226_Antyk_fakty_poje..

Materiały pochodzą z Platformy Edukacyjnej
Portalu www.szkolnictwo.pl
Wszelkie treści i zasoby edukacyjne publikowane na łamach Portalu www.szkolnictwo.pl mogą być wykorzystywane przez jego Użytkowników wyłącznie
w zakresie własnego użytku osobistego oraz do użytku w szkołach podczas zajęć dydaktycznych. Kopiowanie, wprowadzanie zmian, przesyłanie, publiczne odtwarzanie
i wszelkie wykorzystywanie tych treści do celów komercyjnych jest niedozwolone. Plik można dowolnie modernizować na potrzeby własne oraz do wykorzystania
w szkołach podczas zajęć dydaktycznych.
Antyk
Fakty – Pojęcia - Syntezy
Narodziny literatury
Literatura narodziła się
jako przekaz ustny.
Powstała wcześniej niż
pismo. Najstarsze teksty
zapamiętywano i
przekazywano z
pokolenia na pokolenie.
Czyniono to bardzo
starannie, aby nie
zniekształcić niczego w
opowiadanej historii.
Starożytni Hindusi
rozwinęli w tym celu
nawet cała naukę o
wymowie głosek.
Narodziny literatury –
pierwsze teksty
Pierwsze teksty były
wręcz święte. To z
przekazów ustnych
wywodzi się najstarsza
część Biblii, zawierająca
biblijną prehistorię (np.
opowieści o powstaniu
świata czy wygnaniu z
raju pierwszych ludzi) i
opowieści o bohaterach.
To właśnie z nich to
narodził się epos,
najstarszy gatunek epicki.
Rewolucyjny wynalazek pismo
Potem pojawił się rewolucyjny
wynalazek pismo. Dzięki pismu
można było wreszcie odciążyć
ludzką pamięć, zwiększyły się
możliwości przekazu. W wielkiej
starożytnej bibliotece, pełnej
zwojów czy glinianych tabliczek,
przechowywano znacznie więcej
informacji, niż może zapamiętać
człowiek. Zapisywano słowa,
najcenniejszy skarb myśli ludzkiej,
na tabliczkach, na wyprawionej
skórze zwierzęcej, na papirusie, a
dzięki Chinom – także na
papierze. Ciągle jednak
zapisywano ręcznie, w niewielkiej
ilości egzemplarzy.
Rewolucyjny wynalazek - druk
Sytuacja zmieniła się
radykalnie w XV w. Rok 1455
to data genialnego wynalazku
Gutenberga. Druk umożliwił
powielanie jednego
egzemplarza dzieła
wielokrotnie. Informacja stała
się bardziej dostępna, choć
nadal jedynie dla elity.
Stopniowo jednak taniały
papier i sam proces drukarski.
Współcześnie narodziła się
ksiązka popularna, czytana
wręcz na ulicy – tzw. pocket
book.
Mity
Mit nie jest dziełem literackim.
Opowieść mitologiczna może
zostać zapisana i wtedy
wkracza w dziedzinę literatury.
W takim znaczeniu Mitologia
to utwór literacki, po prostu to
zbiór opowieści, ale nieco
innych od opowieści
fabularnych. To, o czym
opowiada twórca dzieła
literackiego, to świat fikcji
fabularnej. Wydarzenia
mityczne rozgrywają się
natomiast naprawdę, tyle że
nie w naszym rzeczywistym
czasie i nie w naszym świecie,
lecz w świętym czasie i
świętym miejscu.
Mit a sfera sacrum
Mit należy do sfery
sacrum, tego co
święte. Czas mitu ma
przebieg kolisty, nie
liniowy. Bohater
jednocześnie umiera i
żyje, jego historia jest
powtarzalna.
Funkcje mitu
Mit spełniał w społeczności
pierwotnej bardzo ważną rolę.
Przede wszystkim objaśniał
świat, czynił go zrozumiałym i
bardziej bezpiecznym. Burze,
wiatry, zjawiska
astronomiczne, przemiany pór
roku, narodziny i śmierć
znajdowały w mitach
objaśnienie. Mity stanowiły
podstawę wierzeń
religijnych, a przede
wszystkim umożliwiały danej
społeczności określenie
własnej tożsamości,
odróżnienie „swoich” od
„obcych” dzięki wspólnocie
wierzeń.
Rodzaje mitów
Mity tłumaczyły, jak narodził
się świat (mity
kosmogoniczne), skąd wzięli
się bogowie (teogoniczne) i
człowiek
(antropogeniczne), w jaki
sposób narodziły się wspólnoty
ludzkie (genealogiczne).
Opowieści o losach Uranosa i
Gai, ulepieniu człowieka z gliny
przez Prometeusza, rozpaczy
Demeter poszukującej córki
czy założeniu Teb zastępowały
ludziom naukę, filozofię,
religię.
Co kultura zawdzięcza mitom?
Mity są przede wszystkim
skarbnicą toposów, czyli
utrwalonych sposobów
przedstawiania pewnych
treści w literaturze (np.
motyw szczęśliwej krainy
– Arkadii) oraz wzorców
znanych wszystkim
postaw ludzkich,
utrwalonych w ludzkiej
podświadomości, czyli
archetypów.
Archetypy postaw ludzkich
W mitologii spotykamy dzielnych zdobywców (Jazon,
Tezeusz), siłaczy o dobrym sercu (Herakles), marzycieli
(Ikar) i trzeźwych praktyków (Dedal), buntowników
współczujących ludziom (Prometeusz), czułe matki
(Demeter i Niobe), kobiety odrzucone i mściwe (Medea i
Fedra), głupców (Epimeteusz, brat Prometeusza).
Związki frazeologiczne wywodzące
się z mitologii
Z mitologii wywodzi się wiele używanych do dziś
związków frazeologicznych: stajnia Augiasza, nić
Ariadny, puszka Pandory, pięta Achillesa, koń
trojański, strach paniczny, męki Tantala, praca
syzyfowa, jabłko niezgody, upadek Ikara, odpowiedź
pytyjska, głowa Meduzy, róg obfitości, puszka
Pandory (nieraz funkcjonujący w formie związku –
beczka Pandory).
Motywy mitologiczne
Motywy mitologiczne często
pojawiały się w literaturze
nowożytnej, począwszy od
całych wątków do
pojedynczych postaci i
wydarzeń. Często sięga do nich
poezja współczesna. Jan
Kochanowski pisał o
labiryncie, Minotaurze i
Ariadnie we fraszce Do
fraszek, a w tragedii Odprawa
posłów greckich przypomniał
fragment mitu o wojnie
trojańskiej.
Motywy mitologiczne
Juliusz Słowacki w Grobie
Agamemnona wspomniał
koszulę Dejaniry, zazdrosnej
żony Heraklesa. Adam
Mickiewicz ukazał Konrada z
III części dramatu Dziady jako
Prometeusza. Stanisław
Wyspiański przedstawił w
swoim dramacie Noc
listopadowa piękną scenę
pożegnania Demeter z
odchodzącą do Hadesu córką.
Motywy mitologiczne
Motyw mitologiczny może
być punktem wyjścia do
dyskusji na temat
uniwersalnych postaw
ludzkich. W wierszu
Leopolda Staffa Odys
odnajdujemy na przykład
piękny obraz życia
ludzkiego jako wędrówki.
Ćwiczenia
1.
Przyporządkuj podane
opowieści biblijne do
właściwych typów (mity
kosmogoniczne, teogoniczne,
antropogeniczne,
genealogiczne);
a. Opowieść o powstaniu miasta
Teby i pochodzeniu rodu
Labdakidów;
b. Opowieść o narodzeniu
Uranosa i Gai;
c. Opowieść o ulepieniu człowieka
z gliny przez Prometeusza;
d. Opowieść o wyłonieniu świata z
chaosu.
Ćwiczenia
2. Topos to:
a. Antonim archetypu;
b. Pradawny, niezmienny
wzorzec ludzkich postaw
i zachowań;
c. Rodzaj przenośni
przypisujący cechy
ludzkie przyrodzie żywej
i martwej;
d. Stały, powtarzający się
element obrazowy,
motyw.
Ćwiczenia
3. Archetyp to:
a. Przeciwieństwo,
przeciwstawienie pojęć;
b. Antonim toposu;
c. Pradawny, niezmienny
wzorzec ludzkich postaw
i zachowań;
d. Prąd nawiązujący do
wzorów antycznych
literatury greckiej i
rzymskiej.
Ćwiczenia
4. Związki frazeologiczne wywodzące
się z mitologii to (wskaż
odpowiedź w całości poprawną):
a.
Pod egidą, paniczny strach,
syzyfowe prace, przekroczyć
Rubikon;
b.
Pięta Achillesa, nić Ariadny,
zakazany owoc, puszka Pandory;
c. Ikarowy lot, stajnia Augiasza,
puszka Pandory, męki Tantala;
d. Argusowe oko, objęcia
Morfeusza, trąby jerychońskie;
egipskie ciemności.
Ćwiczenia
5. Która z podanych cech
nie odnosi się do eposu:
a. Podniosły, uroczysty styl
opowiadania;
b. Mitologiczna motywacja
wydarzeń;
c. Dwupłaszczyznowość
świata przedstawionego;
d. Obecność konfliktu
tragicznego.
Ćwiczenia
6. Ułóż we właściwej kolejności
wydarzenia związane z wojną
trojańską:
a. Śmierć Patroklesa w walce z
Hektorem;
b. Porwanie Heleny;
c. Odnalezienie na wybrzeżu
drewnianego konia;
d. Zaraza w obozie greckim;
e. Wesele Peleusa i Tetydy;
f. Pojedynek Achillesa i Hektora;
g. Śmierć Parysa;
h. Zagłada Troi;
i. Sąd Parysa;
j. Wizyta Priama u Achillesa.
Ćwiczenia
7. Ułóż we właściwej kolejności
wymienione przygody Odyseusza:
a. Przebycie cieśniny między Scyllą a
Charybdą, potworami morskimi;
b. Pobyt na wyspie czarodziejki Kirke;
c. Uwięzienie w pieczarze cyklopa
Polifema;
d. Dotarcie do kraju Feaków;
e. Minięcie wyspy syren;
f. Odwiedzenie wrót podziemi i rozmowy
ze zmarłymi;
g. Powrót do ojczystej Itaki;
h. Pobyt w kraju Lotofagów;
i. Pobyt na wyspie nimfy Kalipso;
j. Wypuszczenie przez towarzyszy Odysa
wiatrów zamkniętych w worku.
Ćwiczenia
8. Określ, czy podane twierdzenia
są prawdziwe (tak/nie):
a. Bogowie przedstawieni przez
Homera mieli liczne wady;
b. Atena wspomagała Achillesa w
pojedynku z Hektorem;
c. Opis tarczy Achillesa jest
podobny do opisu serwisu w
Panu Tadeuszu;
d. Iliada składa się z 12 ksiąg;
e. W opisie tarczy Achillesa
wykorzystał Homer elementy
dynamiczne;
f. Bogowie ukazani w eposie
Homera panują nad
przeznaczeniem
Odpowiedzi
Pytanie 1.
a. Opowieść o powstaniu miasta
Teby i pochodzeniu rodu
Labdakidów – mit
genealogiczny;
b. Opowieść o narodzeniu
Uranosa i Gai – mit
teogoniczny;
c. Opowieść o ulepieniu człowieka
z gliny przez Prometeusza mit antropogeniczny;
d. Opowieść o wyłonieniu świata z
chaosu – mit
kosmogoniczny.
Odpowiedzi
2. Topos to:
d. Stały, powtarzający
się element obrazowy,
motyw.
3. Archetyp to:
c. Pradawny, niezmienny
wzorzec ludzkich postaw i
zachowań.
Odpowiedzi
4. Związki frazeologiczne
wywodzące się z mitologii
to (wskaż odpowiedź w
całości poprawną):
c. Ikarowy lot, stajnia
Augiasza, puszka
Pandory, męki Tantala.
5. Która z podanych cech
nie odnosi się do eposu:
d. Obecność konfliktu
tragicznego.
Odpowiedzi
6. Ułóż we właściwej kolejności
wydarzenia związane z wojną
trojańską:
• Wesele Peleusa i Tetydy;
• Sąd Parysa;
• Porwanie Heleny;
• Zaraza w obozie greckim;
• Śmierć Patroklesa w walce z
Hektorem;
•
Pojedynek Achillesa i Hektora;
• Wizyta Priama u Achillesa.
• Śmierć Parysa;
• Odnalezienie na wybrzeżu
drewnianego konia;
• Zagłada Troi.
Odpowiedzi
7. Ułóż we właściwej kolejności
wymienione przygody Odyseusza:
• Pobyt w kraju Lotofagów;
• Uwięzienie w pieczarze cyklopa
Polifema;
• Wypuszczenie przez towarzyszy Odysa
wiatrów zamkniętych w worku;
• Pobyt na wyspie czarodziejki Kirke;
• Odwiedzenie wrót podziemi i rozmowy
ze zmarłymi;
• Minięcie wyspy syren;
• Przebycie cieśniny między Scyllą a
Charybdą, potworami morskimi;
• Pobyt na wyspie nimfy Kalipso;
• Dotarcie do kraju Feaków;
• Powrót do ojczystej Itaki.
Odpowiedzi
8. Określ, czy podane twierdzenia są
prawdziwe (tak/nie):
a. Bogowie przedstawieni przez
Homera mieli liczne wady - tak;
b. Atena wspomagała Achillesa w
pojedynku z Hektorem - tak;
c. Opis tarczy Achillesa jest podobny
do opisu serwisu w Panu
Tadeuszu - tak;
d. Iliada składa się z 12 ksiąg - nie;
e. W opisie tarczy Achillesa
wykorzystał Homer elementy
dynamiczne - tak;
f. Bogowie ukazani w eposie Homera
panują nad przeznaczeniem – nie.