011120122 - Okręgowa Izba Pielęgniarek i Położnych Regionu

Dotyczy: udzielenia opinii prawnej dotyczącej:
1.dodatków za pracę zmianową.
2.nadgodzin i nienormowanego czasu pracy kadry kierowniczej
Podstawa prawna:
1. Ustawa z dnia 15.04.2011 roku o działalności leczniczej (Dz.U. Nr 112, poz. 654 ze
zmianami).
2. Ustawa z dnia 01.07.2011 roku o samorządzie pielęgniarek i położnych (Dz.U. Nr 174,
poz. 1038).
3. Ustawa z dnia 26.06.1974 roku Kodeks pracy (j.t. Dz.U. z 1998.21.94 ze zmianami).
Ad pytanie 1:
Zgodnie z art. 99 ustawy o działalności leczniczej: „Pracownikom wykonującym zawód
medyczny,
zatrudnionym
w
systemie
pracy
zmianowej
w
podmiocie
leczniczym
wykonującym działalność leczniczą w rodzaju stacjonarne i całodobowe świadczenia
zdrowotne przysługuje dodatek w wysokości:
1) co najmniej 65% stawki godzinowej wynagrodzenia zasadniczego, obliczanej zgodnie z
art. 98 ust. 3, za każdą godzinę pracy wykonywanej w porze nocnej;
2) co najmniej 45% stawki godzinowej wynagrodzenia zasadniczego, obliczanej zgodnie z
art. 98 ust. 3, za każdą godzinę pracy wykonywanej w porze dziennej w niedziele i święta
oraz dni wolne od pracy wynikające z przeciętnie pięciodniowego tygodnia pracy”.
Ww. przepis stanowi odpowiednik art. 32l ustawy o zakładach opieki zdrowotnej i odnosi się
do pracowników wykonujących zawód medyczny zatrudnionych w systemie pracy zmianowej
w podmiocie leczniczym wykonującym działalność leczniczą w rodzaju stacjonarne i
całodobowe świadczenia zdrowotne.
Należy podkreślić, iż art. 99 dotyczy jedynie osób zatrudnionych w systemie pracy
zmianowej. Definicja pracy zmianowej jest zawarta w art. 128 § 2 pkt 1 k.p., zgodnie z
którym oznacza ona wykonywanie pracy według ustalonego rozkładu czasu pracy
przewidującego zmianę pory wykonywania pracy przez poszczególnych pracowników po
upływie określonej liczby godzin, dni lub tygodni. Doktryna prawa pracy podkreśla, iż pojęcie
pracy zmianowej należy interpretować w związku z art. 2 ust. 5 dyrektywy 93/104/WE,
zgodnie z którym cechą charakterystyczną pracy zmianowej jest zmiana pracowników na
tych samych stanowiskach. Nie jest zatem pracą zmianową praca, w której pracownik
zaczyna pracę np. w jednym tygodniu o godzinie 6, a w następnym o godzinie 7 (tak K.
1
Jaśkowski,
E.
Maniewska,
Kodeks
pracy.
Komentarz.
Ustawy
towarzyszące
z
orzecznictwem, Kraków 2004).
Praca zmianowa jest konieczna przy czynnościach, które muszą być wykonywane
nieprzerwanie. Wiąże się z tym ogólny charakter definicji kodeksowej, która pozwala na
stosowanie pracy zmianowej w niedziele i święta, w każdym systemie czasu pracy.
Pracownikom zatrudnionym w systemie pracy zmianowej przysługuje z tego tytułu
dodatkowe wynagrodzenie, którego wysokość zależy od dnia i pory wykonywania pracy. Za
każdą godzinę pracy w porze nocnej jest to co najmniej 65% stawki godzinowej
wynagrodzenia
zasadniczego,
obliczonej
przez
podzielenie
kwoty
miesięcznego
wynagrodzenia zasadniczego wynikającej z osobistego zaszeregowania pracownika przez
liczbę godzin pracy przypadających do przepracowania w danym miesiącu. Natomiast za
każdą godzinę pracy wykonywanej w porze dziennej w niedziele i święta oraz dni wolne od
pracy wynikające z przeciętnie 5-dniowego tygodnia pracy - co najmniej 45% tej stawki.
Wniosek: o ile pielęgniarki zatrudnione w Zakładzie Opiekuńczo – Leczniczym
Zgromadzenia Sióstr Franciszkanek w Skrzeszewach wykonują pracę zmianową posiadają
prawo do dodatków opisanych w art. 99 pkt 1 i pkt 2 ustawy o działalności leczniczej, co
oznacza, iż wówczas te dodatki winny być wliczane do podstawy wymiaru wynagrodzenia
przysługującego za urlop wypoczynkowy.
Ad pytanie 2:
Stosownie do postanowień art. 18 ustawy o samorządzie pielęgniarek i położnych
- najwyższym organem Naczelnej Izby jest Krajowy Zjazd. W okresach pomiędzy krajowymi
zjazdami działalnością samorządu kieruje Naczelna Rada, w skład której, po myśli art. 21
ust. 1 pkt 1 – 3,
1) Prezes Naczelnej Rady,
2) członkowie wybrani przez Krajowy Zjazd,
3) przewodniczący okręgowych rad.
Stosownie do art. 27 ww. ustawy - najwyższym organem okręgowej izby jest okręgowy
zjazd. Okręgowa rada kieruje działalnością okręgowej izby i wykonuje zadania samorządu na
obszarze działania izby (art. 31 ww. ustawy). Zgodnie z art. 15 - członkowie organów izby
pełnią swoje obowiązki nieodpłatnie. Krajowy Zjazd ustala wykaz funkcji w organach izby,
których pełnienie może być wynagradzane. Naczelna Rada ustala zasady wynagradzania
osób pełniących obowiązki na stanowiskach określonych w art. 15 ust. 2 przedmiotowe
2
ustawy. Wysokość wynagrodzenia dla członków organów Naczelnej Izby ustala Naczelna
Rada, a dla członków organów okręgowej izby - okręgowa rada.
Zgodnie z generalną regułą wynikającą z art. 1514kodeksu pracy:
„ § 1. Pracownicy zarządzający w imieniu pracodawcy zakładem pracy i kierownicy
wyodrębnionych komórek organizacyjnych wykonują, w razie konieczności, pracę poza
normalnymi godzinami pracy bez prawa do wynagrodzenia oraz dodatku z tytułu pracy w
godzinach nadliczbowych, z zastrzeżeniem § 2.
§ 2. Kierownikom wyodrębnionych komórek organizacyjnych za pracę w godzinach
nadliczbowych przypadających w niedzielę i święto przysługuje prawo do wynagrodzenia
oraz dodatku z tytułu pracy w godzinach nadliczbowych w wysokości określonej w art. 1511 §
1, jeżeli w zamian za pracę w takim dniu nie otrzymali innego dnia wolnego od pracy”.
Z punktu widzenia prawa do oddzielnego wynagrodzenia za pracę w godzinach
nadliczbowych omawiany artykuł wyróżnia dwie grupy pracowników na stanowiskach
kierowniczych. Pierwszą z nich tworzą pracownicy zarządzający zakładem pracy w
imieniu pracodawcy (co do znaczenia tego pojęcia zob. art. 128 § 2 pkt 2 k.p.). Ponieważ
to właśnie oni organizują pracę w zakładzie pracy, to kodeks nie przewiduje dla nich prawa
do wynagrodzenia i dodatku z tytułu pracy w godzinach nadliczbowych.
Drugą grupę stanowią kierownicy wyodrębnionych komórek organizacyjnych. Ta druga
grupa pracowników ma prawo do wynagrodzenia oraz dodatku z tytułu pracy w godzinach
nadliczbowych w wysokości określonej w art. 1511 § 1 k.p. za pracę wykonywaną w
godzinach nadliczbowych przypadających w niedziele i święta, jeżeli nie otrzymali oni innego
dnia wolnego od pracy (art. 1514 § 2 k.p.).
Użyty w § 1 zwrot „wykonują w razie konieczności" oznacza, że przepis ten wprowadza
samodzielną przesłankę obowiązku wykonywania pracy poza normalnymi godzinami pracy.
Przesłanka „konieczności" jest szersza od „szczególnych potrzeb pracodawcy" (art. 151 § 1
pkt 2 k.p.). Wymaganie większej dyspozycyjności od kierowników jest uzasadnione ich
rodzajem pracy.
Przez tę „konieczność" należy jednakże rozumieć sytuacje nietypowe. Ustalone orzecznictwo
Sądu Najwyższego przyjmuje, że jeżeli sposób organizacji pracy przez pracodawcę
powoduje konieczność stałego wykonywania przez kierownika pracy ponad normę pracy, to
ma on prawo do dodatkowego wynagrodzenia za pracę w godzinach nadliczbowych (tak
wyrok SN z dnia 14 grudnia 2004 r., II PK 106/04, OSNP 2005, nr 15, poz. 221, i powołane
tam orzecznictwo oraz wyrok SN z dnia 8 czerwca 2004 r., III PK 22/04, OSNP 2005, nr 5,
3
poz. 65 oraz najnowszy z dnia 6 kwietnia 2011 roku, sygn. akt II PK 254/10 – zapadły w
stosunku do osoby zatrudnionej na stanowisku dyrektora ośrodka pomocy społecznej).
Temat szkoleń pracowniczych odbywających się w dni wolne od pracy budzi liczne
kontrowersje. Chodzi o te szkolenia, co do których ustawa nie przewiduje, że odbywają się
one w czasie pracy, jak np. szkolenie z zakresu bhp. Przepisy nie dają odpowiedzi na
pytania, czy czas takich szkoleń jest czasem pracy i czy w związku z tym doszkalającemu się
pracownikowi przysługują jakieś świadczenia.
Niektórzy komentatorzy podnoszą, że udział w różnych kursach, szkoleniach lub
konferencjach nie jest świadczeniem pracy. Inni, powołując się na art. 128 k.p., uznają, że
udział w szkoleniu jest formą pozostawania w dyspozycji pracodawcy w zakładzie pracy lub
w innym miejscu wyznaczonym przez pracodawcę. Do momentu wprowadzenia klarownych
uregulowań przez ustawodawcę wątpliwości nie zostaną rozstrzygnięte.
Niemniej jednak na gruncie obowiązujących przepisów należy szukać rozwiązań
pozwalających na zaliczenie czasu szkoleń do czasu pracy. Ma to o tyle istotne znaczenie,
że w dobie rozwoju technologii i nowych metod pracy pracownicy wciąż podnoszą
kwalifikacje zawodowe kosztem czasu wolnego.
Metodą pozwalającą na zaliczenie czasu szkoleń – także tych odbywających się po
godzinach – do czasu pracy jest nałożenie na pracowników obowiązku udziału w
szkoleniach. Wystarczy, jeśli zobowiązanie o odpowiedniej treści zawarte zostanie w umowie
o pracę, regulaminie pracy albo układzie zbiorowym pracy. Szkolenie powinno mieć ponadto
związek z wykonywaną pracą. Każdorazowe skierowanie na szkolenie będzie oznaczać dla
pracownika powinność wypełnienia polecenia służbowego. Przemawia za tym treść art. 100
§ 1 k.p., który wskazuje, że pracownik zobowiązany jest stosować się do poleceń
przełożonych, które dotyczą pracy, jeżeli nie są sprzeczne z przepisami prawa lub z umową
o pracę. W razie sporu, wyraźne postanowienia umowy czy regulaminu pracy sprawią, że
pracodawca nie będzie mieć trudności w wykazaniu, że pracownik bezpodstawnie odmówił
wykonania polecenia.
Praktyczne szkolenie pracowników powinno się odbywać w ramach stosunku pracy,
natomiast poza tym stosunkiem może być organizowane tylko wtedy, gdy szkoleniowy cel i
metody działania wyraźnie dominują nad wykonywaniem obowiązków pracowniczych (wyrok
SN z 25 stycznia 2005 r., I PK 144/04).
4
Udział w obowiązkowym szkoleniu wlicza się do czasu pracy. Jeśli więc szkolenie odbywało
się w sobotę, która jest dla danego pracownika dniem wolnym od pracy z tytułu przeciętnie
5-dniowego tygodnia pracy, pracownikowi należy się dzień wolny od pracy. Stosownie do art.
1513 k.p. dnia wolnego udziela się w danym okresie rozliczeniowym w terminie uzgodnionym
z pracownikiem.
Wniosek: w sytuacji, gdy praca Przewodniczącej Okręgowej Rady Pielęgniarek i Położnych
Okręgu Płockiego (jako zarządzającego w rozumieniu ww. przepisu kodeksu pracy)
notorycznie (odbiegające od zwyczajowej reguły) powodowałaby, iż obowiązki w postaci
uczestnictwa w Naczelnej Radzie Pielęgniarek i Położnych, seminariach, szkoleniach, byłyby
wykonywane w dni wolne od pracy, wówczas będą mieć zastosowanie odpowiednie przepisy
kodeksu pracy dotyczące rekompensaty za powyższe.
Otrzymują:
1. Adresat x 1.
2. a/a x 1.
5