruktury, współpraca gospodarcza, społeczna integracja ludności romskiej, a także promocja wspólnych imprez z okazji 20. rocznicy Grupy Wyszehradzkiej. Grupa będzie dążyć do realizacji swoich kluczowych priorytetów polityki zagranicznej i wspólnych celów w Unii Europejskiej ze szczególnym uwzględnieniem regionu Bałkanów Zachodnich i Partnerstwa Wschodniego. 24 11 Biuro Spraw Międzynarodowych i Unii Europejskiej 5–6 listopada 2010 r. w Karlowych Warach (Czechy) spotkali się prezydenci państw V4. 25 stycznia 2011 r. w Bratysławie ministrowie właściwi w sprawach energii26 przyjmują deklarację, w której wyrażają poparcie dla dalszej wyszehradzkiej współpracy w obszarze energii oraz formułują liczne postulaty mające zwiększyć bezpieczeństwo energetyczne regionu. Spotkanie ministrów jest kontynuacją starań podjętych blisko rok wcześniej przez uczestników budapeszteńskiego szczytu V4+ ws. bezpieczeństwa energetycznego. 15 lutego 2011 r. w Bratysławie premierzy państw V427 przyjmują Deklarację bratysławską z okazji 20-lecia Grupy Wyszehradzkiej, w której stwierdzają: „– ustanowienie Grupy Wyszehradzkiej jest ważnym wydarzeniem w najnowszej historii naszych narodów i państw. Przyczyniło się ono w znacznej mierze do przezwyciężenia podziału Europy narzuconego po II wojnie światowej oraz ułatwienia integracji naszych krajów ze strukturami europejskimi i euroatlantyckimi; Deklaracja o współpracy Czeskiej i Słowackiej Republiki Federacyjnej, Rzeczypospolitej Polskiej i Republiki Węgierskiej w dążeniu do integracji europejskiej, podpisana w Wyszehradzie 15 lutego 1991 r., 20 lat temu, położyła fundamenty i stworzyła trwałe ramy dla rozwoju nowoczesnych form współpracy politycznej, gospodarczej i kulturalnej. Państwa Grupy Wyszehradzkiej wykorzystały historyczną szansę stworzoną przez upadek komunizmu w 1989 roku, rozwinęły skuteczną współpracę oraz oparły swoje wzajemne stosunki na przyjaźni, zasadach dobrego sąsiedztwa i wspólnych wartościach. Współpraca wyszehradzka w dalszym ciągu wzmacnia demokrację i społeczeństwo obywatelskie w Europie Środkowej; – Grupa Wyszehradzka jest obecnie uznanym symbolem udanej transformacji politycznej i gospodarczej, a w wielu dziedzinach także modelem współpracy regionalnej. Państwa Grupy Wyszehradzkiej (V4) stały się konstruktywnymi, odpowiedzialnymi i szanowanymi partnerami w Europie w realizacji priorytetów i programów UE, a dzięki swoim osiągnięciom pozytywnie wpływały i wpływają na polityczną i gospodarczą integrację europejską, w szczególności na proces poszerzanie Unii i NATO, w celu wspierania dobrobytu, bezpieczeństwa i stabilności na kontynencie”. W dalszej części Deklaracji premierzy państw V4 obszernie omawiają zamierzenia współpracy swoich rządów na przyszłość. Na zakończenie wyrażają przekonanie, iż „Grupa Wyszehradzka stała się dobrze znaną marką i cenionym partnerem. Pozostanie ona otwarta na współpracę opartą na wspólnych wartościach z krajami i innymi ugrupowaniami regionalnymi w ramach V4+. Jesteśmy przekonani, że Grupa Wyszehradzka, kierując się zasadami współpracy i solidarności zapisanymi w traktacie lizbońskim, będzie nadal wypełniać swoją ważną misję regionalną.” 17 marca 2011 r. Senat RP przyjął uchwałę w związku z 20. rocznicą powstania Grupy Wyszehradzkiej, w której stwierdza: „Senat Rzeczypospolitej Polskiej wysoko oceniając śmiałość i dalekowzroczność inicjatywy wyszehradzkiej oraz dorobek Grupy pragnie wyrazić wdzięczność zarówno jej twórcom, jak i tym wszystkim, którzy swoją aktywnością społeczno-polityczną przez ostatnie 20 lat wypełniali treścią idee deklaracji z dnia 15 lutego 1991 r. Polskę na spotkaniu reprezentuje wicepremier i minister gospodarki Waldemar Pawlak. Na ww. rocznicowym szczycie bratysławskim premierzy państw V4 przyjmują jednocześnie komunikat, w którym wskazują, że problem rosnących cen żywności, towarów i energii najskuteczniej może zostać obecnie rozwiązany na poziomie instytucji Unii Europejskiej i wzywają te instytucje do podjęcia odpowiednich działań. Na szczycie tym przyjmują też oświadczenie w formule V4+Austria i Niemcy w sprawie sfałszowanych wyborów prezydenckich na Białorusi 19 grudnia 2010 r. 26 27 12 Informacja na temat Grupy Wyszehradzkiej Senat Rzeczypospolitej Polskiej zwraca jednocześnie uwagę na nowe perspektywy podejmowania stojących przed Europą Środkową wyzwań, takich jak bezpieczeństwo energetyczne czy też współpraca wojskowa, co wymagać będzie od partnerów Grupy Wyszehradzkiej zarówno wspólnego strategicznego myślenia o przyszłości, jak też systematycznego konsultowania bieżących polityk.”. 16 czerwca 2011 r. na szczycie w Bratysławie premierzy V4 wydali oświadczenie w sprawie wzmocnienia działań Grupy w obszarze Partnerstwa Wschodniego, otwierając jednocześnie możliwości zaangażowania w tym kierunku Międzynarodowego Funduszu Wyszehradzkiego (podwyższony zostaje kapitał Funduszu oraz zmieniony jego statut). 10 sierpnia 2011 r. kraje V4 wydały oświadczenie w sprawie Ukrainy, zawierające protest w związku z decyzją Peczerskiego Sądu Okręgowego w Kijowie oraz aresztowaniem Julii Tymoszenko. 7–8 października 2011 r. w Wyszehradzie i Budapeszcie odbył się szczyt prezydentów państw V4. 14 października 2011 r. w Pradze premierzy V4 wydali komunikat w sprawie Wieloletnich Ram Finansowych UE po roku 2013, w którym wskazali na wagę polityki spójności Unii, ważniejszej od polityki sektorowej oraz zobowiązali się monitorować dalsze negocjacje w tej sprawie. 18 kwietnia 2012 r. w Brukseli ministrowie spraw zagranicznych oraz obrony V4 przyjęli deklarację „Odpowiedzialność za silne NATO”, w której między innymi stwierdzili: „Przeorientowanie amerykańskiej polityki zagranicznej i bezpieczeństwa, w reakcji na zmieniające się konwencjonalne i powstające nowe zagrożenia sprawia, że potrzeba zaangażowania w zwalczanie zagrożeń, adekwatnego do ich skali nabiera pilniejszego charakteru i wymaga woli politycznej oraz zdolności militarnych Europy. Nadchodzący szczyt NATO w Chicago będzie dobrą okazją, by wyjaśnić kwestię wzajemnych zobowiązań partnerów po obu stronach Atlantyku: trwałego i znaczącego zaangażowania Stanów Zjednoczonych na rzecz Europy oraz bardziej spójnych i widocznych inwestycji państw europejskich w ich zdolności obronne.” 19 kwietnia 2012 r. w Brukseli ministrowie spraw zagranicznych V4 wydali oświadczenie protestujące przeciwko decyzji rządu Konfederacji Szwajcarskiej w sprawie ponownego wprowadzenia ograniczeń ilościowych dla poszczególnych kategorii pozwoleń na pobyt stały wobec obywateli UE pochodzących z ośmiu państw członkowskich. W międzyrządowej współpracy sektorowej uczestniczyły resorty: spraw zagranicznych, ochrony środowiska, kultury, edukacji, zdrowia gospodarki rolnictwa. Od 2010 r. nasila się współpraca ministerstw (ekspertów) właściwych w sprawach energii. Spotkania odbywały się w formacie V4 lub V4+ w zależności od celu i tematyki spotkania. Ramy prawne współpracy wyszehradzkiej Deklaracja o współpracy Czeskiej i Słowackiej Republiki Federacyjnej, Rzeczypospolitej Polskiej i Republiki Węgierskiej w dążeniu do integracji europejskiej z lutego 1991 r. nie nadała współpracy wyszehradzkiej, która się dalej z niej wyłoniła charakteru organizacji międzynarodowej, lecz formę regularnych konsultacji i rzeczowej współpracy w tych dziedzinach, które partnerzy określą jako potrzebne. Utrzymane to zostało do dzisiaj. Konsekwencją tego był brak parlamentarnej ratyfikacji kolejnych porozumień o współpracy wyszehradzkiej, jak też brak powiązania między rządowym i parlamentarnym wymiarem tej współpracy. Jedyną zinstytucjonalizowaną formą współpracy wyszehradzkiej jest Międzynarodowy Fundusz Wyszehradzki, posiadający swój sekretariat oraz siedzibę w Bratysławie. Umowa 13 Biuro Spraw Międzynarodowych i Unii Europejskiej o powołaniu Międzynarodowego Funduszu Wyszehradzkiego z 9 czerwca 2000 r. została na podstawie ustawy z dnia 29 listopada 2001 r. ratyfikowana przez prezydenta 4 kwietnia 2002 r. i 4 września 2002 r. weszła w życie. Funkcjonowanie Funduszu regulowane jest przez załączony do umowy Statut. Obszary współpracy wyszehradzkiej Realizowane obecnie obszary współpracy wyszehradzkiej określone są ramowo przez Wytyczne w sprawie przyszłych obszarów współpracy wyszehradzkiej dołączone do Deklaracji premierów państw V4 w sprawie współpracy państw Grupy Wyszehradzkiej po ich przystąpieniu do Unii Europejskiej z Kromieryża z 12 maja 2004 r. Odnoszą się one do współpracy międzyrządowej. Wytyczne te wskazują, że międzyrządowa współpraca wyszehradzka rozwijana będzie w szczególności w następujących obszarach: Współpraca w ramach Grupy Wyszehradzkiej (V4) ̛̛ kultura, ̛̛ szkolnictwo, wymiana młodzieży, nauka, ̛̛ dalsze umacnianie obywatelskiego wymiaru współpracy wyszehradzkiej w ramach Międzynarodowego Funduszu Wyszehradzkiego i jego struktur, ̛̛ współpraca transgraniczna, ̛̛ infrastruktura, ̛̛ środowisko, ̛̛ zwalczanie terroryzmu, przestępczości zorganizowanej i nielegalnej migracji, ̛̛ współpraca w ramach strefy Schengen, ̛̛ zarządzanie kryzysowe, ̛̛ wymiana poglądów na temat ewentualnej współpracy w dziedzinie polityki zatrudnienia i społecznej, ̛̛ wymiana doświadczeń na temat zagranicznej polityki pomocy rozwojowej, ̛̛ przemysł obronny i zbrojeniowy. Współpraca w ramach UE ̛̛ konsultacje i współpraca na temat bieżących zagadnień, będących przedmiotem wspólnego zainteresowania, ̛̛ aktywny udział w rozwoju WPZiB, w tym w polityce na rzecz „Szerszej Europy – Nowego Sąsiedztwa” oraz strategii UE wobec Bałkanów Zachodnich, ̛̛ konsultacje, współpraca i wymiana doświadczeń w dziedzinie sprawiedliwości i spraw wewnętrznych, współpracy w ramach strefy Schengen, w tym ochrony i zarządzania granicami zewnętrznymi UE, polityki wizowej, ̛̛ tworzenie nowych możliwości i form współpracy ekonomicznej w ramach Europejskiego Obszaru Gospodarczego, ̛̛ konsultacje w sprawie krajowych przygotowań do przystąpienia do UGW, ̛̛ aktywny udział w rozwoju ESDP/EPBiO, jako wkład we wzmacnianie więzi między UE i NATO i pogłębienie rzeczowego dialogu między obu organizacjami. Współpraca z innymi partnerami ̛̛ współpraca z zainteresowanymi krajami Europy Środkowej, ̛̛ współpraca z państwami kandydującymi lub aspirującymi do UE i NATO, w ramach wsparcia reform niezbędnych dla realizacji ich europejskich i euroatlantyckich perspektyw, 14 Informacja na temat Grupy Wyszehradzkiej ̛̛ współpraca w skutecznej realizacji programów współpracy tych państw z UE i NATO, ̛̛ współpraca z innymi strukturami regionalnymi, ̛̛ współpraca z innymi zainteresowanymi krajami i organizacjami. Współpraca w ramach NATO i innych organizacji międzynarodowych ̛̛ konsultacje i współpraca w ramach NATO oraz w sprawach jego zdolności obronnych, ̛̛ zaangażowanie we wzmacnianie solidarności i spójności transatlantyckiej, ̛̛ współpraca, oparta na doświadczeniach V4, promująca wspólne podejście do bezpieczeństwa wśród krajów aspirujących do europejskich i euroatlantyckich instytucji, ̛̛ wzmocniona współpraca w ramach wspólnoty międzynarodowej w obszarze nowych wyzwań dla bezpieczeństwa, ze szczególnym naciskiem na zwalczanie międzynarodowego terroryzmu, ̛̛ konsultacje i współpraca w ramach OBWE w sprawach będących przedmiotem wspólnego zainteresowania dla krajów V4; możliwe wspólne inicjatywy, ̛̛ konsultacje, współpraca i wymiana informacji w ramach organizacji międzynarodowych (ONZ, Rada Europy, OECD, itp.); do rozważenia możliwe wspólne inicjatywy, ̛̛ ewentualne wspólne wspieranie kandydatur do międzynarodowych organizacji i instytucji. Wytyczne z Kromieryża, z maja 2004 r., mają charakter ramowy. Rokrocznie są uszczegóławiane, względnie uzupełniane przez programy kolejnych prezydencji V4. Instrumenty współpracy wyszehradzkiej Instrumenty współpracy wyszehradzkiej w wiodącym wymiarze międzyrządowym ustalone zostały w przywoływanych już Wytycznych z Kromieryża z 2004 r., w sposób następujący: yy rotacyjne roczne przewodnictwo; każde państwo przewodniczące Grupie przygotowuje własny program swojego przewodnictwa zapewniający, między innymi, ciągłość długoterminowej współpracy V4, yy jeden oficjalny szczyt premierów corocznie, na zakończenie każdego kolejnego okresu przewodnictwa, yy okolicznościowe, nieformalne spotkania premierów, względnie ministrów spraw zagranicznych, przed wydarzeniami międzynarodowymi, yy spotkania wiceministrów spraw zagranicznych, poprzedzające oficjalne szczyty premierów, yy spotkania innych ministrów w grupie państw V4, względnie V4+, yy zintensyfikowana komunikacja między krajowymi koordynatorami V4 oraz ich kluczowa rola w wewnętrznej i międzypaństwowej koordynacji, yy konsultacje i współpraca Stałych Przedstawicielstw przy UE i NATO w Brukseli, jak również na wszystkich istotnych forach (OBWE, ONZ, Rady Europy, OECD, WTO, itp.), yy Międzynarodowy Fundusz Wyszehradzki i jego struktury. Do usprawnienia współpracy wyszehradzkiej przyczyniło się ustanowienie rotacyjnej, rocznej prezydencji Grupy, która przygotowuje własny program zapewniający, między innymi, ciągłość długoterminowej współpracy V4. Każdą prezydencję, co roku w czerwcu, zamyka szczyt premierów Grupy, podczas którego dokonuje się podsumowania działań i wyznacza nowe cele i zadania na przyszłość. Grupa Wyszehradzka nie posiada żadnych rozbudowanych struktur. Jedyną jej instytucją pozostaje Sekretariat Międzynarodowego Funduszu Wyszehradzkiego z siedzibą w Bratysła- 15 Biuro Spraw Międzynarodowych i Unii Europejskiej wie, który, dysponując własnym budżetem i strukturą, realizuje wspólne projekty w różnych dziedzinach z udziałem zarówno instytucji rządowych, jak i pozarządowych. Dzięki powołaniu w 2000 r. Funduszu możliwe jest finansowanie wspólnych przedsięwzięć Grupy na polu kultury, edukacji i wymiany młodzieży, a od roku także polityki zagranicznej (Partnerstwo Wschodnie). Wytyczne z Kromieryża wśród mechanizmów współpracy wyszehradzkiej wymieniają także spotkania prezydentów oraz współpracę parlamentów państw V4, nie ingerując w ich formę, zgodnie z zasadą podziału władz. Prezydencja czeska w Grupie 2011/2012 Poprzedzająca polską prezydencję w Grupie Wyszehradzkiej prezydencja czeska przebiegała pod hasłem „Innowacyjny Wyszehrad”. Skupiła się na „agendzie europejskiej”. Wsparła polską prezydencję w UE w drugiej połowie 2011 r. i realizację jej priorytetów. W trakcie czeskiej prezydencji w V4 dążono do przeprowadzania konsultacji w ramach Grupy przez posiedzeniami ważnych gremiów w UE. Kluczowymi hasłami związanymi z czeską prezydencją V4 były: wieloletnie ramy finansowe po 2013 r., w szczególności polityka spójności oraz wspólna polityka rolna (CAP), europejska służba działań zagranicznych (kwestia właściwej reprezentacji państw V4 w instytucjach UE), określenie wspólnych interesów w zakresie bezpieczeństwa energetycznego i polityki obronnej, współpraca ws. infrastruktury transportowej (White Paper on Transport Policy for 2020, przegląd „trans-European transport networks Policy”, szanse dla rozwoju wewnątrzlądowych szlaków wodnych, implementacja pakietu regulacji dot. klimatu i energii). Priorytetami prezydencji były też: bezpieczeństwo energetyczne regionu – w szczególności “common European external energy policy”, rozwijanie połączeń na osi Północ–Południe, działania na rzecz Partnerstwa Wschodniego oraz wspieranie procesu zbliżania państw bałkańskich do UE oraz NATO. Prezydencja podsumowana zostanie na szczycie premierów 22 czerwca br. w Pradze. Prezydencja polska w Grupie 2012/2013 Poprzednią prezydencję w Grupie Wyszehradzkiej Polska realizowała w roku 2008/2009. Obecna prezydencja rozpocznie się 1 lipca br. i trwać będzie do 30 czerwca 2013 r. Program polskiej prezydencji w Grupie istnieje obecnie w formie projektu uzgodnionego z partnerami wyszehradzkimi, który przyjęty zostanie na szczycie premierów 22 czerwca br. w Pradze. Projekt programu polskiej prezydencji w V4, w obszarze spraw zagranicznych, skupia się na następujących kwestiach: „Sprawą istotną dla polskiej prezydencji V4 jest szeroko rozumiana „spójność regionalna” – a więc dążenie do pogłębiania integracji również w wymiarze regionalnym, jako części europejskiego procesu integracyjnego, rozwijania współpracy i powiązań na osi Północ–Południe, a nie tylko Wschód–Zachód, a także coraz lepszego sprzężenia działań państw V4 w kluczowych sprawach agendy ogólnoeuropejskiej (m.in. polityka spójności, wieloletnie ramy finansowe, energetyka, transport). Wzorując się na dotychczasowych doświadczeniach kontynuowane będą konsultacje i koordynacja V4 w sprawach dotyczących agendy europejskiej, przede wszystkim w następujących sprawach: 16 Informacja na temat Grupy Wyszehradzkiej – wypracowania spójnego stanowiska państw V4 w negocjacjach nad wieloletnimi ramami finansowymi (WRF) na okres 2014–2020 (intensyfikacja negocjacji nastąpi w okresie polskiego przewodnictwa w V4); – wspólnego podejścia V4 do corocznej procedury budżetowej UE w szczególności podtrzymywania wsparcia dla płatności polityki spójności i ogólnej wielkości budżetu UE na lata 2013 i 2014 r. Ponadto pogłębiana będzie współpraca V4 w dziedzinie bezpieczeństwa i obronności, w tym na rzecz zapewnienia partnerstwa i komplementarności UE z NATO oraz kontynuowane będą przygotowania do powołania Wyszehradzkiej Grupy Bojowej. Wyróżnionym tematem pozostanie bezpieczeństwo energetyczne: projekt budowy korytarza gazowego Północ–Południe, kwestia wydobycia gazu łupkowego (w Polsce), zainicjowanie i rozwój współpracy państw V4 w zakresie energetyki jądrowej, zapewnienie bezpieczeństwa dostaw ropy naftowej, a także współdziałanie V4 na rzecz kształtowania polityki energetycznej i klimatycznej UE. Planowane są działania V4 w zakresie rozwoju przestrzennego, bezpośrednio związanego ze wzmacnianiem spójności Europy Środkowej. Szczególne znaczenie będą miały konsultacje ws. transgranicznych braków ciągłości w przebiegu osi rozwojowych na obszarze V4 (i szerzej V4+). Ważne będzie utrwalanie roli Partnerstwa Wschodniego (PW) w polityce europejskiej i międzynarodowej, w tym realizacja projektów V4 wspierających rozwój i implementację PW. Nowo powstały w ramach Funduszu Wyszehradzkiego program V4 EaP powinien być elastycznie rozwijany w celu zwiększania jego skuteczności w zakresie stymulowania prodemokratycznych i proeuropejskich przemian w krajach partnerskich. Nacisk położony zostanie także na większą koordynację stanowisk państw V4 w zakresie polityki UE wobec krajów PW, w tym Ukrainy i Białorusi. W okresie prezydencji kontynuowane będzie wsparcie dla prointegracyjnych dążeń państw Bałkanów Zachodnich. Dalej powinna rozwijać się współpraca w formacie V4+ dot. relacji z regionem Bałkanów Zachodnich, w tym intensyfikacja wymiany doświadczeń V4 z państwami BZ na temat procesu integracji europejskiej. Pogłębiana będzie współpraca w formule V4+ z różnymi partnerami w celu promocji pozytywnego wizerunku Europy Środkowowschodniej na arenie międzynarodowej, w tym z Izraelem (także jako płaszczyznę dialogu UE–Izrael), Japonią i Egiptem, Koreą i Tajwanem. Aktywizowane będą kontakty V4 z regionem Azji, w tym w pierwszym rzędzie współpraca V4 + Chiny, mająca na celu zwiększanie widoczności regionu Europy Środkowej oraz jej poszczególnych krajów w Chinach. Kontynuowane będą kontakty V4 z ugrupowaniami regionalnymi – Beneluksem, Radą Nordycką i państwami bałtyckimi. W odniesieniu do wybranych tematów rozwijana będzie współpraca w formacie V4 na forum ONZ. Kontynuowana będzie inicjatywa prezydencji czeskiej dot. współdziałania państw V4 w dziedzinie współpracy rozwojowej i dzielenia się doświadczeniami transformacyjnymi. Dalej rozwijana będzie współpraca konsularna państw V4, polegającą m.in. na wspólnym wynajmowaniu budynków do celów dyplomatyczno-konsularnych; a także badaniu dalszych możliwości rozwoju idei tzw. Domów Wyszehradzkich (opartych na przykładzie „Domu Wyszehradzkiego” w Kapsztadzie w RPA). Koordynowana będzie współpraca państw V4 na forach grup roboczych UE, zajmujących się sprawami konsularnymi (tj. COCON i VISA).” Po Polsce prezydencję w Grupie obejmą Węgry. 17 Biuro Spraw Międzynarodowych i Unii Europejskiej Wymiar parlamentarny prezydencji W trakcie polskiej prezydencji w Grupie wyszehradzkiej odbyć się powinno – zgodnie z Porozumieniem przewodniczących parlamentów państw Grupy Wyszehradzkiej w sprawie instytucjonalizacji współpracy na poziomie parlamentarnym z 2007 r. z Pragi, jedno spotkanie przewodniczących parlamentów w formacie V4 względnie V4+. Miejsca spotkań komisji ds. UE parlamentów państw V4 nie są regulowane rytmem prezydencji Grupy Wyszehradzkiej. W trakcie polskiej prezydencji odbędą się zapewne przed spotkaniami COSAC dwa takie spotkania, najprawdopodobniej na jesieni br. na Węgrzech i w pierwszej połowie przyszłego roku w Czechach. Znamienia pewnej regularności nabyły na przestrzeni ostatnich lat spotkania komisji administracji publicznej i rozwoju regionalnego parlamentów państw V4. Na ostatnim spotkaniu tych komisji, w maju br., w Pradze, jego uczestnicy uzgodnili, że kolejne spotkanie odbędzie się w pierwszym kwartale przyszłego roku w Polsce, jako kraju przewodniczącym Grupie. Spotkania innych komisji mają ostatnio charakter spotkań ad hoc. Wymiar parlamentarny współpracy wyszehradzkiej nie jest w żaden sposób powiązany z jej wymiarem rządowym. Opr. S. Puzyna, BSMUE Warszawa, 8 czerwca 2012 r.
