ocena oddziaływania na środowisko
advertisement
Przedsiębiorstwo Projektowo-Wdrożeniowe „CZYSTE POWIETRZE” Sp. z o.o. 50-541 Wrocław, ul. Armii Krajowej 6b/6 tel. (0-71) 336-04-03, 336-04-60, tel./fax (0-71) 336-04-52 e-mail: [email protected] PROGRAM OCHRONY ŚRODOWISKA MIASTA i GMINY BYSTRZYCA KŁODZKA Inwestor: Urząd Miasta i Gminy w Bystrzycy Kłodzkiej ul. Sienkiewicza 6, 57 – 500 Bystrzyca Kłodzka Wykonawca: PPW „Czyste Powietrze” Sp. z o.o. ul. Armii Krajowej 6b/6, 50-541 Wrocław Wrocław, lipiec 2004 r. Program Ochrony Środowiska miasta i gminy Bystrzyca Kłodzka Spis treści: str. WSTĘP................................................................................................................................................................... 6 1. Podstawa formalno - prawna opracowania .................................................................................................... 6 2. Cel i zakres Programu Ochrony Środowiska .................................................................................................. 6 3. Korzyści wynikające z posiadania Programu Ochrony Środowiska ............................................................... 7 4. Metodyka opracowania Programu Ochrony Środowiska ............................................................................... 7 II. OGÓLNA CHARAKTERYSTYKA MIASTA I GMINY ...................................................................................................... 9 1. Położenie i uwarunkowania miasta i gminy.................................................................................................... 9 2. Warunki klimatyczne ..................................................................................................................................... 11 3. System transportowy ..................................................................................................................................... 12 III. OPIS STANU ISTNIEJĄCEGO, ŹRÓDEŁ I TENDENCJI PRZEOBRAŻEŃ ŚRODOWISKA NATURALNEGO NA TERENIE MIASTA I GMINY WRAZ Z JEGO OCENĄ ................................................................................................................. 13 1. Budowa geologiczna, zasoby złóż kopalin, gleby .......................................................................................... 13 I. 1.1. 1.2. 1.3. 1.4. 1.5. 1.6. Geomorfologia regionu .................................................................................................................................... 13 Budowa geologiczna ........................................................................................................................................ 13 Warunki geologiczno-inżynierskie ................................................................................................................... 14 Surowce mineralne miasta i gminy................................................................................................................... 15 Stan czystości gleb i gruntów ........................................................................................................................... 15 Podsumowanie ................................................................................................................................................. 16 2. Wody powierzchniowe................................................................................................................................... 16 2.1. 2.2. 2.3. Warunki hydrograficzne ...................................................................................................................................16 Charakterystyka cieków powierzchniowych ..................................................................................................... 17 Ocena jakości wód powierzchniowych ............................................................................................................. 17 3. Wody podziemne ........................................................................................................................................... 19 3.1. 3.2. 3.3. 3.4. Warunki hydrogeologiczne ............................................................................................................................... 19 Zasoby wód podziemnych .................................................................................................................................20 Ocena jakości wód podziemnych ...................................................................................................................... 21 Podsumowanie ................................................................................................................................................. 22 4. Środowisko przyrodnicze miasta i gminy ...................................................................................................... 22 4.1. 4.2. Cenne składniki flory........................................................................................................................................ 22 Lasy ..................................................................................................................................................................23 4 .2 .1 . 4 .2 .2 . 4 .2 .3 . 4 .2 .4 . 4.3. 4.4. Cenne składniki fauny ...................................................................................................................................... 27 Obiekty przyrodniczo cenne, pomniki przyrody................................................................................................ 28 4 .4 .1 . 4 .4 .2 . 4 .4 .3 . 4 .4 .4 . 4 .4 .5 . 4.5. Nadleśnictwo Bystrzyca Kłodzka ........................................................................................................................ 24 Nadleśnictwo Lądek Zdrój .................................................................................................................................. 25 Nadleśnictwo Międzylesie ................................................................................................................................... 26 Nadleśnictwo Zdroje ........................................................................................................................................... 27 Obszary chronionego krajobrazu........................................................................................................................ 28 Parki Krajobrazowe............................................................................................................................................ 28 Rezerwaty przyrody ............................................................................................................................................ 30 Projektowane obszary chronione ........................................................................................................................ 30 Pomniki przyrody................................................................................................................................................ 33 Ocena stanu środowiska przyrodniczego ......................................................................................................... 34 5. Gospodarka wodno – ściekowa ..................................................................................................................... 35 5.1. 5.2. Zaopatrzenie w wodę........................................................................................................................................ 35 Sieć kanalizacyjna i oczyszczanie ścieków ....................................................................................................... 36 5 .2 .1 . 5 .2 .2 . 5 .2 .3 . 5.3. Oczyszczalnia ścieków komunalnych w Bystrzycy Kłodzkiej ............................................ 36 Lokalne oczyszczalnie ścieków ......................................................................................................... 37 Oczyszczalnie przydomowe ................................................................................................................. 38 Ocena stanu gospodarki wodno - ściekowej..................................................................................................... 39 6. Powietrze atmosferyczne ............................................................................................................................... 39 6.1. 6.2. 6.3. 6.4. Źródła emisji zanieczyszczeń do powietrza ...................................................................................................... 39 Monitoring zanieczyszczeń powietrza .............................................................................................................. 41 Stan zanieczyszczenia powietrza ...................................................................................................................... 42 Wnioski............................................................................................................................................................. 45 7. Stan środowiska akustycznego ...................................................................................................................... 45 7.1. 7.2. 7.3. Wprowadzenie .................................................................................................................................................. 45 Główne źródła hałasu ...................................................................................................................................... 45 Ocena klimatu akustycznego ............................................................................................................................ 48 8. Promieniowanie elektromagnetyczne............................................................................................................ 49 8.1. 8.2. Wprowadzenie .................................................................................................................................................. 49 Źródła promieniowania .................................................................................................................................... 49 PPW „Czyste Powietrze” Sp. z o.o. Wrocław strona 2 Program Ochrony Środowiska miasta i gminy Bystrzyca Kłodzka 8.3. Ocena stanu środowiska w zakresie PEM ........................................................................................................ 50 9. Nadzwyczajne zagrożenia środowiska .......................................................................................................... 50 9.1. 9.2. Zagrożenia powodziowe ...................................................................................................................................50 Inne zagrożenia ................................................................................................................................................ 51 10. Rozwój turystyki i rekreacji, jako jeden z głównych celów strategicznych miasta i gminy ........................... 51 11. Współpraca przygraniczna polsko - czeska i zagraniczna ............................................................................ 55 12. Współpraca międzygminna i regionalna ....................................................................................................... 56 13. Organizacje i Związki działające na terenie gminy ...................................................................................... 57 14. Edukacja ekologiczna ................................................................................................................................... 57 14.1. 14.2. Wprowadzenie .................................................................................................................................................. 57 Ocena aktualnego poziomu edukacji ekologicznej społeczności miasta i gminy .............................................. 59 IV. CELE POLITYKI EKOLOGICZNEJ MIASTA I GMINY ................................................................................................ 62 1. Cele strategiczne i priorytety ochrony środowiska miasta i gminy Bystrzyca Kłodzka wynikające ze strategii rozwoju miasta i gminy ................................................................................................................................. 62 2. Ochrona powierzchni Ziemi .......................................................................................................................... 63 2.1. 2.2. Możliwość poprawy czystości gleb i gruntów oraz ochrony zasobów kopalin w świetle działań Polityki Ekologicznej Państwa ...................................................................................................................................... 63 Program działań na rzecz poprawy jakości gleb i gruntów oraz ochrony zasobów kopalin ............................ 64 2.2.1. Działania krótkookresowe, do roku 2007 ................................................................................... 64 2.2.2. Działania długookresowe, do roku 2011 ..................................................................................... 65 3. Ochrona i poprawa jakości zasobów wodnych ............................................................................................. 65 3.1. 3.2. Możliwość poprawy stanu jakości i ochrony zasobów wodnych w świetle działań Polityki Ekologicznej Państwa i Unii Europejskiej ............................................................................................................................. 66 Program działań na rzecz poprawy jakości i ochrony zasobów wodnych ........................................................ 67 3.2.1. Działania krótkookresowe, do roku 2007 ................................................................................... 67 3.2.2. Działania długookresowe, do roku 2011 ..................................................................................... 68 4. Ochrona środowiska przyrodniczego ............................................................................................................ 69 4.1. 4.2. Ochrona środowiska przyrodniczego w świetle działań Polityki Ekologicznej Państwa i Unii Europejskiej...70 Program działań niezbędnych do poprawy jakości walorów środowiska przyrodniczego ............................... 70 4.2.1. Działania krótkookresowe, do roku 2007 ................................................................................... 71 4.2.2. Działania długookresowe, do roku 2011 ..................................................................................... 71 5. Ochrona powietrza atmosferycznego ............................................................................................................ 72 5.1. Program działań na rzecz poprawy jakości powietrza atmosferycznego ......................................................... 75 5.1.1. Działania krótkookresowe, do roku 2007 ................................................................................... 75 5.1.2. Działania długookresowe, do roku 2011 ..................................................................................... 75 6. Ochrona środowiska akustycznego ............................................................................................................... 76 6.1. 6.2. 6.3. Ochrona środowiska przed hałasem w świetle działań Polityki Ekologicznej Polski ....................................... 76 Zasady ograniczania uciążliwości hałasu ........................................................................................................ 77 Program działań niezbędnych dla poprawy stanu środowiska akustycznego................................................... 77 6.3.1. Działania krótkookresowe, do roku 2007 ................................................................................... 77 6.3.2. Działania długookresowe, do roku 2011 ..................................................................................... 78 7. Elektromagnetyczne promieniowanie ........................................................................................................... 78 7.1. 7.2. Ochrona środowiska przed promieniowaniem w świetle działań UE oraz Polityki Ekologicznej Polski ......... 78 Program działań niezbędnych dla poprawy stanu środowiska przed promieniowaniem .................................78 7.2.1. Działania krótkookresowe, do roku 2007 ................................................................................... 78 7.2.2. Działania długookresowe, do roku 2011 ..................................................................................... 79 8. Nadzwyczajne zagrożenia ............................................................................................................................. 79 8.1. 8.2. Działania krótkookresowe, do roku 2007 ......................................................................................................... 79 Działania długookresowe, do roku 2011 .......................................................................................................... 79 9. Rozwój przemysłu turystyczno – rekreacyjnego ............................................................................................ 80 9.1.1. Działania krótkookresowe, do roku 2007 ................................................................................... 80 9.1.2. Działania długookresowe, do roku 2011 ..................................................................................... 81 10. Edukacja ekologiczna ................................................................................................................................... 81 10.1. 10.2. V. Kierunki działań w kształtowaniu świadomości ekologicznej .......................................................................... 81 Program działań niezbędnych do rozwoju edukacji ekologicznej .................................................................... 83 10.2.1. Działania krótkookresowe, do roku 2007 ................................................................................... 83 10.2.2. Działania długookresowe, do roku 2011 ..................................................................................... 84 PODSTAWOWE INSTRUMENTY I NARZĘDZIA ZARZĄDZANIA REALIZACJĄ PROGRAMU OCHRONY ŚRODOWISKA ... 85 1. Działania organizacyjne na poziomie zarządzania i eksploatacji systemu ................................................... 85 1.1. 1.2. Powołanie podmiotu gospodarczego zarządzającego programem ...................................................................85 Współpraca w ramach miasta i gminy ............................................................................................................. 85 2. Instrumenty realizacji programu................................................................................................................... 86 PPW „Czyste Powietrze” Sp. z o.o. Wrocław strona 3 Program Ochrony Środowiska miasta i gminy Bystrzyca Kłodzka 2.1. 2.2. 2.3. Instrumenty prawno – administracyjne ............................................................................................................ 86 Instrumenty ekonomiczno – rynkowe................................................................................................................ 86 Instrumenty finansowe ..................................................................................................................................... 87 2 .3 .1 . 2 .3 .2 . 2 .3 .3 . 2 .3 .4 . 2 .3 .5 . 2 .3 .6 . 2.4. 2.5. Fundusze Strukturalne i Fundusz Spójności Unii Europejskiej w Polsce w latach 2000 - 2006.................................................................................................................................................. 94 Ogólne zasady funkcjonowania funduszy strukturalnych ................................................... 95 Programowanie działań funduszy strukturalnych .................................................................. 97 Finansowy wkład funduszy.................................................................................................................. 98 Polska a Polityka Spójności Gospodarczej i Społecznej ..................................................... 99 Polska a programowanie funduszy strukturalnych oraz funduszu spójności na lata 2004 - 2006 ........................................................................................................................................ 99 Instrumenty z zakresu organizacji, zarządzania i marketingu ........................................................................ 104 Instrumenty oddziaływania społecznego ........................................................................................................ 105 3. Monitoring realizacji Programu Ochrony Środowiska............................................................................... 106 3.1. 3.2. 3.3. 3.4. System monitorowania Programu Ochrony Środowiska ................................................................................ 106 Monitoring krajowego Programu Ochrony Środowiska ................................................................................ 107 System monitorowania regionalnego Programu Ochrony Środowiska .......................................................... 107 Lokalny system monitorowania Programu Ochrony Środowiska................................................................... 108 4. Finansowanie programu ............................................................................................................................. 109 4.1. 4.2. Określenie harmonogramu wdrażania programu z uwzględnieniem możliwości jego etapowania i finansowania .................................................................................................................................................. 109 Określenie źródeł finansowania ..................................................................................................................... 122 VI. WYKORZYSTANE MATERIAŁY .............................................................................................................................. 126 1. Akty prawne ................................................................................................................................................ 126 2. Publikacje ................................................................................................................................................... 127 Spis załączników Załącznik 1 Mapa lokalizacyjna gminy Załącznik 2 Mapa lokalizacyjna emitorów zanieczyszczeń do powietrza Załącznik 3 Mapa lokalizacyjna głównych ujęć wód podziemnych Załącznik 4 Mapa występowania surowców naturalnych Załącznik 5 Mapa lokalizacyjna obszarów przyrodniczo cennych PPW „Czyste Powietrze” Sp. z o.o. Wrocław strona 4 Program Ochrony Środowiska miasta i gminy Bystrzyca Kłodzka Streszczenie Program Ochrony Środowiska dla miasta i gminy Bystrzyca Kłodzka opracowany został na mocy art. 17 ustawy Prawo Ochrony Środowiska z dnia 27 kwietnia 2001 roku, w celu realizacji polityki ekologicznej państwa. Program składa się z czterech głównych części: ogólnej charakterystyki miasta i gminy, opisu stanu istniejącego w zakresie środowiska naturalnego i podstawowej infrastruktury komunalnej, oddziałującej bezpośrednio na środowisko, przedstawienia celów polityki ekologicznej miasta i gminy, w tym programu zadań krótkookresowych, do 2007 roku i długookresowych tj. do 2011 roku, opisu podstawowych instrumentów zarządzania programem i możliwości finansowania zadań, wynikających z programu. Przy opracowaniu Programu Ochrony Środowiska wykorzystano materiały i informacje dostępne m. in. w Starostwie Powiatowym, Urzędzie Marszałkowskim Województwa Dolnośląskiego, Dolnośląskim Urzędzie Wojewódzkim, Urzędzie Miasta i Gminy Bystrzycy Kłodzkiej, Wojewódzkim Inspektoracie Ochrony Środowiska, Zakładzie Wodociągów i Kanalizacji w Bystrzycy Kłodzkiej oraz w oparciu o istniejące dokumenty i opracowania z zakresu ochrony środowiska takie jak: II Polityka Ekologiczna Państwa, Narodowa strategia ochrony środowiska na lata 2000-2006, Polityka ekologiczna państwa na lata 2003-2006, z uwzględnieniem perspektywy na lata 2007-2010, Program wykonawczy do II polityki ekologicznej państwa na lata 2002-2010, Strategia rozwoju energetyki odnawialnej, Narodowa strategia edukacji ekologicznej, Program zrównoważonego rozwoju i ochrony środowiska Województwa Dolnośląskiego, Raporty o stanie środowiska w Województwie Dolnośląskim” – opracowane przez Wojewódzkiego Inspektora Ochrony Środowiska we Wrocławiu, Program Ochrony Środowiska i Plan Gospodarki Odpadami dla Powiatu Kłodzkiego. Program Ochrony Środowiska został opracowany tak, aby mógł stanowić: źródło wiedzy o aktualnym stanie środowiska naturalnego w mieście i gminie, podstawę do podejmowania decyzji o realizacji poszczególnych zadań proekologicznych i starania się o pozyskanie dofinansowania na ich realizację. PPW „Czyste Powietrze” Sp. z o.o. Wrocław strona 5 Program Ochrony Środowiska miasta i gminy Bystrzyca Kłodzka Wstęp 1. Podstawa formalno - prawna opracowania Podstawę formalno – prawną „Programu Ochrony Środowiska miasta i gminy Bystrzyca Kłodzka” opracowywanego przez Przedsiębiorstwo Projektowo - Wdrożeniowe „Czyste Powietrze” Sp. z o.o. z Wrocławia, na zlecenie Urzędu Miasta i Gminy w Bystrzycy Kłodzkiej, stanowi umowa nr 1/04 zawarta w dniu 15.04.2004 r. oraz Ustawa prawo ochrony środowiska z dnia 27.04.2001 r. wraz aktami prawnymi wyszczególnionymi w rozdz. VI. pkt. 1. 2. Cel i zakres Programu Ochrony Środowiska Podstawą i przesłaniem do opracowania Programu Ochrony Środowiska jest zrównoważony rozwój tzn. taki rozwój gospodarczy, techniczny i społeczny, który nie powoduje szkód w środowisku naturalnym i nadmiernie nie wyczerpuje jego zasobów. Oznacza to nową filozofię rozwoju globalnego, regionalnego i lokalnego, przeciwstawiającą się wąsko rozumianemu wzrostowi gospodarczemu. Definicja zrównoważonego rozwoju została określona po raz pierwszy w 1972 roku w Raporcie Brutland „Nasza Wspólna Przyszłość” i w ślad za tym Raportem, w tzw. „Agendzie 21”. Agenda 21, jeden z dokumentów końcowych konferencji Narodów Zjednoczonych z roku 1992 w Rio de Janeiro, tzw. Szczytu Ziemi, potwierdzona na II Szczycie Ziemi we wrześniu 2002 r. w Johanesburgu, określa program działań na XXI wiek, który zapewni aspiracje rozwojowe obecnego pokolenia z jednoczesnym zapewnieniem praw przyszłych pokoleń do zaspokojenia ich potrzeb rozwojowych. Opracowanie Programu Ochrony Środowiska, na każdym szczeblu administracyjnym (kraju, regionu, powiatu, gminy), powinno służyć przede wszystkim stworzeniu warunków dla takiego stymulowania procesów rozwoju, aby w jak najmniejszym stopniu zagrażały one środowisku naturalnemu. Konieczne jest w związku z tym, sukcesywne eliminowanie procesów i działań gospodarczych szkodliwych dla środowiska i zdrowia ludzi, promowanie technologii i działań „przyjaznych środowisku” oraz przyspieszanie procesów rekultywacyjnych i przywracających środowisko do właściwego stanu, wszędzie tam, gdzie nastąpiła jego degradacja. Realizacja tych celów nie może jednak ograniczać tempa wzrostu gospodarczego ani powodować powstania napięć społecznych czy zagrożeń ekonomicznych. Program Ochrony Środowiska miasta i gminy Bystrzyca Kłodzka musi, oprócz spełnienia ogólnych założeń, odpowiadać zadaniom sformułowanym w II Polityce Ekologicznej Polski oraz Strategii Rozwoju Województwa Dolnośląskiego oraz Strategii Rozwoju Gminy Bystrzyca Kłodzka. Celem polityki ekologicznej jest wprowadzanie na danym obszarze, w tym przypadku w mieście i gminie, ładu ekologicznego. Postulat ładu ekologicznego odzwierciedla polityka ekologiczna państwa, która stanowi dokument oparty na europejskich zasadach ekorozwoju. Regionalna polityka ekologiczna, w tym także miasta i gminy, musi być odzwierciedleniem celów i zadań, sposobów ich osiągnięcia określonych w polityce ekologicznej państwa, ale w odniesieniu do danej gminy, danego miasta. Lokalna polityka ekologiczna obszaru powinna więc: opierać się na rzetelnej diagnozie głównych problemów ekologicznych miasta i gminy, PPW „Czyste Powietrze” Sp. z o.o. Wrocław strona 6 Program Ochrony Środowiska miasta i gminy Bystrzyca Kłodzka wyznaczać priorytety działań w zakresie jakości powietrza atmosferycznego, gospodarki odpadami, ochrony zieleni i obszarów cennych przyrodniczo, gospodarki wodno - ściekowej, ochrony przed hałasem itp., określać instrumenty i źródła finansowania przedsięwzięć proekologicznych. Celem, więc opracowanego Programu Ochrony Środowiska jest wskazanie kierunków działań i zadań priorytetowych do realizacji w najbliższym czasie w zakresie ochrony środowiska miasta i gminy Bystrzyca Kłodzka, które będą zgodne z zasadami określonymi w Polityce ekologicznej Państwa, w tym m.in. z zasadą zrównoważonego rozwoju. 3. Korzyści wynikające z posiadania Programu Ochrony Środowiska Posiadanie takiego dokumentu przynosi szereg korzyści dla samorządu terytorialnego i reprezentującej go władzy. Opracowanie umożliwia przede wszystkim: harmonijny rozwój gospodarczy interesów z wykorzystaniem istniejących zasobów przyrodniczych, wyartykułowanie interesów społeczności miasta i gminy, określenie zasad zachowań władz miasta i gminy, ochronę zasobów przyrody i dóbr kultury miasta i gminy, eliminację lub załagodzenie konfliktów w rozwoju miasta i gminy, tworzenie korzystnego wizerunku miasta i gminy i jego władz, mobilizację dodatkowych środków na rozwój zasobów miasta i gminy, zapewnienie mieszkańcom, a także podmiotom gospodarczym poczucia stabilizacji, polepszenie warunków zdrowotnych mieszkańców miasta i gminy przy zachowaniu lub poprawie stanu środowiska, ubieganie się o środki na dofinansowanie rozwoju miasta i gminy pochodzące z zewnątrz np. administracji rządowej, fundacji oraz krajowych i międzynarodowych programów wspierających stymulowanie rozwoju. 4. Metodyka opracowania Programu Ochrony Środowiska Proces tworzenia Programu Ochrony Środowiska wymaga określonego nakładu pracy. Możliwe są różne rozwiązania procesu programowania. Różnice te polegają przede wszystkim na różnym stopniu uspołecznienia procesu tworzenia opracowań programowych. Z tego punktu widzenia, wyróżnić można dwa zasadnicze kierunki działań: metody eksperckie, metody uspołecznione (aktywne, partycypatywne). Metody eksperckie, polegają na zleceniu wykonania zadania zespołowi ekspertów wyłonionych np. w drodze przetargu publicznego lub realizacji zadania przez personel odpowiednich wydziałów administracji samorządowej. Metody uspołecznione polegają na współpracy regionalnych i lokalnych liderów w procesie tworzenia programu, który jest wspomagany przez zespół ekspertów i konsultantów różnych dziedzin. Można, więc powiedzieć, że metoda ta oparta jest na partnerskiej współpracy międzysektorowej dla realizacji wspólnego celu, którym jest program odniesiony do realiów danego regionu. PPW „Czyste Powietrze” Sp. z o.o. Wrocław strona 7 Program Ochrony Środowiska miasta i gminy Bystrzyca Kłodzka Najlepsze efekty daje realizacja prac oparta głównie na metodzie uspołecznionej z elementami eksperckiej. Oznacza to w praktyce realizację zadania przez wyspecjalizowaną firmę, zespół fachowców z zakresu ochrony środowiska, ale w bardzo ścisłej współpracy z Zamawiającym a także z władzami wojewódzkimi oraz miastem i gminą. Bowiem tylko taka ścisła współpraca, oparta na pełnym partnerstwie i wzajemnym zaufaniu gwarantuje sukces i stworzenie Programu Ochrony Środowiska możliwego do realizacji i spełniającego wyzwania XXI wieku. Prace nad Programem Ochrony Środowiska (POŚ) dla miasta i gminy Bystrzycy Kłodzkiej rozpoczęły się w maju 2004 r. i podzielone zostały na część diagnostyczną i programową. Sporządzenie diagnozy stanu środowiska naturalnego napotykało na wiele problemów związanych z brakiem danych lub istnieniem danych nieadekwatnych do potrzeb gminy, bo zbieranych na poziomie województwa lub powiatu. Dane pozyskiwano głównie z dokumentów posiadanych w mieście i gminie oraz WUS, a także raportów z nadrzędnych instytucji samorządowych i wyspecjalizowanych jednostek zajmujących się problematyką ochrony środowiska takich, jak WIOŚ. PPW „Czyste Powietrze” Sp. z o.o. Wrocław strona 8 Program Ochrony Środowiska miasta i gminy Bystrzyca Kłodzka Ogólna charakterystyka miasta i gminy II. 1. Położenie i uwarunkowania miasta i gminy Miasto i gmina Bystrzyca Kłodzka położone jest w południowej części województwa dolnośląskiego, w Sudetach Środkowych, w południowej części Kotliny Kłodzkiej, w zlewni górnego biegu rzeki Nysy Kłodzkiej. Obszar gminy rozciąga się pomiędzy Górami Bystrzyckimi od zachodu, a Masywem Śnieżnika od wschodu. Pod względem ukształtowania terenu jest to obszar o dużym zróżnicowaniu, od położonych w dolinach miejscowości na wysokości 330 m n.p.m. do wsi górskich leżących na wysokości 750 m n.p.m. Gmina obejmuje 38 wsi, w tym dwie o znaczących walorach uzdrowiskowych. Na jej terenie znajduje się rezerwat Wodospadu Wilczki, Śnieżnicki Park Krajobrazowy, Obszar Chronionego Krajobrazu Gór Bystrzyckich i Orlickich, uzdrowisko Długopole Zdrój i stacja klimatyczna Międzygórze oraz liczne źródła wód mineralnych. Obszar miasta i gminy obejmuje 338 km2 i zamieszkiwany jest przez ok. 20.826 mieszkańców (tabela II.1). Pod względem powierzchni jest największą gminą w powiecie kłodzkim i jedną z największych w województwie dolnośląskim. Tabela II. 1. Ludność gminy Bystrzyca Kłodzka wg stanu na dzień 31.12.2003 r. Lp. Miejscowość Stan na 31.12.2003 1 2 1. 2. 3. 4. 5. 6. 7. 8. 9. 10. 11. 12. Bystrzyca Kłodzka Długopole Dolne Długopole - Zdrój Gorzanów Idzików Kamienna Lasówka Marcinków Marianówka Mielnik Międzygórze Młoty 13. 14. Mostowice Nowa Bystrzyca 11 284 15. 16. Nowa Łomnica Nowy Waliszów 107 438 17. 18. Paszków Piotrowice 61 39 19. 20. Pławnica Pokrzywno 467 69 21. 22. Poniatów Ponikwa 3 249 23. Poręba 242 PPW „Czyste Powietrze” Sp. z o.o. Wrocław 3 11.269 370 611 997 623 40 105 7 50 109 577 78 strona 9 Program Ochrony Środowiska miasta i gminy Bystrzyca Kłodzka 1 2 24. 25. 26. 27. 28. 29. 30. 31. 32. 33. 34. Rudawa Spalona Stara Bystrzyca Stara Łomnica Starkówek Stary Waliszów Szczawina Szklarka Szklary Topolice Wilkanów 35. 36. Wójtowice Wyszki 3 6 66 671 761 134 645 26 84 14 25 1.108 161 101 37. Zabłocie 38. Zalesie Ogółem: 160 58 20.826 Gospodarka miasta i gminy ma charakter przemysłowo - rolniczy, posiada duże tradycje przemysłowe oraz stosunkowo bogate zaplecze surowcowe. Przemysł gminy opiera się głównie na wykorzystaniu istniejących zasobów naturalnych: leśnych, rolnych i mineralnych. Do istotnych zasobów materialnych gminy należą obiekty hotelarskie, tereny rekreacyjne i obiekty turystyczne o unikatowej architekturze. Dzięki swojemu usytuowaniu oraz walorom przyrodniczym i historycznym, miasto i gmina Bystrzyca Kłodzka stanowi znaczący ośrodek turystyczny. Stolica gminy - Bystrzyca Kłodzka, to centralnie położone na ziemi bystrzyckiej miasto o bogatej historii i zasobach kulturowych stanowiące centrum administracyjne rejonu. Gmina Bystrzyca Kłodzka posiada gleby średniej wartości. Bogate jest natomiast zalesienie gminy. Lasy i zadrzewienia zajmują ponad 45 % powierzchni gminy. Pod tym względem gmina plasuje się wśród najbardziej zalesionych gmin Polski. Poniżej w tabelach II.2 i II.3 i II.4 przedstawiono charakterystykę gruntów, zagospodarowanie gruntów oraz stan ich własności na terenie miasta i gminy. Tabela II.2. Charakterystyka ogólna gruntów w gminie (stan w roku 2003) Klasa bonitacyjna gleb Wskaźniki I II III IV V VI Gleby pozaklasowe 1 Pow. ogólna [ha] % pow. ogólnej 2 3 4 5 6 7 8 - 44,12 2.759,34 7.594,55 3.741,45 1.215,24 17.427,29 - 0,13 8,41 23,16 11,41 3,70 53,16 PPW „Czyste Powietrze” Sp. z o.o. Wrocław strona 10 Program Ochrony Środowiska miasta i gminy Bystrzyca Kłodzka Tabela II.3. Zagospodarowanie gruntów w gminie Bystrzyca Kłodzka w 2003 r. Kategoria Grunty orne Sady Łąki trwałe Pastwiska trwałe Użytki leśne Grunty zabudowane i zurbanizowane Nieużytki Pozostałe grunty Powierzchnia [ha] % powierzchni ogólnej 9.015 48 3.042 4.084 15.600 1.199 81 713 26,68 0,14 9,00 12,08 46,18 3,55 0,24 2,11 Tabela II.4. Własność gruntów znajdujących się na terenie gminy Bystrzyca Kłodzka (stan w roku 2003) Powierzchnia [ha] % całkowitej powierzchni Grunty Skarbu Państwa Grunty Skarbu Państwa przekazane w użytkowanie wieczyste Grunty Gmin i Związków Międzygminnych 18.181 120 53,82 0,36 3.385 10,02 Grunty Gmin i Związków Międzygminnych przekazane w użytkowanie wieczyste Grunty osób fizycznych wchodzące w skład gospodarstw rolnych Grunty spółdzielni Grunty kościołów i związków wyznaniowych Grunty pozostałych osób prawnych 99 0,29 11.633 34,43 271 63 0,80 0,19 30 0,09 Własność 2. Warunki klimatyczne Na terenie miasta i gminy występuje klimat typu podgórskiego i górskiego. Bogata rzeźba terenu, wielkość nasłonecznienia różnicują lokalnie ww. typy. Najlepsze warunki klimatyczne panują w obrębie szerokiej doliny Nysy Kłodzkiej, do wys. 450 – 500 m n.p.m. Długość okresu wegetacyjnego przekracza tu 200 dni. Dodatnie średnie temperatury utrzymują się od marca do listopada. Średnie roczne opady wahają się od 650 do 800 mm. W obszarze Gór Bystrzyckich i Masywu Śnieżnika, na terenach położonych poza doliną Nysy Kłodzkiej panują warunki ostrzejsze. Okres wegetacyjny jest krótszy o 2 – 6 tygodni. Ujemne temperatury występują dłużej. Średnia suma rocznego opadu wynosi od 800 – 1200 mm, a ilość dni z opadem przekracza 220. PPW „Czyste Powietrze” Sp. z o.o. Wrocław strona 11 Program Ochrony Środowiska miasta i gminy Bystrzyca Kłodzka Poniżej w tabeli II.5 przedstawiono ogólną charakterystykę klimatu. Tabela II.5. Ogólna charakterystyka klimatu Typ klimatu: Bonitacja klimatyczna dla rolnictwa (wartość wskaźnika w skali od 1 do 100): Średnia temperatura (ºC): Roczna Styczeń Lipiec Średnia suma opadów atmosferycznych (mm): Roczna w okresie od maja do października łagodny podgórski i górski 3,0 Występowanie opadów nawalnych: Średnia liczba dni zalegania pokrywy śnieżnej: Najczęściej: czerwiec, lipiec, sierpień Od 70 do 125 Długość sezonu wegetacyjnego: Długość sezonu kąpieliskowego: 4,0 ÷ 7,5 (-3,0) ÷ (-5,0) 13,0 ÷ 16,0 786 mm ÷ 1498 mm brak danych Ok. 180 dni, a w najwyższych partiach gór 100 dni. średnio 90 dni 3. System transportowy Miasto i Gmina jest dobrze usytuowana pod względem sieci kolejowej oraz linii PKS. Znajduje się przy ważnym szlaku drogowym łączącym Europę Północną z Południową. Jest to zarazem ważny szlak handlowo - turystyczny łączący Polskę z Czechami i krajami położonymi dalej na południe. Rozwój trasy nr 381 (Wrocław - Brno) podnosi rangę przejścia granicznego w Międzylesiu i stwarza możliwości na zwiększenie ruchu turystyczno - tranzytowego przez Bystrzycę Kłodzką i inne miejscowości gminy. Obszar miasta i gminy obsługiwany jest przez system dróg wojewódzkich: - nr 393 (Bystrzyca Kłodzka – Stronie Śląskie), - nr 389 (Duszniki Zdrój – Międzylesie), - nr 388 (Bystrzyca Kłodzka – Polanica Zdrój). Jedyna sieć kolejowa biegnąca przez obszar miasta i gminy należy do linii międzynarodowych (Warszawa – Wrocław – Międzylesie – granica państwa – Praga). System transportu zbiorowego obecnie bazuje na komunikacji autobusowej, przy zmniejszeniu znaczenia kolei. Brak jest systemów komunikacji zbiorowej obsługujących turystów. Na terenie miasta i gminy znajduje się również lotnisko polowe, od 2003 r. będące własnością gminy, z możliwością lądowania samolotów typu sportowego, sanitarnego i turystycznego. Stanowi ono miejsce rozgrywanych od 5 lat Bystrzyckich Zawodów Spadochronowych organizowanych przez Aeroklub Wrocławski. PPW „Czyste Powietrze” Sp. z o.o. Wrocław strona 12 Program Ochrony Środowiska miasta i gminy Bystrzyca Kłodzka Opis stanu istniejącego, źródeł i tendencji przeobrażeń środowiska naturalnego na terenie miasta i gminy wraz z jego oceną 4. Budowa geologiczna, zasoby złóż kopalin, gleby 4.1. Geomorfologia regionu Pod względem geomorfologicznym gmina Bystrzyca Kłodzka leży na obszarze Sudetów Środkowych i Wschodnich. Do obszaru Sudetów Środkowych zalicza się Góry Bystrzyckie oraz Rów górnej Nysy Kłodzkiej, natomiast do Sudetów Wschodnich zalicza się Masyw Śnieżnika. Do najbardziej charakterystycznych elementów morfologicznych należą grzbiety górskie Masywu Śnieżnika, a także grzbiet Gór Bystrzyckich. Pasmo górskie Gór Bystrzyckich posiada przebieg zbliżony do południkowego. Centralną część gminy stanowi śródgórskie obniżenie zwane Rowem Górnej Nysy Kłodzkiej, stanowiące południowe przedłużenie Kotliny Kłodzkiej. Wysokości bezwzględne na obszarze gminy wahają się od około 300 m npm w rejonie Nysy Kłodzkiej (poniżej Gorzanowa), do 977 m npm w Górach Bystrzyckich (Jagodna) i do około 1300 m npm poniżej Śnieżnika w Masywie Śnieżnika. 4.2. Budowa geologiczna Utwory geologiczne występujące na terenie gminy Bystrzyca Kłodzka, reprezentują przedział czasowy od starszego proterozoiku po czwartorzęd. Badany obszar charakteryzuje się skomplikowaną budową geologiczną powstałą w różnych warunkach i przynależną do następujących jednostek geologicznych: Metamorfik Lądka-Śnieżnika, Metamorfik Gór Bystrzyckich i Orlickich, Niecka śródsudecka. Najstarszymi utworami na obszarze gminy Bystrzyca Kłodzka, są pochodzące z proterozoiku młodszego i dolnego kambru skały występujące w Masywie Śnieżnika (Metamorfik Lądka-Śnieżnika) oraz Górach Bystrzyckich (Metamorfik orlicko-bystrzyckich). Geologicznie Metamorfik Lądka-Śnieżnika i Metamorfik orlicko-bystrzyckich zaliczyć można do większej jednostki tektonicznej, zwanej kopułą orlicko–śnieżnicką (Don, 1990). Metamorfik Lądka-Śnieżnika występujący w rejonie Międzygórza na południu i Marcinkowa na północy, budują utwory metamorficzne głównie paragnejsy albitowe lub albitowo-plagioklazowe, biotytowe lub biotytowo-muskowitowe z częstymi przejściami do typowych łupków łyszczykowych (Formacja strońska) oraz gnejsów śnieżnickich i gnejsów gierałtowskich (Formacja infrakrustralna). Obie odmiany gnejsów są młodsze od łupków serii strońskiej (Don, 1982), którym ponadto towarzyszą wkładki kwarcytów, marmurów, erlanów, amfibolitów, a także łupków i gnejsów leptytowych. W wyniku fałdowań kaledońskowaryscyjskich (H. Teisseyre, 1975) bądź waryscyjskich (S. Cwojdziński, 1977; A. Żelażniewicz 1978) powstały obserwowane obecnie duże formy fałdowe o przebiegu zbliżonym do południowego. J. Don (1964) wyróżnia na tym obszarze cztery elementy tektoniczne o charakterze antyklinorialnym, zbudowane ze skał grupy gnejsowej. Są to elementy Międzygórza, Gierałtowa, Radochowa i Skrzynki (trzy ostatnie elementy znajdują się poza PPW „Czyste Powietrze” Sp. z o.o. Wrocław strona 13 Program Ochrony Środowiska miasta i gminy Bystrzyca Kłodzka granicą gminy). Rozdzielają je trzy elementy synklinorialne: Śnieżnika, Lądka i Orłowca (dwa ostatnie elementy znajdują się poza granicą gminy). W Metamorfiku orlicko-bystrzyckim podobnie jak w wyżej omówionej jednostce wyróżnia się dwie główne formacje: łupków metamorficznych i gnejsów zwanych granitognejsami bystrzyckimi, bądź zaliczonymi do gnejsów śnieżnickich i gierałtowskich. Utwory obu Metamorfików zostały na obszarze Rowu Górnej Nysy Kłodzkiej przykryte pokrywą utworów kenozoicznych. Ostatnią jednostką gminy Bystrzyca Kłodzka jest południowa część Niecki śródsudeckiej, zwana Rowem Górnej Nysy Kłodzkiej. Położona jest pomiędzy Masywem Śnieżnika na wschodzie, a Górami Bystrzyckimi na zachodzie. Obecny swój kształt jednostka zawdzięcza młodym ruchom górnokredowym. Uskoki ograniczają depresję oraz dzielą ją na części. W granicach gminy jednostkę budują wyłącznie morskie utwory kredy górnej, zalegające na starszych utworach metamorficznych. W rejonie Rowu Nysy Kłodzkiej obserwujemy osady od górnego cenomanu do koniaku. Najstarsze ogniwo sedymentacji górnokredowej w rowie Nysy stanowią piaskowce glaukonitowe górnego cenomanu, do którego to okresu zaliczane są także wyżej leżące spongiolity. Wyżej zalega gruba sekwencja osadów dolnego turonu, wykształconych w formie mułowców krzemionkowych i wapnistych, z wkładkami ławic piaskowców glaukonitowych. Turon górny reprezentowany jest także przez mułowce wapniste, a w stropie przez spongiolity. Najmłodszymi utworami sekwencji utworów kredowych są utwory koniaku wydzielone w warstwy idzikowskie dolne i górne. Budują je serie mułowcowo-iłowcowe przechodzące wyżej w piaskowce i zlepieńce. Na obszarze gminy mniejsze rozprzestrzenienie posiadają utwory kenozoiczne. Utwory trzeciorzędowe nie występują w obrębie granic gminy, natomiast utwory czwartorzędowe reprezentowane głównie przez osady rzeczne Nysy Kłodzkiej i jej dopływów, a także osady żwirowych stożków napływowych u podnóża progów Masywu Śnieżnika i Gór Bystrzyckich. Stoki w obszarach górskich przykryte są cienką ok. 2 m warstwą utworów stokowych wykształconych w formie glin kamienistych, rumoszy i utworów piaszczysto pylastych. 4.3. Warunki geologiczno-inżynierskie Na podstawie budowy geologicznej, występowania wód gruntowych oraz nachylenia powierzchni terenu na obszarze gminy Bystrzyca Kłodzka wyróżniono rejony różniące się warunkami geologiczno-inżynierskimi. Do obszarów o warunkach bardzo dobrych dla budownictwa należy zaliczyć znaczne powierzchnie zbudowane ze skał krystalicznych: magmowych i metamorficznych. Jednakże w miarę zwiększania się nachylenia zboczy warunki budowlane pogarszają się. Również bardzo dobre lub dobre warunki istnieją na obszarach zbudowanych ze skał litych pochodzenia osadowego. Lokalnie warunki te mogą się pogorszyć w wyniku wzrostu nachylenia powierzchni terenu, pojawienia się zaburzeń tektonicznych bądź zgodnego nachylenia warstw z powierzchnią zboczy. Nieco gorsze warunki budowlane występują na obszarach pokrytych utworami czwartorzędowymi. Podłoże zbudowane z piasków, żwirów, glin zwałowych i iłów zalicza się do obszarów o dobrych warunkach polepszających się w miarę obniżania zwierciadła wody gruntowej. PPW „Czyste Powietrze” Sp. z o.o. Wrocław strona 14 Program Ochrony Środowiska miasta i gminy Bystrzyca Kłodzka Do obszarów o warunkach geologiczno-inżynierskich utrudniających budownictwo należy zaliczyć rejony występowania gruntów o bardzo niskim module ściśliwości i znacznej wilgotności naturalnej. Są to namuły i torfy na silnie zawodnionych gytiach, mułki ilaste i mady rzeczne. Utwory te ponadto cechują się znaczną ilością domieszek organicznych oraz podatnością na przemarzanie. Do negatywnych cech zalicza się również rejony płytkiego występowania wód gruntowych oraz przypowierzchniowo występujących gruntów słabonośnych takich jak: grunty spoiste plastyczne i miękkoplastyczne oraz sypkie słabo zagęszczone. Dodatkowo do rejonów utrudniających budownictwo należy zaliczyć obszary zalewane w czasie powodzi tj. tarasy doliny Nysy Kłodzkiej a także doliny pozostałych rzek i większych potoków. Złe warunki budowlane, praktycznie wykluczające możliwość bezpośredniego fundamentowania obiektów na podłożu występują na obszarach czynnych ruchów masowych (obrywów, osuwisk oraz spełzywania zboczy), bądź podatnych na te procesy oraz na terenach eksploatacji surowców mineralnych. Modyfikacje warunków naturalnych i sposób użytkowania ziemi na terenach urzeźbionych decydują o uruchamianiu procesów osuwiskowych. Za obszary szczególnie podatne do powstawania osuwisk uznano te tereny, gdzie pokrywa utworów stokowych przekracza 2 m miąższości i gdzie równocześnie nachylenie zboczy przekracza 10 %. 4.4. Surowce mineralne miasta i gminy Surowce mineralne występujące na terenie gminy Bystrzyca Kłodzka zaliczają się do surowców skalnych oraz wód leczniczych. Surowce skalne Kamienie drogowe i budowlane to margle piaszczyste rejonu Starej Bystrzycy, marmury w rejonach Nowego Waliszowa i Mielnika. Łączne zasoby bilansowe złóż kamieni drogowych i budowlanych gminy wynoszą 208.389 tys. Mg. Wg informacji zawartych w Bilansie zasobów kopalin i wód podziemnych w Polsce (Ministerstwo Środowiska 2002 r. ) w roku 2001 eksploatacja złóż prowadzona była wyłącznie w złożu Nowy Waliszów Soczewka C, i wyniosła 61 tyś Mg/rok. Pozostałe złoża podane w załączniku 5 nie są eksploatowane. Szczegółowe informacje dotyczące stanu zagospodarowania, zasobów i koncesji oraz lokalizację udokumentowanych złóż surowców skalnych z terenu gminy Bystrzyca Kłodzka przedstawiono na załączniku nr 4. Złoże wód leczniczych Długopole Zdrój omówione zostało w rozdziale III.3.1. 4.5. Stan czystości gleb i gruntów Na obszarze gminy Bystrzyca Kłodzka, lokalnie, gleby i przypowierzchniowe grunty zostały zmodyfikowane procesami antropogenicznymi. Na większości obszaru gminy, w miejscach, w których nie nastąpiły procesy antropogeniczne, przeważają gleby górskie gliniaste jako gleby brunatne rzadziej bielicowe, gleby nizinne i wyżynne bielicowe i brunatne oraz mady, mady górskie, gleby murszowe, glejowe, i mułowe-torfowe jako gleby nizinne. Pod względem bonitacyjnym przeważają gleby należące do klas IVa, IVb, rzadziej IIIb, natomiast niewielki procent stanowią gleby klas II, IIIa, V i VI. Pod względem przydatności rolniczej gleb na obszarze gminy Bystrzyca Kłodzka dominują kompleksy zbożowo górskie, pszenno górskie oraz zbożowo-ziemniaczane górskie. PPW „Czyste Powietrze” Sp. z o.o. Wrocław strona 15 Program Ochrony Środowiska miasta i gminy Bystrzyca Kłodzka Największy wpływ na jakość gleb i gruntów wywierają sytuacje awaryjne powodujące powierzchniowe, punktowe bądź obszarowe źródła zanieczyszczeń, produkcja rolnicza, oddziaływanie gazów i pyłów emitowanych ze źródeł przemysłowych i motoryzacyjnych. Według informacji uzyskanych ze Strategii rozwoju powiatu kłodzkiego wynika, że obowiązkowi rekultywacji podlega na obszarze gminy łącznie 48,68 ha. Z powodu oddziaływania antropogenicznego na środowisko naturalne oraz emitowanie różnego rodzaju zanieczyszczeń, zaistniała, oprócz klasycznej klasyfikacji bonitacyjnej gleb, potrzeba stosowania klasyfikacji stopnia zanieczyszczenia gleb. Do 1999 r. badania gleb przeprowadzono na 260 próbach monitoringowych obejmujących wszystkie gminy powiatu kłodzkiego. Zgodnie z klasyfikacją Instytutu Upraw i Nawożenia w Puławach (IUNG), zawartość w gruntach metali ciężkich (Cd, Cu, Ni, Pb i Zn) na terenie powiatu kłodzkiego charakteryzuje się w przeważającej większości zawartością naturalną, w mniejszym stopniu podwyższoną (nie stanowiącą jeszcze zanieczyszczenia). Badania dotyczą również właściwości fizykochemicznych gleb, stanu zakwaszenia oraz zawartości przyswajalnych makro i mikroelementów. Badania odczynu gleb gminy Bystrzyca Kłodzka wykazują ponad 67 % udział gleb bardzo kwaśnych i kwaśnych oraz wskazują na konieczność wapnowania ponad 78 % gleb. W związku ze znacznym zróżnicowaniem gleb pod kątem zawartości przyswajalnego fosforu, potasu i magnezu, wymaga się stałego śledzenia stanu zasobności gleb. 4.6. Podsumowanie 1. Na obszarze gminy Bystrzyca Kłodzka w budowie geologicznej podłoża wyróżniono utwory od proterozoiku młodszego i dolnego kambru występujące w Masywie Śnieżnika oraz Górach Bystrzyckich do najmłodszych osadów czwartorzędowych. 2. Utwory przypowierzchniowe oraz gleby zostały na terenie gminy lokalnie zmodyfikowane procesami antropogenicznymi. Monitoring jakości gleb, prowadzony przez Okręgową Stację Chemiczno - Rolniczą we Wrocławiu, zalicza badane utwory do gleb charakteryzujących się w przewadze zawartością naturalną metali ciężkich (Cd, Cu, Ni, Pb i Zn). Poziom odczynu gleb wskazuje na konieczność wapnowania ponad 78 % powierzchni pól użytkowanych rolniczo. 3. Obecnie zasoby kamieni drogowych i budowlanych w pełni zaspokajają potrzeby gminy, pomimo systematycznemu zmniejszaniu się złóż w gminie. Udokumentowane, a nie eksploatowane zasoby kamieni drogowych stanowią jednocześnie poważne źródło zaspokojenia potrzeb krajowych. 5. Wody powierzchniowe 5.1. Warunki hydrograficzne Sieć rzeczna wód powierzchniowych w mieście i gminie Bystrzyca Kłodzka jest stosunkowo gęsta. Główną rzeką jest Nysa Kłodzka, stanowiąca oś hydrograficzną północ – południe, która wraz ze swoimi dopływami prawymi i lewymi, odwadnia około 90 % powierzchni miasta i gminy. W gminie Bystrzyca Kłodzka, rzeka przepływa przez miejscowości: Długopole Zdrój, Długopole Dolne, Bystrzyca Kłodzka, Zabłocie i Gorzanów. PPW „Czyste Powietrze” Sp. z o.o. Wrocław strona 16 Program Ochrony Środowiska miasta i gminy Bystrzyca Kłodzka Tabela III.1. Wykaz cieków płynących na terenie gminy Bystrzyca Kłodzka Lp. Nazwa cieku Rodzaj cieku Długość całkowita [km] 1 2 3 4 5 Nysa Kłodzka Poręba Ponik Wilczka Bogoryja rzeka potok potok potok potok 50,5 4,7 4,9 18,3 5,0 6 Bystrzyca rzeka 17,5 7 8 9 10 11 12 13 14 15 16 17 18 Krzemieniec Drwina Nowa Bystrzyca Pławna Jasnosz Waliszowska Woda Łomnica Duna Górna Orlica Mielniczanka Młynówka Gorz. Pławienka potok potok potok potok potok potok potok potok rzeka potok potok potok 1,9 2,4 4,4 15,0 7,5 14,3 7,3 10,7 29,0 2,0 1,0 5,1 19 Spława potok 5,1 20 21 22 23 24 Kamieniec Wilkanów Szczerek I Szczerek II Gorzanka potok potok potok potok potok 2,7 3,4 3,0 3,9 3,0 25 Jastrzęb potok 3,1 26 27 28 29 30 31 Gorzelnianka Piotrówka Potok Panna Równica Kamienna Toczna potok potok potok potok potok potok 1,7 1,0 b.d. b.d. b.d. b.d. 5.2. Miejscowość Bystrzyca Kłodzka Poreba Ponikwa Wilkanów Międzygórze Stara Bystrzyca Nowa Bystrzyca Młoty Wójtowice Nowa Bystrzyca Pławnica Idzików Stary Waliszów Łomnica Starkówek Mostowice Gorzanów Gorzanów Stary Waliszów Zabłocie Piotrowice Stara Łomnica Wilkanów Gorzanów Gorzanów Gorzanów Nowa Łomnica Stara Łomnica Gorzanów Nowy Waliszów Nowy Waliszów Stary Waliszów Kamienna Wyszki Charakterystyka cieków powierzchniowych Nysa Kłodzka to największa rzeka Kotliny Kłodzkiej, lewobrzeżny dopływ Odry, do której uchodzi w km 181,3 na terenie województwa opolskiego. Rzeka bierze początek w województwie dolnośląskim, przez które przepływa na odcinku o długości 89,4 km. Jej główne dopływy na terenie województwa to: Bystrzyca Kłodzka, Biała Lądecka, Bystrzyca Dusznicka, Ścinawka i Budzówka. Zlewnia rzeki jest zróżnicowana. Nysa Kłodzka w górnym biegu przepływa przez miejscowość Międzylesie, o charakterze turystyczno - wypoczynkowym i Bystrzycę Kłodzką. W zlewni rzeki znajdują się miejscowości uzdrowiskowe i turystyczne takie jak Duszniki Zdrój, Polanica Zdrój, Lądek Zdrój i Długopole Zdrój, Międzygórze, oraz takie, w których funkcjonują zakłady różnych branży przemysłowych: Kłodzko, Bardo, Ząbkowice Śląskie i Złoty Stok. 5.3. Ocena jakości wód powierzchniowych Do oceny jakości wody zastosowano wielkości graniczne i klasyfikację z nieobowiązujacego już rozporządzenia, gdyż jedynie w ten sposób można nawiązać do PPW „Czyste Powietrze” Sp. z o.o. Wrocław strona 17 Program Ochrony Środowiska miasta i gminy Bystrzyca Kłodzka publikowanych w latach poprzednich ocen i analiz stanu czystości oraz w sposób jasny przedstawić te zagadnienia na obecnym etapie stanu prawnego. Od 14 marca 2004 r. obowiązuje Rozporządzenie Ministra Środowiska z dnia 11 lutego 2004 r. w sprawie klasyfikacji dla prezentowania stanu wód powierzchniowych i podziemnych, sposobu prowadzenia monitoringu oraz sposobu interpretacji wyników i prezentacji stanu tych wód (Dz. U. 2004.32.284). Rozporządzenie to wprowadza 5 klas jakości wód i określa jednoznacznie sposób interpretacji wyników badań. Ten akt prawny dotyczy wyników badań i ocen dokonywanych w 2004 r. Z uwagi na zmienioną ilość parametrów oceny, zakresy analityczne i częstotliwość badań nie wydaje się uprawnionym dokonywanie oceny wg zasad podanych w cyt. Rozporządzeniu w stosunku do wyników z lat poprzednich. Z uwagi na fakt, że Nysa Kłodzka jest źródłem zaopatrzenia w wodę dla Wrocławia, jej jakość na całej długości powinna odpowiadać normom I klasy czystości wód powierzchniowych. W 2002 r. rzeka badana była w 4 przekrojach pomiarowo-badawczych na terenie powiatu kłodzkiego: powyżej Międzylesia, km 167,0, poniżej Międzylesia, km 159,0, poniżej ujścia Bystrzycy, km 144,5, poniżej ujścia Białej Lądeckiej, km 130,8. W celu określenia stanu czystości rzeki opuszczającej powiat rozpatrywano również stan czystości w pierwszym punkcie pomiarowym poza powiatem Kłodzkim, tj.: powyżej Barda (wodowskaz Bardo), km 111,4, W 2002 r. badano jednocześnie z Nysą Kłodzką jej dopływ – Bystrzycę. Badania fizyko-chemiczne Na podstawie oceny stanu czystości, przeprowadzonej w 2002 r. przez WIOŚ, stwierdzono, że stężenie substancji biogennych w wodach Nysy Kłodzkiej (tj. związków azotu i fosforu) jedynie powyżej Międzylesia odpowiadało I klasie czystości, poniżej Międzylesia odpowiadało II klasie, poniżej ujścia Bystrzycy odpowiadało już III klasie czystości, a poniżej w punkcie pomiarowym powyżej Barda stwierdzono, że rzeka prowadzi wody pozaklasowe, ze względu na substancje biogenne. O klasyfikacji w tej grupie zanieczyszczeń decydowały stężenia azotu azotynowego oraz fosforanów i fosforu ogólnego. Zawartość związków organicznych utrzymywała się na poziomie I klasy czystości, aż do punktu powyżej Barda, z wyłączeniem przekroju poniżej ujścia Bystrzycy, gdzie rzeka prowadziła wody II klasy czystości. Odczyn wody w większości badanych przekroi nie przekraczał wartości charakterystycznych dla I klasy, poza punktem pomiarowym poniżej ujścia Białej Lądeckiej, gdzie stwierdzono pH równe 8,6, co mieści się w II klasie czystości. Zasolenie wód rzeki, zawartość zawiesin oraz ilość zanieczyszczeń specyficznych, takich jak: fenole lotne, metale oraz detergenty anionowe, na całej długości omawianego odcinka Nysy Kłodzkiej, mieściło się w granicach I klasy czystości. Jakość wody dopływu Nysy Kłodzkiej, potoku Bystrzyca odpowiadała II klasie czystości ze względu na zawartość związków organicznych i substancji biogennych. Badania hydrobiologiczne Jedynie w początkowym przekroju pomiarowym, tj. powyżej Międzylesia i w przekroju poniżej ujścia Bystrzycy badania hydrobiologiczne kwalifikowały wodę do II klasy czystości. PPW „Czyste Powietrze” Sp. z o.o. Wrocław strona 18 Program Ochrony Środowiska miasta i gminy Bystrzyca Kłodzka W pozostałych punktach pomiarowych wody rzeki Nysa Kłodzka należą do pozaklasowych, ze względu na nadmierną zawartość chlorofilu. W ramach kontroli przeprowadzonej przez WIOŚ w 2001 r. została dokonana ocena rzeki Nysy Kłodzkiej pod kątem ochrony lub poprawy jakości jej wód dla zachowania lub polepszenia warunków życia ryb łososiowatych lub karpiowatych, których rzeka ta jest miejscem występowania. W jej wyniku stwierdzono, że normy zalecane dla ryb łososiowatych i karpiowatych nie były zachowane głównie w przypadku azotu amonowego i azotynowego. Normy dopuszczalne nie były natomiast spełnione pod względem zawartości azotu amonowego we wszystkich punktach, z wyjątkiem pierwszego, źródłowego. W przypadku BZT 5 najczęściej odpowiadało ono wartościom zalecanym dla ryb karpiowatych. Stan sanitarny Stan sanitarny wód rzeki w pierwszym punkcie kontrolnym, tj. powyżej Międzylesia, spełniał warunki określone dla III klasy czystości. W pozostałych przekrojach wyniki badań bakteriologicznych przekraczały dopuszczalne normy. Podobnie, jak w przypadku Nysy Kłodzkiej, wody potoku Bystrzyca miały zły stan sanitarny wody deklasyfikujący ten potok. 6. Wody podziemne 6.1. Warunki hydrogeologiczne Na obszarze gminy Bystrzyca Kłodzka wyróżnia się trzy piętra wodonośne, tj. czwartorzędowe, kredowe oraz w utworach krystalicznych. Główną rolę w gospodarce wodami podziemnymi na obszarze gminy odgrywa kredowe piętro wodonośne. Mniejsze wykorzystanie wód masywów krystalicznych, wiąże się głównie z gęstością zaludnienia. Piętro czwartorzędowe Wody podziemne piętra czwartorzędowego występują w utworach staroplejstoceńskiej doliny Nysy Kłodzkiej, utworach współczesnych dolin rzecznych oraz w utworach o charakterze pokrywowym. Są to przede wszystkim piaski i żwiry rzeczne, a rzadziej piaski i żwiry wodnolodowcowe. Głównym obszarem występowania wodonośnych utworów rzecznych jest dolina Nysy Kłodzkiej. Na obszarze gminy Bystrzyca Kłodzka piętro czwartorzędowe ujmowane jest przede wszystkim studniami kopanymi. Na podstawie analogi wykształcenia piętra czwartorzędowego poza obszarem gminy, można przyjąć że miąższość utworów czwartorzędowych waha się od kilku do kilkudziesięciu metrów. Przepuszczalność tych utworów jest zazwyczaj dobra i bardzo dobra, współczynnik filtracji kształtuje się na poziomie od 1 . 10-5 do 1 . 10-4 m/s. Na pozostałych obszarach wody piętra czwartorzędowego nie mają większego znaczenia użytkowego. Piętro wodonośne w utworach kredy Kredowe piętro wodonośne stanowi najbardziej zasobny zbiornik w obrębie gminy Bystrzyca Kłodzka. Wody piętra kredowego w rejonie Rowu Górnej Nysy Kłodzkiej stanowią podstawowe źródło zaopatrzenia ludności w wodę pitną. Utworami wodonośnymi są tu przede wszystkim spękane strefy piaskowca, wapieni oraz margli. Poziomy kredowe zasilane są głównie przez infiltrację wód opadowych. Zasilanie głębszych poziomów, odbywa się na PPW „Czyste Powietrze” Sp. z o.o. Wrocław strona 19 Program Ochrony Środowiska miasta i gminy Bystrzyca Kłodzka wychodniach utworów kredowych lub wodami z sąsiednich pięter. Wody piętra kredowego cechuje najczęściej napięte zwierciadło stabilizujące się na głębokości od kilkudziesięciu metrów poniżej powierzchni terenu do kilkudziesięciu metrów ponad powierzchnią terenu. Wydajności otworów wynoszą od kilku do kilkudziesięciu, a nawet do 160 m 3/h. Wody tego poziomu są eksploatowane przez wszystkie większe głębinowe ujęcia wód zlokalizowane na obszarze gminy. Naturalne wypływy wód podziemnych spotykane są przeważnie na kontaktach warstw przepuszczalnych z nie przepuszczalnymi oraz w strefach uskokowych. Są to w większości źródła warstwowo-szczelinowe charakteryzujące się zróżnicowaną wydajnością od 1 dm3/s do ponad 30 dm3/s. Piętro wodonośne w utworach krystalicznych Wody podziemne w utworach krystalicznych występują na głębokości od kilku do kilkudziesięciu m w strefach spękań i szczelinach utworów krystalicznych. Strefy te zasilane są okresowo przez przypowierzchniowy poziom rumoszowy. Prędkość infiltracji wód poziomu rumoszowego w szczelinowe masywy krystaliczne zależna jest od właściwości filtracyjnych utworów krystalicznych. Współczynnik filtracji szczelinowej waha się w przedziale od 1 . 10-6 2 . 10-4 m/s. Większość naturalnych wypływów wód podziemnych w obrębie krystaliniku stanowią źródła rumoszowo-szczelinowe, rzadkie są źródła szczelinowe oraz bardzo nieliczne źródła krasowe. Wydajność źródeł nie przekracza 0,5 dm3/s; wśród nich najliczniejsza grupę stanowią wypływy o wydajności do 0,1 dm3/s. Na obszarze gminy Bystrzyca Kłodzka w rejonie Długopola Zdrój, występują wody mineralne i słabo zmineralizowane w jednym złożu. Są to szczawy wodorowęglanowowapniowo-sodowo-magnezowe bogato nasycone dwutlenkiem węgla. Zasoby eksploatacyjne ujęcia wód mineralnych wynoszą 1,95 [m3/h], natomiast pobór wód w 2001 r. wyniósł 17.834 [m3/rok] [31]. Żródła wód mineralnych występują ponadto w Szczawinie (Długopolanka) i Gorzanowie (Cyranka i Mineral), gdzie prowadzi się eksploatację na skalę przemysłową. Wody mineralne leczniczo wykorzystywane są przede wszystkim w Uzdrowisku Długopole Zdrój do leczenia m.in. powirusowego zapalenia wątroby. Na obszarze gminy Bystrzyca Kłodzka nie wydzielono Głównych Zbiorników Wód Podziemnych. 6.2. Zasoby wód podziemnych Na obszarze gminy Bystrzyca Kłodzka użytkowe poziomy wodonośne występują w obrębie piętra kredowego, na którym bazują wszystkie ujęcia wód podziemnych zaopatrujących mieszkańców gminy w wodę pitną i do celów gospodarczych. Na terenie gminy zlokalizowanych jest ponad 18 komunalnych i zakładowych ujęć wód podziemnych. Łącznie zasoby eksploatacyjne omawianych ujęć wód podziemnych wynoszą 457,66 m3/h. Rozproszony system ujęć wód podziemnych i powierzchniowych charakteryzujący się różnorodnością ujęć takich jak studnie głębinowe, drenażowe oraz ujęcia źródliskowe utrudnia ustalenie łącznej liczby zasobów eksploatacyjnych, tym bardziej, że znaczna część ujęć nie posiada ustalonych zasobów eksploatacyjnych. PPW „Czyste Powietrze” Sp. z o.o. Wrocław strona 20 Program Ochrony Środowiska miasta i gminy Bystrzyca Kłodzka W tabeli III.2. przedstawiono informacje na temat zasobów eksploatacyjnych, depresji oraz poboru ważniejszych ujęć wód podziemnych i powierzchniowych z obszaru gminy Bystrzyca Kłodzka. Tabela III.2. Ujęcia wód podziemnych i powierzchniowych według wydanych pozwoleń wodnoprawnych L.p. 1 2 3 4 5 6 7 8 9 10 11 12 13 14 15 16 17 18 Miejscowość/Użytkownik Bystrzyca Kłodzka/Mondi Packaging BZWP Sp. z o.o. Bystrzyca Kłodzka/ZwiK w Bystrzycy Kłodzkiej Bystrzyca Kłodzka/Fabryka Mebli Bystrzyca Kłodzka/Gminna Spółdzielnia Bystrzyca Kłodzka/Szpital Gorzanów Gorzanów Mineral S.C. Gorzanów ujęcie Złota Kaczka/Samopomoc Chłopska Bystrzyca Kłodzka Gorzanów/Rozlewnia Wód Międzygórze/Schronisko na Śnieżniku Młoty „Duży basen”, „Mały basen”/ZWiK Bystrzyca Kłodzka Młoty „Zamkowa Kopa”/ZWiK Bystrzyca Kłodzka Młoty „Sztolnie”/ZWiK Bystrzyca Kłodzka Biała Woda Puchaczówka/Stacja TV Starkówek/Ujęcie nieeksploatowane Szklarka/Lasy Państwowe Wilkanów/Szkoła Podstawowa Poręba/ZWiK Bystrzyca Kłodzka 6.3. Zasoby eksploatacyjne m3/h /Pobór m3/d Depresja Stratygrafia warstwy wodonośnej m Rodzaj ujęcia 50,0/- 1,8 K2 80,0/- 10,4 K2 16,0/- 1,8 K2 12,6/- 0,8 K2 11,0/160,0/22,5/- 3,5 7,5 7,5 K2 K2 K2 samowypływ 17,0/- 0 K2 samowypływ 7,56/- 14,0 K2 -/5,5 dm3/s - - powierzchniowe ze strefy źródliskowej potoku bez nazwy -/1008 K2 ujęcia źródliskowe -/576 K2 ujęcia źródliskowe -/1730 K2 ujęcie drenażowe ujęcie źródliskowe -/112,32 - Pz 45,0/- 9,9 - -/15 2,0/34,0/- 5,4 22,2 K2 K2 Ocena jakości wód podziemnych Na obszarze gminy Bystrzyca Kłodzka zlokalizowany jest punkt sieci badawczej krajowego monitoringu jakości wód podziemnych. Ww. monitoringiem objęto ujęcie zlokalizowane w Bystrzycy Kłodzkiej. Ujęcie ujmuje wody piętra kredowego. Jakość wód podziemnych ujmowanych na omawianym ujęciu odpowiada klasie II średniej jakości w klasyfikacji jakości wód na potrzeby monitoringu. Badania wód podziemnych wykazały występowanie nadmiernych ilości potasu, CHZT, baru i manganu. PPW „Czyste Powietrze” Sp. z o.o. Wrocław strona 21 Program Ochrony Środowiska miasta i gminy Bystrzyca Kłodzka 6.4. 1. 2. 3. Podsumowanie Na obszarze gminy Bystrzyca Kłodzka ujęcia wód podziemnych wykorzystują zasoby wodne zgromadzone w poziomach wodonośnych w obrębie utworów kredowych. W złożu wód mineralnych w Długopolu Zdroju występują wody mineralne i słabozmineralizowane. Zasoby eksploatacyjne ujęcia wód mineralnych wynoszą 1,95 [m3/h], natomiast pobór wód w 2001 r. wyniósł 17.834 [m3/rok] [31]. Dużym zagrożeniem dla jakości wód podziemnych i powierzchniowych w skali lokalnej stanowią „dzikie wysypiska”, a nawet zalegalizowane składowiska śmieci, z których ładunki zanieczyszczeń migrują do wód powierzchniowych, skąd przenikają do wód podziemnych. 7. Środowisko przyrodnicze miasta i gminy Do walorów przyrodniczych miasta i gminy należy zaliczyć krajobraz, szatę leśną, źródła wód leczniczych i mineralnych. Kompleks miasta i gminy szczelnie „obudowuje” strome zbocza doliny Nysy Kłodzkiej i jej dopływu Bystrzycy, co zapewnia wspaniałe panoramy widokowe z sylwetką kaskadowych pięter zabudowy miasta i gminy w tle. Wyrównaną powierzchnię wierzchowiny wieńczą kopulaste kulminacje wzniesień, a jej krajobraz wzbogacają głębokie, kręte dolinki dopływów Nysy Kłodzkiej i Bystrzycy (Pławna, Toczna). Szata graficzna to wielkie bogactwo gminy. Lasy i zadrzewienie zajmują 46,18 % powierzchni miasta i gminy. 7.1. Cenne składniki flory Obszar miasta i gminy Bystrzyca Kłodzka w 46,18 % pokrywają lasy. Są to głównie sztuczne drzewostany świerkowe wprowadzone na siedliska lasów bukowych. Niewielka część zespołów leśnych ma charakter naturalny. Są to fragmenty ciepłolubnej buczyny i grądu środkowoeuropejskiego rozwijające się na płd. i płd. – zach. zboczach Krowiarek. Na zachodnich zboczach Masywu Śnieżnika, występują fragmenty kwaśnej buczyny górskiej, a na stromych kamienistych zboczach w dolinach większych potoków zachowały się fragmenty jaworzyny górskiej z miesiącznicą trwałą. W wyższych położeniach Masywu Śnieżnika oraz na obszarze Gór Bystrzyckich dominują lasy świerkowe o charakterze wtórnym. Flora roślin miasta i gminy Bystrzyca Kłodzka jest zróżnicowana. W części północnej występuje szereg ciepłolubnych gatunków niżowych, związanych z węglanowymi murawami, ciepłolubną buczyną oraz lasami grądowymi. W części południowo – wschodniej (partie wokół Hali pod Śnieżnikiem) występują gatunki górskie, w tym alpejskie i subalpejskie. Do gatunków występujących na terenie miasta i gminy, objętych całkowitą ochroną należą: barwinek pospolity, bluszcz pospolity, buławnik wielkokwiatowy ciemiężyca zielona, dziewięćsił bezłodygowy, gnidosz rozesłany, gnieźnik leśny, goryczka krzyżowa, goryczuszka gorzkawa, goryczuszka orzęsiona, gółka długoostrogowa, kosaciec syberyjski, kruszczyk rdzawoczerwony, kruszczyk szerokolistny, kukułka (storczyk) bzowa, kukułka (storczyk) Fuchsa, kukułka (storczyk) plamista, kukułka (storczyk) szerokolistna, liczydło górskie, lilia złotogłów, listera jajowata, obuwik pospolity, omieg górski, orlik pospolity, paprotka zwyczajna, parzydło leśne, pełnik europejski, podkolan biały, podkolan zielony, purchawica olbrzymia, PPW „Czyste Powietrze” Sp. z o.o. Wrocław strona 22 Program Ochrony Środowiska miasta i gminy Bystrzyca Kłodzka rojnik pospolity, sromotnik bezwstydny, storczyk męski, szafirek miękkolistny, śniedek cienkolistny, śnieżyca wiosenna, tojad dziubaty, tojad sudecki, wawrzynek wilczełyko, wiciokrzew pomorski, widłak jałowcowaty, widłak wroniec, zawilec wielkokwiatowy, zimowit jesienny, żłobik koralowy. Natomiast do gatunków występujących na terenie miasta i gminy, objętych częściową ochroną należą cis pospolity, goździk kartuzek, goździk kropkowany, kalina koralowa, konwalia majowa, kopytnik pospolity, kruszyna pospolita, naparstnica purpurowa, naparstnica zwyczajna, pierwiosnek wyniosły, porzeczka czarna, przylaszczka pospolita przytulina (Marzanka) wonna oraz mchy: torfowce i bielistka. Na terenie miasta i gminy rosną 4 gatunki roślin rzadkich i zagrożonych w Polsce, które nie zostały objęte ochroną gatunkową. Wśród nich występuje dzwonek brodaty, dzwonek szerokolistny, turzyca skąpokwiatowa i zanokcica serpentynowa. 7.2. Lasy Lasy stanowią jedno z głównych bogactw naturalnych miasta i gminy. Pokrywają 15.600 ha gruntów, co stanowi 46,18 % ogólnej powierzchni miasta i gminy. Miasto i gmina plasuje się pod tym względem wśród najbardziej zalesionych gmin Polski. Lasy występują głównie w granicach obszarów po wschodniej i zachodniej stronie gminy. Są to lasy gospodarcze i ochronne (glebochronne, wodochronne, klimatyczne). Poniżej w tabeli przedstawiono zestawienie zasobów leśnych na terenie gminy w 2003 r. Tabela III. 3. Zasoby leśne gminy Bystrzyca Kłodzka Wskaźniki Jednostka Powierzchnia terenów leśnych ogółem [ha] Lesistość [% pow. gminy] Lasy ochronne i stanowiące element [ha] przestrzennych form przyrody Lasy stanowiące własność komunalną gminy [ha] w tym: na terenach wiejskich [ha] na terenie miasta Rok 2003 15.600 46,18 90,15 402,8 369,5 33,3 Lasy na terenie gminy należą do dwóch kompleksów leśnych: w granicach Masywu Śnieżnika o powierzchni 3750 ha (Międzygórze – 2366 ha, Marcinków – 593 ha, Biała woda – 377 ha, Wilkanów – 283 ha i Szklary 131 ha), w granicach Gór Bystrzyckich o powierzchni 9.319 ha (Lasy Pokrzywno – 2852 ha, lasy Poręba – 1716 ha, Lasy Spalona – 1554 ha, Stara Bystrzyca – 631 ha, Lasówka - 290 ha, Nowa Bystrzyca – 306 ha). Na pogórzu Masywu Śnieżnika występują mniejsze kompleksy, pokrywające wierzchołki gór i wzgórz. Można tu zaliczyć lasy wsi Idzików (815 ha), Nowy Waliszów (531 ha) i Stary Waliszów (253 ha). Wśród drzewostanu dominuje świerk (85 %). Pozostałe 15 % stanowi: buk, brzoza, sosna, dąb, jodła, olsza. PPW „Czyste Powietrze” Sp. z o.o. Wrocław strona 23 Program Ochrony Środowiska miasta i gminy Bystrzyca Kłodzka Lasy na terenie gminy występują w granicach wszystkich pięter wysokościowych, a ich procentowy udział rośnie wraz z wysokością. Nadzór nad lasami państwowymi na terenie miasta Bystrzyca Kłodzka pełni Nadleśnictwo Bystrzyca Kłodzka, a nad lasami państwowymi w obrębie gminy: Nadleśnictwo Międzylesie, Nadleśnictwo Lądek Zdrój, Nadleśnictwo Zdroje z siedzibą w Szczytnej, oraz Nadleśnictwo Bystrzyca Kłodzka. 7.2.1. Nadleśnictwo Bystrzyca Kłodzka Geograficznie nadleśnictwo obejmuje obszar Gór Bystrzyckich z najwyższym szczytem Jagodną 977 m n.p.m. i Kotlinę Kłodzką z pasmem Krowiarek. Bezwzględne wysokości wahają się w granicach od 300 do 998 m n.p.m.. Tereny nadleśnictwa rozciągają się na rozległym obszarze i zajmują ok. 280 km2. Gospodarka leśna Główny trzon lasów, ok. 77 %, stanowi jeden duży kompleks leśny obejmujący Góry Bystrzyckie z głęboko wrzynającymi się od wschodu półenklawami gruntów wsi: Paszków, Zalesie, Wójtowice, Nowa Bystrzyca, Spalona, Wyszki i Ponikwa. Pozostałe 23 % terenów stanowi kilkadziesiąt mniejszych kompleksów położonych głównie w północno - wschodniej części nadleśnictwa. Nadleśnictwo Bystrzyca Kłodzka podzielone jest na 2 obręby: Bystrzyca Kłodzka i Pokrzywno oraz na 14 leśnictw i Gospodarstwo Szkółkarskie. Ogólna powierzchnia nadleśnictwa wynosi około 12,5 tys. ha. Całość lasów zaliczana jest do I grupy ochronnej a część terenów leśnych spełnia inne nakładające się na siebie funkcje ochronne. Cały obszar nadleśnictwa pozostaje w zasięgu szkodliwego oddziaływania emisji przemysłowych. Na terenie nadleśnictwa występuje gęsta sieć cieków wodnych, jednak główne źródło wody stanowią opady atmosferyczne. Główne gatunki drzew to: świerk 87 %, buk 5 %, brzoza 3 %. Typy siedliskowe i ich udział procentowy na terenie nadleśnictwa to: LM wyż 0,40 %, L wyż 1,08 %, BG (bór górski) 4,18 %, BMG (bór mieszany górski) 39,32 %, LMG (las mieszany górski) 37,93 %, LG (las górski) 16,91 %, LŁG (las łęgowy górski), 18 %. Istniejące na terenie Nadleśnictwa warunki glebowe i klimatyczne pozwalają na zakładanie wielogatunkowych drzewostanów o dobrych wartościach hodowlanych i użytkowych z większym udziałem gatunków liściastych bardziej odpornych na dymy i gazy przemysłowe. Nadleśnictwo w celu zachowania dla przyszłych pokoleń najbardziej wartościowych drzewostanów zakłada bloki upraw pochodnych z poszczególnych wyłączonych drzewostanów nasiennych. Średni roczny rozmiar odnowień i zalesień wynosi ok. 80 ha, z czego 90 % stanowi przebudowa drzewostanu, do której wykorzystuje się własny materiał szkółkarski z przewagą gatunków liściastych. W ramach pielęgnowania lasu wykonuje się średnio rocznie około: 200 ha pielęgnacji upraw, 100 ha czyszczeń wczesnych, 190 ha czyszczeń późnych, PPW „Czyste Powietrze” Sp. z o.o. Wrocław strona 24 Program Ochrony Środowiska miasta i gminy Bystrzyca Kłodzka 250 ha trzebieży wczesnych. Nadwyżki materiału sadzeniowego Nadleśnictwo sprzedaje innym nadleśnictwom i osobom prywatnym. Ochrona lasu Realizacja założeń z zakresu ochrony lasu w Nadleśnictwie Bystrzyca Kł. polega na wykonywaniu zadań takich jak: zbiór materiałów prognostycznych (poszukiwanie i zbiór owadów w ściółce, w glebie , na drzewach próbnych , pułapkach feromonowych), zwalczanie grup owadów szkodników, ochrona pożytecznej fauny (ptaki, mrówki), ochrony najmłodszego pokolenia lasu (upraw) przed owadami, gryzoniami i zwierzyną łowną. 7.2.2. Nadleśnictwo Lądek Zdrój Nadleśnictwo Lądek Zdrój położone jest w Krainie Sudeckiej w paśmie Gór Złotych, Bialskich, Masywu Śnieżnika, na terenie gmin Stronie Śląskie, Lądek Zdrój, Bystrzyca Kłodzka, Kłodzko. Powierzchnia Nadleśnictwa wynosi ok. 16,2 tys. ha i została podzielona na 18 leśnictw w ramach 2 obrębów leśnych. Całość lasów stanowią lasy grupy I (glebo i wodochronne w strefie górnej granicy lasu, uzdrowiskowo-klimatyczne ABC, masowego wypoczynku oraz w strefie oddziaływania przemysłu) oraz lasy rezerwatowe. Wyniesienie nad poziomem morza od 450 do 1425 m. Na terenie Nadleśnictwa wyodrębniono następujące typy siedliskowe lasu - LMG –65 %, BMG –20 %, BG –9 %, LG –5 %, BWG (bór wilgotny górski) –1 % powierzchni. Głównym gatunkiem lasotwórczym jest świerk – 89 % powierzchni, następnie buk –7 %, brzoza –2 %, modrzew –1 %, pozostałe gatunki – 1 %. Przeciętna zasobność na 1 ha powierzchni leśnej wynosi 311m3, przeciętny wiek drzewostanów 70 lat. Lasy Nadleśnictwa Lądek Zdrój znajdują się pod wpływem klimatu polarnooceanicznego charakteryzującego się dużą zmiennością warunków klimatycznych. Głównym gatunkiem lasotwórczym jest świerk, zajmujący - 89 % pow. leśnej, następnie buk - 7 % i brzoza - 2 %. Pozostałe gatunki zajmują poniżej 1 % pow. leśnej, są to: sosna, modrzew, jodła, dąb, jawor, jaśmin, olcha, lipa. Dominujące stanowisko świerku w drzewostanach Nadleśnictwa Lądek wynika z panujących tutaj warunków klimatycznych i glebowych (duża ilość opadów, większa wilgotność powietrza, chłodne powietrze). Tworzy on drzewostany lite w wyższych partiach górskich na siedliskach BG (bór górski) i BWG (bór wilgotny górski) a w niższych położeniach drzewostany mieszane z udziałem buku, modrzewia, brzozy, jaworu i jodły na siedliskach BMG, LMG, LG. Z zakresu ochrony lasu przez Nadleśnictwo Lądek Zdrój prowadzone są: próbne poszukiwania owadów, zwalczanie szkodników (owadów, grzybów), ochrona pożytecznej fauny, ochrona przed szkodami na uprawach, sanitarne porządkowanie lasu. Całość prac związanych z ochroną, hodowlą i gospodarką zwierzyną prowadzona jest na pięciu leśnych obwodach. Trzy obwody wydzierżawione są kołom łowieckim, natomiast dwa PPW „Czyste Powietrze” Sp. z o.o. Wrocław strona 25 Program Ochrony Środowiska miasta i gminy Bystrzyca Kłodzka obwody wyłączone są z dzierżawy. Gospodarkę tymi obwodami prowadzi nadleśnictwo. Dla bardziej efektywnego gospodarowania populacjami jelenia został powołany Śnieżnicki Rejon Hodowli Jelenia skupiający oprócz obwodów łowieckich tutejszego nadleśnictwa również część obwodów łowieckich z sąsiednich N-ctw tj. Barda, Bystrzycy i Międzylesia. Do licznie występujących na tym obszarze zwierząt łownych należą jeleń europejski, sarna, dzik, lis, zając, muflon, kuna leśna, tchórz, jarząbek i słonka. 7.2.3. Nadleśnictwo Międzylesie Nadleśnictwo Międzylesie z siedzibą w Międzylesiu prowadzi działalność na terenie gmin: Bystrzyca Kłodzka (w miejscowościach Wilkanów, Międzygórze), Międzylesie i Stronie Śląskie. Tereny administrowane przez nadleśnictwo dzięki swoim walorom krajobrazowym, stworzonym przez urozmaiconą rzeźbę terenu należą do najpiękniejszych rejonów Polski. Zdrowy klimat zapewnia wspaniałe warunki do wypoczynku i uprawiania turystyki. Głównym ośrodkiem turystyczno-wypoczynkowym jest Międzygórze ze swoją unikatową w skali kraju architekturą w stylu tyrolskim. Nadleśnictwo posiada w tej miejscowości własny hotel o takiej właśnie architekturze z 45 miejscami noclegowymi dostępnymi dla każdego turysty. W sąsiedztwie Międzygórza wznosi się Góra Igliczna (845 m n.p.m.). Na jej zboczu usytuowane jest Sanktuarium Matki Boskiej Śnieżnej z 1781 r., a w jego pobliżu schronisko PTTK. Stąd rozciąga się wspaniały widok na Kotlinę Kłodzką, doliny i grzbiety okolicznych gór Masywu Śnieżnika. Na trasie z Międzygórza na Igliczną znajduje się oryginalny "Ogród Bajek". Drugie schronisko PTTK na terenie Nadleśnictwa -"Na Śnieżniku", zwane też Szwajcarką, usytuowano na wysokości 1200 m n.p.m. Niedaleko wznosi się szczyt Śnieżnika Kłodzkiego (1425m n.p.m.), z którego przy dobrej widoczności można oglądać, poza Kotliną Kłodzką i zachodnią częścią czeskich Sudetów, szczytowe partie Karkonoszy ze Śnieżką oraz duże połacie Niziny Śląskiej. Szczyt Śnieżnika jest rezerwatem przyrody; spotyka się tu kozice odmiany alpejskiej. W Międzygórzu budzi zainteresowanie jeden z najwyższych w Sudetach polskich wodospad im. Stefana Żeromskiego na rzece Wilczce, spadający z progu skalnego o wysokości ok. 20 m (przed powodzią w lipcu 1997 r. wysokość wodospadu wynosiła 27 m). Poniżej wodospadu wybudowano zaporę wodną. Tereny te i przyległy rezerwat są ulubionym miejscem spacerów. Szczyt Trójmorski Wierch (1145 m npm) jest źródliskiem wód uchodzących do trzech mórz: Czarnego, Północnego i Bałtyku. Ze względu na walory przyrodniczo-krajobrazowe utworzony został w Masywie Śnieżnika "Śnieżnicki Park Krajobrazowy" o powierzchni 183 km 2, a na terenie Sudetów Środkowych - Obszar Chronionego Krajobrazu Gór Bystrzyckich. Nadleśnictwo obejmuje 11 leśnictw o łącznej powierzchni ok. 10,4 tys. ha., a zasięg terytorialny nadleśnictwa to 293,91 km2. W lasach, gatunkiem dominującym jest świerk (89 %), który najczęściej tworzy lite drzewostany jednopiętrowe, rzadziej mieszane - głównie z bukiem. Buk zajmuje 6 % powierzchni. Ponadto występują: sosna, jodła, brzoza, modrzew, jawor i jesion. Nadleśnictwo posiada wyłączone drzewostany nasienne sosny pospolitej, jodły, świerka i buka, drzewa doborowe: sosny pospolitej, świerka, jodły, modrzewia, buka, daglezji, jesiona oraz plantację nasienną sosny wdziarowej. PPW „Czyste Powietrze” Sp. z o.o. Wrocław strona 26 Program Ochrony Środowiska miasta i gminy Bystrzyca Kłodzka Ochrona lasu na terenie nadleśnictwa jest zagadnieniem bardzo ważnym nie tylko z uwagi na zaistniałe już szkody, które wystąpiły w drzewostanach, ale przede wszystkim ze względu na dalsze potencjalne zagrożenie dla lasów na tym terenie. Lasy Nadleśnictwa tworzą w dużej przewadze jednogatunkowe drzewostany świerkowe często obcego pochodzenia podatne na działanie ujemnych czynników biotycznych i abiotycznych. Na skutek ujemnego oddziaływania ośrodków przemysłowych w ubiegłych okresach gospodarczych, szereg drzewostanów świerkowych wykazuje oznaki osłabienia (przerzedzenie i przebarwienie koron) zamieranie pojedynczych drzew, oraz obniżenie się odporności biologicznej lasu. 7.2.4. Nadleśnictwo Zdroje Nadleśnictwo Zdroje z siedzibą w Szczytnej położone jest w Krainie Sudeckiej na terenie Gór Bystrzyckich, Orlickich, Stołowych, Wzgórz Lewińskich i Obniżenia Dusznickiego. Obejmuje poza gminą Bystrzyca Kłodzka przede wszystkim gminy: Szczytna, Polanica Zdrój, Duszniki Zdrój, Kudowa Zdrój, Lewin Kłodzki, Radków i Kłodzko o łącznej powierzchni ok. 10 tys. ha. Nadleśnictwo podzielone jest na dziesięć leśnictw zgrupowanych w pojedynczych obrębach leśnych. Wszystkie lasy należące do nadleśnictwa uznane są za uzdrowiskowo - klimatyczne i należą do glebochronnych, wodochronnych, masowego wypoczynku, krajobrazowych i stref zieleni wysokiej. Całość lasów Nadleśnictwa leży w strefie klimatu górskiego charakteryzującego się dużą zmiennością warunków klimatycznych w zależności od wysokości nad poziomem morza (350 1000 m.n.p.m.), ekspozycji stoków i układu stosunku do panujących wiatrów. Istniejące na terenie Nadleśnictwa warunki glebowe w połączeniu z korzystnymi warunkami klimatycznymi pozwalają na tworzenie wielogatunkowych drzewostanów o dobrych wartościach hodowlanych i użytkowych z większym udziałem gatunków liściastych odpornych na dymy i gazy przemysłowe. 7.3. Cenne składniki fauny Zwierzęta są istotnym elementem wzbogacającym bioróżnorodność krajobrazu. Grupę ssaków reprezentuje 7 rzędów: owadożerne, nietoperze, zającowate, gryzonie, drapieżne, parzystokopytne i nieparzystokopytne. Wśród ssaków występujących na terenie miasta i gminy Bystrzyca Kłodzka najpospolitszym gatunkiem jest polnik, nornica ruda oraz mysz leśna. Obfitość terenów wilgotnych sprawia, że występuje tu licznie karczownik ziemnowodny, rzęsorek rzeczka. Wśród gatunków owadożernych najliczniejszy jest kret, ryjówka aksamitna i ryjówka malutka. Fauna drobnych ssaków występujących na terenie miasta i gminy związana jest ze strukturą użytkowania gruntów. Na terenie gminy stwierdzono 16 gatunków objętych ochroną ścisłą: owadożerne - 9 gatunków, gryzonie - 4 gatunki, drapieżne - 2 gatunki, parzystokopytne 1 gatunek. Jeden gatunek jest objęty ochroną częściową - bóbr europejski. Z gatunków nie objętych ochroną gatunkową stwierdzono: gryzonie - 12 gatunków, zającokształtne - 1 gatunek, drapieżne - 6 gatunków, parzystokopytne - 4 gatunki. Do najcenniejszych ssaków występujących na terenie gminy należą kozica, popielica, orzesznica, rzęsorek mniejszy, ryjówka malutka. Ponadto, na PPW „Czyste Powietrze” Sp. z o.o. Wrocław strona 27 Program Ochrony Środowiska miasta i gminy Bystrzyca Kłodzka terenie gminy występuje lis, kuna domowa i leśna, jenot, tchórz, borsuk, dzik, muflon. Na teren gminy wprowadzono również bobra. Stwierdzono również na tym terenie występowanie 14 gatunków nietoperzy. Spośród nich 5 gatunków: podkowiec mały, nocek duży, nocek Bechsteina, nocek orzęsiony oraz mopek są wymienione w Załączniku do Dyrektywy Rady EWG w sprawie ochrony siedlisk przyrodniczych oraz dzikiej fauny i flory (Natura 2000). Na terenie gminy występują 122 gatunki ptaków. Z liczby tej 118 gatunków występuje na tym obszarze, natomiast 4 są to tzw. zalatujące. 117 gatunków jest objętych ochroną gatunkową, w tym bocian czarny i puchacz, które podlegają tzw. ochronie strefowej, a 5 objętych jest ochroną częściową jako patki łowne. Wśród bogatej ornitofauny występuje m.in. czapla siwa, kania ruda, jastrząb, myszołów, bażant, siniak, sierpiówka, zimorodek, oknówka, strzyżyk. Płazy reprezentowane są przez 6 gatunków: salamandrę plamistą, traszkę zwyczajną i górską, ropuchę szarą, rzekotkę drzewną, żabę trawną. Na tym terenie występują 4 gatunki ryb objęte ochrona gatunkową, z których dwa minóg strumieniowy i głowacz białopłetwy znajdują się na liście zawartej w załączniku nr 2 do Natura 2000. Grupę gadów reprezentują 4 gatunki, do których należą: jaszczurka żyworodna, padalec zwyczajny, zaskroniec zwyczajny i żmija zygzakowata. 7.4. Obiekty przyrodniczo cenne, pomniki przyrody Na terenie gminy Bystrzyca Kłodzka występują obszary o najwyższej randze ochronnej tj. obszary chronionego krajobrazu, park krajobrazowy, oraz pomniki przyrody, rezerwaty i użytki ekologiczne. 7.4.1. Obszary chronionego krajobrazu Obszar Krajobrazu Chronionego Gór Bystrzyckich i Orlickich - obejmuje dwa równolegle do siebie biegnące, pasma górskie Sudetów Środkowych, rozdzielone dolinami rzeki Orlicy i Bystrzycy Dusznickiej. W zasięgu obszaru znajduje się całość Gór Bystrzyckich oraz polska część Gór Orlickich. Oba pasma górskie tworzą zwartą wyrównaną powierzchnię szczytową na poziomie 800 - 900 m n.p.m., zbudowaną z gnejsów i łupków łyszczykowych gdzieniegdzie z płatami piaskowców kredowych. Szczyty i powierzchnie szczytowe gór, prawie w całości zalesione, spełniają ważną rolę wodochronną, gospodarczą i turystyczno rekreacyjną. Na terenie tym (poza gminą Bystrzyca Kłodzka) znajduje się rezerwat ,,Torfowisko pod Zieleńcem” należący do gminy Szczytna, jedno z najciekawszych torfowisk w Polsce; kilka skupisk jodły i pojedyncze limby oraz kilka obiektów przyrody nieożywionej, w tym jaskinie - ,,Solna Jama” ( w miejscowości Różanka, gm. Międzylesie) i ,,Złota Sztolnia” (w gminie Złoty Stok) u podnóża Orlicy. 7.4.2. Parki Krajobrazowe Śnieżnicki Park Krajobrazowy utworzony uchwałą WRN w Wałbrzychu nr 35/81 z dnia 28.10.1981 r. Swym zasięgiem obejmuje trzy grupy górskie Sudetów Wschodnich: Masyw Śnieżnika, Góry Bialskie i Góry Złote. Powierzchnia parku wraz z terenami otulinowymi na PPW „Czyste Powietrze” Sp. z o.o. Wrocław strona 28 Program Ochrony Środowiska miasta i gminy Bystrzyca Kłodzka terenie gminy Bystrzyca Kłodzka (Międzygórza) wynosi 2 570 ha. Obszar krajobrazu chronionego obejmuje tereny gminy o powierzchni 11 579 ha. Występuje tu urozmaicona rzeźba terenu: nizinne kotliny śródgórskie, szerokie kotliny rzeczne (wodospad Wilczki), strome zbocza górskie z formami skalnymi i sterczącymi ostańcami, rumowiska skalne, lasy z dominacją świerku. Niezwykłym elementem geologicznym w krajobrazie Śnieżnickiego Parku Krajobrazowego są wychodnie wapieni krystalicznych ( marmurów). W ich obrębie rozwinęły się formy krasowe, z których najbardziej znana jest Jaskinia Niedźwiedzia w Kletnie (znajdująca się na terenie gminy Stronie Śląskie). Najbardziej urozmaiconą morfologią charakteryzuje się Masyw Śnieżnika. Jego grzbietami przebiegają główne działy wód Europy, należących do zlewisk Morza Bałtyckiego, Morza Północnego i Morza Czarnego. Wszystkie lasy Śnieżnickiego Parku Krajobrazowego i otuliny należą do krainy przyrodniczo - leśnej Sudetów Wschodnich i zajmują 74 % powierzchni parku. Są to głownie lasy świerkowe (obcego pochodzenia), mało odporne na warunki atmosferyczne oraz szkodniki, zachowały się także drzewostany mieszane rodzimego pochodzenia. Do najcenniejszych przyrodniczo partii parku zalicza się tzw. ,,Puszczę Śnieżnej Białki” (należącą do gminy Stronie Śląskie), którą porastają zespoły buczyny kwaśnej oraz las świerkowy górnoreglowy. Występują tu również rośliny rzadkie i chronione. Niestety w ciągu 30 - lecia rezerwat podobnie jak okoliczne lasy, mocno ucierpiał zmienił się skład drzewostanu, wyginęły liczne świerki, stare jawory i buki, jodły. Do zubożenia ogólnego stanu Puszczy Śnieżnej Białki przyczyniły się zapewne emisje przemysłowe, głównie transgranicznego pochodzenia. Ochronie prawnej podlega również starodrzew bukowo - świerkowy z domieszką jodły, otaczający wodospad Wilczki. Do terenów proponowanych jako rezerwaty przyrody należą m. in.: ”Jaskinia Radochowska” - położona na terenie gminy Lądek Zdrój, niezwykle cenna z faunistycznego i geologicznego punktu widzenia, ,,Góra Krzemień” (obszar gminy Stronie Śląskie) - z niewielkim fragmentem drzewostanu dolnoreglowego, ,,Mały Śnieżnik” (obszar gminy Bystrzyca Kłodzka) - chroniący górnoreglowe świerczyny z jedynym w Sudetach stanowiskiem limby (sztucznie wprowadzonym), ,,Dolina Kleśnicy” (obszar gminy Stronie Śląskie), ,,Torfowisko pod Śnieżnikiem” - górskie torfowisko wysokie otoczone borem regla dolnego, leżące poza granicami gminy Bystrzyca Kłodzka ,,Żmijowiec” (położony na terenie gminy Bystrzyca Kłodzka i gminy Stronie Śląskie) miejsce występowania rzadkiego serpentynitu. Ocenia się, że w Parku Śnieżnickim występuje 25 gatunków roślin podlegających ochronie całkowitej i 7 - ochronie częściowej. W obrębie Parku występuje kilka gatunków, które należałoby objąć ochroną ze względu na ich potencjalne stanowiska występowania, a więc jaskinie, torfowiska wysokie oraz fragmenty starych drzewostanów regla dolnego i górnego. Stwierdzono tu występowanie 182 gatunków pająków, 125 gatunków skoczogonków, 55 gatunków motyli dziennych, 72 gatunki ślimaków lądowych, 42 gatunki ptaków, fauna ssaków liczy aktualnie 45 gatunków. Z większych ssaków żyją tu: jeleń, sarna, dzik, kozica. PPW „Czyste Powietrze” Sp. z o.o. Wrocław strona 29 Program Ochrony Środowiska miasta i gminy Bystrzyca Kłodzka 7.4.3. Rezerwaty przyrody Rezerwat „Wodospad Wilczki” – utworzony na mocy zarządzenia Ministra Leśnictwa i Przemysłu Drzewnego z dnia 16.01.1958 r. Położony w całości na terenie gminy Bystrzyca Kłodzka, na górskim potoku przepływającym przez Międzygórze. Powierzchnia rezerwatu to 2,75 ha. Wodospad powstał na trzeciorzędowym, tektonicznym progu skalnym. Jego wysokość wynosi ok. 21 m. Za wodospadem znajduje się wąwóz skalny, poniżej zapora i zbiornik retencyjny o pojemności 1 mln m3. Otoczenie wodospadu porasta las mieszany regla dolnego z bogatym runem, zawierającym wiele roślin chronionych. Występujące tu drzewostany mają urozmaicony charakter i skład gatunkowy (buk 47 %, świerk 39 %, poza tym jawor, jodła, lipa). Na terenie rezerwatu i w najbliższym jego otoczeniu stwierdzono 92 gatunki roślin naczyniowych oraz 36 gatunków mszaków. Ochroną objęto tu roślinność występującą w głębokim i ciemnym wąwozie, jak i porastający zbocza bukowo – jodłowy las. Teren rezerwatu jest przystosowany do zwiedzania. Na obu brzegach kotła znajdują się ogrodzone tarasy i punkty widokowe połączone przejściami i stopniami. Przez teren rezerwatu przebiega czerwony szlak turystyczny prowadzący na górę Igliczna. Do 1997 r. wodospad Wilczki był jednym z najwyższych wodospadów w Polskich Sudetach (spadał kaskadą z wysokości 27 m). Rezerwat „Śnieżnik Kłodzki” – utworzony na mocy Zarządzenia Ministra Leśnictwa i Przemysłu Drzewnego z dnia 20.10.1965 r., położony na terenie gminy Stronie Ślaskie (tylko niewielka część rezerwatu leży na terenie gminy Bystrzyca Kłodzka). Jest to najwyższy szczyt polskiej części Sudetów Wschodnich 1425 m., na którym w 1965 r. utworzono rezerwat przyrody. Śnieżnik, jest zwornikiem, z którego wychodzą trzy grzbiety górskie. Północny przebiega przez wierzchowinę Żmijowca (1155 m), przez Czarną Górę (1205 m) do Przełęczy Puchaczówka (864 m), gdzie się rozdwaja na grzbiet Krowiarek i grzbiet północno - wschodni opadający w kierunku Lądka-Zdrój. Grzbiet wschodni, biegnący w kierunku Gór Bialskich, jest kolejnym grzbietem wychodzącym w skład Masywu. Sięga do przełęczy Płoszczyna (817 m), która oddziela go od Gór Bialskich. Położony w całości po stronie Czeskiej, grzbiet południowo zachodni przebiega przez Mały Śnieżnik (1318 m), Trójmorski Wierch (1145 m) i kończy się przed Przełęczą Miedzyleską (534 m). Na południowy -zachód od Śnieżnika znajduje się Trójmorski Wierch, będący wododziałem zlewisk trzech mórz: Bałtyckiego (Nysa Kłodzka), Morza Północnego (Cicha Orlica) i Morza Czarnego (Morawa). Podstawową skałą budującą i tworzącą najwyższe wzniesienia Masywu Śnieżnika są gnejsy. Obok nich występują także kruche łupki łyszczykowe. Osobliwością tegoż rezerwatu jest występowanie dużej ilości roślin chronionych. Z dużych ssaków występują w rezerwacie: jelenie, sarny, muflony, a od niedawna kozice górskie. 7.4.4. Projektowane obszary chronione Do objęcia ochroną na terenie gminy wytypowano następujące obiekty: Park Krajobrazowy „Góry Krowiarki”- tylko w części położony na terenie gminy Bystrzyca Kłodzka, charakteryzujący się nagromadzeniem stanowisk roślin chronionych i zagrożonych wyginięciem. Pasmo Krowiarek jest też cenne dla ssaków i ptaków. Celem ochrony na tym obszarze jest zachowanie warunków przyrodniczych. Ponadto proponuje się utworzenie na całym obszarze wapiennego pasma Gór Krowiarek parku krajobrazowego i PPW „Czyste Powietrze” Sp. z o.o. Wrocław strona 30 Program Ochrony Środowiska miasta i gminy Bystrzyca Kłodzka włączenie tego terenu do Sieci Ostoi Przyrody Natura 2000. Ponadto w paśmie Krowiarek w granicach gminy Bystrzyca Kłodzka zgrupowane są liczne typy siedlisk podlegających ochronie. Do najważniejszych z nich zaliczane są rozwijające się na południowych i południowozachodnich zboczach ciepłolubne buczyny storczykowe (bardzo cenne przyrodniczo siedlisko wielu rzadkich i zagrożonych oraz chronionych gatunków roślin w tym kilka gatunków storczyków) i grąd środkowoeuropejski. Na terenie projektowanego parku krajobrazowego znajdują się 3 projektowane rezerwaty: Rezerwat przyrody – Stanowisko śnieżycy wiosennej Leucoium vernum oraz stanowiska grądu środkowoeuropejskiego Galio sylvatici – Carpinetum. Postuluje się utworzenie leśnego rezerwatu przyrody dla ochrony śnieżycy wiosennej oraz grądu środkowoeuropejskiego. Występują tu gatunki rzadkie i zagrożone: ciemiężyk białokwiatowy, dzwonek szczeniasty, irga zwyczajna, wyka leśna. Rezerwat przyrody – Stanowisko obuwika pospolitego Cypripedium calceous. Postuluje się utworzenie florystycznego rezerwatu przyrody dla ochrony bogatych florystycznie muraw z roślinnością ciepłolubną, w tym obuwika pospolitego. Rezerwat przyrody – Stanowisko cisa pospolitego Taxus baccata. Postuluje się utworzenie leśnego rezerwatu przyrody dla ochrony cisa pospolitego. Przeprowadzona inwentaryzacja wykazała występowanie ok. 700 osobników. Poza tym występują tu gatunki objęte ochroną tj.: bluszcz pospolity i buławnik wielokwiatowy. Ponadto postuluje się objąć ochroną rezerwat przyrody – Dolina Dzikiej Orlicy. Obszar obejmuje fragment doliny Orlicy na odcinku powyżej Mostowic. Jest to fragment doliny Orlicy, jeden z najbardziej dzikich i cennych dla ptaków. Na ochronę zasługuje zwłaszcza teren pomiędzy szosą, a korytem rzeki, gdzie pas wilgotnej łąki jest urozmaicony kępami drzew i krzewów tworząc bogate mozaikowate środowisko. Podstawowym zaleceniem ochronnym jest utrzymanie obecnych stosunków wodnych, utrzymanie dotychczasowego stanu rzeki oraz zwłaszcza nie podejmowanie melioracji odwadniających na przylegających łąkach. Proponuje się także objąć ochroną Zespół przyrodniczo – krajobrazowy – Kompleks leśno – łąkowy pomiędzy Wilkanowem i Marianówką. Obszar ten stanowi urozmaiconą mozaikę środowiskową, składającą się z pasów wilgotnych łąk, pól uprawnych, nieużytków i trzcinowisk wzdłuż cieku będącego prawym dopływem Wilczki. To bogate środowisko warunkuje występowanie bogatego zespołu ptaków m.in.: trzmielojada, derkacza, gąsiorka. Proponuje się objęcie ochroną 17 użytków ekologicznych. Użytek ekologiczny – Wilgotna łąka z pełnikiem europejskim i masowo występującym zimowitem jesiennym. Znajduje się w północno - zachodnim krańcu gminy w okolicach miejscowości Pokrzywno. Ustanowienie formy ochrony w postaci użytku ekologicznego powstrzymałoby niekorzystne procesy sukcesyjne i umożliwiłoby zachowanie dużej bioróżnorodności gatunków chronionych. Użytek ekologiczny – Łąki w dolinie potoku Duna Górna k. Topolic. Jest to fragment wilgotnych łąk i nieużytków z kępami roślinności krzewiastej i drzewiastej w dolinie potoku. Obszar zamieszkiwany jest przez derkacza, turkawkę, świerszczaka, strumieniówkę i gąsiorka. Użytek ten należy objąć ochroną dla zachowania naturalnego charakteru potoku i jego obrzeży, a także różnorodności siedliskowej otoczenia. PPW „Czyste Powietrze” Sp. z o.o. Wrocław strona 31 Program Ochrony Środowiska miasta i gminy Bystrzyca Kłodzka Użytek ekologiczny – Dolina potoku Łomnica między Starą Łomnicą i Gorzanowem. Jest to wąska dolina potoku Łomnica, płynącego meandrującym korytem, o brzegach porośniętych bujną roślinnością drzewiastą, krzewiastą zielną. Użytek ten należy objąć ochroną, dla zachowania naturalnego charakteru potoku i jego obrzeży, a także różnorodności siedliskowej otoczenia. Użytek ekologiczny – Dolina Dzikiej Orlicy. Obszar projektowanego użytku ekologicznego jest cenny dla ptaków i ssaków. Dzika Orlica jest nieuregulowaną rzeką graniczną o naturalnym charakterze, o brzegach porośniętych zaroślami wierzbowymi i podmokłymi turzycowiskami oraz roślinnością o charakterze torfowiskowym. Biotopy te stanowią środowisko życia rzęsorka mniejszego i innych ssaków owadożernych. Użytek ekologiczny – Zamkowa Kopa. Wzniesienie w pobliży miejscowości Spalona i Młoty o stokach porośniętych starodrzewiem świerka i buka. Urozmaicona struktura lasu oraz gesty podszyt, obecność nieczynnego kamieniołomu, stanowią o walorach tego terenu jako ostoi zwierzyny łownej np. jenotów, borsuków, dzików. Obszar jest cenny dla ssaków, gadów i płazów. Użytek ekologiczny – Sztolnia Obiegowa w Młotach. Jest to miejsce schronienia nietoperzy. Użytek ekologiczny – Rzeka Bystrzyca Łomnicka. Cenna dla licznych populacji chronionego i rzadkiego głowacza pręgopłetwego, którym towarzyszą pstrągi potokowe. Użytek ekologiczny Nowa Bystrzyca – dom nr 30. Ze względu na występowanie nocka dużego należy zachować istniejące wloty nietoperzy na strych podczas remontów, prowadzić remonty poza okresem rozrodu i wychowania młodych. Użytek ekologiczny „Las w Nowym Waliszowie”. Jest to stanowisko salamandry plamistej, traszki zwyczajnej, zaskrońca zwyczajnego. Użytek ekologiczny – Pasterskie Skały. Jest to grupa skał koło Idzikowa otoczona drzewostanami bukowymi, które stanowią miejsce bytowania ssaków pilchowatych. Same Pasterskie Skały (bez lasu) są pomnikiem przyrody nieożywionej. Użytek ekologiczny – sztolnia w Marcinkowie. Jest to obszar występowania nocka dużego. Postuluje się wprowadzić całkowity zakaz ruchu turystycznego w okresie hibernacji nietoperzy. Użytek ekologiczny – Góra Suchoń. Jest to miejsce bytowania popielic oraz innych gatunków ssaków pilchowatych. Góra Suchoń jest jednym z najniższych i najdalej położonych od Śnieżnika szczytów w Masywie, gdzie obserwowane były kozice. Użytek ekologiczny – Potok Porębnik. Proponuje się objęcie ochroną na całej długości, wraz z dopływami ze względu na obecność licznych populacji chronionego i rzadkiego głowacza pręgopłetwego. Użytek ekologiczny – Wilkanów – budynek plebani i kościół. Ze względu na występowanie nocka dużego należy zachować istniejące wloty nietoperzy na strych podczas remontów, prowadzić remonty poza okresem rozrodu i wychowania młodych. Użytek ekologiczny – Kościół p.w. Krzyża w Międzygórzu. Ze względu na występowanie nocka dużego należy zachować istniejące wloty nietoperzy na strych podczas remontów, prowadzić remonty poza okresem rozrodu i wychowania młodych. PPW „Czyste Powietrze” Sp. z o.o. Wrocław strona 32 Program Ochrony Środowiska miasta i gminy Bystrzyca Kłodzka Użytek ekologiczny Międzygórze – Dom Wypoczynkowy „Sarenka”. Ze względu na występowanie nocka dużego należy zachować istniejące wloty nietoperzy na strych podczas remontów, prowadzić remonty poza okresem rozrodu i wychowania młodych. Użytek ekologiczny „Potok Wilczek”. Jest to fragment lasu i brzegów potoku Wilczek w Międzygórzu. Stanowisko salamandry plamistej, padalca zwyczajnego, jaszczurki żyworodnej. 7.4.5. Pomniki przyrody Tabela III.4. Rejestr pomników przyrody miasta i gminy Bystrzyca Kłodzka Obiekt poddany Lp. ochronie 1 Określenie położenia Opis obiektu obwód [cm] Objęty ochroną Uwagi 6 2 3 4 5 1. Jodła pospolita Międzygórze, w płn. części wsi, przed budynkiem FWP „Azalia”, ul. Sanatoryjna 225 7140/157/82 2. Buk pospolity Międzygórze, w środkowej części wsi przed budynkiem FWP „Gigant”, ul. Sanatoryjna 5 357 7140/158/82 315 7140/160/82 480 7140/153/82 456 7140/151/82 388 7140/171/82 380 Brak drzewa w terenie 7140/170/82 wskazanie do zniesienia ochrony 578 7140/166/82 Międzygórze, w płn. części wsi, przed budynkiem dawnego przedszkola ul. Sanatoryjna Gorzanów, w centrum wsi, w parku przypałacowym, przy 4. Dąb szypułkowy płn. – wsch. Narożniku boiska sportowego Gorzanów, w centrum wsi, w parku przypałacowym, przy 5. Dąb szypułkowy dawnej kaplicy na południe od boiska sportowego Gorzanów, w centrum wsi, 6. Klon jawor w parku przypałacowym 3. Żywotnik Olbrzymi Kasztanowiec 7. biały Gorzanów, w centrum wsi, w parku przypałacowym Gorzanów, w centrum wsi, 8. Dąb szypułkowy w parku przypałacowym, południowej części parku w 9. Buk pospolity Gorzanów w centrum wsi, przypałacowym 10. Klon jawor Gorzanów, w centrum wsi, w parku przypałacowym 365 11. Sosna pospolita Gorzanów, w centrum wsi, w parku przypałacowym 312 PPW „Czyste Powietrze” Sp. z o.o. Wrocław w parku 358 Brak drzewa w terenie- wskazanie 7140/150/82 do zniesienia ochrony Brak drzewa w terenie- wskazanie 7140/152/82 do zniesienia ochrony Brak drzewa w terenie- wskazanie 7140/154/82 do zniesienia ochrony strona 33 Program Ochrony Środowiska miasta i gminy Bystrzyca Kłodzka 1 2 3 12. Jesion wyniosły 13. 14. Lipa drobnolistna Lipa drobnolistna 15. Sosna czarna 16. Cis pospolity 17. Tulipanowiec amerykański 18. Sosna czarna 5. 566 7140/167/82 Gorzanów 365 7140/168/82 Nowy Waliszów, w środkowej części wsi, w parku pałacowym, na płd. – wsch. skraju polany 400 parkowej, zamienionej na boisko sportowe Nowy Waliszów, w środkowej części wsi, w parku pałacowym, na płd. – wsch. skraju polany 353 parkowej, zamienionej na boisko sportowe Nowy Waliszów, w środkowej części wsi, w parku pałacowym, na płd. – wsch. skraju polany 118 +72 parkowej, zamienionej na boisko sportowe Bystrzyca Kłodzka, w centrum miasta, park przy 182 ul. H. Sienkiewicza Bystrzyca Kłodzka, w centrum miasta, park przy 216 ul. H. Sienkiewicza 7140/161/82 7140/162/82 7140/172/82 7140/173/82 7140/175/82 20. Miłorząb dwuklapowy 177 7140/176/82 268 14/66 315 5/70 Bystrzyca Kłodzka ul. Międzyleśna 5, w ogrodzie Poręba, w zach. części wsi, 70 m na północny zachód od szosy Długopole Zdrój – Poniatów przy posesji Poręba 53 Paszków, na posesji Paszków 15, za budynkiem 6 7140/164/82 344 7.5. 3. 4. Gorzanów, w centrum wsi, w parku przypałacowym Buk pospolity Bystrzyca Kłodzka, odm. purpurowa ul. Międzyleśna 5, w ogrodzie 22. Cis pospolity 2. 5 19. 21. Cis pospolity 1. 4 Ocena stanu środowiska przyrodniczego Obszar gminy Bystrzyca Kłodzka w ok. 50 % pokrywają lasy, z których zdecydowana większość ma charakter wtórny (głównie sztuczne drzewostany świerkowe wprowadzane na siedliska lasów bukowych). Odgrywają one istotną rolę w tworzeniu dobrych warunków środowiskowych, wpływają pozytywnie na rozwój lokalnych ekosystemów oraz są znaczącym składnikiem krajobrazu. Na obszarze gminy występuje 1 obszar chronionego krajobrazu, 1 park krajobrazowy, 1 rezerwat przyrody oraz 22 pomniki przyrody. Ochrona przyrody realizowana jest poprzez ochronę ginących gatunków roślin i zwierząt. Wyznaczenie pomników przyrody i miejsc szczególnej ochrony krajobrazu pomaga ocalić niejednokrotnie bezcenne okazy świata roślin i zwierząt. Z tego względu obecnie ukształtowane ekosystemy przyrodnicze, posiadające statusy obiektów chronionych, powinny być w miarę ich naturalnej ekspansji terenowej, odpowiednio powiększane i pielęgnowane. Na terenie gminy Bystrzyca Kłodzka występuje 45 gatunków roślin objętych całkowitą ochroną gatunkową, 15 gatunków podlegających ochronie częściowej oraz występują 4 PPW „Czyste Powietrze” Sp. z o.o. Wrocław strona 34 Program Ochrony Środowiska miasta i gminy Bystrzyca Kłodzka 6. gatunki rzadkich i zagrożonych roślin w Polsce, które nie zostały objęte ochrona gatunkową. Do objęcia ochroną proponuje się 1 Park Krajobrazowy Góry Krowiarki, 1 rezerwat przyrody, powiększenie rezerwatu Śnieżnik Kłodzki, 1 zespół przyrodniczo - krajobrazowy i 17 użytków ekologicznych. 8. Gospodarka wodno – ściekowa 8.1. Zaopatrzenie w wodę Mieszkańcy gminy Bystrzyca Kłodzka zaopatrywani są w wodę głównie z ujęć powierzchniowych, a w niewielkim procencie z podziemnych. Pełne zaopatrzenie w wodę miasta Bystrzyca Kłodzka zapewnia ujęcie komunalne Młoty. Natomiast obszar wiejski zaopatrywany jest w wodę z ujęcia Młoty w Bystrzycy Kłodzkiej oraz z mniejszych ujęć rozproszonych po terenie gminy. Miasto Bystrzyca zwodociągowane jest w 100%, z kolei na obszarach wiejskich stopień uzbrojenia terenu w sieć wodociągową jest bardzo zróżnicowany. Niewiele ponad połowa ogólnej liczby gospodarstw podłączonych jest do wodociągu. Pozostali mieszkańcy czerpią wodę z indywidualnych studni kopanych lub wierconych. Istniejące ujęcia wody na wodociągach wiejskich, produkujące 2473 m3 wody, a miasto 3934 m3/ dobę zaspokajają potrzeby odbiorców wody. Charakterystykę ujęć gminy przedstawia tabela III.5. Miejscowości nie podłączone do zbiorowego zasilania w wodę to: Idzików, Kamienna, Lasówka, Marcinków, Marianówka, Mostowice, Paszków, Pławnica, Pokrzywno, Poniatów, Poręba, Rudawa, Spalona, Stary Waliszów, Szczawina, Topolice, Wilkanów, Wyszki, Zalesie. Zaopatrzenie w wodę rozwiązane jest w sposób grawitacyjny. Zasilanie hydroforowe występuje w miejscowości Gorzanów i częściowo w miejscowości Mielnik. Tabela III.5. Charakterystyka ujęć gminy Bystrzyca Kłodzka Lp. Wyszczególnienie Rodzaj ujęcia Pozwolenie i data obowiązywania 1 2 3 4 Sztolnie OŚIV.6210/28/97 31.12.2015 Duży Basen 1. Bystrzyca Kłodzka Młoty Mały Basen Zamkowa Kopa Studnia rezerwowa 2. Długopole Zdrój powierzchniowe podziemne rezerwowe Wydajność Jakość m3/d wód/uzdatnianie 5 OŚIV.6210/35/86 31.12.2015 3934,0 OŚIV.6210/17/93 31.12.2010 OŚIV.6223 06/01 31.12.2015 OŚIV.6210/57/94 31.12.2005 80,0 m3/h - 670,00 6 2002 2003 Stan technicz ny 7 8 9 10 Obsługiwane miejscowości brak uzdatniania 640,7 615,3 wymaga moderniz acji Bystrzyca Kłodzka, Stara Bystrzyca, Zabłocie, Wójtowice, Długopole Dolne oczyszczanie na filtrach pospiesznych 55,0 59,1 - Długopole Zdrój, 34,0 m3/h brak uzdatniania 24,1 25,0 wymagan a budowa dodatkow ej studni Gorzanów 2,9 3,2 wymagan y remont Mielnik 3. Gorzanów podziemne OŚIV.6210/71/93 31.12.2005 600,0 odżelazianie i odmanganianie oraz wytrącanie agresywnego dw. węgla 4. Mielnik powierzchniowe - 25,0 brak uzdatniania PPW „Czyste Powietrze” Sp. z o.o. Wrocław Pobór wody tys. m3/rok strona 35 Program Ochrony Środowiska miasta i gminy Bystrzyca Kłodzka 1 2 9. Międzygórz e Nowa Bystrzyca Nowa Łomnica Nowy Waliszów Piotrowice 10. Ponikwa 5. 6. 7. 8. 3 4 5 6 7 8 9 10 powierzchniowe OŚIV.6210/4/91 31.12.2010 720,0 dwustopniowa filtracja wody 37,6 34,6 - Miedzygórze powierzchniowe - 32,0 brak 3,6 4,2 powierzchniowe - 22,0 brak 2,5 2,5 powierzchniowe - 35,0 brak 6,5 8,0 powierzchniowe 12. Stara Łomnica Starkówek powierzchniowe OŚIV.6210/57/94 01.08.1994 OŚIV.6210/5/92 31.12.2012 - 18,0 brak 1,2 1,2 13. Szklarka powierzchniowe - 20,0 brak 1,9 1,9 14. Wójtowice powierzchniowe - 2,0 brak 1,8 1,8 11. powierzchniowe powierzchniowe wymagan Nowa y remont Bystrzyca wymagan Nowa Łomnica y remont wymagan Nowy Waliszów y remont Piotrowice 9,0 brak 0,7 0,8 200,0 brak 8,3 8,2 - Ponikwa 120,0 brak 20,5 20,5 - Stara Łomnica wymagan y remont - Starkówek Szklarka Wójtowice Na większości ujęć woda nie wymaga uzdatniania, w celu dezynfekcji i eliminacji zanieczyszczeń bakteriologicznych stosuje się na sieci dezynfekcję podchlorynem sodu. Tabela III.6. Łączny pobór wód w gminie Pobór wody Rok Cele socjalne [tys. m3/rok] Cele przemysłowe [tys. m3/rok] 2002 612,6 11,3 2003 576,4 10,9 W dalszej przyszłości gmina będzie musiała podjąć wysiłek budowy wodociągów wiejskich. Wiąże się to z problemem zaopatrzenia w wodę gospodarstw domowych i rolnych w okresie suszy, kiedy występują znaczne braki wody w lokalnych, indywidualnych studniach kopanych. 8.2. Sieć kanalizacyjna i oczyszczanie ścieków Miasto Bystrzyca Kłodzka skanalizowane jest w 88 %. Na około 11 390 mieszkańców miasta, około 10 000 podłączonych jest do sieci zbiorczego odprowadzania i oczyszczania ścieków. Łączna długość sieci kanalizacji wynosi około 16 km i stanowi ją w 75 % sieć ogólnospławna, wymagająca przebudowy na rozdzielczą, co ujęte jest w wieloletnich planach rozwoju Zakładu Wodociągów i Kanalizacji. Na terenach wiejskich brak jest sieci kanalizacji sanitarnej. Mieszkańcy nieuzbrojonych w sieć kanalizacyjną terenów, wyposażeni są w zbiorniki bezodpływowe, w których gromadzone są ścieki, następnie wywożone wozami asenizacyjnymi na punkt zlewny komunalnej oczyszczalni ścieków w Bystrzycy Kłodzkiej. 8.2.1. Oczyszczalnia ścieków komunalnych w Bystrzycy Kłodzkiej Ścieki miejskie, poza dwoma osiedlami odprowadzane są do nowej, oddanej do użytku w 2002 r., miejskiej oczyszczalni ścieków w Bystrzycy Kłodzkiej. Ścieki oczyszczone kierowane są do rzeki Nysy Kłodzkiej. Średnia przepustowość oczyszczalni, zgodnie z decyzją, wynosi 4000 m3/d, z możliwością przyjmowania 500 m3/d ścieków dowożonych. Odbiornikiem oczyszczonych ścieków jest rzeka Nysa Kłodzka. Obecne obciążenie wynosi ok. 1500 m3/d. PPW „Czyste Powietrze” Sp. z o.o. Wrocław strona 36 Program Ochrony Środowiska miasta i gminy Bystrzyca Kłodzka W 2003 r. na oczyszczalni wytworzono 572 tony osadu o średnim uwodnieniu 19 %, co daje 109 ton suchej masy. Wytworzone osady ściekowe, znajdują zastosowanie w rekultywacji terenu, po przekazaniu ich do Zakładu Usług Komunalnych w Bystrzycy Kłodzkiej. Ścieki przemysłowe, odprowadzane na oczyszczalnię, pochodzą z następujących zakładów i firm: Fabryki Mebli, ul. Wojska Polskiego w Bystrzycy Kłodzkiej, Rzeźni - Ubojni - sprzedaż mięsa i wędlin, ul. Strażacka w Bystrzycy Kłodzkiej, Rzeźnia, ul. Międzyleśna w Bystrzycy Kłodzkiej, EUROMATCH, ul. Sienkiewicza w Bystrzycy Kłodzkiej. Firma MONDI PACKANGING BZWP Sp. z o.o. oraz EUROMATCH posiadają przyzakładową podczyszczalnie. Tabela III.7. Oczyszczalnie przyzakładowe Zakład Lp. 1. 2. Firma MONDI PACKAGING BZWO Sp. z o.o., ul. Zamenhofa 3b w Bystrzycy Kłodzki EUROMATCH, ul. Sienkiewicza w Bystrzycy Kłodzkiej. Przepustowość m3/d Opis oczyszczalni 9 Oczyszczalnia chemiczno mechaniczna 80 Oczyszczalnia chemiczna Poza miejską oczyszczalnią ścieków, na terenie miasta zlokalizowana jest również komunalna oczyszczalnia ścieków na osiedlu Asnyka. Jest to oczyszczalnia typu „Miniblok” dla osiedla domków jednorodzinnych przy ulicy Górnej. Przepustowość oczyszczalni wynosi 70 m3/d, a odbiornikiem ścieków oczyszczonych jest rzeka Bystrzyca. Tabela III. 8. Zestawienie oczyszczalni ścieków w mieście Bystrzyca Kłodzka Lp. Oczyszczalnia Przepustowość m3/d 1. ul. Kłodzka 1a 4000 2. Osiedle Asnyka ul. Górna 70 8.2.2. Pozwolenie wodnoprawne OŚR 6223-101/02/03 z dnia 20.02.2003 r. OŚ.IV-6210-6210/48/93 z dnia 06.08.1993 r. Ważność pozwolenia Odbiornik 31.12.2020 r. rz. Nysa Kłodzka 31.12.010 r. rz. Bystrzyca Lokalne oczyszczalnie ścieków Oprócz oczyszczalni w mieście Bystrzyca Kłodzka, na terenie gminy zlokalizowane są cztery lokalne oczyszczalnie ścieków. Zestawienie oczyszczalni lokalnych zawiera tabela III.9. Tabela III.9. Oczyszczalnie lokalne w gminie Bystrzyca Kłodzka Miejscowość Lp. Przepustowość m3/d 1. Wilkanów (na osiedlu dla powodzian) 9,0 2. Szklarka 14,4 3. Paszków 11,0 4. Międzygórze ul. Wojska Polskiego9 36,0 PPW „Czyste Powietrze” Sp. z o.o. Wrocław Opis oczyszczalni Oczyszczalnia obsługuje dwa budynki mieszkalne (cztery mieszkania) Oczyszczalnia glebowo - korzeniowa, obsługuje Osiedle Leśne, wybudowana przez Nadleśnictwo Międzylesie Oczyszczalnia hydrobotaniczna, obsługuje teren Górskiej Stacji Wdrożeniowo – Upowszechnieniowej Oczyszczalnia typu „KOSZ”, obsługuje osiedle pracownicze „Jaworek:” w Międzygórzu, wybudowana przez Nadleśnictwo Międzylesie strona 37 Program Ochrony Środowiska miasta i gminy Bystrzyca Kłodzka 8.2.3. Oczyszczalnie przydomowe Górskie tereny gminy Bystrzyca Kłodzka charakteryzują się znaczącym rozproszeniem zabudowy, co utrudnia uporządkowanie gospodarki ściekowej. Często najbardziej celowym i efektywnym rozwiązaniem gospodarki ściekowej w takich warunkach, jest budowa indywidualnych oczyszczalni ścieków. Oczyszczalnie te, zwykle biologiczne z wymiennym wkładem, spełniają swoją rolę tylko w przypadku prawidłowej eksploatacji. Na terenie gminy Bystrzyca Kłodzka w ostatnich trzech latach wybudowano 33 przydomowe oczyszczalnie ścieków. Mieszkańcom, nieposiadającym kanalizacji, którzy rozwiązują problem gospodarki ściekowej indywidualnie, przyznawana jest dotacja na budowę oczyszczalni przydomowych ze środków Gminnego Funduszu Ochrony Środowiska i Gospodarki Wodnej w Bystrzycy Kłodzkiej. Zasady przyznawania dotacji w 2004 roku określa załącznik nr 2 do Rozporządzenia Nr 015127/2004 Burmistrza Bystrzycy Kłodzkiej z dnia 27.01.2004 r. Dotacja ustalona jest na wysokość 50 % wartości zakupionej oczyszczalni i nie większą niż 3 000 zł. Grupa inwestorów składająca się, co najmniej z trzech osób fizycznych może korzystać z dotacji w wysokości 50 % wkładów i nie więcej niż 5 000 zł. Do dnia 30 czerwca 2004 r., o dofinansowanie budowy przydomowych oczyszczalni z GFOŚiGW w 2004 roku, złożonych zostało 23 wnioski. Tabela III.10. Zestawienie oczyszczalni przydomowych Sołectwo - wsie Długopole Dolne Długopole Zdrój Gorzanów Idzików Kamienna Lasówka Marianówka Mielnik Międzygórze Mostowice Nowa Bystrzyca Nowa Łomnica Nowy Waliszów Piotrowice Pławnica Ponikwa Poręba Spalona Stara Bystrzyca Stara Łomnica Starkówek Stary Waliszów Szklarka Topolice Wilkanów Wójtowice Wyszki Zabłocie Zalesie m. Bystrzyca Kłodzka PPW „Czyste Powietrze” Sp. z o.o. Wrocław Oczyszczalnie przydomowe 1 6 4 3 1 1 1 1 1 2 2 2 1 3 1 3 strona 38 Program Ochrony Środowiska miasta i gminy Bystrzyca Kłodzka Lokalne oczyszczalnie gminie Bystrzyca Kłodzka zlokalizowane są także przy budynkach szkolnych. Tabela III.11. Oczyszczalnie przy szkołach Lokalizacja Lp. 1. 2. 3. 4. 5. 6. Szkoła Podstawowa w Gorzanowie Szkoła Podstawowa w Starej Łomnicy Szkoła Podstawowa w Długopolu Dolnym Szkoła Podstawowa w Pławnicy Budynek po Szkole Podstawowej w Międzygórzu Gimnazjum nr 2 w Wilkanowie Przepustowość m3/d Opis oczyszczalni 6,2 5,0 Oczyszczalnia biologiczna Oczyszczalnia typu „TURBOJET-25” 2,5 Oczyszczalnia typu „TURBOJET-15” 5,0 Oczyszczalnia typu „TURBOJET-25” 2,5 Oczyszczalnia typu „TURBOJET-15” 15,0 Oczyszczalnia biologiczno - chemiczna Oprócz ww. wykazu, w 2004 roku wybudowana została przydomowa oczyszczalnia ścieków przy Wiejskim Domu Kultury w Starym Waliszowie. 8.3. 1. 2. 3. 4. 5. Ocena stanu gospodarki wodno - ściekowej W związku z niepełnym zwodociągowaniem terenów wiejskich gminy Bystrzyca Kłodzka niezbędne jest podejmowanie inwestycji w tym zakresie, zmierzających do podniesienia standardu wyposażenia gospodarstw domowych w urządzenia sanitarne i poprawy warunków życia mieszkańców. W zakresie zaopatrzenia mieszkańców w wodę, działania powinny koncentrować się także na remontach i wymianie starej sieci wodociągowej, które wpłyną na bezawaryjność systemów wodociągowych. Gmina posiada nierozwiązany problem gospodarki ściekowej, wynikający z niedostatecznego zaopatrzenia mieszkańców w sieć kanalizacyjną. Kanalizację sanitarną posiada tylko miasto Bystrzyca Kłodzka. Braki te wskazują na silną potrzebę uregulowania gospodarki ściekowej. W związku z niekorzystną topografią terenu i dużym rozproszeniem gospodarstw skutecznym sposobem na rozwiązanie gospodarki ściekowej w tym rejonie jest odprowadzanie i oczyszczanie ścieków w sposób indywidualny. Niezbędne jest dalsze koordynowanie przez samorząd gminny przyznawanych dotacji z WFOŚiGW, dla indywidualnych gospodarstw, na budowę przydomowych oczyszczalni. Reasumując gospodarka wodno - ściekowa powinna stanowić priorytetowe zadanie w założeniach inwestycyjnych gminy na najbliższe lata. 9. Powietrze atmosferyczne 9.1. Źródła emisji zanieczyszczeń do powietrza Na terenie miasta i gminy zlokalizowanych jest niewiele źródeł emisji zanieczyszczeń do powietrza. Do zorganizowanych źródeł należy zaliczyć przede wszystkim emitory punktowe (kominy), wprowadzające do powietrza zanieczyszczenia powstałe w trakcie spalania paliw w celach grzewczych i na potrzeby technologiczne (kotłownie, piece). Poza spalaniem paliw w celach grzewczych, na terenie gminy znajduje się również szereg źródeł zorganizowanej emisji PPW „Czyste Powietrze” Sp. z o.o. Wrocław strona 39 Program Ochrony Środowiska miasta i gminy Bystrzyca Kłodzka zanieczyszczeń z różnorodnych procesów technologicznych. Do zakładów przemysłowych stanowiących znaczące źródła emisji technologicznych na terenie miasta i gminy, zgodnie z uzyskanymi decyzjami na wprowadzanie zanieczyszczeń do powietrza, należą przede wszystkim zakłady papiernicze oraz fabryka mebli. Zestawienie znaczących emitorów punktowych, zlokalizowanych w mieście, sporządzone na podstawie obowiązujących decyzji o dopuszczalnej emisji zanieczyszczeń do powietrza, przedstawiono w tabeli III.12. Wielkości emisji dotyczą wartości maksymalnych, jakie, zgodnie z uzyskanymi decyzjami o dopuszczalnej emisji, poszczególne emitory mogą odprowadzić rocznie do atmosfery. Jednak w rzeczywistości emisja ta jest zmienna i z roku na rok maleje. Spadek ten należy wiązać z dwiema głównymi przyczynami, tj. działaniami dokonywanymi w celu ograniczania emisji zanieczyszczeń do powietrza (zmiany i modernizacje technologii przemysłowych, działania termoizolacyjne, wzrost zużycia gazu w celach grzewczych przy jednoczesnym spadku zużycia paliw stałych itp.) oraz restrukturyzacją, będącą przyczyną likwidacji szeregu zakładów przemysłowych. Lokalizację wszystkich ww. punktowych emitorów zanieczyszczeń do powietrza w mieście i gminie przedstawiono na załączniku 2. Tabela III.12. Zestawienie emitorów zanieczyszczeń do powietrza Roczna emisja zanieczyszczeń Lp Wyszczególnienie Charakterystyka Źródeł Lokalizacja SO2 NOx pył CO łącznie CH Mg/a 1 2 3 4 5 6 7 kotłownia węglowa 6,58 MW kotłownia DZT w Wałbrzychu węglowa 6,6 MW Mazowieckie Zakłady kotłownia Papiernicze w Płocku węglowa 5,0 MW Bystrzyckie Fabryki kotł. węgl. 7,4 MW Mebli S.A. drew. 32,089, obróbka Przeds. Robót Drogowo wytwórnia mas Mostowych "DROGMOST" bitumicznych Bystrzyckie Fabryki Klejenie Mebli S.A. Mondi Packaging Poland BZWP Sp. z o.o. "EUROMATCH" Sp. z o.o. produkcja zapałek Łącznie* - Bystrzyca Kł., ul. Zamenhofa 36 Osiedle Szkolne w Bystrzycy Kł. Nowa Bystrzyca Bystrzyca Kł., ul. Woj. Pols. 26 Bystrzyca Kł., ul. Zamenhofa 40 Bystrzyca Kł., ul. Kolejowa Bystrzyca Kłodzka, ul.Sienkiewicza 10A - 43,433 13,573 67,864 38,515 - 163,385 71,224 16,798 16,445 24,050 - 128,517 51,200 15,953 10,949 22,240 - 100,342 3,874 1,131 13,546 11,452 4,507 34,510 2,674 2,068 17,139 5,289 0,048 27,218 - - - - 10,50 10,500 - - - 0,387 0,046 0,433 172 50 126 102 15 465 * - z dokładnością do 1 Mg Poza ww. emitorami punktowymi, do znaczących, źródeł zanieczyszczeń mających wpływ na stan czystości powietrza należy zaliczyć zanieczyszczenia transgraniczne, szczególnie w obszarze tzw. „Czarnego Trójkąta” oraz emisję zanieczyszczeń ze spalania paliw w pojazdach samochodowych. Wzrastające natężenie ruchu pojazdów zauważalne jest szczególnie na głównych szlakach komunikacyjnych regionu, w szczególności drogi krajowej nr 381 Wrocław - Brno. Szczególnie uciążliwymi dla mieszkańców źródłami emisji zanieczyszczeń do powietrza w poszczególnych miejscowościach, szczególnie w przypadku starej zabudowy zwartej oraz zabudowy jednorodzinnej na obszarach nieuzbrojonych w sieć ciepłowniczą, są indywidualne kotły grzewcze. Na terenach tych stosuje się indywidualne systemy ogrzewania zasilane gazem, olejem opałowym lub paliwem stałym (węgiel, koks). Łączny udział źródeł emisji niezorganizowanej w ogólnej emisji szacowany jest jako znaczący, lecz nieokreślony ilościowo, ze względu na charakter i rozproszenie źródeł niepunktowych. Lokalnie wpływ emisji PPW „Czyste Powietrze” Sp. z o.o. Wrocław strona 40 Program Ochrony Środowiska miasta i gminy Bystrzyca Kłodzka niezorganizowanej na stan czystości powietrza bywa dominujący. Zestawienie emisji zanieczyszczeń pyłowych i gazowych do powietrza na terenie miasta i gminy w roku 2003, na podstawie wielkości opłat za emisję zanieczyszczeń do powietrza wnoszonych przez podmioty gospodarcze do Dolnośląskiego Urzędu Marszałkowskiego przedstawiono w tabeli III.13. Tabela III.13. Zestawienie ilości [Mg/rok] zanieczyszczeń wyemitowanych do powietrza ROK SO2 NO2 CO benzo(a)piren węgl. alifat. do C12 Pyły Łącznie 2002 15,109 5,224 87,466 0,013 0,012 13,224 121,048 2003 11,248 4,836 55,311 0,010 0,012 12,946 84,363 Roczna emisja zanieczyszczeń powietrza na terenie Miasta i Gminy Bystrzyca Kłodzka jest stosunkowo niewielka, rzędu 100 Mg rocznie. Różnice pomiędzy emisjami z ostatnich lat wynikać mogą z przyczyn: meteorologicznych (cieplejsza zima – mniej opału – mniejsza emisja), ekonomicznych (np. likwidacja stanowisk pracy, restrukturyzacja), ekologicznych (np. zmiany w technologii, zakup nowych kotłów, itp.). Należy podkreślić, iż powyższe dane są jedynie szacunkowe, bo wynikają z wielkości opłat wniesionych do Urzędu Marszałkowskiego za korzystanie ze środowiska, które niekiedy podlegają zaniżeniu. Ponadto opłaty środowiskowej nie płacą osoby prywatne oraz część podmiotów gospodarczych. 9.2. Monitoring zanieczyszczeń powietrza System monitoringu powietrza w województwie dolnośląskim jest oparty na pomiarach stężeń zanieczyszczeń w powietrzu, wykonywanych w automatycznych, mobilnych oraz manualnych stanowiskach pomiarowych, wchodzących w skład: a) sieci międzynarodowej, na którą składają się: system Czarny Trójkąt – zintegrowana trójstronna polsko-niemiecko-czeska sieć 40 automatycznych stacji monitoringu powietrza, w tym na terenie Rzeczypospolitej Polskiej – 10 stacji oraz laboratorium mobilne, system EUROAIRNET – zorganizowana przez Europejską Agencję Środowiska europejska sieć monitoringu jakości powietrza, do której z terenu województwa dolnośląskiego należą wybrane stacje z sieci podstawowej – 6 stacji, b) sieci krajowej, na którą składają się: sieć podstawowa – merytoryczny nadzór nad pracą sieci sprawuje Instytut Ochrony Środowiska w Warszawie – 9 stacji, eksploatowanych głównie przez WIOŚ, sieć nadzoru ogólnego – system oparty na pomiarach manualnych, wykonywanych przez Państwową Inspekcję Sanitarną – 46 stacji, c) sieci regionalnej monitoringu chemizmu opadów atmosferycznych, obejmującej 32 stacje na terenie Polski południowo-zachodniej, w tym w województwie dolnośląskim – 26 stacji (w tym 4 jednocześnie w sieci krajowej), nadzór nad siecią ma Wrocławski Oddział Instytutu Meteorologii i Gospodarki Wodnej, PPW „Czyste Powietrze” Sp. z o.o. Wrocław strona 41 Program Ochrony Środowiska miasta i gminy Bystrzyca Kłodzka d) sieci wojewódzkiej, obejmującej stałe stacje pomiarowe i laboratoria mobilne nadzorowane przez Wojewódzki Inspektorat Ochrony Środowiska (zaliczono tu również stację należącą do Instytutu Inżynierii Środowiska Politechniki Wrocławskiej) – sieć ta jest rozszerzeniem sieci krajowej – 11 stałych stacji oraz 2 laboratoria mobilne, e) sieci lokalnych, prowadzonych i finansowanych przez zakłady przemysłowe. W Bystrzycy Kłodzkiej do 2002 r. zlokalizowany był jeden punkt monitoringu jakości powietrza przy ul. Sienkiewicza. Decyzją WSSE we Wrocławiu od stycznia 2003 r. ten punkt pomiarowy został zlikwidowany w związku z modernizacją sieci monitoringu jakości powietrza pod katem dostosowania systemu do wymagań przepisów Unii Europejskiej, ze szczególnym uwzględnieniem dużych miast. Natomiast w 2003 roku zlokalizowano w Bystrzycy przy ul. Wojska Polskiego punkt monitoringu pasywnego, tj. opartego na analizie selektywnego indykatora deponowanego w środowisku w określonym czasie. Ponadto do analizy jakości powietrza wykorzystano również wyniki monitoringu z punktów w sąsiednich gminach, w tym dwóch punktów z monitoringu w ramach „Czarnego Trójkąta”. Poniżej, w tabeli III.14. scharakteryzowano stacje pomiarowe zanieczyszczeń powietrza zlokalizowane na terenie miasta i gminy Bystrzyca Kłodzka. Tabela III.14. Zestawienie stacji pomiarowych Lp Lokalizacja Mierzone zanieczyszczenia Obszar Sposób obsługi stacji 1 Bystrzyca Kł., ul. Sienkiewicza SO2, NO2, pył zaw. reflekt.. zwykły manualna 2 Bystrzyca Kł., ul. Wojska Polskiego SO2, NO2 zwykły pasywna 3 Czarna Góra SO2, NOx, pył zaw., PM10, O3 „Czarny Trójkąt” automatyczna 4 Spalona SO2, NOx, pył zaw., PM10 „Czarny Trójkąt” automatyczna 9.3. Stan zanieczyszczenia powietrza Stan zanieczyszczenia powietrza jest jednym z najbardziej zmiennych stanów środowiska. W znaczącym stopniu zależy od wielkości chwilowych emisji ze źródeł zlokalizowanych na omawianym terenie oraz od wielkości transgranicznej migracji zanieczyszczeń. Poniżej, w tabelach zaprezentowano wyniki monitoringu jakości powietrza prowadzone na terenie miasta i gminy Bystrzyca Kłodzka od 1999 r. W poniższych tabelach przedstawiono zestawienia średniodobowych i średniorocznych stężeń zanieczyszczeń. PPW „Czyste Powietrze” Sp. z o.o. Wrocław strona 42 Program Ochrony Środowiska miasta i gminy Bystrzyca Kłodzka Tabela III.15. Wyniki średniorocznych stężeń zanieczyszczeń w latach 1999 ÷ 2002 Bystrzyca Kłodzka, ul. Sienkiewicza Rodzaj 1999 r. 2000 r. 2001 r. 2002 r. stężenie stężenie stężenie stężenie % Da % Da % Da % Da μg/m3 μg/m3 μg/m3 μg/m3 zanieczyszczenia Dwutlenek siarki SO2, dopuszczalny poziom* Da=30 μg/m3 Dwutlenek azotu NO2, dopuszczalny poziom ** Da=40 μg/m3 Pył zawieszony PM10**, dopuszczalny poziom ** Da=40 μg/m3 11,00 27,5 9,00 22,5 10,00 25,0 8,60 21,5 32,00 80,0 32,00 80,0 37,00 92,5 21,25 53,1 43,50 87,0 31,50 63,0 34,50 69,0 35,75 71,5 * - z uwagi na brak poziomu dopuszczalnego SO2 ze względu na ochronę ludzi w Rozp. MŚ Dz. U. 87/2002, poz. 796, dopuszczalny poziom do celów porównawczych przyjęto na podstawie wartości odniesienia, zgodnie z Rozp. MŚ Dz. U. Nr 1/2003, poz. 12, ** - poziom dopuszczalny ze względu na ochronę ludzi na podstawie Rozp. MŚ Dz. U. 87/2002, poz. 796, *** - wyniki pomiarów pyłu zawieszonego mierzone metodą reflektometryczną (BS- black smog) po szacunkowym przeliczeniu na PM10 (przyjęto przelicznik PM10=1,5*BS). Tabela III.16. Wyniki średniorocznych stężeń zanieczyszczeń w latach 2003 r . Bystrzyca Kłodzka, ul. Wojska Polskiego Rodzaj zanieczyszczenia stężenie średnioroczne stężenie grzewczym w sezonie letni dopuszczalny poziom μg/m3 % Da μg/m3 μg/m3 22,8 76 45,3 4,9 18,8 47 27,5 11,8 Dwutlenek siarki SO2, dopuszczalny poziom* Da=30 μg/m3 Dwutlenek azotu NO2, dopuszczalny poziom ** Da=40 μg/m3 * - z uwagi na brak poziomu dopuszczalnego SO2 ze względu na ochronę ludzi w Rozp. MŚ Dz. U. 87/2002, poz. 796, dopuszczalny poziom do celów porównawczych przyjęto na podstawie wartości odniesienia, zgodnie z Rozp. MŚ Dz. U. Nr 1/2003, poz. 12, ** - poziom dopuszczalny ze względu na ochronę ludzi na podstawie Rozp. MŚ Dz. U. 87/2002, poz. 796, Tabela III.17. Wyniki średniorocznych stężeń zanieczyszczeń mierzonych w ramach systemu „Czarny Trójkąt” w latach 1999 ÷ 2002 1999 r. Wyszczególnienie punktu stężenie % Da monitoringowego μg/m3 2000 r. stężenie % Da μg/m3 2001 r. stężenie % Da μg/m3 2002 r. stężenie % Da μg/m3 Dwutlenek siarki SO2, Da*=20 μg/m3 Spalona 6 30 6 30 6 30 6 30 Czarna Góra 5 25 5 25 5 25 4 20 Dwutlenek azotu NO2, Da*=30 μg/m3 Spalona 6 20,0 5 16,7 3 10,0 3 10,0 Czarna Góra 3 10,0 3 10,0 3 10,0 3 10,0 Pył zawieszony PM10, Da*=40 μg/m3 Spalona 18 45,0 17 42,5 14 35,0 14 35,0 Czarna Góra 12 30,0 13 32,5 10 25,0 11 27,5 21154 88,1 Ozon, współczynnik AOT40, Da=24 000 μg/m3 Czarna Góra 14919 62,2 17859 74,4 15613 65,1 * - poziom odniesienia ze względu na ochronę roślin przyjęto na podstawie obecnie obowiązujących przepisów (Rozp. MŚ Dz. U. 87/2002, poz. 796) PPW „Czyste Powietrze” Sp. z o.o. Wrocław strona 43 Program Ochrony Środowiska miasta i gminy Bystrzyca Kłodzka Dwutlenek siarki SO2 Stężenia średnioroczne SO2 w Bystrzycy Kłodzkiej, w ubiegłym roku nie przekraczały 23 µg/m3 i 78% przyjętej wartości dopuszczalnej. Stężenia dwutlenku siarki w rejonie Bystrzycy Kłodzkiej do 2002 utrzymywały się w ostatnich latach na stałym, stosunkowo niskim poziomie poniżej 50% wartości dopuszczalnej. Niestety w 2003 r. nie prowadzono monitoringu w mieście przy ul. Sienkiewicza, co w znaczący stopniu utrudnia analizę porównawczą z wcześniejszymi wynikami jakości powietrza w mieście. W punkcie monitoringu pasywnego przy ul. Wojska Polskiego stwierdzono w 2003 wartość znacznie wyższą niż stężenia w ubiegłych latach. Najniższe stężenie średnioroczne w rejonie miasta i gminy Bystrzyca Kłodzka zanotowano w punktach monitoringu „Czarnego Trójkąta”. We wszystkich punktach pomiarowych w rejonie stwierdzono wyższe stężenia w sezonie grzewczym. Także największe wartości stężeń średniodobowych występowały również w zimie. Potwierdza to fakt, że źródłami emisji dwutlenku siarki do powietrza, mającymi dominujący wpływ na stężenia SO 2 w powietrzu, są procesy spalania paliw w celach grzewczych. Dwutlenek azotu NO2 Największe stężenie średnioroczne NO2, na poziomie 47 % wartości dopuszczalnej, stwierdzono w Bystrzycy Kłodzkiej, przy ul. Wojska Polskiego. Natomiast najmniejsze stężenia średnioroczne stwierdzono, podobnie jak w przypadku dwutlenku siarki, w punktach monitoringu „Czarnego Trójkąta”. Stężenie średnioroczne dwutlenku azotu w 2003 r. w odniesieniu do lat poprzednich, utrzymywało się praktycznie na stałym poziomie. Sezonowa zmienność stężeń dwutlenku azotu jest mniejsza niż w przypadku dwutlenku siarki, co świadczy o wpływie emisji tlenków azotu z procesów spalania paliw w silnikach samochodów, jednakże znaczący jest także wpływ emisji tlenków azotu ze spalania paliw w celach grzewczych. Pył zawieszony Stężenie średnioroczne pyłu zawieszonego, w przeliczeniu na pył PM10, w rejonie Bystrzycy Kłodzkiej mieściło się w granicach 8,2 µg/m3. Ze względu na brak danych w zakresie zapylenia na terenie miasta Bystrzyca Kłodzka w 2003 r. analizę zmian stężenia pyłu w ostatnich latach można jedynie opierać na podstawie danych z punktu zlokalizowanego przy ul. Sienkiewicza. Od 2000 do 2002 roku w mieście wzrastał poziom zapylenia powietrza i należy przewidywać, iż tendencja ta może być nadal trwała. Wynika to m.in. z ciągłego wzrostu liczby eksploatowanych pojazdów, w tym z silnikami wysokoprężnymi opalanymi niskiej jakości paliwem oraz w dalszym stopniu znaczącej ilości eksploatowanych kotłowni domowych opalanych paliwem stałym, tj. węglem lub koksem. O znaczącym wpływie emisji gazów z procesów spalania paliw w celach grzewczych na wielkość stężeń pyłu zawieszonego w powietrzu świadczy ponadto znacząca sezonowa zmienność stężenia pyłu zawieszonego w latach 2000 ÷ 2002. Podsumowanie Po analizie danych dotyczących jakości powietrza atmosferycznego należy stwierdzić, że obszar miasta i gminy Bystrzyca Kłodzka charakteryzuje się stężeniami zanieczyszczeń na średnim poziomie. Wartości średnich stężeń zanieczyszczeń, w sezonach, w różnych punktach, PPW „Czyste Powietrze” Sp. z o.o. Wrocław strona 44 Program Ochrony Środowiska miasta i gminy Bystrzyca Kłodzka świadczą o zróżnicowanym wpływie procesów spalania paliw w celach grzewczych i ruchu samochodowego na stan czystości powietrza. Wysokie stężenia średniodobowe w punkcie przy ul. Wojska Polskiego w porównaniu z wynikami stężeń przy ul. Sienkiewicza wynikają z lokalnie zróżnicowanych warunków rozprzestrzeniania się zanieczyszczeń, szczególnie w centrum miasta. 9.4. Wnioski 1. Obszar miasta i gminy Bystrzyca Kłodzka charakteryzuje się stężeniami zanieczyszczeń w powietrzu na średnim poziomie w porównaniu do pozostałych gmin w powiecie kłodzkim. 2. Główny wpływ na stan zanieczyszczenia powietrza w lecie, ma ruch samochodowy, natomiast w zimie, procesy spalania paliw w celach grzewczych oraz ruch samochodowy. 3. Dla mieszkańców najbardziej uciążliwe są niskie źródła emisji oraz zanieczyszczenia komunikacyjne, występujące szczególnie w centrum miasta. Obszar ten charakteryzuje się dużym zagęszczeniem zabudowy o ogrzewaniu indywidualnym, gęstą siecią dróg oraz utrudnionymi warunkami rozprzestrzeniania się zanieczyszczeń. Centrum to miejsce szczególnie narażone na chwilowe przekroczenia dopuszczalnych norm jakości powietrza. 4. Problem emisji zanieczyszczeń gazowych i pyłów z dużych zakładów przemysłowych oraz głównych kotłowni nie jest już tak duży, jak w ubiegłym dziesięcioleciu i z roku na rok maleje. Emisja zanieczyszczeń do powietrza, z procesów technologicznych w zakładach pracy nie stanowi obecnie znaczącego źródła zanieczyszczeń powietrza w mieście i gminie. 10. Stan środowiska akustycznego 10.1. Wprowadzenie Ocena stanu środowiska ze względu na emisję hałasu z różnych źródeł dokonywana jest na podstawie pomiarów poziomu dźwięku równoważnego A w dB. Wyniki prowadzonych pomiarów odnoszone są do wartości dopuszczalnych zawartych w rozporządzeniu Ministra Ochrony Środowiska, Zasobów Naturalnych i Leśnictwa z dnia 13 maja 1998 roku w sprawie dopuszczalnych poziomów hałasu w środowisku. Dane dotyczące wielkości hałasu na terenie miasta i gminy Bystrzyca Kłodzka są niewystarczające i nie pozwalają na dostateczną ocenę zagadnień zanieczyszczeń środowiska hałasem. Brak monitoringu hałasu na terenie miasta i gminy uniemożliwia jednoznaczną ocenę wpływu na środowisko emitowanego hałasu. Badania prowadzone na terenie Polski wskazują na systematyczne zwiększenie się obszarów o niekorzystnym klimacie akustycznym, co prowadzi do objęcia szkodliwym oddziaływaniem hałasu coraz większej liczby ludności. 10.2. Główne źródła hałasu Głównymi źródłami hałasu na terenie miasta i gminy Bystrzyca Kłodzka, stanowiącymi uciążliwość dla środowiska i ludzi jest hałas emitowany z obiektów przemysłowych i usługowych tzw. hałas przemysłowy oraz hałas drogowy i lokalnie kolejowy. PPW „Czyste Powietrze” Sp. z o.o. Wrocław strona 45 Program Ochrony Środowiska miasta i gminy Bystrzyca Kłodzka Hałas przemysłowy Hałas przemysłowy odczuwany jest jako jeden z najbardziej dokuczliwych hałasów w środowisku. Powoduje on uciążliwość w znacznie mniejszym wymiarze niż hałasy pochodzące od środków komunikacji, ale jest najczęstszą przyczyną skarg ludności, co często znajduje odzwierciedlenie w ilości interwencji zgłaszanych do WIOŚ. Znaczącym elementem kształtującym klimat akustyczny miasta i gminy Bystrzyca Kłodzka są: przemysł spożywczy, przemysł drzewny, przemysł maszynowy, lokale rozrywkowe, instalacje wentylacyjne i chłodzące w obiektach: handlowych, sportowych, gastronomicznych, drobne zakłady rzemieślnicze, które często bywają zlokalizowane na terenach przeznaczonych pod mieszkalnictwo. Znaczny procent środków produkcji maszyn i urządzeń emituje hałas do środowiska zewnętrznego o poziomie często przekraczającym wartości dopuszczalne. Poziom hałasu przemysłowego jest kształtowany indywidualnie dla każdego obiektu i zależny jest od: zastosowanych technologii, wyposażenia, rozmieszczenia i zabezpieczenia akustycznego głównych źródeł hałasu, stosownych rozwiązań budowlanych, systemu pracy, funkcji urbanistycznych otaczających terenów. Uciążliwość hałasu emitowanego z tych obiektów jest zróżnicowana i zależna między innymi od ilości źródeł i czasu ich pracy, stopnia wytłumienia, odległości od obszarów i obiektów chronionych oraz od wartości normatywnej dopuszczalnego poziomu hałasu dla danego terenu. Do obiektów przemysłowych, które mogą pogorszyć stan środowiska akustycznego na terenie gminy Bystrzyca Kłodzka zaliczana jest Firma Tartacznictwo Stolarstwo - Eksport – Import w Nowej Bystrzycy. Głównymi źródłami nadmiernego hałasu przenikającego do środowiska z terenu firmy są: trak pionowy do drewna wraz z napędowym wysokoprężnym silnikiem spalinowym, strugarka trójstronna do obróbki tarcicy, wentylator instalacji odciągu wiórów i pyłów strugarki trójstronnej oraz spalinowa pilarka łańcuszkowa. Przekroczenie dopuszczalnego poziomu hałasu emitowanego przez ww. obiekt jest niewielkie do kilku dB, co częściowo mieści się w granicach błędu pomiarowego. Zasięg oddziaływania jest niewielki, przy czym lokalizacja wyżej wyszczególnionego obiektu w pobliżu obszarów objętych ochroną pod względem akustycznym powoduje, że jest on obiektem uciążliwości akustycznej o charakterze lokalnym. Uciążliwości powodowane hałasem przemysłowym są sukcesywnie ograniczane. Funkcjonujący prawno-administracyjny sposób postępowania oraz sankcje ekonomiczne przyczyniają się do ograniczenia emisji ponadnormatywnych, tym samym zachowania obowiązujących standardów akustycznych. PPW „Czyste Powietrze” Sp. z o.o. Wrocław strona 46 Program Ochrony Środowiska miasta i gminy Bystrzyca Kłodzka Hałas komunikacyjny Dominującym źródłem hałasu w środowisku jest ruch drogowy, a lokalnie także ruch kolejowy. O wielkości poziomu hałasu z tych źródeł decydują: natężenie ruchu, prędkość pojazdów, ich stan techniczny, stan nawierzchni dróg, płynność ruchu, nachylenie jezdni, a także kultura jazdy kierowców. W Polsce, z końcem lat 80 – tych nastąpił gwałtowny rozwój motoryzacji, wyrażający się rekordowym, w stosunku do lat poprzednich, przyrostem liczby samochodów, z dużym udziałem pojazdów o stosunkowo niskich parametrach eksploatacyjnych. Hałas drogowy jest jednym z najbardziej uciążliwych źródeł hałasu w środowisku, przede wszystkim ze względu na powszechność jego występowania. Hałas komunikacyjny, w przeważającej części, w bezpośredniej odległości od źródła zawiera się w granicach 75 ÷ 80 dB. Skumulowane gęstości rozkładów poziomów hałasu drogowego w ciągu doby wykazują, że w 50 % przypadków, poziom hałasu drogowego przekracza 70 dB, a w ponad 10 % przypadków, poziom hałasu drogowego mniejszy jest od 60 dB. Niektóre z chwilowych maksymalnych poziomów hałasu osiągają wartości zbliżone do 100 dB. Dla orientacji w tabeli III.19. przedstawiono wartości dopuszczalne. Tabela III.18. Dopuszczalne poziomy hałasu pozostałe obiekty i grupy źródeł hałasu Lp. Przeznaczenie terenu 1 1 2 a. Obszary A ochrony uzdrowiskowej b. Tereny szpitali poza miastem a. Tereny wypoczynkowo-rekreacyjne poza miastem b. Tereny zabudowy mieszkaniowej jednorodzinnej c. Tereny zabudowy związanej ze stałym lub wielogodzinnym pobytem dzieci i młodzieży d. Tereny domów opieki e. Tereny szpitali w miastach a. Tereny zabudowy mieszkaniowej wielorodzinnej i zamieszkania zbiorowego b. Tereny zabudowy mieszkaniowej jednorodzinnej z usługami rzemieślniczymi c. Tereny zabudowy zagrodowej a. Tereny w strefie śródmiejskiej miast powyżej 100 tys. Mieszkańców ze zwartą zabudową mieszkaniową i koncentracją obiektów administracyjnych, handlowych i usługowych 2 3 4 pora dnia - przedział czasu odniesienia równy 8 najmniej korzystnym godzinom dnia 3 40 pora nocy - przedział czasu odniesienia równy 1 najmniej korzystnej godzinie nocy 4 35 45 40 50 40 55 45 Powyższe wartości wskazują, że klimat akustyczny przy każdym odcinku drogi jest niekorzystny dla ludzi zamieszkujących na terenach położonych w bezpośrednim sąsiedztwie dróg. PPW „Czyste Powietrze” Sp. z o.o. Wrocław strona 47 Program Ochrony Środowiska miasta i gminy Bystrzyca Kłodzka Brak pomiarów hałasu drogowego na terenie miasta i gminy uniemożliwia jednoznaczne określenie przekroczeń wartości dopuszczalnych i wyznaczenie terenów najbardziej zagrożonych. Z przeprowadzonej ogólnej analizy dotyczącej zagrożeń środowiska wynika, że obszarami uciążliwymi pod względem hałasu drogowego mogą być tereny zlokalizowane w centrum miasta Bystrzyca Kłodzka oraz główne trasy przechodzące przez gminę, które są obciążone znacznym ruchem. Dotyczy to wzmożonego ruchu na przebiegającej przez gminę międzynarodowej trasy komunikacyjnej Warszawa – Praga – Wiedeń oraz dróg wojewódzkich nr 393 (Bystrzyca Kłodzka – Stronie Śląskie), nr 389 (Duszniki Zdrój – Międzylesie) i nr 388 (Bystrzyca Kłodzka – Polanica Zdrój). W przypadku hałasu kolejowego wielkość i zasięg oddziaływania w zasadniczy sposób zależy od częstotliwości kursowania pociągów (zarówno osobowych jak i towarowych), prędkości trakcyjnej, składu taboru kolejowego, technicznego przygotowania torowiska oraz topografii terenu wraz z lokalną strukturą zabudowy. Zasięg negatywnego oddziaływania hałasu kolejowego w środowisku, uzależniony od warunków technicznych ruchu, może sięgać po obu stronach terenu sąsiadującego z koleją do 200 metrów. W zależności od prędkości trakcyjnej, a co za tym idzie propagacji hałasu, zasięg ten w obszarze zabudowanym w okolicach przystacyjnych powinien zawężać się do linii pierwszej zabudowy, która teoretycznie powinna znajdować się w odległości min. 40 ÷ 50 m od torowiska. Hałas pochodzący od trakcji kolejowych niewątpliwie wywołuje uciążliwości dla mieszkańców terenów sąsiadujących. Jednak tak jak przy pozostałych rodzajach hałasu, również dla hałasu kolejowego brak jest pomiarów na terenie miasta i gminy Bystrzyca Kłodzka, co uniemożliwia jednoznacznie określenie zasięgu jego oddziaływania. 10.3. Ocena klimatu akustycznego Przedstawiona charakterystyka klimatu akustycznego występującego na terenie miasta i gminy Bystrzyca Kłodzka pozwala na sformułowanie następujących wniosków: 1. Z analizy klimatu akustycznego i warunków urbanistycznych wynika, że hałas drogowy i przemysłowy nie stanowią uciążliwości dla mieszkańców miasta i gminy, poza obszarami położonymi wzdłuż międzynarodowej trasy komunikacyjnej Warszawa – Praga – Wiedeń i Firmą Tartacznictwo Stolarstwo - Eksport - Import w Nowej Bystrzycy, dla której wydana została decyzja, ustalająca dopuszczalny poziom hałasu. 2. Emisja hałasu drogowego najprawdopodobniej może mieć w przyszłości tendencję zwyżkową ze względu na znaczny wzrost liczby pojazdów oraz wydłużenie czasu ruchu drogowego do późnych godzin wieczornych. 3. Dla szczegółowego zidentyfikowania zadań z zakresu ochrony środowiska akustycznego niezbędne jest zlokalizowanie ewentualnych obszarów narażonych na ponadnormatywne oddziaływanie, głównie hałasu komunikacyjnego. Ten rodzaj hałasu może bowiem stanowić główny element uciążliwości dla środowiska naturalnego na terenie gminy. PPW „Czyste Powietrze” Sp. z o.o. Wrocław strona 48 Program Ochrony Środowiska miasta i gminy Bystrzyca Kłodzka 11. Promieniowanie elektromagnetyczne 11.1. Wprowadzenie Promieniowanie elektromagnetyczne może występować wszędzie, zarówno w miejscu pracy jak i w domu czy obiektach wypoczynkowych. Źródłem emitowania promieniowania są m.in.: stacje telewizyjne i radiowe oraz telefonii komórkowej, urządzenia przemysłowe, systemy przesyłowe energii elektrycznej, systemy nawigacyjne obiektów lotniskowych, sprzęt gospodarstwa domowego i powszechnego użytku zasilany prądem zmiennym. Wszystkie te systemy są źródłami promieniowania elektromagnetycznego emitowanego w szerokim zakresie częstotliwości i o różnych poziomach wartości natężenia pola elektromagnetycznego. Zasady ochrony pracy i środowiska naturalnego przed szkodliwym działaniem pola elektromagnetycznego są w Polsce określone szczegółowymi przepisami. Przepisy te wymagają przeprowadzania okresowych kontroli natężenia pola elektromagnetycznego w pobliżu źródeł promieniowania. Narzucają warunki, konieczne do spełnienia, przy lokalizacji i eksploatacji urządzeń wytwarzających promieniowanie, w pobliżu miejsc zamieszkałych, a także budownictwa w pobliżu istniejących źródeł promieniowania (np. nadajników radiowych, telewizyjnych, stacji transformatorowych i rozdzielni wysokiego napięcia). 11.2. Źródła promieniowania Głównymi źródłami promieniowania elektromagnetycznego na terenie miasta i gminy Bystrzyca Kłodzka są pojedyncze obiekty i liniowe źródła PEM. Do źródeł PEM należy zaliczyć głównie: stację bazową telefonii komórkowej sieci ERA GSM, zlokalizowaną na obiekcie Kościoła pw. Św. Krzyża Parafii Rzymskokatolickiej w Międzygórzu na działce 52, przy Śnieżnej 2, stację bazową telefonii komórkowej sieci PTC ERA na Domu Wczasowym FWP „WIDOK” w Międzygórzu, na działce nr 136 przy ul. Śnieżnej 13, stacje elektroenergetyczne o napięciu 110 kV oraz linie elektroenergetyczne o napięciu 110 kV., urządzenia pracujące w przemyśle oraz urządzenia stanowiące wyposażenie policji czy straży pożarnej. W przypadku anten stosowanych w telefonii komórkowej, promieniowanie elektromagnetyczne występuje w odległości kilkunastu metrów od anteny (w jej osi) a dopiero w dalszej odległości mówimy o obszarze promieniowania elektromagnetycznego. Promieniowanie wytwarzane przez anteny nadawcze stacji bazowej sieci komórkowych jest częścią widma elektromagnetycznego, które jest scharakteryzowane częstotliwością. Każda antena posiada swoją przestrzenną charakterystykę promieniowania opisywaną w danych katalogowych. Od charakterystyki promieniowania anteny oraz od mocy doprowadzanej z nadajnika do anteny zależy obszar zasięgu jej działania, zgodnie z jej przeznaczeniem. Zakres częstotliwości, w PPW „Czyste Powietrze” Sp. z o.o. Wrocław strona 49 Program Ochrony Środowiska miasta i gminy Bystrzyca Kłodzka którym pracują stacje bazowe ww. sieci zalicza się do promieniowania niejonizującego, z uwagi na jego własności fizyczne. Zasięgi ponadnormatywnych poziomów promieniowania występują dla istniejących anten telefonii komórkowej powyżej 29,6 m n.p.t i mają zasięg max 20,7 m, natomiast w przypadku linii elektroenergetycznych odległość teoretyczna wynosi 12 ÷ 15 m dla linii 110 kV od jej osi w obie strony. 11.3. Ocena stanu środowiska w zakresie PEM Analiza istniejących materiałów i zebranych informacji pozwala na następujące wnioski: 1. Brak jest pomiarów pola elektromagnetycznego, co uniemożliwia precyzyjne opisanie istniejącej sytuacji w zakresie promieniowania elektromagnetycznego na terenie miasta i gminy. 2. Występujący w ostatnich latach wzrost zapotrzebowania na usługi telefonii komórkowej, powoduje systematyczny wzrost infrastruktury stacji bazowych, będących źródłami promieniowania elektromagnetycznego. W związku z tym należy liczyć się również ze wzrostem emisji promieniowania do środowiska. 3. W celu dokładnego określenia wielkości PEM w środowisku, a także określenia dynamiki jego wzrostu należy prowadzić dokładną rejestrację źródeł PEM, a w ramach monitoringu szerokopasmowych pomiarów widma pól elektromagnetycznych. 12. Nadzwyczajne zagrożenia środowiska 12.1. Zagrożenia powodziowe Miejscowości gminy Bystrzyca Kłodzka położone są wzdłuż rzek i potoków, które z uwagi na swoje położenie i pełnioną funkcję w odprowadzaniu wód gruntowych i opadowych w różnych okresach roku, szczególnie w okresie wiosenno – letnim, oraz w okresach nasilonych opadów mogą stwarzać poważne zagrożenia powodziowe z uwagi na bardzo szybki wzrost poziomu wody w korycie w okresie od 5 do 6 godzin od gwałtownego nasilania opadów, oraz bardzo szybki opad wody w około 2 do 3 godzin po ustaniu opadów atmosferycznych. Wzrost poziomu wody w korycie wiąże się na ciekach górskich z bardzo dużym przepływem wody, co stwarza największe niebezpieczeństwa i zagrożenia powodziowe. Na terenie gminy Bystrzyca Kłodzka podtopieniu mogą ulec jedynie tereny bezpośrednio przyległe do rzek i potoków. W wyniku długotrwałych intensywnych opadów deszczu, wzrost poziomu wody w rzekach może spowodować zagrożenie powodziowe w : 1. rz. Nysa Kłodzka w Długopolu Zdroju ul. Zdrojowa, Boczna w Bystrzycy Kłodzkiej ul. Unii, Zamenhofa, Kolejowa, Floriańska, Nadbrzeżna, Międzyleśna Lubelskiej, Plac Szpitalny, Podmiejska, Przyjaciół, Kłodzka w Zabłociu w Gorzanowie ul. Bystrzycka, Kłodzka, Plac Wolności, Młyńska 2. rz. Bogoryja w Międzygórzu ul. Sanatoryjna PPW „Czyste Powietrze” Sp. z o.o. Wrocław strona 50 Program Ochrony Środowiska miasta i gminy Bystrzyca Kłodzka 3. rz. Wilczka w Międzygórzu ul. Śnieżna, Wojska Polskiego do Zapory Wodnej w Wilkanowie 4. rz. Pławna w Marianówce w Idzikowie w Pławnicy 5. rz. Bystrzyca w Nowej Bystrzycy w Starej Bystrzycy ul. Bystrzycka w Bystrzycy Kłodzkiej ul. Nadbrzeżna, Plac Szpitalny, Międzyleśna, Młynarska 12.2. Inne zagrożenia Na podstawie przeprowadzonej diagnozy stanu istniejącego gminy Bystrzyca Kłodzka można stwierdzić, że mogą wystąpić nadzwyczajne zagrożenia środowiska związane z możliwością transportu chemicznych substancji niebezpiecznych. Nie przewiduje się występowania przemysłowych zagrożeń nadzwyczajnych z tego względu, że na terenie gminy nie ma obiektów na terenie których takie zagrożenia mogłyby wystąpić. Poza tymi zagrożeniami występująca na terenie miasta i gminy zwarta zabudowa o częściowo drewnianej konstrukcji stwarza możliwość powstania pojedynczych pożarów. Nowe jakościowo problemy stwarza występowanie długotrwałej suszy związanej z nierównomiernością opadów i brakiem systemu magazynowania wód powierzchniowych, załamaniem się bilansu wodnego (obniżanie się średniego poziomu wód gruntowych o 1,5 m) oraz spadkiem kondycji lasów i podwyższenia prawdopodobieństwa ich zapalenia się. 13. Rozwój turystyki i rekreacji, jako jeden z głównych celów strategicznych miasta i gminy Miasto i gmina Bystrzyca Kłodzka zaliczane są do bardzo atrakcyjnych turystycznie rejonów, o urozmaiconej rzeźbie i łagodnym, podgórskim klimacie. Miasto ze względu na swe położenie stanowi dogodną bazę wypadową, z której można wyruszyć w pozostałe rejony Ziemi Bystrzyckiej i Ziemi Kłodzkiej. Miasto Bystrzyca Kłodzka położone jest malowniczo nad Nysą Kłodzką. Pierwotnie było to słowiańskie podgrodzie, przeniesione w drugiej połowie XIII w. na obecne miejsce. Miasto położone jest tarasowo na wysokim brzegu Nysy Kłodzkiej u ujścia rzeki Bystrzycy. Zachowało średniowieczny układ przestrzenny miast śląskich z czworobocznym rynkiem i ratuszem po środku i ulicami biegnącymi prostopadle z jego katów tworząc regularną szachownicę. Stare miasto zamykają w ¾ niezniszczone mury obronne nadające mu zarys nieregularnej elipsy. Mury obronne miasta należą do atrakcji nie tylko regionu, ale i całego kraju. Miasto Bystrzyca należy bowiem do jednych z niewielu, które zachowały dawny system murów obronnych, których celem była ochrona miasta. Mury obronne pochodzą z 1319 r. i zostały ufundowane przez bystrzyckiego wójta Jakuba Rueckera. Obecnie istnieją trzy wieże miejskie: Rycerska, Kłodzka oraz Brama Wodna, która należy do największych atrakcji miasta i stanowi jego symbol. PPW „Czyste Powietrze” Sp. z o.o. Wrocław strona 51 Program Ochrony Środowiska miasta i gminy Bystrzyca Kłodzka Do najciekawszych obiektów znajdujących się na terenie Bystrzycy należy unikatowe w skali kraju Muzeum Filumenistyczne. Jest to jedyne w Polsce muzeum tego typu i należy do nielicznej na świecie grupy muzeów związanych z ogniem, zapałkami i zapalniczkami. Muzeum Filumenistyczne powstało w 1964 r. z inicjatywy mieszkańców miasta, przedstawicieli fabryk zapałek oraz Towarzystwa Miłośników Bystrzycy Kłodzkiej. Muzeum posiada bogate zbiory różnych przedmiotów do niecenia ognia do których należą zapalniczki lontowe, benzynowe, gazowe, elektryczne oraz chemiczne, a także krzesiwa metalowe i skałkowe oraz starożytne lampy oliwne. Znajduje się tu również kolekcja zbiorów opakowań i etykiet zapałczanych z różnych krajów, nawet takich, jak Japonia i Chiny. Do cennych zbiorów należą również polskie etykiety zapałczane począwszy od najstarszych do współczesnych. W swoich zbiorach muzeum posiada około pół miliona etykiet zapałczanych oraz tysiąc czterysta zapalniczek. Dodatkowo w muzeum znajduje się dział regionalny poświęcony głównie historii miasta i okolicy. Do najciekawszych eksponatów tego działu należą zbiory starych książek, widokówek, rycin oraz dokumentów. Miasto Bystrzyca Kłodzka słynie z wielu zabytków sztuki, do których należą: gotycki Kościół Parafialny św. Michała Archanioła, należący do najstarszych budowli w regionie, w którym na uwagę zasługują ciekawe i wartościowe działa sztuki, wśród których szczególne miejsce zajmuje pochodząca z końca XV wieku gotycka figurka Matki Boskiej z Dzieciątkiem stojąca na półksiężycu oraz renesansowa kamienna chrzcielnica pochodząca z 1577 r. ozdobiona kilkoma herbami: Hrabstwa Kłodzkiego, Śląska, Bystrzycy i rodu Bernsteinów - fundatorów. Mały Rynek i pręgierz z 1566 r. stanowiący jeden z nielicznych przykładów na Dolnym Śląsku zabytków dawnego sądownictwa, który służył do wykonywania kar cielesnych w ramach prawa miejskiego, neorenesansowy Ratusz na rynku miejskim pochodzący z połowy XIV w., należący do najbardziej okazałych budowli z powodu m.in. wysokiej wieży zegarowej, kamienice mieszczańskie, których wartość podkreślają kamienne portale, sklepienia sieni oraz oryginalne barokowe formy architektoniczne, Pomnik Trójcy Świętej, pochodzący z 1736 r., kaplica św. Floriana na Górze Parkowej, upamiętniająca tragedię pożaru, który nawiedził miasto na pocz. XVIII w. , Baszta Kłodzka w Bystrzycy Kłodzkiej stanowiąca punkt widokowy, pochodząca z początku XIV w. Baszta Rycerska zwana także „Rzeźniczą” lub „Kruczą” wzniesiona wraz z murami obronnymi w roku 1319, Wieża Wodna zwana „Niską Bramą” lub „Górską Bramą”, Kościół pod wezwaniem Św. Jana Nepomucena, pochodzący z 1634 r., przebudowany po pożarze w 1833 r., w okolicy kościoła przy moście nad rzeką Nysą, stoi barokowy pomnik św. Jana Nepomucena, który jest jedną z najstarszych tego rodzaju rzeźb w regionie, pochodzącą z 1704 r., Pomnik Maryjny z 1710 r., złożony z kolumny korynckiej zwieńczonej figura Maryi z Dzieciątkiem. Wśród zabytków architektury i budownictwa poza zabytkami występującymi na terenie miasta Bystrzyca Kłodzka na szczególną uwagę zasługują m.in.: PPW „Czyste Powietrze” Sp. z o.o. Wrocław strona 52 Program Ochrony Środowiska miasta i gminy Bystrzyca Kłodzka w Miedzygórzu: XIX wieczna zabudowa pensjonatowa w stylu tyrolskim i norweskim, barokowy kościółek św. Józefa z 1740 r. stanowiący cenny zabytek architektury drewnianej, kamienny kościół poewangelicki z 1911 r., zapora wodna na rzece Wilczka z lat 1905 - 1908 (wysokość 29 m), Sanktuarium Matki Bożej Śnieżnej na zboczu Góry Igliczna, ze słynącą cudami figurka Matki Bożej Śnieżnej wzniesione w latach 1781 1782 w stylu barokowo klasycystycznym, usytuowane na zboczu góry Igliczna (782 m), na której szczyt prowadzi kalwaria, w Długopolu Zdrój: poewangelicki kościół z końca XIX w, Park Zdrojowy w centrum miejscowości, Zakład Przyrodoleczniczy „Karol” i pijalnia wód mineralnych, liczne pensjonaty i domy mieszkalne z połowy XIX w. i pocz. XX w. z drewnianymi elementami dekoracyjnymi, w Gorzanowie: renesansowy zespół pałacowo - parkowy, jedna z największych i najwybitniejszych rezydencji pałacowych regionu, wzniesiona w XVI w, w Wilkanowie: zespół pałacowy, ruiny, w Nowej Bystrzycy: drewniany kościół przedpogrzebowy Wniebowzięcia NMP z 1726 r. o rozczłonkowanej bryle z potężną sygnaturką i skromnym wyposażeniem barokowym wewnątrz, w Zalesiu: oryginalny kościołek drewniany św. Anny z 1718 r. Poza zabytkami główną atrakcją gminy jest niepowtarzalny krajobraz z zalesionymi górami, niezabudowanymi terenami rolnymi, zwartym układem zabudowy: pasmowym na terenach wiejskich i koncentrycznym na terenach miejskich. Do cennych bogactw gminy należą również złoża wód mineralnych, które występują w Szczawinie, Gorzanowie i Długopolu Zdroju oraz występujący na jej obszarze mikroklimat o właściwościach leczniczych. Warunki klimatyczne, które wynikają z korzystnego położenia sprzyjają wypoczynkowi, rehabilitacji i leczeniu. Cechy lecznicze klimatu wykorzystywane są głównie w położonych u podnóża Gór Bystrzyckich i Masywu Śnieżnika miejscowościach. W związku z tym jednym z podstawowych celów zapisanych w „Strategii Rozwoju Gminy Bystrzyca Kłodzka” jest rozwój gminy jako regionu wypoczynkowego, turystycznego i uzdrowiskowego świadczącego najwyższą jakość usług. Oznacza to, że turystyka i wypoczynek zaczynają odgrywać coraz bardziej znaczącą rolę w rozwoju społeczno – gospodarczym miasta i gminy. O atrakcyjności tych terenów obok walorów przyrodniczo – krajobrazowych decyduje odpowiednie zagospodarowanie tj. baza noclegowa, gastronomiczna, komunikacyjna. Najchętniej odwiedzanymi przez turystów na terenie gminy są: Długopole Zdrój i Międzygórze ze względu na wysokie walory wypoczynkowe, służące regeneracji sił fizycznych i psychicznych w związku panującym tu klimatem o wartościach terapeutycznych, PPW „Czyste Powietrze” Sp. z o.o. Wrocław strona 53 Program Ochrony Środowiska miasta i gminy Bystrzyca Kłodzka Park Krajobrazowy, Górska Stacja Klimatyczna Międzygórze usytuowana u stóp Śnieżnika w dolinie potoku Wilczki i Bogoryi na terenie której znajduje się m.in. „Ogród Bajek” i Wodospad Wilczki oraz Skały Pasterskie w okolicach Idzikowa czyli obszary o dużych walorach krajoznawczych tj. malowniczym położeniu, osobliwości flory i fauny, oraz miasto Bystrzyca Kłodzka. Na terenie gminy Bystrzyca Kłodzka występują dogodne warunki do uprawiania różnych form sportu i turystyki, do których należą: uprawianie wspinaczki skałkowej na Pasterskich Skałach w okolicy Idzikowa i w Międzygórzu, narciarstwo zjazdowe w Spalonej, Rudawie, Międzygórzu, narciarstwo biegowe, wędrówki narciarskie- okolice Spalonej i rejon Śnieżnika (trasa Międzygórze – Czarna Góra), turystyka rowerowa okolice Spalonej i rejon Masywu Śnieżnika, Idzikowa, Kamiennej, Marcinkowa, wędkarstwo, oraz nauka jazdy konnej w niektórych gospodarstwach agroturystycznych. Poza ww. formami sportu organizowane są imprezy sezonowe takie jak: zawody lotniarskie i szybowcowe, zawody kolarskie, rajdy samochodowe. Gmina posiada również atrakcyjne warunki do uprawiania sportów zimowych, zarówno ze względu na ukształtowanie terenu, jak i uwarunkowania klimatyczne (długo zalegająca warstwa śniegu). Na terenie gminy zlokalizowane są 4 wyciągi narciarskie: w Spalonej 1 wyciąg talerzykowy, w Międzygórzu 2 wyciągi talerzykowe, w Rudawie 1 wyciąg orczykowy. Przez obszar gminy przebiega i krzyżuje się wiele szlaków turystycznych prowadzących w Góry Bystrzyckie, Orlickie oraz w Masyw Śnieżnika. Tabela III.19. przedstawia wykaz szlaków PTTK w Międzygórzu. Tabela III.19. Wykaz szlaków PTTK w Międzygórzu L.p. Przebieg szlaku Kolor Ilość kilometrów 1 2 3 4 Czerwony 58 1. Przełęcz Puchaczówka – Czarna Góra – Hala pod Śnieżnikiem – Międzygórze – Igliczna – Wilkanów – Przełęcz Spalona 2. 3. Bystrzyca Kłodzka – Przełęcz Spalona Śnieżnik – Hala pod Śnieznikiem – Trójmorski Wierch – Boboszów - Niemojów Boboszów – Sikornik – Międzylesie – Kamieńczyk – Granica Państwa Zielony 12 Zielony 41 Żółty 13 Rozdroże pod Opaczem - Międzylesie Przełęcz Spalona – Międzylesie – Hala pod Śnieżnikiem Przełęcz Puchaczówka – Międzygórze – Spalona schronisko Pensjonat „Leśniczówka” Jodłów – przejście turystyczne Jodłów – Horni Morawa Czerwony 7 Niebieski 48 Niebieski 16 Czerwony 3 4. 5. 6. 7. 8. PPW „Czyste Powietrze” Sp. z o.o. Wrocław strona 54 Program Ochrony Środowiska miasta i gminy Bystrzyca Kłodzka 1 3 4 9. Niemojów – Różanka Żółty 9 10. Przejście turystyczne – Jodłów –Horni Morawa Bystrzyca Kłodzka – Igliczna – Międzygórze – Biały Kamień Przełęcz Puchaczówka – Igliczna Międzygórze Żółty 5 Żółty 27 Zielony 14 11. 12. 2 Ogółem 253 Baza noclegowa na terenie miasta i gminy jest bardzo zróżnicowana. Głównymi ośrodkami turystycznymi na terenie miasta i gminy Bystrzyca Kłodzka są: miasto Bystrzyca Kłodzka, Uzdrowisko Długopole Zdrój oraz stacja klimatyczna Międzygórze. Według danych zebranych przez gminę, Bystrzyca Kłodzka dysponuje łącznie 2 978 miejscami noclegowymi w hotelach, pensjonatach, domach wypoczynkowych, gospodarstwach agroturystycznych, kwaterach prywatnych, schroniskach i obiektach sanatoryjnych. Miasto Bystrzyca Kłodzka posiada ubogą infrastrukturę turystyczną, największym problemem jest brak odpowiedniego zaplecza noclegowego. Tabela III.20. Ilość obiektów turystycznych w gminie Bystrzyca Kłodzka w 2003 r. (stan na 28.02.2003 r.) Rodzaj obiektu Ilość obiektów łącznie w tym miasto Ilość miejsc noclegowych łącznie w tym miasto Hotele Pensjonaty 2 4 1 - 109 137 60 - Domy wypoczynkowe Gospodarstwa agroturystyczne Kwatery prywatne 17 1 1 488 80 42 2 530 18 6 - 75 - Schroniska Uzdrowiska 8 1 - 349 290 - 2 978 158 Razem: Ruch turystyczny uzależniony jest również w dużej mierze poza wszystkimi ww. opisanymi atrakcjami występującymi na terenie gminy od zachowania dobrego stanu środowiska w obszarach turystycznych. Dlatego też, dążenie do spełnienia wymogów bezpieczeństwa ekologicznego to jedno z najważniejszych na tych obszarach zadań lokalnych władz samorządowych i lokalnej społeczności. 14. Współpraca przygraniczna polsko - czeska i zagraniczna Przygraniczne położenie gminy sprzyja współpracy z partnerami z Czech oraz umożliwia prowadzenie szeregu działań związanych ze wspólną promocją pogranicza polsko – czeskiego (wspólny udział w targach turystycznych). PPW „Czyste Powietrze” Sp. z o.o. Wrocław strona 55 Program Ochrony Środowiska miasta i gminy Bystrzyca Kłodzka Gmina od 1994 roku współpracuje z miastem Usti nad Orlicą w Czechach na mocy podpisanej 18 maja 1994 r. na Śnieżniku Kłodzkim umowy o partnerstwie. W 2001 r. 23 listopada została podpisana pomiędzy miastami kolejna umowa dostosowana do wymogów UE. Celem współpracy miast jest promocja obu regionów polegająca m.in. na wymianie młodzieży szkolnej, wymianie kulturalnej, organizacji wspólnych imprez sportowych, turystycznych (turystyka jest postrzegana w mieście i gminie jako sektor mogący w istotny sposób wpływać na rozwój gospodarczy regionu, dlatego przypisuje się jej ogromną rolę m.in. ze względu na fakt, iż jest to obszar przygraniczny o dużych walorach uzdrowiskowych, geograficznych i kulturowych.), kulturalnych, współpracy między bibliotekami i muzeami oraz izbami gospodarczymi. Współpraca prowadzona jest również w zakresie ochrony środowiska. Poza Czechami gmina nawiązała współpracę z innymi miastami Europy do których należą miedzy innymi: Bogate w wiele zabytków architektonicznych miasto na prowincji Saragosa, Alcaniz w Hiszpanii zamieszkałe przez ok. 60 tys. osób. Pomiędzy Alcaniz a Bystrzycą Kłodzką podpisany został 16.11.1999 r. list intencyjny, a 5 marca 2001 r. umowa o przyjaźni, współpracy ponadgranicznej i partnerstwie. Współpraca polega m.in. na wymianie kulturalnej, sportowej, turystycznej oraz wymianie młodzieży. Niewielka miejscowość Laissey położona we Francji, w regionie Comte, zamieszkała przez ok. 500 osób. Pomiędzy Laissey a Międzygórzem 4 grudnia 1999 r. zostało podpisane porozumienie, a 1 stycznia 2000 r. przysięga połączenia Laissey - Bystrzyca Kłodzka. Pomiędzy miastami odbywa się wymiana mieszkańców w idei jedności europejskiej. Stare, zabytkowe miasto Amberg położone w Bawarii w Niemczech, na wschód od Norymbergi zamieszkałe przez ok. 44 tys. osób. Pomiędzy Amberg a Bystrzycą Kłodzką podpisana została 18 października 2001 r. umowa o partnerstwie. 15. Współpraca międzygminna i regionalna Gmina Bystrzyca Kłodzka jest członkiem: Związku Gmin Śnieżnickich, Stowarzyszenia Gmin Ziemi Kłodzkiej, Stowarzyszenia Gmin Polskich Euroregionu Glacensis, Dolnośląskiej Organizacji Turystycznej. Główne i wspólne cele współpracy to m.in. wszechstronna działalność na rzecz pomyślności regionu, rozwoju turystyki, kultury, sportu i stałej poprawy warunków życia mieszkańców. Gminy współpracujące z Bystrzycą Kłodzką to: od 1994 r. gmina Kaźmierz Wielkopolski, od 2002 r. Unia Gospodarcza Regionu Śremskiego (Brodnica, Dolsk, Książ Wlkp., Śrem). Współpraca pomiędzy gminami dotyczy głównie wymiany grup kulturalnych, sportowych, wymiany turystycznej oraz promocji obu regionów. PPW „Czyste Powietrze” Sp. z o.o. Wrocław strona 56 Program Ochrony Środowiska miasta i gminy Bystrzyca Kłodzka 16. Organizacje i Związki działające na terenie gminy Na terenie gminy Bystrzyca Kłodzka swoje siedziby mają: 1. Związek Gmin Śnieżnickich (ZGŚ), utworzony z inicjatywy czterech gmin: Bystrzycy Kłodzkiej, Lądka Zdroju, Międzylesia oraz Stronia Śląskiego w 1997 roku. Siedziba Związku znajduje się w Bystrzycy Kłodzkiej i mieści się wraz z Informacją Turystyczną Gminy Bystrzyca Kłodzka. Do głównych zadań ZGŚ należy: przygotowanie i opracowanie zintegrowanej strategii rozwoju gmin, opracowanie koncepcji turystycznego zagospodarowania Masywu Śnieżnika, tworzenie wspólnej infrastruktury komunalnej, usługowej i turystycznej, rozwój turystyki i wspólna promocja gmin, organizacja wspólnych imprez promocyjnych, turystycznych i sportowych. 2. Polskie Towarzystwo Turystyczno - Krajoznawcze Odział w Międzygórzu, którego głównym zakresem działania jest: pośrednictwo zakwaterowania, organizacja wycieczek i imprez turystycznych, usługi przewodnickie, sprzedaż wydawnictw turystycznych i pamiątek, kompleksowa obsługa grup wycieczkowych, prowadzenie „Ogrodu Bajek” i Ośrodka Historii i Tradycji Turystyki Górskiej Sudetów w Międzygórzu, wyznaczanie i utrzymanie szlaków turystycznych. 3. Bystrzyckie Towarzystwo Agroturystyczne utworzone w 1999 r. z inicjatywy właścicieli gospodarstw agroturystycznych w gminie Bystrzyca Kłodzka i Międzylesie. Głównymi zadaniami Towarzystwa jest: reprezentowanie i ochrona interesów członków Stowarzyszenia, rozwój i promocja turystyki wiejskiej, tworzenie, zachowanie i ochrona walorów kulturowych i przyrodniczych terenów wiejskich, aktywizacja społeczności wiejskich, rozwój i promocja turystyki i agroturystyki, szkolenia, wydawnictwa promocyjne. 4. Lokalny Fundusz Masywu Śnieżnika w Wójtowicach, którego głównym celem jest wspieranie inicjatyw lokalnych, pobudzanie aktywności lokalnych środowisk, rozwój społeczeństwa obywatelskiego, współdziałanie z jednostkami pomocniczymi gmin Masywu Śnieżnika, Radami Sołeckimi oraz innymi podmiotami, rozwiązywanie problemów m.in. bezrobocia. 17. Edukacja ekologiczna 17.1. Wprowadzenie Każdy człowiek korzysta ze środowiska przyrodniczego otrzymując z niego nie tylko surowce czy energię, ale także czerpiąc inspiracje i doznania, które wypływają z piękna i majestatu natury. Korzysta również z dóbr środowiska społecznego i kulturowego, PPW „Czyste Powietrze” Sp. z o.o. Wrocław strona 57 Program Ochrony Środowiska miasta i gminy Bystrzyca Kłodzka wytworzonych przez ludzi i dla ludzi. Mimo to, niewiele osób rozumie, jaki wpływ na stan i jakość tych środowisk mają zachowania poszczególnych osób, rodzin i grup społecznych, jak również ich przyzwyczajenia, style życia, mody, sposoby wypoczynku lub odżywiania. Dlatego też edukacja ekologiczna, wspomagająca zrozumienie zależności między człowiekiem, jego wytworami i przyrodą, obejmować musi wszystkich ludzi bez wyjątku – w pierwszej kolejności najmłodszych, którzy mogą skutecznie przekazywać osobom starszym wzorce zachowań proekologicznych. Jedynie wspólny wysiłek wszystkich ludzi razem i każdego z osobna, podejmowany codziennie, w każdym miejscu: w domu, w pracy, podczas wypoczynku, jest w stanie zahamować degradację środowiska, wpłynąć na poprawę jakości naszego życia i zdrowia oraz zapewnić perspektywy godziwego życia przyszłym pokoleniom. Podnoszenie stanu świadomości ekologicznej Polaków staje się, zatem potrzebą chwili i równocześnie warunkiem zapewniającym naszemu krajowi właściwe miejsce w zjednoczonej Europie. Należy zadbać o to, by poprawa w tym względzie nastąpiła zarówno wśród młodego pokolenia, jak u ludzi dorosłych, zwłaszcza podejmujących istotne dla kraju i społeczeństwa decyzje. Mądra edukacja ekologiczna to nie tylko przekazywanie porcji wiadomości niezbędnych do zrozumienia, jak funkcjonuje świat przyrody, ale również pomoc w znalezieniu miejsca w świecie pojmowanym jako całościowy oraz zrozumienie relacji między człowiekiem, społeczeństwem i przyrodą. Edukacja powinna też służyć wykształceniu aktywności i odpowiedzialności za los Ziemi. Dlatego należy ją traktować jako nieodłączny element całego procesu kształcenia i ważny składnik polityki informacyjnej, strategii gospodarczej oraz ochrony zdrowia ludności, czyli edukacji obywatelskiej zmierzającej do rozwijania społeczeństwa rozumnego i akceptującego zasady zrównoważonego rozwoju i ochrony środowiska. Edukacja ekologiczna ma kilka zasadniczych nurtów: Nurt konserwatywny – zgodnie, z którym edukacja ekologiczna powinna opierać się głównie na naukach biologicznych i geograficznych oraz polegać na przekazaniu obiektywnych informacji dotyczących stanu środowiska i praw, które nim rządzą. Wiadomości te podawane są w oderwaniu od aspektów społecznych i gospodarczych, a także w oderwaniu od ocen wartościujących. W tej strategii rzetelna wiedza o środowisku stanowi odpowiednią podstawę wypracowania proekologicznego systemu wartości i umiejętności podejmowania działań na rzecz ochrony środowiska. W Polsce istnieje bardzo dobra infrastruktura, związana z edukacją ekologiczną, przygotowana przez ośrodki takiej edukacji, działające na obszarach chronionych. Nurt radykalny – według, którego edukacja ekologiczna powinna łączyć w sobie elementy przyrodnicze i społeczne, a także powinna wiązać się z bezpośrednim zaangażowaniem ludzi w ratowanie świata przyrody. Wiedza encyklopedyczna ma mniejsze znaczenie dla bezpośredniego kontaktu z przyrodą oraz kształtowanie świadomości przez samorealizację w rozumieniu ekopsychologii. Ważne znaczenie ma rozwój proekologicznego systemu wartości z uwzględnieniem wzorców w postaci bioregionalizmu i ekologii głębokiej. Istotnym aspektem tak pojmowanej edukacji jest również nauka aktywności politycznej. Nurt umiarkowany - dominujący wśród zajmujących się edukacją ekologiczną, zgodnie, z którym należy w tego rodzaju edukacji ściśle wiązać aspekty środowiskowe ze społecznymi oraz wiedzę z wartościami i umiejętnością działania, a za cel ostateczny uznać akceptację ekorozwoju, a nie ekologii głębokiej. W edukacji ekologicznej wyróżnia się trzy zasadnicze elementy: PPW „Czyste Powietrze” Sp. z o.o. Wrocław strona 58 Program Ochrony Środowiska miasta i gminy Bystrzyca Kłodzka edukacja w środowisku: jest wykorzystywana jako źródło wiedzy oraz rozwoju wszechstronnych umiejętności ucznia, studenta lub osoby dorosłej nie należącej do żadnej z tych grup, edukacja w środowisku: nauka o lokalnym i globalnym środowisku, która ma na celu ułatwienie zrozumienia zasad współistnienia systemu przyrodniczego i świata człowieka, edukacja na rzecz środowiska: ukształtowanie pełnego troski podejścia do środowiska oraz wpojenie takich wartości, aby każdy mógł poczuć się odpowiedzialny za postępowanie wobec środowiska. Odpowiednio wysoki poziom edukacji ekologicznej zapewni zwiększenie odpowiedzialności człowieka za środowisko oraz wzrost wiedzy i wrażliwości ekologicznej. Dzięki tej edukacji społeczeństwo nabędzie umiejętności rozsądniejszego korzystania z zasobów środowiska. Edukacja ekologiczna wiąże się z bardzo dużym zróżnicowaniem metod i form dydaktycznych, a wiec z poprawą jakości pracy i większą chęcią nauki. Potrzeba różnicowania metod edukacji jest bezpośrednim skutkiem wielkiej różnorodności środowiska oraz konsekwencją świadomości, że jego komponentów nie można dokładnie poznać wyłącznie w sali lekcyjnej mając do dyspozycji tylko treść podręcznika. Jest to pogląd podważający część założeń nurtu konserwatywnego. W edukacji ekologicznej istotne są wiedza w zakresie teorii i praktyki. 17.2. Ocena aktualnego poziomu edukacji ekologicznej społeczności miasta i gminy Droga do racjonalnego gospodarowania środowiskiem i jego zasobami naturalnymi prowadzi przede wszystkim przez świadomość ekologiczną społeczności zamieszkującej dany obszar, w tym przypadku społeczność miasta i gminy Bystrzyca Kłodzka. Ocena poziomu świadomości ekologicznej społeczności danego obszaru nie jest sprawą łatwą, gdyż nie istnieje żadna miarodajna skala, którą można by tu zastosować. Dojrzewanie świadomości ekologicznej następuje poprzez proces jej rozbudzania i kształtowania. Można przyjąć, że świadomość ekologiczna przeciętnego mieszkańca miasta i gminy nie różni się od świadomości ekologicznej przeciętnego Polaka i pozostaje głównie na etapie rozbudzania. Opiera się ona bardziej na emocjach niż na wiedzy. Obecnie, budzenie i kształtowanie świadomości ekologicznej odbywa się głównie poprzez edukację, którą można realizować przede wszystkim na różnych poziomach szkolnictwa oraz w działalności pozaszkolnej poprzez środki masowego przekazu, kampanie, harcerstwo, działalność organizacji pozarządowych itp. W niektórych gminach już teraz realizuje się w szkołach programy nauczania z zakresu ekologii, konkursy, festyny itp. Wyposażenie miasta i gminy w urządzenia oświaty i wychowania jest jednym z głównych elementów warunkujących poziom życia i rozwój gminy, gdyż możliwości rozwoju gminy w dużym stopniu uzależnione są właśnie od wykształcenia mieszkańców. W obowiązujących aktualnie programach szkolnych, elementy edukacji ekologicznej zaczynają odgrywać coraz większą rolę, ale jeszcze nie na poziomie wystarczającym. Edukacja ekologiczna powinna stać się powszechna i obejmować w programach szkolnych wszystkie przedmioty. PPW „Czyste Powietrze” Sp. z o.o. Wrocław strona 59 Program Ochrony Środowiska miasta i gminy Bystrzyca Kłodzka Świadomość ekologiczną mieszkańców należy we właściwy sposób kształtować podnosząc jej jakość. W niektórych dziedzinach dotyczących kształtowania i ochrony środowiska proces rozbudzania świadomości ekologicznej mieszkańców jest zaawansowany i wymaga jedynie właściwej strategii jej kształtowania oraz umacniania. Braki w znajomości podstawowych zagadnień związanych z ochroną środowiska i gospodarką odpadami są często przyczyną lokalnych konfliktów dotyczących inwestycji proekologicznych. W ramach edukacji ekologicznej w 2003 roku odbył się ogłoszony przez Burmistrza Bystrzycy Kłodzkiej I konkurs pn. „Zadbaj o swoje środowisko”. Celem konkursu było m.in. podjęcie działań na rzecz swojej miejscowości i otoczenia w celu poprawy estetyki, zaangażowanie dzieci i młodzieży w dbanie o środowisko i estetykę miejscowości, edukacja ekologiczna społeczeństwa w zakresie celów i konieczności wdrażania w życiu codziennym segregacji odpadów, tworzenie miejsc gromadzenia odpadów i śmieci (kosze, kontenery, pojemniki, worki itp.), przeprowadzenie akcji podnoszącej świadomość ekologiczną wśród mieszkańców ze strony zagrożeń spowodowanych przez dzikie wysypiska śmieci i niewłaściwe gospodarowanie odpadami pochodzenia zwierzęcego i chemikaliami. W pierwszym półroczy 2004 r. konkurs ten został po raz drugi ogłoszony i rozstrzygnięty. Poza tym konkursem w ramach edukacji przeprowadza się takie akcje, jak: „Akcja sprzątania Świata” dla szkół podstawowych i gimnazjów „Przyroda Dolnego Śląska”, „Dzień drzewa”, „Dokarmianie ptaków i zwierzyny łownej” dla szkół i przedszkoli, „Chrońmy las przed pożarem”. Gmina Bystrzyca Kłodzka współpracuje z Nadleśnictwem Międzylesie w prowadzeniu działalności Ośrodka Edukacji Ekologicznej w Międzygórzu. W skład Leśnego Ośrodka Edukacji Ekologicznej w Międzygórzu wchodzą: ścieżka ekologiczna z 24 przystankami i 27 tablicami dydaktycznymi, arboretum, model piętrowości roślinnej „Regle”. Duży wkład w powstanie ścieżki edukacyjnej mieli pracownicy nadleśnictwa wytyczając przebieg ścieżki i opracowując materiały do tablic tematycznych. Oprócz edukacji prowadzonej w terenie pracownicy nadleśnictwa biorą udział w pogadankach o tematyce przyrodniczej i leśnej poruszając tematy z ochrony przyrody, ochrony pożarowej, zagospodarowania lasu, zasad zachowania się w lesie w pobliskich szkołach podstawowych i gimnazjach. Poniżej w tabeli III.21. zestawiono formy edukacji leśnej realizowane przez nadleśnictwo. PPW „Czyste Powietrze” Sp. z o.o. Wrocław strona 60 Program Ochrony Środowiska miasta i gminy Bystrzyca Kłodzka Tabela III.21. Formy edukacji leśnej realizowane przez Nadleśnictwo Międzylesie we współpracy z gminą Bystrzyca Kłodzka i frekwencja w 2003 r. Forma edukacji Ogółem Liczba zajęć Lekcje terenowe w tym na leśnej śnieżce edukacyjnej Spotkania z leśnikiem w szkołach Prelekcje, pogadanki, wykłady (poza szkołą) Konkursy Akcje, imprezy okolicznościowe Wystawy Inne formy: Liczba uczestników W tym: Dzieci przedszkolne Dzieci szkół podstawowych Młodzież szkół gimnazjalnych Młodzież dorośli szkół średnich 70 900 100 250 300 200 50 16 240 50 90 100 0 0 3 110 0 0 50 50 10 0 4 0 320 0 50 0 90 0 100 0 60 0 20 0 1 0 1600 0 300 0 250 0 250 0 300 0 500 Działania z zakresu edukacji ekologicznej prowadzone są również przez działającą od ponad sześciu lat na terenie czterech gmin Masywu Śnieżnika, tj.: Bystrzycy Kłodzkiej, Międzylesia, Lądka Zdroju i Stronia Śląskiego filantropijną organizacje społeczną o nazwie Fundusz Lokalny Masywu Śnieżnika. Fundusz zajmuje się zbieraniem pieniędzy od różnych darczyńców budując tzw. kapitał żelazny, a dochody z kapitału przeznacza na finansowanie lokalnych inicjatyw społecznych w zakresie: edukacji, kultury, sportu, zdrowia, ochrony środowiska i współpracy transgranicznej. Beneficjentami Funduszu są przede wszystkim wszyscy mieszkańcy czterech gmin Masywu Śnieżnika (ok. 50 tys.), grupy dziecięce i młodzieżowe skupione przy szkołach, domach kultury, klubach i radach sołeckich, a także młodzieżowe grupy inicjatywne. PPW „Czyste Powietrze” Sp. z o.o. Wrocław strona 61 Program Ochrony Środowiska miasta i gminy Bystrzyca Kłodzka Cele polityki ekologicznej miasta i gminy 18. Cele strategiczne i priorytety ochrony środowiska miasta i gminy Bystrzyca Kłodzka wynikające ze strategii rozwoju miasta i gminy Celem polityki ekologicznej jest wprowadzenie na danym obszarze, w tym przypadku w mieście i gminie Bystrzyca Kłodzka, ładu ekologicznego. Powinno się ono odbywać przy pełnym uwzględnieniu dążenia mieszkańców do harmonijnego i kompleksowego rozwoju społeczno - gospodarczego i przestrzennego. Postulat ładu ekologicznego odzwierciedla II Polityka Ekologiczna Państwa przyjęta przez Radę Ministrów w czerwcu 2000 r. i przez Sejm RP w sierpniu 2001 r. II Polityka Ekologiczna Państwa w odróżnieniu od I Polityki z 1991 roku, ustala cele do osiągnięcia (krótkookresowe do 2002 r., średniookresowe do 2010 r., długookresowe do 2025 r.) oraz narzędzia i instrumenty realizacyjne, nie ustala natomiast konkretnych zadań do wykonania. Sposoby osiągania celów polityki ekologicznej sprecyzowane zostały w Programie Wykonawczym do II Polityki Ekologicznej Państwa na lata 2002÷2010. W oparciu o te dokumenty opracowywane są na szczeblach regionów, powiatów, miast i gmin odpowiednie strategie rozwoju i programy ochrony środowiska. Polityka ekologiczna miasta i gminy Bystrzycy Kłodzkiej powinna: opierać się na rzetelnej diagnozie problemów ekologicznych miasta i gminy, wyznaczać priorytety działań w zakresie gospodarki odpadami, ochrony zieleni, obszarów cennych przyrodniczo, jakości powietrza atmosferycznego, jakości wód, ochrony przed hałasem itd. opierając się na informacjach o stanie aktualnym, a także mając na uwadze kierunki rozwoju społeczno - gospodarczego, określać instrumenty i źródła finansowania przedsięwzięć proekologicznych w mieście i gminie. Przedstawione w kolejnych rozdziałach cele i zadania Polityki Ekologicznej niezbędne dla realizacji zasady zrównoważonego rozwoju, opierają się o wyniki i wnioski z przeprowadzonej inwentaryzacji stanu środowiska naturalnego miasta i gminy, a także z przyjętej strategii rozwoju gminy. Głównym celem strategicznym, mającym na celu ochronę środowiska, który wynika ze Strategii Zrównoważonego Rozwoju Gminy Bystrzyca Kłodzka jest ochrona środowiska i jego zagospodarowanie poprzez realizacje następujących założeń programowych: 1. Rozwój edukacji. 2. Rozwój turystyki, m.in. poprzez: program rozwoju bazy hotelowej i gastronomicznej, program poprawy estetyki miasta i gminy, program rozwoju lecznictwa uzdrowiskowego, pogram rozwoju agroturystyki. 3. Modernizacja i rozwój infrastruktury technicznej. 4. Promocja gminy poprzez pogram promocji walorów turystycznych miasta i gminy. PPW „Czyste Powietrze” Sp. z o.o. Wrocław strona 62 Program Ochrony Środowiska miasta i gminy Bystrzyca Kłodzka 19. Ochrona powierzchni Ziemi Negatywny wpływ na jakość gleb oraz wód mają: niewłaściwa gospodarka odpadami oraz zanieczyszczenia przemysłowe. W Polsce jest ok. 8 600 km2 gleb zdegradowanych przez przemysł, z czego ok.20 % jest silnie zdegradowane. Występują one głównie w południowośrodkowej i południowo-zachodniej części kraju. Głównymi przyczynami zanieczyszczenia gruntów są: górnictwo, w tym siarkowe, oraz oddziaływanie gazów i pyłów emitowanych przez przemysł i źródła mobilne. Zanieczyszczenia metalami ciężkimi występują w otoczeniu zakładów przemysłowych, na terenach miast i aglomeracji, w pobliżu dużych ciągów komunikacyjnych oraz na terenach składowisk odpadów komunalnych i przemysłowych. W związku z powyższym działania, jakie należy podejmować w celu ochrony powierzchni ziemi muszą koncentrować się przede wszystkim na gospodarce odpadami - oraz rekultywacji terenów zdegradowanych wcześniejszą działalnością człowieka (tereny przemysłowe, wojskowe itp.). Ochrona gleb, gruntów oraz zasobów kopalin jest jednym z ważniejszych kierunków ochrony środowiska w niemal wszystkich, krajach Europy. Wynika to z zagrożeń dla zdrowia człowieka i środowiska, powstających w wyniku zanieczyszczenia powierzchniowej części litosfery. 19.1. Możliwość poprawy czystości gleb i gruntów oraz ochrony zasobów kopalin w świetle działań Polityki Ekologicznej Państwa Poprawę czystości gleb i gruntów rolnych i leśnych oraz ochronę zasobów kopalin realizuje się w świecie poprzez: ograniczenie zakresu zagospodarowania gleb w sposób, który nie odpowiada w pełni ich przyrodniczym walorom, zmniejszenie oddziaływania na grunty i gleby procesów degradacji wywołanych imisją zanieczyszczeń, a także erozją oraz niewłaściwą agrotechniką, dostosowanie do naturalnego, biologicznego potencjału gleb, formy ich zagospodarowania rolniczego lub leśnego, eliminację produkcji rolniczej lub odpowiednią zmianę struktury upraw, na glebach zanieczyszczonych substancjami niebezpiecznymi dla zdrowia, wszędzie tam, gdzie stopień tego zanieczyszczenia przekracza dopuszczalne wskaźniki, planową gospodarkę odpadami. Główne zasady ochrony gruntów rolnych i leśnych oraz poprawiania ich wartości użytkowej i rekultywacji określa ustawa o ochronie gruntów rolnych i leśnych z 1995 roku. Podstawowe działania z zakresu ochrony powierzchni ziemi i warunki korzystania z zasobów glebowych określają również, uchwalone w latach następnych komplementarne ustawy: o nawozach i nawożeniu (rok 2000), Prawo ochrony środowiska (rok 2001), Prawo Wodne (rok 2001), o przeznaczeniu gruntów rolnych do zalesienia (rok 2001). W zakresie użytkowania zasobów kopalin działania koncentrują się na: ograniczeniu wydobycia, jeśli możliwe jest znalezienie substytutu danego surowca, a także zmniejszeniu zużycia surowca w przeliczeniu na jednostkę produktu, koncesjach na wydobycie surowców mineralnych wydawanych pod warunkiem posiadania przez zakłady górnicze programów ograniczających skalę i zakres naruszeń PPW „Czyste Powietrze” Sp. z o.o. Wrocław strona 63 Program Ochrony Środowiska miasta i gminy Bystrzyca Kłodzka środowiska w otoczeniu i zapewniających pełne wykorzystanie zasobów złoża wraz z kopalinami towarzyszącymi. Miarą skuteczności polityki ekologicznej w zakresie użytkowania zasobów mineralnych w gospodarce będą wskaźniki zużycia surowców mineralnych na jednostkę produkcji lub PKB. Ustawa z dnia 4 lutego 1994 r. – prawo geologiczne i górnicze, reguluje zasady poszukiwania, dokumentowania oraz korzystania z kopalin. W ustawie z dnia 27 kwietnia 2001 r. „Prawo ochrony środowiska” regulacje dotyczące ochrony kopalin, zapewniają ochronę złóż kopalin, polegającą na racjonalnym gospodarowaniu ich zasobami oraz kompleksowym wykorzystaniu kopalin, w tym kopalin towarzyszących. Dla prawidłowego gospodarowania zasobami kopalin ustala się w miejscowym planie zagospodarowania przestrzennego szczególne warunki zagospodarowania terenów, w tym zakaz zabudowy. 19.2. Program działań na rzecz poprawy jakości gleb i gruntów oraz ochrony zasobów kopalin Priorytety: I. Wprowadzenie planowej, zgodnie z wymogami XXI w. gospodarki odpadami. II. Racjonalne i zrównoważone wykorzystanie zasobów mineralnych gminy, w tym szczególnie wód mineralnych. 19.2.1. Działania krótkookresowe, do roku 2007 1. Wyznaczenie nowych terenów eksploatacji surowców skalnych poza obszarami specjalnie chronionymi (Starkówek, Piotrowice, Mielnik, Stara Łomnica, Nowy Waliszów). 2. Ochrona zasobów wód mineralnych w Długopolu Zdrój. 3. Prowadzenie monitoringu lokalnego potencjalnych źródeł zanieczyszczeń. 4. Realizacja zadań wynikających z PGO - Planu Gospodarowania Odpadami dla Powiatu Kłodzkiego, likwidacja „dzikich” wysypisk śmieci na terenie miasta i gminy. 5. Wykorzystanie eksploatowanych złóż z wykorzystaniem surowców towarzyszących, skuteczna i właściwa z punku widzenia gospodarki przestrzennej, rekultywacja wyrobisk. 6. Ochrona udokumentowanych zasobów przed zainwestowaniem, uniemożliwiającym ich późniejszą eksploatację, poprzez uwzględnienie w studiach uwarunkowań oraz planach zagospodarowania przestrzennego. 7. Utworzenie bazy danych o kopalinach w ramach regionalnej bazy danych Mapy Geologiczno-Gospodarczej Polski w skali 1:50 000 w technologii GIS. 8. Zapobieganie skażeniu i degradacji gleb użytkowanych rolniczo poprzez: rozpoczęcie działań mających na celu propagowanie wśród rolników Kodeksu Dobrej Praktyki Rolniczej, ustalenie procedury kontrolnej monitoringu postępowania z opakowaniami po nawozach sztucznych i środkach ochrony roślin, melioracje, utrzymanie w dobrym stanie urządzeń melioracyjnych takich jak rowy i drenaże, które umożliwią właściwą gospodarkę wodną (nawodnienie, odwodnienie), wapnowanie i racjonalne zużycie środków ochrony roślin. PPW „Czyste Powietrze” Sp. z o.o. Wrocław strona 64 Program Ochrony Środowiska miasta i gminy Bystrzyca Kłodzka 19.2.2. Działania długookresowe, do roku 2011 1. Prowadzenie monitoringu lokalnego potencjalnych źródeł zanieczyszczeń. 2. Kontynuacja wykorzystania eksploatowanych złóż z wykorzystaniem surowców towarzyszących, skuteczna i właściwa z punku widzenia gospodarki przestrzennej rekultywacja wyrobisk. 3. Ochrona udokumentowanych zasobów przed zainwestowaniem uniemożliwiającym ich późniejszą eksploatację poprzez uwzględnienie w studiach uwarunkowań oraz planach zagospodarowania przestrzennego. 4. Racjonalne wykorzystanie zasobów gleb poprzez: zagospodarowanie gleb w sposób, który odpowiada w pełni ich przyrodniczym walorom i klasie bonitacyjnej, lepsze dostosowanie do naturalnego, biologicznego potencjału gleb, formy ich zagospodarowania oraz kierunków i intensywności produkcji. 5. Weryfikacja bazy danych o kopalinach w ramach regionalnej bazy danych Mapy Geologiczno-Gospodarczej Polski w skali 1:50 000 w technologii GIS. 6. Kontynuacja rozpoczętych zadań krótkookresowych. 20. Ochrona i poprawa jakości zasobów wodnych Ochrona zasobów wód podziemnych i poprawa jakości wód powierzchniowych oraz właściwa i uporządkowana gospodarka wodno-ściekowa jest jednym z priorytetowych kierunków ochrony środowiska w niemal wszystkich, krajach Europy. Wynika to z zagrożeń dla zdrowia człowieka i środowiska, które powodują zanieczyszczenia przedostające się poprzez obieg wodny do wszystkich elementów środowiska. Od stanu gospodarowania zasobami wodnymi i właściwie rozwiązanych elementów użytkowania wody tj. od poboru wody do zrzutu ścieków, zależy jakość życia w każdej sferze życia, począwszy od potrzeb egzystencjalnych po doznania natury ogólno poznawczej i estetycznej. Do podstawowych komponentów środowiska, o ogromnym znaczeniu dla gospodarki i warunków bytowania człowieka i innych organizmów, a jednocześnie szczególnie mocno podatnych na szkodliwe działanie, należą wody powierzchniowe. Znaczący wpływ na stan jakości wód powierzchniowych mają ścieki, zarówno komunalne, jak i przemysłowe odprowadzające substancje biogenne. Nieoczyszczone ścieki odprowadzane do wód powierzchniowych powodują, że stan czystości tych wód jest niezadowalający. Przekroczone są dopuszczalne normy w trzystopniowej klasyfikacji czystości wód. Jakość wód jest często pozaklasowa. Przykładowo w 2000 roku ponad 60 % odcinków polskich rzek niosło wody zanieczyszczone bakteriologicznie w stopniu przekraczającym normy. Trzeba jednak zauważyć, że obowiązujący w Polsce system klasyfikacji rzek odbiega od systemów obowiązujących w UE. Polskie wymagania są zasadniczo ostrzejsze. Ocena jakości wód wg kryteriów wskaźników fizykochemicznych (metoda najbardziej zbliżona do metody krajów UE) pokazuje, że w 2000 r. ok. 32 % odcinków badanych rzek znajdowało się w I klasie, 46 % w II klasie, 13,3 % w klasie III, a 8 % stanowiły wody pozaklasowe. W ostatnich latach, w okresie przemian gospodarczych zaobserwowano stałe zmniejszanie się ilości odprowadzanych ścieków przemysłowych. W wielu zakładach w ramach planowanych działań zmniejszających zużycie surowcowe, w tym wody, wprowadza się obiegi PPW „Czyste Powietrze” Sp. z o.o. Wrocław strona 65 Program Ochrony Środowiska miasta i gminy Bystrzyca Kłodzka zamknięte wody, wody technologiczne, czyste technologie itp. co skutkuje mniejszą ilością produkowanych odpadów i ścieków. Dlatego też obecnie najpoważniejszym problemem dla zapewnienia czystości wód powierzchniowych jest zrzut nieoczyszczonych ścieków komunalnych. W związku z niską jakością wód powierzchniowych i podziemnych ujmowanych do celów konsumpcyjnych oraz kiepskim stanem znacznej części urządzeń dystrybujących i uzdatniających, jakość wody do picia dostarczanej mieszkańcom Polski odbiega od surowych standardów UE, jak również norm krajowych. W 2000 r. wodę złej jakości dostarczało mieszkańcom wsi 13 % wodociągów lokalnych, 32 % studni publicznych i 45 % studni przydomowych. 20.1. Możliwość poprawy stanu jakości i ochrony zasobów wodnych w świetle działań Polityki Ekologicznej Państwa i Unii Europejskiej II Polityka Ekologiczna Państwa określa cele w sferze racjonalnego użytkowania zasobów naturalnych, stosunków wodnych i poprawy jakości wód oraz wskazuje zasady działań, w ujęciu perspektywicznym, jakie powinny zostać podjęte, aby założone cele mogły zostać osiągnięte. Możliwość poprawy stanu jakości wody i ochrony zasobów wodnych w świetle zapisów II Polityki Ekologicznej Państwa i działań w UE, przejawia się poprzez: 1. Racjonalne użytkowanie zasobów naturalnych. 2. Zapobieganie zanieczyszczeniom wód powierzchniowych i podziemnych. 3. Przywrócenie wodom podziemnym i powierzchniowym właściwego stanu ekologicznego. Powyższym celom służą w skali kraju i województwa następujące działania: 1. Złagodzenie deficytów czystej wody, zwłaszcza w aglomeracjach miejskich. 2. Realizacja zlewniowych programów budowy i modernizacji systemu oczyszczalni ścieków. 3. Reforma systemu zarządzania wodą, w tym urealnienie opłat za korzystanie z wód. 4. Podjęcie realizacji programu intensywnego zalesiania obszarów wododziałowych i terenów nieprzydatnych dla rolnictwa. 5. Ograniczenie ilości nieoczyszczanych ścieków komunalnych i przemysłowych kierowanych do wód, a także zwiększenie udziału wysokoefektywnych metod oczyszczania ścieków. 6. Ograniczenie wykorzystania zasobów wód podziemnych przez przemysł do niezbędnych potrzeb (np. przemysł farmaceutyczny, przemysł spożywczy). 7. Zlikwidowanie deficytów wody w miastach oraz zapewnienie wody o odpowiednich parametrach sanitarnych dla celów konsumpcyjnych i produkcyjnych na wsi. Podstawą podejmowania działań w zakresie ochrony wód powierzchniowych i podziemnych, a także gospodarowania nimi, są: ustawa Prawo wodne z 2001 roku oraz ustawy: o zbiorowym zaopatrzeniu w wodę i zbiorowym odprowadzaniu ścieków (rok 2001), o utrzymaniu porządku i czystości w gminach (rok 1996), o ochronie gruntów rolnych i leśnych (rok 1995). Zadania z zakresu ochrony wód wyznacza szereg dyrektyw Parlamentu Europejskiego, w tym: 91/271/EWG w sprawie oczyszczania ścieków komunalnych, 98/676/EWG – Dyrektywa Azotanowa oraz 2000/60/WE – Wodna Dyrektywa Ramowa. PPW „Czyste Powietrze” Sp. z o.o. Wrocław strona 66 Program Ochrony Środowiska miasta i gminy Bystrzyca Kłodzka Dyrektywa Azotanowa ma na celu ochroną wód powierzchniowych i podziemnych przed zanieczyszczeniami pochodzenia rolniczego. Zgodnie z jej wytycznymi każdy kraj na terytorium UE jest zobowiązany m.in. do opracowania i upowszechnienia Kodeksu Dobrej Praktyki Rolniczej wśród producentów rolnych. Wodna Dyrektywa Ramowa ustanawia dla terytorium Unii Europejskiej ogólne ramy polityki wodnej, służącej zapobieganiu i ograniczaniu zanieczyszczenia wszystkich rodzajów wód, promowaniu zrównoważonego korzystania z ich zasobów, poprawieniu jakości ekosystemów, jako całości oraz zmniejszaniu skutków powodzi i suszy. Wodna Dyrektywa Ramowa opiera się o koncepcję zlewniowego zarządzania jakością wód, niezależnie od przebiegu granic administracyjnych. 20.2. Program działań na rzecz poprawy jakości i ochrony zasobów wodnych Priorytet: Ochrona i poprawa jakości wód powierzchniowych i podziemnych poprzez podjęcie działań prawno-administracyjnych, technicznych, ekonomicznych i edukacyjnych eliminujących lub ograniczających źródła zanieczyszczenia tych wód związanych z różnymi formami działalności gospodarczej oraz bytowaniem człowieka w środowisku. 20.2.1. Działania krótkookresowe, do roku 2007 1. Dążenie do minimalizacji degradacji jakości wód poprzez: przygotowanie inwestycji budowy oczyszczalni ścieków w Międzygórzu o przepustowości 400 m3/d, przygotowanie inwestycji budowy oczyszczalni ścieków i systemów kanalizacyjnych dla Długopola Zdroju, rozpoczęcie budowy kanalizacji na terenie wsi Stara Bystrzyca z możliwością przedłużenia jej na teren wsi Nowa Bystrzyca, rozpoczęcie budowy lokalnych systemów odprowadzania i oczyszczania ścieków na terenach zorganizowanego budownictwa mieszkaniowego i usługowego (rekreacyjnego), budowę i modernizację indywidualnych systemów odprowadzania i oczyszczania ścieków, przebudowę kolektora przy ul. 1-go Maja i przepięcie do ul. Kłodzkiej, opracowanie koncepcji oczyszczalni ścieków i kolektora w Międzygórzu i Wilkanowie, modernizację miejskiej sieci kanalizacyjnej oraz budowę nowej sieci obejmującej wsie. 2. Dokończenie budowy sieci wodociągowej w Nowej Bystrzycy, Nowym Waliszowie, Piotrowicach, Starkówku i Wójtowicach oraz podłączenie nowych miejscowości do sieci szczególnie w Wilkanowie, Idzikowie, Pławnicy i Starym Waliszowie. 3. Zmniejszenie przenikania zanieczyszczeń z powierzchni ziemi do warstw wodonośnych poprzez: zapewnienie właściwej ochrony wód w strefach szczególnie wrażliwych (tam gdzie podatność ich jest szczególnie wrażliwa) poprzez uwzględnienie w planach zagospodarowania przestrzennego wszelkich informacji bieżących oraz prognoz PPW „Czyste Powietrze” Sp. z o.o. Wrocław strona 67 Program Ochrony Środowiska miasta i gminy Bystrzyca Kłodzka dotyczących oddziaływania na środowisko wodne projektowanej zabudowy i wszelkich obiektów oraz obszarów funkcjonalnych na terenie gminy, uszczelnienie płyt obornikowych i zbiorników na gnojówkę, racjonalne dawkowanie i przestrzeganie agrometeorologicznych terminów stosowania nawozów sztucznych i środków ochrony roślin. 4. Propagowanie budowy przydomowych ekologicznych oczyszczalni ścieków oraz zbiorników bezodpływowych w miejscach, przewidzianych planem zagospodarowania przestrzennego gminy ( działki siedliskowe położone z dala od zabudowań wiejskich). 5. Dążenie do poprawy jakości cieków powierzchniowych poprzez: stworzenie systemu monitoringu pozwalającego na inwentaryzację i eliminowanie źródeł zanieczyszczeń wód płynących, zlokalizowanych szczególnie na terenie gminy, ze szczególnym naciskiem na tereny górskie, źródliskowe, właściwą orkę i powierzchniowych, likwidację „dzikich” wysypisk śmieci, będących źródłem zanieczyszczeń dostających się poprzez środowisko gruntowo-wodne do cieków powierzchniowych. 20.2.2. pielęgnację stoków w celu utrudnienia spływów Działania długookresowe, do roku 2011 1. Sukcesywna redukcja źródeł zanieczyszczeń cieków powierzchniowych poprzez: kontynuację inwestycji związanych z budową oczyszczalni ścieków w gminie a w tym m.in.: - opracowanie koncepcji przebudowy sieci ogólnospławnej na rozdzielczą w Bystrzycy Kłodzkiej, - opracowanie koncepcji oczyszczalni ścieków i kolektora w Długopolu Zdrój, Długopolu Dolnym, Idzikowie, Pławnicy, kontynuację kanalizowania terenów wiejskich, budowę kolektorów sanitarnych, z perspektywą pełnego obszarów, objętych zbiorczym oczyszczaniem ścieków, likwidację niesprawnych urządzeń gromadzenia i unieszkodliwiania nieczystości, budowę przydomowych oczyszczalni ścieków na terenach, które nie będą kanalizowane, stworzenie systemu monitoringu pozwalającego na inwentaryzację i eliminowanie źródeł zanieczyszczeń wód płynących, zlokalizowanych szczególnie na terenie gminy, ze szczególnym naciskiem na tereny górskie, źródliskowe, właściwą orkę i powierzchniowych, pielęgnację stoków w celu skanalizowania utrudnienia spływów likwidację „dzikich” wysypisk śmieci, będących źródłem zanieczyszczeń dostających się poprzez środowisko gruntowo-wodne do cieków powierzchniowych. 2. Kontynuacja budowy systemów zaopatrzenia w wodę pitną wszystkich większych niezwodociągowanych wiejskich jednostek osadniczych. PPW „Czyste Powietrze” Sp. z o.o. Wrocław strona 68 Program Ochrony Środowiska miasta i gminy Bystrzyca Kłodzka 3. Pełne wykorzystanie zasobów najwartościowszych wód podziemnych do produkcji wód pitnych; zwiększenie eksploatacji złóż wód mineralnych. 4. Kontynuacja zadań prowadzących do zmniejszenia przenikania zanieczyszczeń z powierzchni ziemi do warstw wodonośnych. 5. Realizacja programów działań w zakresie zapobiegania zanieczyszczeniom azotanami ze źródeł rolniczych. 6. Wymiana sieci wodociągowej w Długopolu Zdrój i Starkówku. 7. Rozpoczęcie w miarę możliwości inwestycji dot. urządzeń wodociągowych i urządzeń kanalizacyjnych ZWiK Bystrzyca Kłodzka ujętych w „Wieloletnim Planie rozwoju modernizacji urządzeń wodociągowych i urządzeń kanalizacyjnych ZWiK Bystrzyca Kłodzka” przyjętym uchwałą Rady Miejskiej w Bystrzycy Kłodzkiej Nr VIII/50/03 z dnia 26 lutego 2003 r. przewidzianych do realizacji w perspektywie drugoplanowej (po 2011 r.) a w szczególności: budowy wodociągu w miejscowościach: Idzików, Pławnica, Stary Waliszów, wymiany sieci wodociągowej w miejscowościach: Długopole Zdrój, Szklarka, Stara Bystrzyca, Zabłocie Mielnik, podłączenie do nowej, centralnej oczyszczalni w Bystrzycy Kłodzkiej ul. Kolejowej i ul. Zamenhofa itd. 21. Ochrona środowiska przyrodniczego Środowisko przyrodnicze Ziemi, kształtowane od milionów lat przez czynniki naturalne (m.in. ruchy kontynentalne, zjawiska tektoniczne, zmiany klimatu - okresy zlodowaceń itp.), w ciągu kilku tysięcy lat zostało przekształcone działalnością człowieka. Bogate i zróżnicowane niegdyś biocenozy naturalne uległy silnej degradacji, a ich powierzchnia uległa znacznemu zmniejszeniu. Wraz z kurczeniem się terytoriów o charakterze naturalnym zanikają - czasem w bardzo szybkim tempie - liczne gatunki roślin i zwierząt, są wyniszczane siedliska ich bytowania i całkowitemu przekształceniu ulega krajobraz z naturalnego na antropogeniczny. Oczywiście wpływa to na zaburzenie stanu globalnej równowagi ekologicznej. Wraz ze wzrostem liczby zjawisk niekorzystnych dla środowiska przyrodniczego, rośnie jednak sprzeciw wielu gremiów na całym świecie przeciwko agresywnej i nieograniczonej ekspansji człowieka i postępującej destrukcji przyrody. Idea ochrony przyrody i środowiska znalazła odzwierciedlenie nie tylko w protestach i ruchach społecznych, ale także weszła na stałe do prawodawstwa wielu cywilizowanych krajów. Jak wykazują już wieloletnie doświadczenia nie wystarczy ochrona pojedynczego gatunku, czy obiektu. Taka ochrona jest niewystarczająca i nieefektywna. Konieczna jest ochrona kompleksowa siedlisk i krajobrazów, szczególnie tych zawierających elementy naturalnych ekosystemów. Program ochrony przyrody w Polsce obejmuje m.in. działania prawne i organizacyjne, mające na celu: ochronę gatunkową rzadkich oraz zagrożonych roślin i zwierząt, ochronę najcenniejszych ekosystemów, zapewnienie trwałości lasów, ochronę gleb i racjonalizacje ich wykorzystania, rehabilitację przyrodniczą (rewitalizację) terenów zdegradowanych. PPW „Czyste Powietrze” Sp. z o.o. Wrocław strona 69 Program Ochrony Środowiska miasta i gminy Bystrzyca Kłodzka 21.1. Ochrona środowiska przyrodniczego w świetle działań Polityki Ekologicznej Państwa i Unii Europejskiej Celem ochrony przyrody w świetle II Polityki Ekologicznej Państwa jest zwiększenie skali rekultywacji i denaturalizacji obszarów zdegradowanych, zapobieganie pogarszaniu się jakości środowiska, powstrzymanie procesu degradacji zasobów kultury, a także zwiększenie skuteczności ochrony obszarów objętych już ochroną prawną. Powyższe cele ochrony przyrody mają być osiągnięte poprzez realizację następujących działań: tworzenie warunków do realizacji strategii zrównoważonego rozwoju społeczno gospodarczego kraju, poprawa stanu środowiska - usunięcie lub ograniczenie zagrożeń dla zachowania różnorodności biologicznej i krajobrazowej, zachowanie, odtworzenie i wzbogacenie zasobów przyrody, osiągnięcie powszechnej akceptacji dla zachowania całości spuścizny przyrodniczej i kulturowej Polski. Podstawą podejmowania działań w zakresie ochrony środowiska przyrody ożywionej jest realizowanie zapisów Ustawy o ochronie przyrody z dnia 16 kwietnia 2004 (Dz. U. Nr 92 poz. 880) roku wraz ze wszystkimi dalszymi poprawkami oraz uchwalonej 10 lat później w kwietniu 2001 roku Ustawy Prawo Ochrony Środowiska. Zadania ochrony środowiska przyrodniczego wyznacza również dyrektywa Parlamentu Europejskiego z dnia 27 czerwca 2001 r. w sprawie oceny wpływu planów i programów na stan środowiska. Jej celem jest zagwarantowanie wysokiego poziomu ochrony środowiska w przygotowanie i wdrażanie planów i programów w świetle promowania zrównoważonego rozwoju, poprzez przeprowadzenie oceny pewnych planów i programów mogących mieć istotny wpływ na stan środowiska. W zakresie ochrony przyrody, podstawowymi aktami prawnymi w UE są Dyrektywa Siedliskowa (dyrektywa Rady 92/43/EWG w sprawie ochrony siedlisk naturalnych oraz dzikiej fauny i flory) i Dyrektywa Ptasia (dyrektywa Rady 79/409/EWG o ochronie dziko żyjących ptaków). Mają one na celu utrzymanie różnorodności biologicznej państw członkowskich poprzez ochronę najcenniejszych siedlisk oraz gatunków fauny i flory na ich terytorium. Cel ten realizowany będzie m.in. poprzez utworzenie spójnej Europejskiej sieci ekologicznej pod nazwą Natura 2000, złożonej z tzw. Specjalnych Obszarów Ochrony (SOO), wytypowanych na podstawie Dyrektywy Siedliskowej i Obszarów Specjalnej Ochrony (OSO) wytypowanych na podstawie Dyrektywy Ptasiej. 21.2. Program działań niezbędnych do poprawy jakości walorów środowiska przyrodniczego Priorytet: Ochrona obszarów i obiektów przyrodniczo cennych przed degradacją poprzez bieżącą weryfikację danych dotyczących najwyższych wartości przyrodniczych gminy (np. występowanie chronionych gatunków roślin i zwierząt). Zwiększanie obszaru objętego różnorodnymi formami ochrony przyrody oraz rozwój zagospodarowania turystycznego w harmonii z ochroną przyrody. PPW „Czyste Powietrze” Sp. z o.o. Wrocław strona 70 Program Ochrony Środowiska miasta i gminy Bystrzyca Kłodzka 21.2.1. Działania krótkookresowe, do roku 2007 1. Sporządzenie pełnej inwentaryzacji stanu lasów. 2. Objęcie szczególną ochroną obszarów przyrodniczo cennych poprzez utworzenie: Parku Krajobrazowego Góry Krowiarki, 1 rezerwatu przyrody, 1 zespołu przyrodniczo - krajobrazowego, 17 użytków ekologicznych. 3. Opracowanie szczegółowego Programu Ochrony Flory i Fauny na terenie miasta i gminy, obejmującego: ochronę gatunków zwierząt będących cennymi składnikami fauny na terenie miasta i gminy, poprzez stworzenie obszarów chronionych, zapewnienie ochrony siedliskom przyrodniczym, szczególnie borom sosnowym, mieszanym, lasom dębowym, podmokłym łąkom, w których występują cenne gatunki roślin regionalnie rzadkich i zagrożonych w Polsce (storczyk szerokolistny, kruszczyk szerokolistny, konwalia majowa i kalina koralowa), poprzez tworzenie obszarów chronionych. 4. Ochrona ekosystemów rzecznych i łąkowych poprzez: rozwiązanie problemów gospodarki wodno - ściekowej, renaturalizację wybranych odcinków rzek i cieków wodnych. 5. Oznaczanie docelowych granic obszarów podległych ochronie. 6. Regulacja granicy rolno - leśnej w Nowym Waliszowie i Idzikowie. 7. Rozwój terenów zielonych dostępnych publicznie poprzez sporządzenie gminnego programu rozwoju i pielęgnacji zieleni trwałej. 8. Ochrona ekosystemów leśnych poprzez: zwiększenie powierzchni gruntów leśnych, w ramach realizacji „Programu zwiększania lesistości powiatu kłodzkiego”, zalesienie gruntów przyjętych przez nadleśnictwa z zasobów Agencji Nieruchomości Rolnych oraz zalesienie prywatnych gruntów rolnych nieprzewidzianych pod uprawy rolne. 9. Aktywizacja turystyczna i rekreacyjna nowych terenów gminy z zachowaniem ich najcenniejszych walorów w celu odciążenia obszarów, dla których nadmierna frekwencja turystyczna odbija się niekorzystnie na przyrodzie. 10. Zakładanie ścieżek dydaktyczno-turystycznych popularyzujących lokalną przyrodę, wytyczanie nowych tras i szlaków turystycznych, w tym szlaków dostosowanych dla osób niepełnosprawnych. 11. Stały monitoring środowiska leśnego w celu przeciwdziałania stanom niepożądanym (pożary, choroby, szkody przemysłowe, degradacja). 12. Szeroka popularyzacja wiedzy krajoznawczej i przyrodniczej wśród lokalnego społeczeństwa. 13. Podejmowanie starań na rzecz rozwoju inicjatyw gospodarczych na obszarach chronionych. 21.2.2. Działania długookresowe, do roku 2011 1. Realizacja Programu Ochrony Flory i Fauny na terenie miasta i gminy. 2. Całkowita likwidacja zagrożeń spowodowanych działalnością zakładów przemysłowych. PPW „Czyste Powietrze” Sp. z o.o. Wrocław strona 71 Program Ochrony Środowiska miasta i gminy Bystrzyca Kłodzka 3. Powiększanie liczby zwierząt i roślin objętych ochroną oraz zorganizowanie warunków do wprowadzenia gatunków charakterystycznych dla rozwiniętych już ekosystemów. 4. Oznaczanie docelowych granic obszarów podległych ochronie. 5. Dążenie do prowadzenia racjonalnej gospodarki leśnej na podstawach ekologicznych. 6. Stabilne uformowanie ekosystemów będących jednocześnie obszarami chronionymi, nie wymagającymi dużej ingerencji ze strony człowieka, przy jednoczesnym rozwoju przemysłu, racjonalnie korzystającego z zasobów środowiska, odnawialnych źródeł energii i technologii mało i bezodpadowych. 7. Rekultywacja obszarów zdegradowanych oraz ich nowoczesne zagospodarowanie. 8. Ochrona i wzrost różnorodności biologicznej oraz doskonalenie systemu obszarów chronionych poprzez zachowanie, odtworzenie i wzbogacanie zasobów przyrody. 9. Tworzenie i umiejętne pielęgnowanie systemów obszarów szczególnie chronionych. 10. Kontynuacja monitoringu środowiska leśnego w celu przeciwdziałania stanom niepożądanym. 11. Wyłączenie z Obszaru Chronionego Krajobrazu jedynie terenów zurbanizowanych umożliwiających realizację strategii rozwoju tj. budowy obiektów ochrony środowiska oraz infrastruktury i zaplecza gospodarczego dla turystyki. 22. Ochrona powietrza atmosferycznego W Polsce w latach 90 - tych emisja pyłów do powietrza zmniejszyła się o 57 %, związków siarki o 48 %, a związków azotu 0,28 %. Z ponad 2,3 mln ton pyłów i gazów, wyemitowanych w roku 2000, neutralizowane było ok. 99 % pyłów i blisko 38 % gazów. Odnosząc wielkość emisji do PKB, okazuje się, że w ostatniej dekadzie XX wieku, zanieczyszczenie SO2 w przeliczeniu na jednostkę PKB spadło 5 -krotnie, NOx - 3,5- krotnie, a pyłu - ponad 6 -krotnie. Świadczy to, że przemiany strukturalne w sektorze przemysłu i komunalno - bytowym, jak również zastosowane instrumenty polityki ekologicznej (w tym inwestowanie w urządzenia) wpłynęły pozytywnie na wielkość emisji głównych zanieczyszczeń powietrza. Dynamika poprawy tych wskaźników ma jednak tendencję malejącą. Generalnie jakość powietrza atmosferycznego jest obecnie w Polsce stosunkowo dobra z wyjątkiem kilku dużych aglomeracji miejskich. Niemniej jednak, mimo poprawy, jaka nastąpiła, poziom emisji zanieczyszczeń utrzymuje się na zbyt wysokim poziomie, w porównaniu z krajami UE. Podstawową tego przyczyną jest niekorzystna struktura źródeł produkcji energii elektrycznej i cieplnej, oparta w 97 % na węglu. Energia elektryczna wytwarzana przy wykorzystaniu źródeł odnawialnych stanowi około 2 % energii elektrycznej wytwarzanej w Polsce. Wskaźniki emisji w przeliczeniu na jednego mieszkańca są dla Polski wyższe niż w większości rozwiniętych krajów. Emisja tlenków siarki na mieszkańca wyniosła w Polsce w 1999 r. 61 kg wobec przeciętnej dla krajów UE 27 kg. Wielkość emisji tlenków azotu w Polsce (30 kg na mieszkańca) jest zbliżona do średniej dla UE. Pod względem emisji CO 2 na mieszkańca (9,06 t) Polska plasuje się w pobliżu średniej dla UE (8,58 t). Obecnie do najważniejszych ujemnych skutków zanieczyszczenia powietrza w Polsce można zaliczyć: PPW „Czyste Powietrze” Sp. z o.o. Wrocław strona 72 Program Ochrony Środowiska miasta i gminy Bystrzyca Kłodzka podwyższone zanieczyszczenie powietrza na obszarach wielu miast związane z oddziaływaniem tzw. niskiej emisji z niesprawnych urządzeń ciepłownictwa komunalnego oraz rosnącym natężeniem ruchu pojazdów, lokalnie podwyższone zanieczyszczenie środowiska substancjami szczególnie szkodliwymi dla zdrowia ludzi i dla środowiska (metale ciężkie, trwałe zanieczyszczenia organiczne, drobne cząstki pyłu zawieszonego). Ponadto, w związku z intensywnym rozwojem motoryzacji pojawiło się groźne zjawisko lokalnego przekroczenia norm emisji tlenków azotu, tlenków węgla oraz ozonu troposferycznego na obszarach zurbanizowanych, głównie w pobliżu ważnych ciągów komunikacyjnych. O jakości powietrza atmosferycznego w mieście i gminie decydują przede wszystkim: emisje zanieczyszczeń z procesów produkcji energii tj. procesów spalania paliw stałych, w szczególności dotyczy to indywidualnego ogrzewania budynków mieszkalnych i użyteczności publicznej (tzw. niska emisja), emisje z zakładów przemysłowych zlokalizowanych w mieście Bystrzyca Kłodzka, emisje zanieczyszczeń z ruchu komunikacyjnego. Bez wprowadzenia środków zaradczych, takich jak oszczędzanie energii, wdrażanie nowych energo- i materiałooszczędnych technologii, zastępowanie tradycyjnych nośników energii innymi, bardziej przyjaznymi dla środowiska naturalnego i niekonwencjonalnymi jej formami, trudno będzie w sposób widoczny poprawić jakość powietrza atmosferycznego w mieście i gminie. Ochrona powietrza atmosferycznego powinna być realizowana m.in. przez: oszczędzanie energii, modyfikację systemów energetycznych. Ochrona środowiska przez zmniejszanie zużycia energii nie musi wcale odbywać się kosztem obniżania poziomu życia, ani wiązać się z pogorszeniem warunków pracy, rezygnacją mieszkania w ciepłych domach, dobrze oświetlonych i zaopatrzonych w urządzenia gospodarstwa domowego, zaprzestaniem korzystania ze środków transportu, czy wreszcie z ograniczeniem dostępu do różnych form wypoczynku. Energię można zaoszczędzić: modyfikując istniejące systemy energetyczne zarówno w samym procesie jej wytwarzania, jak i w jej przesyle, wykonując termoizolację budynków, wprowadzając nowe energooszczędne technologie w budownictwie, rolnictwie i gospodarstwach domowych, promując oszczędzanie energii akcjami propagandowymi oraz wprowadzaniem zachęcających do oszczędzania bodźców ekonomicznych. Systemy energetyczne oparte na tradycyjnych nośnikach energii, węglu kamiennym, brunatnym, ropie naftowej i gazie ziemnym, po pewnych modyfikacjach i zmianach technologicznych mogą stać się mniej uciążliwe dla środowiska naturalnego. Najbardziej znane przykłady takich modyfikacji to zastąpienie tradycyjnych systemów energetycznych systemami skojarzonymi - w zależności od sytuacji - scentralizowanymi lub zdecentralizowanymi. W projektach należy również uwzględnić możliwość wprowadzenia PPW „Czyste Powietrze” Sp. z o.o. Wrocław strona 73 Program Ochrony Środowiska miasta i gminy Bystrzyca Kłodzka proekologicznych kotłów gazowych, kombinowanych gazowo - olejowych, fluidalnych, w których paliwem jest gaz ziemny. Należy również uwzględnić w gminie Bystrzyca Kłodzka możliwość wykorzystywania odnawialnego źródła energii w postaci biomasy, która jest najmniej kapitałochłonnym źródłem energii odnawialnej. Produkcja biomasy może przebiegać praktycznie samoistnie np. na łąkach, w lasach. Do celów energetycznych na terenie gminy można wykorzystać następujące postacie biomasy: drewno odpadowe w leśnictwie i przemyśle drzewnym oraz odpadowe opakowania drewniane, słomę – zarówno zbożową, z roślin oleistych lub z roślin strączkowych oraz siano, odpady organiczne – gnojowicę, osady ściekowe, biogaz z gnojowicy, osadów ściekowych i wysypisk komunalnych. Do argumentów przemawiających za energetycznym wykorzystaniem biomasy na terenie gminy należy zaliczyć: stałe i pewne dostawy krajowego nośnika energii (w przeciwieństwie do importowanej ropy lub gazu), tworzenie nowych miejsc pracy, szczególnie ważnych na zagrożonej bezrobociem wsi, ograniczenie emisji CO2 z paliw nieodnawialnych, których w przeciwieństwie do CO2 z biopaliw nie jest neutralny dla środowiska i może zwiększyć efekt cieplarniany, wysokie koszty desulfuryzacji spalin z paliw kopalnych, aktywizacja ekonomiczna, przemysłowa i handlowa lokalnych społeczności wiejskich, decentralizacja produkcji energii i tym samym wyższe bezpieczeństwo energetyczne przez poszerzanie oferty producentów energii. Energię można oszczędzać nie tylko w przemyśle, energetyce czy budownictwie. Również indywidualne gospodarstwa rodzinne, ze względu na ich powszechność mają wielkie możliwości ochrony środowiska przez oszczędzanie. Energia możliwa do zaoszczędzenia przez jednego mieszkańca pomnożona przez liczbę mieszkańców jest porównywalna z energią traconą w przemyśle. Jednym z podstawowych działań mających na celu ograniczenie zużycia energii cieplnej przez mieszkańców jest termoizolacja budynków poprzez docieplanie ścian, wymianę lub doszczelnienie okien i drzwi zewnętrznych. W celu optymalizacji kosztów, działania takie powinny być każdorazowo przedmiotem odpowiedniego audytu energetycznego. Termoizolacja bezpośrednio ogranicza stratę energii cieplnej do otoczenia, co zmniejsza ilość spalanych paliw w kotłowniach i ogranicza emisję zanieczyszczeń powietrza, a w przypadku spalania paliw stałych, ogranicza ilość powstających odpadów paleniskowych. Oszczędzanie energii w gospodarstwie domowym powinno być skutkiem świadomych działań zmierzających do ochrony środowiska. Jednak przy obecnym stanie tej świadomości musi być dodatkowo inspirowane bodźcami ekonomicznymi - czyli odpowiednią polityką finansową państwa. Poprzez tanie kredyty, odpisy, ulgi podatkowe lub zmianę struktury cen za wodę, energię elektryczną, gaz, węgiel, ropę i energię cieplną można doprowadzić do opłacalności stosowania, np.: elektrowni wodnych, wiatrowych, kolektorów słonecznych, termoregulatorów, nowoczesnych systemów termoizolacyjnych, hydraulicznych, czy oświetleniowych. PPW „Czyste Powietrze” Sp. z o.o. Wrocław strona 74 Program Ochrony Środowiska miasta i gminy Bystrzyca Kłodzka 22.1. Program działań na rzecz poprawy jakości powietrza atmosferycznego Priorytet: Ochrona powietrza atmosferycznego poprzez: oszczędzanie energii, modernizację systemów energetycznych i likwidację niskiej emisji, reorganizację układów komunikacyjnych i kontrolę stanu technicznego samochodów. 22.1.1. Działania krótkookresowe, do roku 2007 1. Ograniczenie emisji zanieczyszczeń powietrza z transportu i ruchu ulicznego poprzez: tworzenie pasów zieleni w miejscach, przez które przebiegają drogi wojewódzkie nr 393, nr 389, nr 388 oraz droga międzynarodowa Warszawa - Wrocław Wiedeń, zmianę organizacji ruchu drogowego w uzasadnionych przypadkach, budowę dróg rowerowych, poprawę nawierzchni dróg na terenie gminy. 2. Ograniczenie emisji zanieczyszczeń atmosferycznych do powietrza z procesów energetycznego spalania paliw i z palenisk domowych poprzez: termomodernizację, tj. docieplanie obiektów, wymianę okien i drzwi, rozbudowę sieci ciepłowniczej w połączeniu z likwidacją źródeł niskiej emisji, oraz modernizację nieefektywnych systemów grzewczych (wymiana kotłów węglowych na bardziej przyjazne środowisku np. gazowe lub elektryczne), wykorzystanie alternatywnych źródeł energii takich jak: energia wodna, energia słoneczna, energia cieplna. 3. Realizacja zadań wynikających z programu „Czarny Trójkąt”, monitoring programu. 4. Edukacja ekologiczna w zakresie preferowania wprowadzania nowych materiałów izolacyjnych i uszczelnień w budownictwie, energetyce, przemyśle (materiały termoizolacyjne) oraz promocje oszczędzania energii akcjami propagandowymi nawołującymi przede wszystkim do indywidualnego oszczędzania energii w gospodarstwach domowych. 22.1.2. Działania długookresowe, do roku 2011 1. Spełnienie wymagań w zakresie jakości powietrza poprzez sukcesywna redukcję emisji substancji zanieczyszczających powietrze, zwłaszcza niskiej emisji, poprzez: kontynuację ograniczenia emisji ze źródeł komunikacyjnych, w tym: - poprawa nawierzchni dróg gminnych, - budowa dróg rowerowych; optymalizację gospodarki cieplnej, w tym: - wykorzystanie odnawialnych źródeł energii, - kontynuacja ekonomicznie uzasadnionej rozbudowy systemów ciepłowniczych, - poprawa jakości spalanych paliw, - wzrost wykorzystania oleju opałowego i gazu poprzez modernizację indywidualnych i zbiorczych systemów grzewczych, PPW „Czyste Powietrze” Sp. z o.o. Wrocław strona 75 Program Ochrony Środowiska miasta i gminy Bystrzyca Kłodzka stosowanie urządzeń i instalacji oczyszczających spaliny ze spalania paliw stałych (węgla, koksu). 2. Realizacja i monitoring programu „Czarny Trójkąt”. 3. Kontynuacja edukacji ekologicznej w zakresie oszczędzania energii i korzystania z proekologicznych źródeł energii odnawialnej. - 23. Ochrona środowiska akustycznego Hałas jest zanieczyszczeniem środowiska, które odznacza się mnogością źródeł i powszechnością występowania we wszystkich ekosystemach biosfery. W hydrosferze występują hałasy powodowane przez środki komunikacji wodnej, stałe i ruchome obiekty militarne, przemysłowe, sportowo - turystyczne oraz przez siły przyrody. Hałas może być przyczyną powszechnej degradacji środowiska, pogarszając jego jakość, nieraz do tego stopnia, że znaczne obszary biosfery nie mogą spełniać swojej naturalnej funkcji. Świadczy o tym fakt, że hałas o ponadnormatywnym poziomie obejmuje ponad 22 % terenu kraju, a na jego oddziaływanie jest narażona znaczna część (33 %) ludności Polski. Prognozy przewidują, że jeżeli nie zostaną podjęte intensywne działania w kierunku ograniczania hałasu, liczby te zwiększą się w 2010 do 28 % i 40 %. Wyniki badań ankietowych, przeprowadzone w niektórych wysoko rozwiniętych krajach wskazują, że narzekania na uciążliwości hałasu wysuwają się na pierwsze miejsce. Mimo to wpływ hałasu na człowieka jest często bagatelizowany, ponieważ skutki oddziaływania hałasu nie są dostrzegalne natychmiast. Społeczne i zdrowotne skutki oddziaływania hałasu wyrażają się: szkodliwym działaniem tych zanieczyszczeń na zdrowie ludności, zmniejszeniem sprawności i chęci działania oraz wydajności pracy, negatywnym wpływem na możliwość komunikowania się, zmniejszeniem sprawności nauczania, zwiększeniem negatywnych uwarunkowań pracy i komunikacji, powodujących nawet wypadki. Hałas powoduje pogarszanie jakości środowiska, a w konsekwencji: utratę naturalnej wartości środowiska, jaką jest cisza, zmniejszenie wartości terenów rekreacyjnych lub leczniczych albo ich utratę, zmianę zachowań ptaków i zwierząt. 23.1. Ochrona środowiska przed hałasem w świetle działań Polityki Ekologicznej Polski Zgodnie z zapisami Polityki Ekologicznej Państwa należy zbadać klimat akustyczny we wszystkich miastach, w pierwszej kolejności mapy akustyczne powinny zostać wykonane dla miast powyżej 100 tys. mieszkańców, jednak problem hałasu szczególnie drogowego uwidacznia się nie tylko w dużych miastach, lecz również w miejscowościach o liczbie mieszkańców poniżej 100 tys. osób. Szczególnie ma to miejsce w miejscowościach o dużym stopniu zagęszczenia zabudowy w ich centralnej części, gdzie drogi są wąskie i brak jest możliwości ich modernizacji oraz w miejscowościach położonych wzdłuż ważnych ciągów PPW „Czyste Powietrze” Sp. z o.o. Wrocław strona 76 Program Ochrony Środowiska miasta i gminy Bystrzyca Kłodzka komunikacyjnych. W przypadku miasta i gminy Bystrzyca Kłodzka wzdłuż przebiegającej przez gminę międzynarodowej trasy komunikacyjnej Warszawa – Praga – Wiedeń. Zgodnie z ustawą Prawo ochrony środowiska z 2001 roku, samorząd miasta i gminy nie posiada kompetencji do podejmowania działań związanych bezpośrednio z ochroną przed hałasem. 23.2. Zasady ograniczania uciążliwości hałasu Zasady ograniczania uciążliwości hałasu dla środowiska, a zatem i dla ludzi oraz innych organizmów żywych, polegają na: ograniczaniu hałaśliwości środków transportu, komunikacji i przemysłu, prawidłowym lokalizowaniu w środowisku źródeł hałasów i obiektów chronionych przed hałasem, stosowaniu, tam gdzie jest to niezbędne, odpowiednich zabezpieczeń przeciwhałasowych, odpowiednim organizowaniu funkcjonowania obiektów w środowisku. Ochrona środowiska przed hałasem nie może ograniczać się do limitowania hałaśliwości tylko pojedynczych jego źródeł (środków komunikacji, transportu i przemysłu), lecz powinna obejmować również powierzchniowe źródła hałasu, do których zalicza się drogi, lotniska, dworce, zajezdnie, stacje rozrządowe, obiekty przemysłowe, sportowe, rozrywkowe itp. Na klimat akustyczny środowiska, niezależnie od charakteru źródeł hałasu, w istotny sposób oddziałuje lokalizacja obiektów komunikacyjnych (np. drogi szybkiego ruchu) i przemysłowych wraz z prowadzącymi do nich trasami dojazdowymi. Dominujący wpływ na klimat akustyczny środowiska mają hałasy komunikacyjne i przemysłowe. Prowadzenie skutecznej działalności w zakresie ograniczania hałasu w środowisku wymaga ustawodawstwa integrującego problematykę ochrony przed hałasem w jednym akcie prawnym, który dotąd w Polsce nie został opracowany. Dążenie do takiego kompleksowego ujęcia widoczne jest natomiast w poszczególnych krajowych aktach prawnych, a więc w ustawach, rozporządzeniach, zarządzeniach, normach, instrukcjach i zaleceniach. 23.3. Program działań akustycznego niezbędnych dla poprawy stanu środowiska Priorytet: Podniesienie standardu życia mieszkańców poprzez ograniczenie hałasu na terenach podlegających zagospodarowaniu przestrzennemu. 23.3.1. Działania krótkookresowe, do roku 2007 1. Podjęcie działań zmniejszających uciążliwość hałasu drogowego w tym: ograniczenie wjazdu transportu ciężkiego do obszarów zabudowanych, poprawa nawierzchni dróg, ograniczenie wjazdu transportu ciężkiego do strefy śródmiejskiej. 2. Dążenie do wprowadzania ekranów naturalnych lub sztucznych, głównie w miejscach, gdzie zabudowa mieszkaniowa lub obiekty podlegające szczególnej ochronie znajdują się w obrębie stref uciążliwości dróg publicznych. PPW „Czyste Powietrze” Sp. z o.o. Wrocław strona 77 Program Ochrony Środowiska miasta i gminy Bystrzyca Kłodzka 3. Identyfikacja zagrożeń hałasowych na terenie miasta i gminy pochodzących od ruchu samochodowego oraz zakładów przemysłowych oraz wyznaczenie terenów szczególnie zagrożonych hałasem drogowym. 4. Wprowadzanie do miejscowych planów zagospodarowania przestrzennego zapisów odnośnie standardów akustycznych dla poszczególnych terenów. 5. Monitoring hałasu drogowego. 23.3.2. Działania długookresowe, do roku 2011 1. Ograniczenie uciążliwości hałasu i doprowadzenie klimatu akustycznego do poziomu obowiązujących standardów. 2. Prowadzenie monitoringu hałasu drogowego. 3. Ograniczenie hałasu drogowego w centrum miasta Bystrzyca Kłodzka poprzez wprowadzenie ograniczenia ruchu kołowego w centrum miasta z docelowym zakazem ruchu kołowego na terenie rynku. 4. Uwzględnienie wymagań z zakresu ochrony przed hałasem: przy lokalizacji nowych dróg, przy lokalizacji zabudowy mieszkaniowej w sąsiedztwie istniejących już ciągów komunikacyjnych, określenie obszarów ograniczonego użytkowania wzdłuż nowo budowanych i istniejących tras komunikacyjnych, zakładów przemysłowych. 24. Elektromagnetyczne promieniowanie 24.1. Ochrona środowiska przed promieniowaniem w świetle działań UE oraz Polityki Ekologicznej Polski Zgodnie z zapisami II Polityki Ekologicznej Polski należy prowadzić kontrolę i dążyć do ograniczania emisji do środowiska promieniowania niejonizującego pochodzącego przede wszystkim od obiektów elektromagnetycznych i radiokomunikacyjnych. W przypadku promieniowania elektromagnetycznego, podobnie jak przy hałasie, samorząd miasta i gminy nie posiada kompetencji do podejmowania działań związanych bezpośrednio z ochrona przed promieniowaniem. 24.2. Program działań niezbędnych dla poprawy stanu środowiska przed promieniowaniem Priorytet: Podniesienie standardu życia mieszkańców poprzez ograniczenie niejonizującego promieniowania elektromagnetycznego na terenach podlegających zagospodarowaniu przestrzennemu. 24.2.1. Działania krótkookresowe, do roku 2007 1. Stworzenie systemu ewidencji źródeł promieniowania i kontroli ich lokalizacji w oparciu o wydane decyzje. PPW „Czyste Powietrze” Sp. z o.o. Wrocław strona 78 Program Ochrony Środowiska miasta i gminy Bystrzyca Kłodzka 2. Wprowadzenie do planów zagospodarowania przestrzennego zagadnienia promieniowania niejonizującego w zakresie tworzenia obszarów ograniczonego użytkowania wokół źródeł PEM jak np. urządzeń elektroenergetycznych i radiokomunikacyjnych z uwzględnieniem stacji telefonii komórkowej. 3. Preferowanie niekonfliktowych lokalizacji źródeł promieniowania niejonizującego tzn. takich, które nie będą psuły walorów krajobrazowych oraz nie będą powodowały konfliktów społecznych. 24.2.2. Działania długookresowe, do roku 2011 1. Wprowadzenie okresowego monitorowania zagrożenia promieniowaniem niejonizującym. 2. Dokładna rejestracja źródeł PEM, a w ramach monitoringu szerokopasmowych pomiarów widma pól elektromagnetycznych, w celu dokładnego określenia wielkości PEM w środowisku, a także określenia dynamiki jego wzrostu . 25. Nadzwyczajne zagrożenia W kategorii nadzwyczajnych zagrożeń dla środowiska znajdują się skutki środowiskowe powstałe w efekcie awarii przemysłowych i transportowych z udziałem niebezpiecznych substancji chemicznych, jak również klęsk żywiołowych tj. powodzi, pożarów lasów i innych krańcowych zjawisk klimatycznych. Kierując się zasadami przezorności i zapobiegania, jednym z głównych celów określonych w polityce ekologicznej państwa jest eliminowanie lub minimalizowanie skutków dla środowiska powstałych w wyniku nadzwyczajnych zagrożeń, a także doskonalenie istniejącego systemu ratowniczego na wypadek zaistnienia awarii i klęsk żywiołowych. Priorytet: Ochrona środowiska i ludzi przed nadzwyczajnymi zagrożeniami środowiska 25.1. Działania krótkookresowe, do roku 2007 1. Zmniejszenie ryzyka wystąpienia nadzwyczajnych zagrożeń związanych z transportem substancji niebezpiecznych poprzez: budowę zintegrowanego systemy ratownictwa, poprawę stanu technicznego dróg - tras przewozu substancji niebezpiecznych, uzupełnienie oznakowania dróg komunikacyjnych - optymalizacja tras przewozu substancji niebezpiecznych z wykluczeniem terenów o wysokiej gęstości zaludnienia oraz ograniczenie prędkości tych pojazdów na terenach zabudowanych. 2. Zmniejszenie ryzyka wystąpienia i ograniczenie skutków związanych z wystąpieniem klęsk żywiołowych poprzez doskonalenie systemu ratownictwa kryzysowego. 25.2. 1. Działania długookresowe, do roku 2011 Kontynuacja zadań krótkookresowych. PPW „Czyste Powietrze” Sp. z o.o. Wrocław strona 79 Program Ochrony Środowiska miasta i gminy Bystrzyca Kłodzka 26. Rozwój przemysłu turystyczno – rekreacyjnego Priorytet: Rozwój turystyki i lecznictwa uzdrowiskowego 26.1.1. Działania krótkookresowe, do roku 2007 1. Stworzenie pozytywnego wizerunku miasta i gminy jako kierunku wyjazdów turystycznych, przełamywanie dawnych stereotypów poprzez: rozszerzanie kontaktów z gminami turystycznymi i przemysłowymi, rozszerzanie współpracy z zagranicą ze względu na przygraniczne położenie miasta i gminy, dostarczanie tour - operatorom informacji o stanie infrastruktury turystycznej, atrakcjach i walorach miasta i gminy, pozyskiwanie inwestorów poprzez zachęcanie ich do współpracy i do inwestowania, pozyskiwanie informacji o działalności inwestycyjnej, turystycznej i kulturalnej na terenie miasta i gminy, wspieranie kontaktów handlowych branży turystycznej. 2. Wypracowanie najważniejszych dla regionu marek turystycznych (produktów markowych) i ich promocja: w przypadku uzdrowisk promocja poprzez naturalne surowce lecznicze, a także konkretną ofertę usług uzdrowiskowych oraz współpracę z Zespołem Uzdrowisk Kłodzkich i Uzdrowiskiem Lądek – Długopole w zakresie wydania wspólnych materiałów promujących uzdrowiska Ziemi Kłodzkiej, a także wspólnej promocji na targach turystycznych w kraju, w przypadku turystyki propagowanie i zachęcanie do tworzenia gospodarstw agroturystycznych w ramach programów pomocowych i współpracy z Wojewódzkim Ośrodkiem Doradztwa Rolniczego o/Kłodzko. 3. Usprawnienie działania Punktu Informacji Turystycznej na terenie gminy poprzez komputerową bazę danych. 4. Opracowanie jednolitego systemu tablic informacji turystycznych na terenie miasta i gminy. 5. Szkolenie i kształcenie kadr dla turystyki m.in. w zakresie programów pomocowych Unii Europejskiej. 6. Współpraca z makroregionami turystycznymi w zakresie sprzedaży usług turystycznych. 7. Rozbudowa infrastruktury technicznej wspomagającej rozwój turystyki i rekreacji poprzez m.in.: zagospodarowanie Międzygórza oraz Spalonej jako ośrodków sportów zimowych gminy oraz ośrodków wypoczynkowo - rekreacyjnych, pozyskanie inwestora dla np. hotelu w Bystrzycy Kłodzkiej, budowę drogi na Czarną Górę i połączenie Międzygórza z Ośrodkiem Narciarskim na Czarnej Górze, modernizację obiektów rekreacyjnych jak np. parku miejskiego, opracowanie koncepcji zagospodarowania Masywu Śnieżnika, PPW „Czyste Powietrze” Sp. z o.o. Wrocław strona 80 Program Ochrony Środowiska miasta i gminy Bystrzyca Kłodzka tworzenie i utrzymanie infrastruktury komunalnej, turystycznej i usługowej. 8. Prowadzenie działań służących zachowaniu walorów ekologicznych gminy: opracowanie programu „Czyste rzeki”, budowanie świadomości ekologicznej mieszkańców, opracowanie i wdrożenie programu segregacji i przetwarzania odpadów, prowadzenie systematycznych działań służących usunięciu zagrożeń ekologicznych w mieście i gminie. 9. Przyciągnięcie większej liczby mieszkańców odwiedzających region górski w okresie letnim poprzez stworzenie warunków do rekreacji oraz specjalistycznych form aktywności takich jak: kolarstwo górskie, sporty lotnicze, tenis ziemny, golf. 10. Określenie możliwości i opracowanie programu rozwoju lecznictwa uzdrowiskowo – sanatoryjnego jako oferty dla gości z zagranicy. 26.1.2. Działania długookresowe, do roku 2011 1. Kontynuacja zadań krótkookresowych. 2. Stworzenie stałej i atrakcyjnej oferty turystycznej na wszystkie cztery pory roku. 3. Rozwój lecznictwa uzdrowiskowo – sanatoryjnego o podwyższonym standardzie usług dla gości z zagranicy. 27. Edukacja ekologiczna 27.1. Kierunki działań w kształtowaniu świadomości ekologicznej Stwierdzając stan rozbudzonej świadomości ekologicznej mieszkańców miasta i gminy należy zauważyć istniejącą potrzebę rozszerzania wiedzy z zakresu ochrony i kształtowania środowiska oraz właściwego wykorzystania tej świadomości w polityce ekologicznej miasta i gminy. Rzetelne informacje o stanie środowiska, działaniach na rzecz jego ochrony oraz umiejętności komunikowania się ze społeczeństwem są bowiem czynnikami niezbędnymi dla osiągnięcia sukcesu w realizacji edukacji ekologicznej. Specjaliści w dziedzinie metodyki edukacji ekologicznej na całym świecie są zgodni co do tego, że im wcześniej w procesie kształcenia i wychowania jest ona wprowadzana, tym jest skuteczniejsza. Dzieci w wieku przedszkolnym wykazują duże zaangażowanie w sprawy ochrony środowiska i są najpodatniejsze na kształtowanie właściwych proekologicznych postaw. Częściej niż dorośli, ze zrozumieniem przyjmują konieczność wprowadzenia do swojego życia prośrodowiskowych zachowań, polegających czasem na rezygnacji z czegoś co staje się bardzo wygodne. Głównym miejscem dla edukacji ekologicznej zawsze więc będzie szkoła. Konieczne jest zatem rozszerzanie we wszystkich szkołach edukacji ekologicznej opartej na dobrze opracowanych programach. Celem programu edukacji ekologicznej jest podniesienie jakości kształcenia dzieci i młodzieży na wszystkich szczeblach edukacji w zakresie ochrony środowiska i zrównoważonego rozwoju. Cel ten zostanie osiągnięty poprzez: PPW „Czyste Powietrze” Sp. z o.o. Wrocław strona 81 Program Ochrony Środowiska miasta i gminy Bystrzyca Kłodzka upowszechnianie idei ekorozwoju we wszystkich sferach życia, uwzględniając również prace i wypoczynek człowieka, czyli objęcie permanentną edukacją ekologiczną wszystkich mieszkańców kraju, wdrożenie edukacji ekologicznej jako edukacji interdyscyplinarnej na wszystkich stopniach edukacji formalnej i nieformalnej, tworzenie wojewódzkich, powiatowych i gminnych programów edukacji ekologicznej, stanowiących rozwiniecie Narodowego Programu Edukacji Ekologicznej, a ujmujących propozycje wnoszone przez poszczególne podmioty realizuje projekty edukacyjne dla lokalnej społeczności, promowanie dobrych doświadczeń z zakresu metodyki edukacji ekologicznej. Odpowiednio wysoki poziom edukacji ekologicznej zapewni zwiększenie odpowiedzialności człowieka za środowisko oraz wzrost wiedzy i wrażliwości ekologicznej. Edukacja ekologiczna wiąże się z bardzo dużym zróżnicowaniem metod i form dydaktycznych, a więc z poprawą jakości pracy i większą chęcią nauki. Potrzeba zróżnicowania metod edukacji jest bezpośrednim skutkiem różnorodności środowiskowej oraz konsekwencją świadomości, że jego komponentów nie można dokładnie poznać wyłącznie w sali lekcyjnej mając do dyspozycji tylko treść podręcznika. Jest to pogląd podważający część założeń nurtu konserwatywnego. W edukacji ekologicznej istotne są wiedza w zakresie teorii i praktyki. Najważniejsze cele edukacji ekologicznej to: stworzenie możliwości zdobycia wiedzy, przyswojenia systemu wartości i postawy zaangażowania, które są konieczne w działalności związanej z ochroną i poprawą stanu środowiska, zachęcanie uczniów i studentów do badania i analizy środowiska w różnych aspektach: biologicznym, geograficznym, socjologicznym, politycznym, etycznym, estetycznym, zachęcanie uczniów i studentów do udziału w rozwiązywaniu problemów środowiska, dążenie do zmiany stylu życia. Edukacja ekologiczna przyjmuje zarówno formy edukacji formalnej, jak i nie formalnej. Podstawowym miejscem edukacji formalnej jest szkoła w zakresie kształcenia ogólnego: przedszkolnego, podstawowego i średniego, jak również zawodowego na wszystkich szczeblach: zasadniczym, średnim, wyższym i podyplomowym. Każdy uczeń powinien uzyskać pewien minimalny zakres ogólnej wiedzy środowiskowej, a następnie w toku dalszej edukacji uzyskać informacje na temat środowiskowych aspektów wyuczonego zawodu. Z tego powodu bardzo istotne jest prowadzenie edukacji ekologicznej w ramach nauczania wszystkich zawodów technicznych, a także na kierunkach takich jak: ekonomia, prawo, zarządzanie oraz nauki humanistyczne. Istotne jest aby odpowiedni zakres edukacji ekologicznej stał się większym udziałem nauczycieli, na których spoczywają najważniejsze obowiązki z zakresu edukacji ekologicznej w kształceniu oraz wychowaniu młodzieży. PPW „Czyste Powietrze” Sp. z o.o. Wrocław strona 82 Program Ochrony Środowiska miasta i gminy Bystrzyca Kłodzka Przy realizacji rozwoju edukacji ekologicznej powinno się stosować metody takie jak: zajęcia terenowe, których zaletą jest bezpośredni kontakt ze środowiskiem i poznanie jego problemów z pierwszej ręki, możliwość połączenia pracy z zabawą, a także możność korzystania z pomocy instytucji specjalizujących się w prowadzeniu takich zajęć, działalność praktyczną polegającą m.in. na porządkowaniu terenu, opiece nad zwierzętami, pielęgnowaniu upraw itd., kontakt ze sztuką ekologiczną i własna twórczość artystyczna: pisanie wierszy i opowiadań, malowanie obrazów, tworzenie sztuki naturalnej, przygotowywanie spektakli teatralnych, kontakt z twórczością masową poświęconą ochronie środowiska. Pracując nad zmianą sposobu myślenia społeczeństwa w mieście i gminie Bystrzyca Kłodzka, należy kontynuować prowadzone już działania z zakresu edukacji ekologicznej oraz dążyć do pozyskania coraz szerszego grona zaangażowanych. Kształcenie formalne odbywające się w szkołach różnego szczebla jest ściśle związane z nauczaniem nieformalnym przebiegającym poza placówkami szkolno – wychowawczymi. Przyrodnicze kształcenie formalne i nieformalne uzupełnia się wzajemnie dostarczając uczniom szeregu interesujących wiadomości, a jednocześnie wpływa na doskonalenie umiejętności i kształtowanie pozytywnych postaw. Oba obszary kształcenia działają na ucznia rozbudzając miedzy innymi jego zainteresowania. 27.2. Program działań niezbędnych do rozwoju edukacji ekologicznej Priorytet: Podniesienie świadomości ekologicznej lokalnej społeczności. 27.2.1. Działania krótkookresowe, do roku 2007 1. Opracowanie programu edukacji ekologicznej. 2. Prowadzenie edukacji przyrodniczo - leśnej. 3. Edukacja społeczeństwa poprzez: przeprowadzenie kampanii na rzecz ograniczania ilości wytwarzanych odpadów i ścieków, edukację i propagowanie postaw i zachowań motywujących ludność do oszczędzania wody i dbania o czystość cieków powierzchniowych, podjęcie masowej akcji edukacyjnej przez dostarczenie do gospodarstw ulotek na temat potrzeby budowania płyt obornikowych lub zbiorników na gnojowicę, wprowadzenie nowych materiałów izolacyjnych i uszczelnień w budownictwie, energetyce i przemyśle, akcje propagandowe nawołujące do oszczędzania energii w gospodarstwach domowych, upowszechnianie wśród rolników korzyści ekologicznych wynikających z nasadzeń śródpolnych, popularyzację wiedzy krajoznawczej i przyrodniczej, propagowanie wykorzystania alternatywnych źródeł energii, PPW „Czyste Powietrze” Sp. z o.o. Wrocław strona 83 Program Ochrony Środowiska miasta i gminy Bystrzyca Kłodzka propagowanie zmniejszenia dobowego zużycia wody. 4. Edukacja ekologiczna w szkołach poprzez: opracowanie programu edukacji ekologicznej i wprowadzenie go do szkół, powołanie odpowiednich koordynatorów na różnych poziomach kształcenia w celu przebadania aktualnego stanu edukacji ekologicznej oraz znalezienie współpracowników, prowadzenie corocznych podsumowań edukacji ekologicznej poprzez organizacje konkursów szkolnych i międzyszkolnych, zobowiązanie każdej szkoły do prowadzenia w ramach zajęć pozalekcyjnych koła ekologicznego, prowadzenie przez placówki oświatowe czasopisma „Ekologia”, zwiększenie doposażenia szkół w materiały propagujące przeciwdziałanie zanieczyszczeniom wód, powietrza, wypalaniu traw, ochrony kasztanowców itd. uczestnictwo dzieci i młodzieży szkolnej w akcjach propagujących ochronę środowiska (m.in. w akcji sprzątania świata). 5. Nawiązanie współpracy z przedszkolami, szkołami podstawowymi i średnimi, polegającej na: przeprowadzeniu różnego rodzaju konkursów i akcji proekologicznych w przedszkolach, szkołach typu: „Zielona Szkoła”, uzgodnieniu zasad finansowania ww. edukacji, a także edukacji ekologicznej, prowadzonej w ramach zajęć pozalekcyjnych, działalności pozaszkolnej, bezpośrednim uczestnictwie przedstawicieli władz samorządowych w procesie edukacji ekologicznej. 6. Nawiązanie współpracy ze szkołami, fundacjami ekologicznymi i wspólna organizacja: akcji promocyjnych, powiązanych np. ze zbiórką odpadów problemowych, lub akcji np. wielkie sprzątanie gminy Bystrzyca Kłodzka, konkursów (np. „Najczystsze podwórko”, „Najefektywniejsze osiedle w zbiórce selektywnej”, itp.), wystaw prac związanych z ekologią, zakładowych i szkolnych wycieczek technicznych (pt. „Oczyszczalnia ścieków”, „System selektywnej zbiórki”), wycieczek ekologicznych, np. na Międzynarodowe Targi Ekologiczne POLEKO, Forum Gospodarki Odpadami, seminariów, sympozjów, konferencji itp. 27.2.2. Działania długookresowe, do roku 2011 1. Kontynuacja zadań krótkookresowych. PPW „Czyste Powietrze” Sp. z o.o. Wrocław strona 84 Program Ochrony Środowiska miasta i gminy Bystrzyca Kłodzka Podstawowe instrumenty i narzędzia zarządzania realizacją Programu Ochrony Środowiska 28. Działania organizacyjne na poziomie zarządzania i eksploatacji systemu Główną zasadą realizacji Gminnego Programu Ochrony Środowiska powinna być zasada wykonywania zadań przez jednostki związane z systemem zarządzania środowiskiem, świadomych istnienia programu i ich uczestnictwa w nim. Dobra organizacja zarządzania Programem daje szansę na skuteczne jego wdrożenie. Zarządzanie Programem Ochrony Środowiska miasta i gminy Bystrzyca Kłodzka w okresie początkowym będzie wymagało wyodrębnienia struktury zarządzania tym programem od struktur zarządzania środowiskiem. Docelowo program ten powinien utożsamiać się z wyodrębnionym systemem zarządzania środowiskiem w mieście i gminie. 28.1. Powołanie podmiotu gospodarczego zarządzającego programem Z punktu widzenia programu można wyodrębnić cztery grupy podmiotów uczestniczących w nim z uwagi na rolę, jaką pełnią. Zaliczamy do nich: podmioty uczestniczące w organizacji i zarządzaniu programem, podmioty realizujące zadania programu, w tym instytucje finansujące, podmioty kontrolujące przebieg realizacji i efekty programu, społeczność miasta i gminy jako główny podmiot odbierający wyniki działań programu. Za koordynację prac wynikających z Programu powinien odpowiadać zespół powołany przez Burmistrza. Zespół ten w sposób kompleksowy dobierałby zespoły eksperckie, liderów lokalnych, organizacje społeczne, gospodarcze i polityczne, które powinny uczestniczyć w realizacji Programu poprzez typowanie obszarów rozwojowych wraz ze wskazaniem możliwości realizacyjnych. Zespół taki powinien działać pod kierunkiem Burmistrza, jako osoby jednoosobowo odpowiedzialnej za realizację Programu. Samorząd Miasta i Gminy dysponuje kompetencjami o charakterze strategicznym: ustala strategię rozwoju gminy, politykę przestrzenną, społeczną, ekologiczną i gospodarczą, tworzy także programy wykonawcze. Wykonywanie tych zadań nie może odbywać się bez odpowiednich instrumentów, dlatego też jest potrzebna współpraca z instytucjami, które dysponują takimi instrumentami. Instrumenty realizacji programu zostały opisane w rozdz. V.2. 28.2. Współpraca w ramach miasta i gminy Niezależnie od istniejących kompetencji na poszczególnych szczeblach zarządzania i zakresu odpowiedzialności uwarunkowanej ustawodawstwem, bardzo ważnym czynnikiem sukcesu Programu Ochrony Środowiska jest szeroko pojęta współpraca między wszystkimi partnerami włączonymi w ochronę środowiska zarówno podczas opracowywania programu, jak i podczas jego wdrażania. Bezpośrednim realizatorem programu będą podmioty gospodarcze planujące i realizujące inwestycje zgodnie z kierunkami nakreślonymi przez program jak również samorząd lokalny jako realizator inwestycji w zakresie ochrony środowiska na swoim terenie. Bezpośrednim odbiorcą programu będzie społeczeństwo miasta i gminy. PPW „Czyste Powietrze” Sp. z o.o. Wrocław strona 85 Program Ochrony Środowiska miasta i gminy Bystrzyca Kłodzka 29. Instrumenty realizacji programu Na system zarządzania realizacją Programów Ochrony Środowiska składają się przede wszystkim: tworzenie i doskonalenie instrumentów do realizacji programu, monitorowanie skuteczności działań podejmowanych w ramach realizacji programu, aktualizacja programu. 29.1. Instrumenty prawno – administracyjne Do tej grupy instrumentów zalicza się wszelkiego rodzaju akty prawne, które wprowadzają: normy o charakterze ogólnym (przepisy odnoszące się do zarządzania środowiskiem, monitoringu itp.), normy szczegółowe, dotyczące ochrony poszczególnych komponentów środowiska (np.: jakości powietrza, normy emisji zanieczyszczeń ze ścieków, techniczno - ekologiczne, hałasu itp.). Bardzo ważnym instrumentem służącym właściwemu gospodarowaniu zasobami środowiska jest ocena oddziaływania na środowisko oraz plan zagospodarowania przestrzennego. Szczególnym instrumentem prawnym stał się monitoring, czyli pomiar stanu środowiska. Prowadzony on jest zarówno jako badania jakości środowiska, jak też w odniesieniu do ilości zasobów środowiskowych. Monitoring był zwykle zaliczany do instrumentów informacyjnych, jako bardzo ważna podstawa analiz, ocen czy decyzji. Obecnie, wprowadzenie badań monitoringowych jako obowiązujących przez zapisy w niektórych aktach prawnych czyni je instrumentem o znaczeniu prawnym. 29.2. Instrumenty ekonomiczno – rynkowe Mechanizmy ekonomiczno - rynkowe zaliczane są do grupy mechanizmów, które stwarzają możliwość minimalizacji społecznych kosztów ochrony środowiska oraz uzupełniają lub wzmacniają działanie narzędzi prawnych i administracyjnych w związku z tym, że tworzą zachęty natury ekonomicznej do przestrzegania wymagań o charakterze prawno administracyjnym. Do tej grupy instrumentów zalicza się: opłaty, w tym: za gospodarcze korzystanie ze środowiska i wprowadzanie w nim zmian, za szczególne korzystanie z wód i urządzeń wodnych, za eksploatację i wydobycie kopalin, z tytułu przeznaczenia gruntów na cele nierolnicze i nieleśne, za świadczone usługi komunalne, miejscowe (np. klimatyczne), z tytułu ustawy o opakowaniach i odpadach opakowaniowych, subwencje, m.in.: dotacje i pożyczki i kredyty preferencyjne, ulgi podatkowe itp., kary ekologiczne za: przekraczanie warunków odprowadzania ścieków, pobór wody w ilości większej niż ustalona, naruszenie wymogów środowiska w zakresie ochrony powietrza, hałasu, niewłaściwego składowania odpadów, usuwania drzew i krzewów itp. PPW „Czyste Powietrze” Sp. z o.o. Wrocław strona 86 Program Ochrony Środowiska miasta i gminy Bystrzyca Kłodzka Wymienione powyżej instrumenty są dość dobrze stworzone i zadaniem władz, w tym również gminy, jest umiejętne i skuteczne ich wykorzystanie. Niewielkie znaczenie i wykorzystanie mają w Polsce inne narzędzia z tej grupy: Depozyty ekologiczne, czyli opłaty, które musi ponieść nabywca produktu uciążliwego dla środowiska, po czym są one zwracane po odstawieniu wyeksploatowanego produktu lub jego pozostałości do miejsca eksploatacji bądź miejsca zakupu. Zastawy ekologiczne, stosowane w przypadku inwestorów podejmujących budowę zakładów szczególnie uciążliwych dla środowiska; pozwolenie na funkcjonowanie tego typu zakładów wydaje się na ściśle określony termin, po upływie, którego zakład jest likwidowany, a teren rekultywowany. Zastaw, złożony na specjalnym, oprocentowanym koncie, powinien pokryć koszty likwidacji zakładu i rekultywacji terenu. Ubezpieczenia ekologiczne, obejmujące ubezpieczenia od ryzyka ekologicznego (np.: od skutków awaryjnego zanieczyszczenia środowiska, systemy rekompensat za szkody zdrowotne spowodowane zanieczyszczeniami środowiska). Rynek uprawnień do handlu emisjami. Zadaniem władz miasta i gminy jest, więc upowszechnienie i wykorzystanie powyższych narzędzi, a uchwalone w maju 2001 ustawa o opakowaniach i odpadach opakowaniowych (Dz. U. Nr 63, poz. 638 z 2001 r.) oraz ustawa z dnia 27.04.2001 r. o odpadach (Dz. U. Nr 62 poz. 628 z 2001 r.) pomogą na pewno w upowszechnianiu tych narzędzi. 29.3. Instrumenty finansowe Narzędzia te kojarzone są z systemem finansowania ochrony środowiska. System finansowania ochrony środowiska jest nierozerwalną częścią całego systemu ekonomiczno finansowego. Polski system finansowania ochrony środowiska i działań bezpośrednio z nią związanych charakteryzuje się: trwałymi, prawnie zagwarantowanymi źródłami środków pieniężnych, dominującym udziałem środków pozabudżetowych, stałym wzrostem efektywności wykorzystania środków finansowych, konsekwentnym podporządkowaniem systemu finansowania priorytetom polityki ekologicznej na każdym szczeblu decyzyjności, ścisłym powiązaniem pomiędzy systemem zarządzania ochroną środowiska (MŚ, PIOŚ, samorząd), a podstawowymi elementami systemu finansowania. Integracji systemu finansowania ochrony środowiska w Polsce sprzyjają następujące czynniki: ogromna skala potrzeb wynikająca z wieloletnich opóźnień i zaniedbań, rosnąca świadomość ekologiczna wśród społeczeństwa, zwłaszcza w zakresie zagrożeń dla zdrowia ludzi i przyrody, coraz większa zgodność instytucji rządowych, pozarządowych i sektora gospodarczego w sprawach wydatkowania pieniędzy na rzecz poprawy stanu środowiska w Polsce. PPW „Czyste Powietrze” Sp. z o.o. Wrocław strona 87 Program Ochrony Środowiska miasta i gminy Bystrzyca Kłodzka Dotychczas, tzn. do końca kwietnia 2004 roku, podstawowym źródłem finansowania zadań wynikających z programów w zakresie ochrony środowiska i dziedzin pokrewnych były: fundusze celowe tzw. ekologiczne NFOŚiGW (Narodowy Fundusz Ochrony Środowiska i Gospodarki Wodnej), WFOŚiGW (Wojewódzki Fundusz Ochrony Środowiska i Gospodarki Wodnej), PFOŚiGW (Powiatowy Fundusz Ochrony Środowiska i Gospodarki Wodnej), GFOŚiGW (Gminny Fundusz Ochrony Środowiska i Gospodarki Wodnej), Fundusz Leśny, Fundusz Ochrony Gruntów Rolnych, Ekofundusz, środki własne podmiotów gospodarczych, budżet samorządów terytorialnych (gmin, powiatów i województw), środki własne ludności i środki społeczne, budżet państwa, sektor bankowy, przedakcesyjne fundusze pomocowe Unii Europejskiej (Phare II, ISPA, SAPARD) zagraniczne instytucje finansowe i inne programy pomocowe (Bank Światowy, Europejski Bank Odbudowy i Rozwoju, GEF i inne). Głównymi źródłami wpływu pieniędzy do krajowych funduszy ekologicznych są ustalone procentowo dla każdego z nich: opłaty i kary za składowanie odpadów, opłaty i kary za usuwanie drzew i krzewów, opłaty i kary za pozostałe rodzaje gospodarczego korzystania ze środowiska, opłaty i kary za zasolenie wód powierzchniowych przez kopalnie węgla kamiennego, opłaty i kary z tytułu emisji tlenków azotu oraz opłaty górnicze i geologiczne. Dochodami NFOŚiGW oraz funduszy wojewódzkich mogą być także środki z tytułu: udziału tych funduszy w spółkach emisji obligacji, zaciągania kredytów i udzielania oprocentowanych pożyczek na realizację zadań ochrony środowiska i gospodarki wodnej, oprocentowania rachunków bankowych, zyski z finansowanych przedsięwzięć, wpływy i środki z innych funduszy, inne dochody określone przez Radę Ministrów. Środki tych funduszy przeznaczone są na finansowanie w całości lub w części przedsięwzięć związanych z ochroną środowiska. Dofinansowanie może być udzielone w formie: dotacji lub subwencji, pożyczki, kredytu, obligacji, w tym obligacji komunalnych, leasingu. Określenie formy i wielkości dofinansowania zależy od: rodzaju przedsięwzięcia i jego skali (inwentaryzacja, rekultywacja, edukacja itd.), statusu wnioskodawcy, rodzaju instytucji finansującej (bank, fundusz, budżet itp.). Praktycznie każdego roku prowadzone są analizy najpilniejszych potrzeb w zakresie ochrony środowiska i na tej podstawie ogłaszane są listy zadań priorytetowych w ubieganiu się o dofinansowanie przedsięwzięć. Osobne listy ogłasza NFOŚiGW i fundusze wojewódzkie. PPW „Czyste Powietrze” Sp. z o.o. Wrocław strona 88 Program Ochrony Środowiska miasta i gminy Bystrzyca Kłodzka Praktycznie stałą listę zadań priorytetowych od początku istnienia tj. od 1991 roku ma fundacja Ekofundusz, zajmująca się dystrybucją funduszy pochodzących z ekokonwersji długów, działająca od 1991 roku. Zaliczają się do nich: 1. Ograniczenie emisji gazów powodujących zmiany klimatu Ziemi. 2. Ograniczenie transgranicznego transportu dwutlenku siarki i tlenków azotu oraz eliminacja niskich źródeł ich emisji. 3. Ograniczenie dopływu zanieczyszczeń do Bałtyku oraz ochrona zasobów wody pitnej. 4. Ochrona różnorodności biologicznej. 5. Gospodarka odpadami i rekultywacja gleb zanieczyszczonych. We wszystkich pięciu dziedzinach dotacje EkoFunduszu uzyskać mogą tylko te projekty, które wykazują się wysoką efektywnością, tj. korzystnym stosunkiem efektów ekologicznych do kosztów. Poza tym projekty takie powinny spełniać przynajmniej jeden z następujących warunków: wprowadzać na polski rynek nowe technologie, szczególnie z krajów-donatorów; prowadzić do uruchomienia krajowej produkcji proekologicznej; mieć szczególne znaczenie dla ochrony zdrowia. Wszystkie wnioski o dofinansowanie oceniane są w EkoFunduszu z punktu widzenia ekologicznego, technologicznego, ekonomicznego i organizacyjnego. Aby otrzymać dotację wszystkie te oceny muszą być pozytywne, a inwestor musi wykazać się wiarygodnością finansową i posiadaniem zabezpieczenia pełnego finansowania projektu w części nie objętej dotacją. Istotnym elementem systemu finansowania zadań programu ekorozwoju były też środki pomocowe zagraniczne. Szczególne znaczenie miały tu takie programy i fundusze o charakterze pomocowym jak: program PHARE Unii Europejskiej, w tym programy transgranicznej europejskiej współpracy (CBC - „Cross Border Cooperation”), Globalny Program na rzecz Środowiska (GEF - Global Environment Fasility) z podprogramem „małe granty” - od 1994 roku, program UNDP, w tym Umbrella Project, program Regionalnego Centrum Środowiskowego na Europę Środkową i Wschodnią (REC) - od poł. 1990 roku. W ostatnich latach podstawowe znaczenie miały środki programów wspierających działania priorytetowe, przewidziane do wykonania w okresie przedakcesyjnym. Od roku 2000 UE przekazała dla wszystkich 10 państw kandydujących pomoc w wysokości 3 mld EURO rocznie, w tym w ramach programu: PHARE - 1,5 mld EURO, ISPA - 1 mld EURO; program ten ukierunkowany jest na realizację dużych projektów inwestycyjnych, w tym z zakresu ochrony środowiska (głównie infrastrukturalne) i na rozwój sieci transportowych, SAPARD - 0,5 mld EURO na wsparcie dla rolnictwa i terenów wiejskich. Kluczowe znaczenie dla Unii Europejskiej w tworzeniu planów operacyjnych dla tych programów mają regionalne i lokalne programy ekorozwoju, przedstawiające spójne i długofalowe koncepcje na rzecz zrównoważonego rozwoju. PPW „Czyste Powietrze” Sp. z o.o. Wrocław strona 89 Program Ochrony Środowiska miasta i gminy Bystrzyca Kłodzka W Polsce pomoc przedakcesyjna UE kształtowała się następująco: ISPA - fundusz wspierający rozwój infrastruktury ochrony środowiska i transportu. Priorytetem są zadania o zasięgu regionalnym lub ponad regionalnym (krajowym). Fundusz administrowany jest centralnie (MŚ, NFOŚ, UKIE, KE). PHARE II: tzw. Phare I A- (30 % środków) fundusz wspierający budowę i wzmocnienie infrastruktury instytucjonalnej oraz relatywnie niewielkich inwestycji wpierających dostosowanie polskiego prawodawstwa do legislacji Wspólnoty, tzw. Phare ESC (regionalny) (70 %) - fundusz inwestycyjny wspierający przedsięwzięcia dotyczące infrastruktury ochrony środowiska na poziomie województw. Fundusz administrowany przez Zarządy Województw, MRRiB, PARR, UKIE, KE. W ramach Programu PHARE wyodrębniono program CBC II mający na celu wspieranie przygranicznych obszarów, dzielących wspólną granicę ze Wspólnotą Europejską w realizacji projektów o charakterze transgranicznym. Nowe zasady CBC zawarte zostały w Rozporządzeniu Komisji Europejskiej 2760/98 z 18.12.1998. Od roku 2000 objęte programem zostały m.in. obszary przygraniczne Polska - Słowacja, a w nich woj. małopolskie i powiaty: Gorlice, Nowy Sącz, Nowy Targ, Tarnów. SAPARD - fundusz wspierający wielofunkcyjny rozwój obszarów wiejskich i modernizacji rolnictwa. Konkretne przedsięwzięcia do wsparcia z tego funduszu są identyfikowane na poziomie lokalnym. Szacuje się, że łącznie wsparcie infrastruktury sektora ekologicznego z finansowych instrumentów wspólnotowego wsparcia przedakcesyjnego i strukturalnego wyniesie aktualnie ok. 200 ÷ 250 mln euro rocznie, a po akcesji ok. 400 ÷ 590 mln euro rocznie. Głównym beneficjentem wsparcia jest i będzie sektor publiczny: gminy, miasta, powiaty, przedsiębiorstwa komunalne. Od maja 2004 r., tj z chwilą włączenia Polski do Unii Europejskiej struktura dofinansowania zadań proekologicznych z środków europejskich uległa zmianie. Przy ubieganiu się o środki pomocowe z Funduszu Spójności wnioskodawcy muszą spełniać szereg wymogów: 1. Kryteria podstawowe Projekt musi: a) dotyczyć poprawy jakości wód powierzchniowych oraz polepszenia jakości i dystrybucji wody pitnej, zapewnienia bezpieczeństwa przeciwpowodziowego, realizacji gospodarki odpadami i ochrony powierzchni ziemi, poprawy jakości powietrza, b) być zgodny z celami i zasadami polityki ekologicznej UE, c) przyczyniać się do redukcji zanieczyszczeń oddziaływujących na znaczną liczbę ludzi, d) przyczyniać się do osiągania gospodarczej i społecznej spójności Polski z UE, e) oddziaływać transgranicznie, f) odbiorcą wsparcia winien być w pierwszej kolejności samorząd terytorialny, związek gmin, przedsiębiorstwo komunalne lub inny podmiot publiczny, g) min. wartość kosztorysowa przedsięwzięcia -10 mln euro. 2. Ponadto ustala się: PPW „Czyste Powietrze” Sp. z o.o. Wrocław strona 90 Program Ochrony Środowiska miasta i gminy Bystrzyca Kłodzka A. Dla gospodarki wodno - ściekowej: priorytet - zapewnienie sieci wodociągowej i/lub kanalizacyjnej oraz odpowiedniego poziomu uzdatniania wody i/lub oczyszczania ścieków dla aglomeracji min. 100 000 RLM (równoważna liczba mieszkańców), priorytet - zapewnienie sieci wodociągowej i/lub kanalizacyjnej oraz odpowiedniego poziomu uzdatniania wody i/lub oczyszczania ścieków dla aglomeracji 15 000 - 100 000 RLM, priorytet - zapewnienie sieci wodociągowej i/lub kanalizacyjnej oraz odpowiedniego poziomu uzdatniania wody i/lub oczyszczania ścieków dla aglomeracji 2 000 - 15 000 RLM. B. Dla gospodarki odpadami brane są pod uwagę: inwestycje w dużych aglomeracjach, zgodnie z planami gospodarki odpadami, inwestycje na terenach, gdzie istnieją składowiska odpadów stwarzające zagrożenie dla wód podziemnych, inwestycje na terenach, gdzie wyczerpała się pojemność składowiska. priorytet – strefy gospodarki odpadami w aglomeracjach powyżej 200 000 mieszkańców lub w innych rejonach służące grupie użytkowników powyżej 200 000 mieszkańców, priorytet – strefy gospodarki odpadami w aglomeracjach od 150 000- 200 000 mieszkańców lub w innych rejonach służące grupie użytkowników od 150 000- 200 000 mieszkańców, priorytet – strefy gospodarki odpadami w aglomeracjach od 100 000 - 150 000 mieszkańców lub w innych rejonach służące grupie użytkowników od 100 000 - 150 000 mieszkańców. C. Dla ochrony powietrza priorytetowo traktowane są: inwestycje ochronne w strefach, w których występują okresowe przekroczenia stężenia zanieczyszczeń (redukcje niskiej emisji), krajowe / regionalne sieci monitoringu elementów środowiska, przedsięwzięcia ochronne o charakterze ponadregionalnym, przedsięwzięcia związane z ochroną przyrody. Dodatkowo od maja 2004 r. pojawiła się możliwość dofinansowania z funduszy strukturalnych. Dla zadań z zakresu ochrony środowiska i infrastruktury komunalnej są to głównie: EFRR (Europejski Fundusz Rozwoju Regionalnego) oraz EFS (Europejski Fundusz Społeczny). Wnioskowanie następuje do Urzędów Marszałkowskich i tam dokonywana jest ocena i dalsza kwalifikacja składanych wniosków. EFRR udziela wsparcia inwestycjom produkcyjnym, rozwojowi infrastruktury, lokalnym inicjatywom rozwojowym oraz małym i średnim firmom. Ze środków EFS finansowane są głównie szkolenia zawodowe i rozwój zatrudnienia. Przy ubieganiu się o dofinansowanie z Funduszy Strukturalnych wnioskodawcy muszą spełniać następujące wymogi: 1. Kryteria podstawowe Projekt musi: a) polegać na budowie i modernizacji infrastruktury ochrony środowiska, może dotyczyć także poprawy jakości zarządzania środowiskiem, w szczególności: PPW „Czyste Powietrze” Sp. z o.o. Wrocław strona 91 Program Ochrony Środowiska miasta i gminy Bystrzyca Kłodzka zaopatrzenie w wodę i oczyszczanie ścieków, zagospodarowanie odpadów, poprawie jakości powietrza, zapobieganie powodziom, wykorzystywanie odnawialnych źródeł energii, wsparcie zarządzania ochroną środowiska, b) być zgodny ze strategią rozwoju województwa, c) spełniać polskie i unijne przepisy ochrony środowiska, d) mieć pozytywny (lub neutralny) wpływ na realizację polityk horyzontalnych (zatrudnienie, równość szans, społeczeństwo informacyjne). 2. Kryteria dodatkowe Preferowane będą projekty: a) o wartości min. 2 mln euro w przypadku projektów z zakresu gospodarki wodno - ściekowej oraz wykorzystania odnawialnych źródeł energii, b) o wartości min. 1 mln euro w przypadku projektów infrastrukturalnych, c) o wartości min. 0,5 mln euro w przypadku projektów z zakresu zarządzania środowiskiem, d) komplementarne do innych projektów inwestycyjnych realizowanych na obszarze, którego dotyczy projekt, e) kompleksowe, w tym realizowane przez więcej niż jedną jednostkę samorządową, f) realizowane na obszarach cennych przyrodniczo. 1. a) b) c) Rodzaj beneficjentów jednostki samorządu terytorialnego, lub działające w ich imieniu jednostki organizacyjne, związki, porozumienia i stowarzyszenia jednostek samorządu terytorialnego, inne jednostki publiczne, 2. Poziom dofinansowania 75% kosztów kwalifikowanych, 50% kosztów kwalifikowanych, w przypadku, gdy inwestycje infrastrukturalne generują znaczący zysk netto. Poniżej przedstawiono zadania z zakresu infrastruktury ochrony środowiska kwalifikujące się do dofinansowania w ramach funduszy EFRR i EFS: A. Zaopatrzenie w wodę i oczyszczanie ścieków: 1. Budowa i modernizacja sieci wodociągowych. 2. Budowa i modernizacja sieci kanalizacyjnych. 3. Budowa i modernizacja stacji uzdatniania wody. 4. Budowa i modernizacja oczyszczalni ścieków. 5. Budowa zbiorników umożliwiających pozyskanie wody pitnej. B. Zagospodarowanie odpadów: 1. Organizacja i wdrażanie systemów selektywnej zbiórki odpadów i recyklingu. 2. Wdrażanie systemowej gospodarki odpadami komunalnymi (m.in. budowa sortowni, kompostowni, obiektów termicznej, termiczno-chemicznej i fizycznej (mechanicznej) PPW „Czyste Powietrze” Sp. z o.o. Wrocław strona 92 Program Ochrony Środowiska miasta i gminy Bystrzyca Kłodzka utylizacji odpadów; budowa nowych, modernizacja istniejących nieczynnych składowisk; likwidacja "dzikich" składowisk). 3. Budowa i modernizacja spalarni odpadów niebezpiecznych. i rekultywacja C. Poprawa jakości powietrza: 1. Modernizacja i rozbudowa miejskich systemów ciepłowniczych i wyposażenie ich w instalacje ograniczające emisje zanieczyszczeń pyłowych i gazowych do powietrza, 2. Przekształcenie istniejących systemów ogrzewania obiektów publicznych w systemy bardziej przyjazne dla środowiska, w szczególności ograniczenie "niskiej emisji". D. Zapobieganie powodziom: 1. Regulacja cieków wodnych (pogłębianie, zapory, stabilizacja brzegów, prace remontowe w korytach rzecznych, itd.). 2. Tworzenie polderów. 3. Budowa i modernizacja wałów przeciwpowodziowych wraz z drogami dojazdowymi. 4. Budowa i modernizacja małych zbiorników retencyjnych i stopni wodnych w ramach tzw. "małej retencji". E. Wsparcie zarządzania ochroną środowiska: 1. Opracowanie baz danych dotyczących lasów, jakości gleb, wód, powietrza. 2. Tworzenie systemów pomiaru zanieczyszczeń powietrza w miastach oraz systemów informowania mieszkańców o poziomie zanieczyszczeń powietrza. 3. Utworzenie sieci stacji kontrolnych i ostrzegawczych w zakresie jakości wód. 4. Tworzenie map terenów zalewowych. F. Wykorzystanie odnawialnych źródeł energii: 1. Budowa, rozbudowa i modernizacja infrastruktury służącej do produkcji i przesyłu energii odnawialnej (energia wiatrowa, wodna, geotermalna, ogniwa słoneczne, biomasa). W ramach ww. typów projektów do kwalifikujących się wydatków mogą być zaliczone: 1. Roboty budowlano-montażowe. 2. Zakup wyposażenia. 3. Roboty wykończeniowe. 4. Nadzór inżynierski. 5. Przygotowanie dokumentacji technicznej (limit wielkości kosztów zostanie określony). 6. Wykup gruntów (maksymalnie 10% wartości projektu). Łącznie, w skali kraju, na działania w zakresie ochrony środowiska przeznaczone będzie 575 mln EU, w tym 407 mln EU z funduszy strukturalnych EFRR, pozostałe środki będą przychodzić głównie z budżetów jednostek samorządu terytorialnego, realizujących przedmiotowe zadania. Przy realizacji ww. zadań obowiązująca jest procedura wzorowana na Unii Europejskiej, tj.: wybór konsultanta, wybór projektanta, wybór inżyniera kontraktu, wybór generalnego wykonawcy PPW „Czyste Powietrze” Sp. z o.o. Wrocław strona 93 Program Ochrony Środowiska miasta i gminy Bystrzyca Kłodzka w oparciu o postępowanie przetargowe - przetargi nieograniczone. Łącznie, w skali kraju, na działania w zakresie ochrony środowiska przeznaczone będzie 575 mln EU, w tym 407 mln EU z funduszy strukturalnych ERDF, pozostałe środki będą przychodzić głównie z budżetów jednostek samorządu terytorialnego, realizujących przedmiotowe zadania. 29.3.1. Fundusze Strukturalne i Fundusz Spójności Unii Europejskiej w Polsce w latach 2000 - 2006 Podstawą prowadzonej przez Unię Europejską Polityki Spójności Gospodarczej i Społecznej jest zasada solidarności między różnymi krajami członkowskimi i unijnymi regionami. Jej zasadniczym celem jest dostarczenie wszystkim regionom instrumentów, umożliwiających ich gospodarczy rozwój i uczynienie z Unii spójnego terytorium. Podstawowymi instrumentami finansowymi, służącymi wdrażaniu polityki spójności, są tak zwane fundusze strukturalne i fundusz spójności. Dzięki nim różne regiony i kraje otrzymują znaczne środki umożliwiające finansowanie własnych strategii rozwoju gospodarczego i procesów dostosowawczych. Odpowiednie podstawy prawne w zakresie funduszy strukturalnych w obecnym okresie budżetowym 2000-2006, opierają się na uzgodnieniach ze szczytu w Berlinie (24 i 25 marca 1999 roku), na którym podjęto ważne decyzje w tym zakresie i które ujęte zostały w Rozporządzeniu (CE) 1260/99 Rady z 21 czerwca 1999 roku zawierającym ogólne przepisy dotyczące funduszy strukturalnych. Nazwa ogólna „fundusze strukturalne” oznacza cztery instrumenty finansowe o różnym rodowodzie i różnym przeznaczeniu, choć wszystkie służą osiąganiu celów polityki spójności. Z kolei fundusz spójności ma inny charakter niż fundusze strukturalne, inne jest jego pochodzenie i zakres działania, aczkolwiek również przyczynia się on do osiągania wspólnego celu – spójności terytorialnej. FUNDUSZE STRUKTURALNE Fundusze strukturalne Unii Europejskiej to: EUROPEJSKI FUNDUSZ ROZWOJU REGIONALNEGO (EFRR): Europejski Fundusz Rozwoju Regionalnego finansuje rentowne inwestycje służące tworzeniu miejsc pracy, inwestycje w infrastruktury i rozwój potencjału regionów poprzez wspieranie inicjatyw rozwoju lokalnego i działalności małych i średnich firm. Przykładami projektów finansowanych przez EFRR są budowa lub naprawa dróg, w tym dróg szybkiego ruchu, budowa infrastruktur w zakresie środowiska naturalnego, projekty odnowy obszarów zdegradowanych, wspieranie konkurencyjności małych i średnich firm, zwiększanie inwestycji w badania i rozwój, budowa infrastruktur o charakterze edukacyjnym i socjalnym, renowacja budynków miejskich, odnowa budynków historycznych, wspieranie otwierania firm na rynki międzynarodowe, także przygotowanie i urbanizacja obszarów przemysłowych w celu przyciągnięcia nowych inwestycji. EUROPEJSKI FUNDUSZ SPOŁECZNY (EFS): Europejski Fundusz Społeczny wspiera i uzupełnia działania krajów członkowskich skierowane na walkę z bezrobociem, rozwój rynku pracy i zasobów ludzkich. PPW „Czyste Powietrze” Sp. z o.o. Wrocław strona 94 Program Ochrony Środowiska miasta i gminy Bystrzyca Kłodzka EUROPEJSKI FUNDUSZ ORIENTACI I GWARANCJI ROLNEJ (EFOGR, Sekcja Orientacji): Europejski Fundusz Orientacji i Gwarancji Rolnej – Sekcja Orientacja udziela pomocy na działalność rolną i zrównoważony rozwój wiejski. FINANSOWANY INSTRUMENT WSPIERANIA RYBOŁÓWSTWA (FIWR): Finansowany Instrument Wspierania Rybołówstwa udziela pomocy służącej odnawianiu i modernizacji floty jednostek połowowych i wspieraniu hodowli kultur wodnych. FUNDUSZ SPÓJNOŚCI Fundusz Spójności został utworzony na mocy Traktatu z Maastricht. Ideą przyświecającą jego założeniu była pomoc dla słabiej rozwiniętych krajów Unii Europejskiej, służąca spełnieniu „kryteriów konwergencji”, określonych w Traktacie z Maastricht (niezbędnych do przystąpienia do wspólnej waluty), a jednocześnie realizacja prac w zakresie infrastruktury środowiska naturalnego i transportu, niezwykle potrzebnych w niektórych krajach. Zgodnie z pierwotną ideą, beneficjentami funduszu spójności są wyłącznie te kraje, w których produkt narodowy brutto na jednego mieszkańca jest niższy niż 90 % średniej unijnej. W odróżnieniu od funduszy strukturalnych, których beneficjenci usytuowani są na szczeblu regionalnym, fundusz spójności dotyczy całego terytorium kraju. Fundusz Spójności finansuje projekty jedynie w dwóch następujących obszarach: o Duże transeuropejskie sieci transportu; o Infrastruktury z zakresu ochrony środowiska. Fundusz Spójności dzieli środki finansowe równo między obydwa sektory i każdy kraj z niego korzystający przeznaczy dla każdego sektora połowę otrzymanych środków. Nakłady UE na Politykę Spójności 2000-2006 (w miliardach euro) Fundusze strukturalne 193 Fundusz spójności 18 SUMA 213 29.3.2. Ogólne zasady funkcjonowania funduszy strukturalnych Cele polityki spójności i określenie obszarów korzystających z funduszy strukturalnych Zasadniczym elementem w zrozumieniu funkcjonowania funduszy strukturalnych jest znajomość sposobu wybierania regionów lub obszarów, które otrzymają pomoc z tych funduszy. Pierwszym kluczowym zadaniem w każdym nowym okresie programowania funduszy strukturalnych jest wybranie takich właśnie obszarów. Zgodnie z uzgodnieniami ze Szczytu w Berlinie (24 i 25 marca 1999 r.) i treścią Rozporządzenia 1260/99 obszary lub regiony korzystające z funduszy strukturalnych dzielą się na trzy grupy w zależności od trzech dużych celów polityki spójności: o Wspieranie rozwoju i dostosowania strukturalnego regionów słabiej rozwiniętych, znane jako CEL 1; o Wspieranie gospodarczego i społecznego przekształcania obszarów z trudnościami strukturalnymi, znane jako Cel 2; PPW „Czyste Powietrze” Sp. z o.o. Wrocław strona 95 Program Ochrony Środowiska miasta i gminy Bystrzyca Kłodzka Wspieranie przyjęcia i modernizacji polityk i systemów edukacji, kształcenia zawodowego i zatrudnienia, znane jako Cel 3. Regiony korzystające z funduszy strukturalnych to takie, które mieszczą się w którymś z tych celów i spełniają warunki, o jakich mówi rozporządzenie dotyczące funduszy strukturalnych. Warunki te, to: CEL 1 Celem 1 są objęte regiony (np. całe województwa), w których produkt krajowy brutto na jednego mieszkańca jest poniżej 75 % średniego dochodu w Unii Europejskiej. Jest to priorytetowy Cel polityki spójności, jako że obejmuje regiony słabiej rozwinięte i dlatego też przyznaje mu się 69,7 % wszystkich środków przeznaczonych na fundusze strukturalne. W okresie 2000-2006, 22 % ludności Unii Europejskiej 15-stki mieszkać będzie w regionach należących do Celu 1. Cel ten jest finansowany przez wszystkie cztery fundusze strukturalne: Fundusz Rozwoju Regionalnego, Fundusz Społeczny, Fundusz Orientacji i Gwarancji Rolnej- Sekcja Orientacja i Finansowy Instrument Wspierania Rybołówstwa. CEL 2 Jego zasięg nie obejmuje całego regionu (jak w przypadku Celu 1), ale konkretne obszary niektórych regionów, które ze względu na wyższy poziom dochodu nie mogą być uznane za regiony Celu 1. Chodzi tu o obszary, które borykają się z pewnymi trudnościami (stwierdzonymi na podstawie danych statystycznych) w sektorze przemysłowym, miejskim, sektorze usług, rolnictwa lub rybołówstwa. Wysokość pomocy otrzymywanej przez te regiony jest dużo mniejsza niż w przypadku regionów Celu 1: obszarom tym przypada 11,5 % wszystkich środków funduszy strukturalnych. W finansowaniu tego Celu uczestniczy Fundusz Rozwoju Regionalnego, a w niektórych przypadkach także Europejski Fundusz Społeczny. CEL 3 Zasięg tego Celu odnosi się również do regionów. I tak, obszarami należącymi do Celu 3 są te wszystkie regiony Unii Europejskiej, które nie zostały zakwalifikowane jako regiony Celu 1. Nie istnieje, jak widać, żadne kryterium wyznaczania o charakterze statystycznym lub makroekonomicznym – każdy region (w całości), który nie należy do Celu 1 staje się automatycznie regionem celu 3. Cel ten otrzymuje 12,3 % pomocy z funduszy strukturalnych i jest finansowany wyłącznie przez Europejski Fundusz Społeczny. o Zasady funkcjonowania funduszy strukturalnych Działanie funduszy strukturalnych charakteryzuje kilka poniżej objaśnionych zasad: Zasada komplementarności i współpracy Zasada komplementarności oznacza, że działania unijne należy traktować jak uzupełnienie odpowiednich działań krajowych lub wkład w te działania. Tym samym oznacza, że działania unijne zatwierdzane są w procesie uzgodnień między Komisją Europejską, a krajem członkowskim, w którym powinni także uczestniczyć partnerzy gospodarczy i społeczni i wszelkie właściwe w danym zakresie podmioty. PPW „Czyste Powietrze” Sp. z o.o. Wrocław strona 96 Program Ochrony Środowiska miasta i gminy Bystrzyca Kłodzka Zasada dodatkowości Pomoc, która Unia Europejska przyznaje krajom członkowskim poprzez rozmaite fundusze wspólnotowe należy traktować jak uzupełnienie działań krajowych. Dlatego tez pomoc z funduszy strukturalnych jest dodatkiem do inwestycji lub polityk realizowanych przez kraje członkowskie i swego rodzaju wsparciem. Zasada zgodności (kompatybilności) Wszystkie działania dofinansowane z funduszy europejskich musza przestrzegać unijnych przepisów, dlatego też muszą szanować i być zgodne z wszelkimi unijnymi politykami, wśród których należałoby wymienić politykę konkurencji, zamówień publicznych, ochrony i poprawy środowiska naturalnego, transportu, a także politykę równouprawnienia kobiet i mężczyzn. Zasada koncentracji Zasada koncentracji ma istotne znaczenie dla uzyskania pozytywnego oddziaływania funduszy strukturalnych w obszarach o największych potrzebach. Zasadniczo chodzi o to, by fundusze te koncentrowały się w obszarach najsłabiej rozwiniętych. Zasada koordynacji Wykorzystanie różnych funduszy strukturalnych powinno być koordynowane poprzez rozmaite instrumenty programowe: Plany, Podstawy Wsparcia Wspólnoty, Programy Operacyjne i Uzupełnienia Programu. Gwarantuje to skoordynowane działanie funduszy i osiąganie wspólnej strategii. 29.3.3. Programowanie działań funduszy strukturalnych Plan Rozwoju Regionalnego Jest to analiza sytuacji regionu, przeprowadzona przez kraj członkowski, w której wskazane są najważniejsze potrzeby regiony, cele, jakie mają być osiągnięte, a także nakreślona jest strategia działania oraz środki niezbędne do jej realizacji. Plany powinny zawierać następujące informacje: o Skwantyfikowany opis aktualnej sytuacji społeczno-ekonomicznej państwa i jego regionów pod względem nierówności, opóźnień i możliwości rozwoju. o Projekt strategii rozwoju, przedstawiony z podziałem na priorytety działania i strategiczne cele. Priorytety działania wynikają z analizy społeczno-ekonomicznej kraju bądź regionu i wskazują najważniejsze linie działań, jakie należy podjąć w zależności od wyników analizy. o Wynik konsultacji przeprowadzonych z różnymi partnerami społeczno – ekonomicznymi (zasada partnerstwa). o Planowanie działania w zakresie ekonomicznej i społecznej konwersji, rozwoju zasobów ludzkich i rozwoju wsi. o Wstępna ocena spójności pomiędzy strategią Planu, a wykrytymi w kraju potrzebami. o Plan finansowy służący wdrożeniu opisanej strategii rozwoju. PPW „Czyste Powietrze” Sp. z o.o. Wrocław strona 97 Program Ochrony Środowiska miasta i gminy Bystrzyca Kłodzka Dla wszystkich poszczególnych Celów (w tym Celu 1) istnieje w kraju członkowskim tylko jeden Narodowy Plan Rozwoju. Podstawy Wsparcia Wspólnoty Dokument ten, opracowany jest przez państwo członkowskie we współpracy z komisją Europejską, w oparciu o wyniki Narodowego Planu Rozwoju. Jest to dokument koordynujący różne Programy Operacyjne, przygotowane w kraju członkowskim, zawierający strategię i priorytety działania, a także jego szczegółowe cele. W Podstawach Wsparcia Wspólnoty podawana jest wielkość środków z funduszy strukturalnych, które otrzyma kraj członkowski i ich podział między poszczególne Programy Operacyjne wdrażane w danym kraju. Dla każdego Celu istnieje tylko jeden dokument Podstawy Wsparcia Wspólnoty na cały kraj i jest on ostatecznie zatwierdzony przez Komisję Europejską. Programy Operacyjne Są to dokumenty stanowiące rozwinięcie Podstaw Wsparcia Wspólnoty. Kontynuacją każdego dokumentu Podstawy Wsparcia Wspólnoty są różne Programy Operacyjne, z których każdy odnosi się do określonego sektora lub konkretnych regionów. Opracowania Programów Operacyjnych dokonują organy administracji kraju (na szczeblu krajowym lub samorządowym lub obydwa szczeble współpracujące ze sobą), a po negocjacjach z Komisją Europejską programy te muszą formalnie zostać przez nią zatwierdzone, tak by mogły wejść w życie. Uzupełnienie Programu Jest to ostatnia faza złożonego procesu programowania funduszy strukturalnych. W dokumencie tym opisana jest bardziej szczegółowo treść każdego Programu Operacyjnego. Poprzez ten dokument wdrażane są strategia i priorytety w Programie Operacyjnym. W związku z tym, dokument ten zawiera bardzo szczegółową informację na poziomie Działania. 29.3.4. Finansowy wkład funduszy Wielkości współfinansowania dla każdego z Celów Polityki Spójności będą następujące: Regiony Celu 1. Ogólnie rzecz biorąc, udział Unii Europejskiej będzie wynosić maksymalnie 75 % całkowitego kosztu podlegającemu dofinansowaniu, a minimalnie 50 %. Jeśli z kolei dany region należy do kraju korzystającego z funduszu spójności, wskaźnik współfinansowania mógłby wzrosnąć z 75 % do nawet 80 %. Oznacza to, że w regionach Celu 1 projekt otrzyma pomoc z funduszy strukturalnych w wysokości 75 % całkowitego kosztu projektu, ale część przypadająca danemu państwu powinna pokryć pozostałe 25 5 kosztu. Regiony Celu 2 i Celu 3 Górny limit wynosi 59 %, a dolny 25 %. Tak czy inaczej, zwyczajowa wielkość wynosi dokładnie lub około 50 %. PPW „Czyste Powietrze” Sp. z o.o. Wrocław strona 98 Program Ochrony Środowiska miasta i gminy Bystrzyca Kłodzka 29.3.5. Polska a Polityka Spójności Gospodarczej i Społecznej Polska, od maja 2004 roku, od momentu przyłączenia do Unii, obok Hiszpanii, stała się głównym beneficjentem tejże polityki i zarazem pierwszym odbiorcą funduszy strukturalnych i funduszu spójności spośród wszystkich krajów Wspólnoty. Dotychczas Hiszpania była krajem otrzymującym najwięcej pomocy z unijnego budżetu na rozwój regionalny, ale niskie wskaźniki rozwoju regionów polskich w porównaniu ze średnią europejską sprawią, że to Polska od momentu przystąpienia do Unii Europejskiej, a w szczególności od 2007 roku, będzie posiadała największe możliwości finansowania rozwoju regionalnego. Wynika to, zasadniczo z faktu, że polityka spójności rządzi się tak zwaną zasadą koncentracji, w myśl której fundusze strukturalne powinny działać tam, gdzie są najbardziej potrzebne, czyli w najbiedniejszych regionach. Rada w Berlinie (24 i 25 marca 1999 roku) postanowiła, że 69,7 % środków funduszy strukturalnych powinno być przeznaczone dla obszarów uznanych za obszary o niskim stopniu rozwoju, nazwanych regionami Celu 1 (regiony, w których dochód na jednego mieszkańca wynosi poniżej 75 % średniej unijnej). W związku z tym należy podkreślić, że 16 województw polskich znajduje się poniżej tego poziomu, czyli kwalifikuje się jako regiony Celu 1 i dlatego też otrzyma dużą pomoc finansową z funduszy strukturalnych w okresie 2004-2006. Także cały kraj jest, obok Hiszpanii, głównym beneficjentem całej Unii Europejskiej w ramach funduszu spójności: Polska znajduje się bowiem ewidentnie poniżej granicy 90 % produktu narodowego brutto na mieszkańca, w porównaniu ze średnią unijną, co jest granicą określona dla beneficjenta funduszu spójności. Dlatego też, Polska otrzyma znaczną ilość środków na finansowania projektów z zakresu transeuropejskich sieci transportu i infrastruktur środowiska naturalnego. Warto zaznaczyć, że w ramach Polityki Spójności Gospodarczej i Społecznej nie istnieje żadne ograniczenie lub okres przejściowy dla Polski. Polska otrzyma te środki na tych samych prawach i mając te same obowiązki, co pozostałe kraje członkowskie Unii Europejskiej. Tak czy inaczej, konieczne będzie spełnienie przez Polskę wymogów, jakie komisja europejska narzuca krajom chcącym skorzystać z pomocy funduszy strukturalnych i jakie są ujęte w Rozporządzeniu Rady 1260/99. 29.3.6. Polska a programowanie funduszy strukturalnych oraz funduszu spójności na lata 2004 - 2006 Szesnaście regionów Polski znajduje się poniżej 75 % średniego dochodu unijnego, zostaną one zakwalifikowane więc do „Regionów Celu 1” na lata 2004-2006. dzięki temu, kraj będzie mieć dostęp do dużej liczby programów pomocy pochodzących z 4 funduszy strukturalnych: Europejskiego Funduszu Rozwoju Regionalnego; Europejskiego Funduszu Spójności; Europejskiego Funduszu Orientacji i Gwarancji Rolnej- Sekcja Orientacja; Finansowego Instrumentu Wspierania Rybołówstwa. Oprócz tego, ponieważ na całym obszarze Polski produkt narodowy brutto wynosi poniżej 90 % średniej Unii Europejskiej, Polska skorzysta z pieniędzy funduszu spójności. PPW „Czyste Powietrze” Sp. z o.o. Wrocław strona 99 Program Ochrony Środowiska miasta i gminy Bystrzyca Kłodzka W chwili obecnej, szacuje się, że Polska otrzyma z Unii Europejskiej z funduszy strukturalnych i z funduszu spójności łącznie 13,8 miliardów euro, dzielonych w sposób następujący: Tabela V.1. Pomoc UE z funduszy strukturalnych i funduszu spójności 2004-2006 (miliardy euro) Fundusze Strukturalne Fundusz Spójności W SUMIE 9,6 4,2 13,8 Jednak otrzymanie i wykorzystanie tych środków zależy od spełnienia trzech podstawowych wymogów: Przygotowanie, negocjacja i zatwierdzenie przez UE dokładnych planów i programów opisujących strategie rozwoju i przeznaczenie środków; Istnienie tak zwanego ”współfinansowania krajowego”, czyli części, którą obowiązkowo powinny wnieść z własnego budżetu państwowe władze Polski, aby otrzymać środki finansowe (stopień współfinansowania dla regionów Celu 1 wynosi zazwyczaj 25 % całości, a pozostałe 75 % to pomoc z UE); Opracowanie i wdrożenie komputerowego systemu programowania, zarządzania, oceny i kontroli, który zapewni efektywne i przejrzyste zarządzanie środkami finansowymi. Fundusze strukturalne Programy operacyjne, które będą realizowane w Polsce w okresie 2004-2006 oraz instytucje zarządzające, odpowiadające za każdy z nich zostały wymienione w tabeli poniżej: Tabela V.2. Programy operacyjne i instytucje zarządzające Wzrost konkurencyjności gospodarki Rozwój zasobów ludzkich Restrukturyzacja i modernizacja sektora spożywczego oraz rozwój obszarów wiejskich Rybołówstwo i przetwórstwo Transport-Gospodarka Morska Ochrona środowiska i gospodarka wodna Zintegrowany Program Operacyjny Rozwoju Regionalnego Pomoc techniczna Ministerstwo Gospodarki Ministerstwo Pracy i Polityki Społecznej Ministerstwo Rolnictwa i Rozwój Wsi Ministerstwo Rolnictwa i Rozwój Wsi Ministerstwo Infrastruktury Ministerstwo Środowiska Ministerstwo Gospodarki Ministerstwo Gospodarki Ministerstwo Gospodarki jest jednocześnie Instytucją Zarządzającą, czyli odpowiada przed Komisją Europejską za Narodowy Plan Rozwoju. Polska 2004-2006 i Podstawy Wsparcia Wspólnoty Cel 1, 2004-2006. Za cały obieg finansowy funduszy strukturalnych, czyli za składanie wniosków i uzyskiwanie środków przed Komisją Europejską odpowiada Ministerstwo Finansów. PPW „Czyste Powietrze” Sp. z o.o. Wrocław strona 100 Program Ochrony Środowiska miasta i gminy Bystrzyca Kłodzka Tabela V.3. Podział środków z funduszy strukturalnych według rodzaju funduszu, Polska 2004-2006 Rodzaj Funduszu Wielkość Europejski Fundusz Rozwoju Regionalnego 56 % Europejski Fundusz Społeczny 25 % Europejski Fundusz Orientacji i Gwarancji 17 % Rolnej-Sekcja Orientacja Finansowy Instrument Wspierania 2% Rybołówstwa W SUMIE 100 % Środki z funduszy będą dzielone między poszczególne programy operacyjne. Każdy program finansowany jest tylko z jednego funduszu strukturalnego z wyjątkiem Zintegrowanego Programu Operacyjnego Rozwoju Regionalnego, otrzymującego pomoc z kilku funduszy. Tabela V.4. Struktura funduszy i środków finansowych w programach operacyjnych, Polska 2004-2006 [miliardy euro] Program Operacyjny Fundusz Strukturalny Wzrost konkurencyjności gospodarki Rozwój zasobów ludzkich Restrukturyzacja i modernizacja sektora spożywczego oraz rozwój obszarów wiejskich Rybołówstwo i przetwórstwo Transport-Gospodarka Morska Ochrona środowiska i gospodarka wodna Zintegrowany Program Operacyjny Rozwoju Regionalnego Europejski Fundusz Rozwoju Regionalnego Europejski Fundusz Społeczny Europejski Fundusz Orientacji i Gwarancji Rolnej-Sekcja Orientacja Finansowy Instrument Wspierania Rybołówstwa Europejski Fundusz Rozwoju Regionalnego Europejski Fundusz Rozwoju Regionalnego Europejski Fundusz Rozwoju Regionalnego Europejski Fundusz Społeczny Europejski Fundusz Orientacji i Gwarancji Rolnej-Sekcja Orientacja Wielkość pomocy 1,7 Całkowity procent 20 % 1,7 1,2 20 % 15 % 0,2 1,8 % 0,8 7,8 % 0,5 5,4 % 2,8 30 % Ponadto, w okresie 2004-2006 Polska otrzyma środki z funduszy strukturalnych na finan-sowanie iicjatyw wspólnotowych, takich jak Inicjatywa INTERREG III, przeznaczona na Współpracę Ponadnarodową, Ponadregionalną i Transgraniczną (finansowana przez Europejski Fndusz Rozwoju Regionalnego), czy Iicjatywa EQUAL, przeznaczona na walkę z wszelkiego rodzaju przejawami dyskryminacji na rynku pracy (finansowana przez Fundusz Społeczny). Obie Inicjatywy otrzymają w sumie pomoc rzędu 340 milionów euro. PPW „Czyste Powietrze” Sp. z o.o. Wrocław strona 101 Program Ochrony Środowiska miasta i gminy Bystrzyca Kłodzka Fundusz Spójności Inny ważny dla Polski aspekt, dotyczy wielkości środków finansowych, jakie otrzyma z Unii Europejskiej w ramach funduszu spójności. Ponieważ PNB na mieszkańca w Polsce nie przekracza 90 % średniej unijnej, Polska będzie odbiorcą tego funduszu. Ponadto, głównie ze względu na liczbę mieszkańców, Polska, obok Hiszpanii, jest od roku 2004 największym beneficjentem tego funduszu. W okresie tym, Polska otrzyma 4,2 miliardów euro na finansowanie projektów z funduszu spójności, z równym podziałem na każdy sektor tak, jak wymagają tego przepisy dotyczące funduszu spójności. Tabela V.5. Podział środków finansowanych z funduszu spójności w Polsce 2004-2006 (miliardy euro) Sektor Transeuropejskie sieci transportowe Infrastruktury w zakresie ochrony środowiska W SUMIE Środki 2,1 Procent 50 % 2,1 50 % 4,2 100 % Jak widać, środki pochodzące z funduszy strukturalnych i funduszu spójności będą kluczowym instrumentem finansowania rozwoju kraju i jego regionów w najbliższych latach. Ponadto ich filozofia opiera się na ciągłości w czasie: będą one przekazywane dopóki stopień rozwoju regionów w Polsce nie zbliży się znacznie do unijnych standardów. Dlatego też można z dużym prawdopodobieństwem przewidzieć, że Polska otrzyma tego rodzaju pomoc w dużej ilości, w okresie wystarczająco długim do wytworzenia trwałego modelu rozwoju, który umożliwi zwiększenie stopnia rozwoju gospodarczego i zmniejszenie bezrobocia. Wdrożenie pomocy z funduszu spójności odbywa się zasadniczo poprzez przetargi ogłaszane przez odpowiednie ministerstwo oraz poprzez fazę prezentacji projektów przez różne instytucje publiczne, którym przyznano takie prawo (zwykle są to gminy, powiaty, ministerstwa i administracja lokalna) w zakresie projektów dotyczących infrastruktury środowiskowej i transeuropejskich sieci transportowych. Pomoc pochodząca z funduszu spójności uzyskiwana jest poprzez zatwierdzenie konkretnych ”projektów” lub ”grup projektów”. Zatwierdzenie tych projektów przyjmuje formę prawną ”Decyzji Komisji Europejskiej”. W konkretnym przypadku funduszu spójności istnieje formularz prezentacji projektu standardowy dla całej Unii Europejskiej, zawierający niezbędne elementy. Karta projektu funduszu spójności jest bardzo szczegółowa i wymaga wielu wyczerpujących wyjaśnień dotyczących kosztów i zysków projektu, jego wpływu na środowisko naturalne, respektowania zasady ”kto zanieczyszcza, płaci”, itd., które następnie są szczegółowo analizowane przez różne służby Komisji Europejskiej. W odróżnieniu od funduszy strukturalnych, dla których nie istnieje nawet ”karta projektu”, czy formularz na skalę europejską, w tym wypadku Komisja Europejska musi zatwierdzić wprost konkretny projekt lub grupę projektów w formie prawnej ”Decyzji Komisji Europejskiej w sprawie zatwierdzenia projektu...” W wypadku funduszu spójności, nie istnieje więc faza programowania, tak, jak w wypadku funduszy strukturalnych (Narodowy Plan Rozwoju, Podstawy Wsparcia Wspólnoty, Program Operacyjny i Uzupełnienie Programu), w której Komisja Europejska zatwierdza PPW „Czyste Powietrze” Sp. z o.o. Wrocław strona 102 Program Ochrony Środowiska miasta i gminy Bystrzyca Kłodzka zasadniczo strategię, w ramach której następnie prezentowane są projekty. W wypadku funduszu spójności, następuje bezpośrednie zatwierdzanie projektu ze strony Komisji Europejskiej. Po zatwierdzeniu projektu przez Komisję Europejską, aby przystąpić do jego praktycznej realizacji (na przykład budowa autostrady albo oczyszczalni ścieków po zatwierdzeniu projektu przez Komisję Europejską), administracja odpowiedzialna za projekt musi uruchomić proces przetargu publicznego, zgodnie z zasadami swobodnej konkurencji, w ramach którego wyłoniona zostanie firma realizująca ten projekt. Wybrane firmy będą otrzymywać od administracji odpowiedzialnej za realizację projektu kwoty za jego wykonanie, na warunkach ustalonych w umowie. Administracja ze swojej strony będzie otrzymywać wypłaty z funduszu spójności w zależności od stopnia realizacji projektu przedstawionego Komisji Europejskiej. Fundusz spójności zakłada, że kiedy Komisja Europejska zatwierdzi projekt, wypłaca zaliczkę w wysokości 20 % całości projektu. Począwszy od tego momentu wszystkie kolejne wypłaty będą realizowane w zależności od stopnia realizacji projektu, który administracja przedstawia Komisji Europejskiej. Ważne jest także, iż przesyłanie wszystkich informacji związanych z zarządzaniem tymi projektami do Komisji Europejskiej odbywa się poprzez jedną instytucję, która w wypadku Polski jest Ministerstwo Gospodarki. Dla uzyskiwanych wypłat z funduszu spójności oraz dystrybucji tych środków pomiędzy pozostałą administrację odpowiedzialną za każdy projekt będzie istniał również tylko jeden kanał komunikacji z Komisją Europejską, którym w wypadku Polski będzie Ministerstwo Finansów. Fundusze strukturalne Kiedy Polska, po zatwierdzeniu programów operacyjnych, zapewni sobie napływ środków, rozpocznie się faza ich wdrażania poprzez rozpoczęcie działań przewidywanych przez każdy z tych programów. W odróżnieniu od funduszu spójności, Komisja Europejska zatwierdza w tym przypadku dokumenty programowe (zwłaszcza programy operacyjne), nie zaś każdy z projektów realizowanych następnie jako treść każdego z programów. W przypadku funduszy strukturalnych projekty zatwierdzane są na poziomie krajowym i jedynie akceptowane przez Komisję Europejską pod warunkiem zachowania spójności z głównymi celami każdego z programów operacyjnych oraz zgodności z warunkami wybieralności projektów każdego z funduszy strukturalnych. Aby wdrożyć tę pomoc, potrzebna jest właściwa administracja zwana zawsze ”instytucją zarządzającą” każdym programem operacyjnym. Zawsze należy traktować tę administrację jako punkt odniesienia, jeśli działania dotyczą kluczowych zagadnień ujętych w tych programach operacyjnych. Szczególna sytuacja zachodzi w wypadku Zintegrowanego Programu Operacyjnego Rozwoju Regionalnego o tyle, o ile w tym wypadku punktem odniesienia nie będzie jedynie Ministerstwo Gospodarki (jako instytucja zarządzająca), ale także województwa poprzez Urzędy Marszałkowskie i Wojewódzkie, które odpowiedzialne są za ZPORR oraz za wybór wdrażanych w przyszłości projektów. Dlatego najważniejsza jest umiejętność identyfikacji programów operacyjnych, które obejmują interesujące działania. Jeśli na przykład, celem jest uzyskanie PPW „Czyste Powietrze” Sp. z o.o. Wrocław strona 103 Program Ochrony Środowiska miasta i gminy Bystrzyca Kłodzka pomocy na międzynarodową promocję jakiejś firmy z sektora MSP, ten rodzaj działań z całą pewnością będzie finansowany poprzez program operacyjny pobudzania przedsiębiorczości oraz przez ZPORR. Jeśli celem jest rozwój obszarów wiejskich, trzeba skoncentrować uwagę na programie operacyjnym rozwoju wsi i tym podobnie, w wypadku każdego z sektorów. Dlatego też pierwszym elementem, z którym trzeba się zapoznać, co najmniej na poziomie podstawowym, jest treść każdego z programów operacyjnych, jego priorytety i działania oraz instytucje odpowiedzialne za każdy z nich. Dlatego też programy operacyjne ukierunkowują do działalności, którą można finansować z funduszy strukturalnych. Od tego momentu główna kwestia dotyczy tego, jak ta działalność ma być realizowana, to znaczy jak stać się beneficjentem pomocy. Poszczególne ministerstwa i województwa, bezpośrednio lub poprzez tak zwane ”organy pośredniczące”, są zobowiązane do udostępnienia pomocy pochodzącej z programów operacyjnych do dyspozycji potencjalnych beneficjentów. Właściwe przygotowanie projektów, jak również w niektórych przypadkach właściwe przygotowanie wniosków o dofinansowanie ze środków publicznych stanowią także klucz do sukcesu. W wypadku projektów z funduszy strukturalnych najważniejsze jest, nie tylko wyjaśnienie we wniosku zalety projektu, jako takiego, ale także powiązanie tego projektu ściśle z jednym z priorytetów i działań programu operacyjnego. Trzeba udowodnić, że jest on spójny ze strategią. W wypadku funduszy strukturalnych projekty służą ostatecznemu celowi, którym jest rozwój strategii programu operacyjnego i dlatego też, tak duże znaczenie ma ich wzajemne powiązanie. Z drugiej strony, w wypadku linii subwencji, wysiłek musi być skierowany na wyjaśnienie, że spełnione są warunki i kryteria, ustalone dla uzyskania subwencji. Niezwykle istotne jest zapewnienie współfinansowania krajowego, czyli możliwości dysponowania częścią, jaką tak w funduszach strukturalnych, jak i w funduszu spójności, administracje czy inne instytucje muszą zapewnić jako uzupełnienie wkładu Unii Europejskiej. Ponadto, należy pamiętać, że zwrot kosztów z Unii Europejskiej, to znaczy wypłaty nadchodzą w miarę realizacji projektu. 29.4. Instrumenty z zakresu organizacji, zarządzania i marketingu Jest to grupa instrumentów bardzo obszerna i ciągle rozbudowywana. Do najważniejszych należą tu: nowe, ściśle powiązane z programem, metody tworzenia i realizacji budżetów samorządowych, w tym także gminnych, szczególnie budżetów zadaniowych, system zarządzania jakością, jako element systemu zarządzania na każdym szczeblu, w tym także gminą, systemowe podejście do budowy marketingu. Budżet zadaniowy to nowa filozofia tworzenia budżetu gminy, która nakazuje odejście od administrowania finansami na rzecz efektywnego i ściśle powiązanego z dokumentami strategicznymi zarządzania finansami. Proponuje się wprowadzenie takiego budżetu w najbliższym roku jako alternatywnego dla tworzonych dotychczas budżetów. Systemy zarządzania jakością stosowane są już powszechnie w polskich przedsiębiorstwach. Wdrażanie systemu zarządzania jakością jako instrumentu realizacji PPW „Czyste Powietrze” Sp. z o.o. Wrocław strona 104 Program Ochrony Środowiska miasta i gminy Bystrzyca Kłodzka Programu Ochrony Środowiska to duże wyzwanie dla władzy publicznej każdego szczebla, w tym również dla władz gminy. Doświadczenia krajów zachodnich pozwalają proponować wprowadzenie procedur przewidzianych w normach ISO grupy 9000 do sfery usług publicznych. Przeniesienie ich do polskich gmin, powiatów i regionów byłoby zgodne z założeniami reformy administracyjnej wprowadzającej m.in. decentralizację zarządzania środkami publicznymi i dałaby szanse na poprawę jakości usług publicznych dla lokalnych społeczności. Instrumenty marketingowe to przede wszystkim promocje. Promocja nie odnosi zakładanych efektów, jeśli u jej podstaw nie leży Program Ochrony Środowiska, ale jest jeszcze gorzej, jeśli Program Ochrony Środowiska nie jest poparty promocją. Nawet najlepszy program bez umiejętnej akcji promocyjnej może stać się programem na półkę. 29.5. Instrumenty oddziaływania społecznego Do grupy tej należą wszystkie narzędzia, które kształtują świadomość proekologiczną ludzi, grup społecznych, narodów, a także te narzędzia, które są przejawem tej świadomości. Wszystkie te instrumenty razem wzięte powinny służyć uspołecznieniu realizacji Programu Ochrony Środowiska. Do instrumentów tych należą: edukacja i propaganda ekologiczna, negocjacje, umowy, porozumienia, formy nacisku bezpośredniego i bezpośrednie inicjatywy społeczne, instrumenty lobbystyczne, instrumenty działań komplementarnych, narzędzia usługowe. Podstawowe znaczenie w realizacji programu ma prawo i dostęp do informacji. W styczniu 2001 weszła w Polsce w życie, ustawa o dostępie do informacji o środowisku i jego ochronie oraz ocenach oddziaływania na środowisko, która gwarantuje to prawo. Mając zapewnione prawo i dostęp do informacji kluczową sprawą staje się edukacja i propaganda ekologiczna. Poziom stanu świadomości społecznej i gotowość jednostek i grup społecznych do uczestnictwa w realizacji Programu Ochrony Środowiska decydują o jego sukcesie. Negocjacje są jednym z najważniejszych instrumentów demokratyzacji życia i jednocześnie metodą przygotowania i podejmowania decyzji. W Polsce techniki negocjacyjne dopiero od niedawna znajdują zastosowanie i są doceniane jako narzędzie przy tworzeniu ustaleń zagospodarowania przestrzennego, ustalaniu lokalizacji inwestycji itp. Narzędzia nacisku bezpośredniego to różnego rodzaju petycje, manifestacje, protesty. Jeśli poparte są rzetelną wiedzą i wspólną świadomością ekologiczną ludzi biorących w nich udział, mogą być instrumentem przy pomocy, którego zwrócona zostanie uwaga na poważne zagrożenia środowiska. Bezpośrednia inicjatywa społeczna to nic innego jak krótkotrwałe włączenie się lokalnych społeczności do rozwiązania określonego problemu. Narzędzia lobbystyczne to grupy nacisku, tworzenie programów i inicjatyw itp. zapewniające działania władz dla realizacji określonych celów. Działania komplementarne oznaczają na ogół działanie organizacji pozarządowych o charakterze uzupełniającym do istniejących procedur, programów, itp. Mogą to być narady, publikowanie własnych raportów, wykonywanie własnych ocen oddziaływania na środowisko itp. PPW „Czyste Powietrze” Sp. z o.o. Wrocław strona 105 Program Ochrony Środowiska miasta i gminy Bystrzyca Kłodzka Narzędzia usługowe to głównie: prowadzenie centrów informacyjnych, uruchamianie zielonych telefonów, udostępnianie wszystkich publicznych rejestrów z dziedziny ochrony środowiska w formie elektronicznej bazy danych. Zadaniem władz administracyjnych gminy jest dołożenie wszelkich starań, aby konsultacje społeczne dotyczące projektów aktów normatywnych, programów i polityk oraz decyzji obejmowały jak najszerszy krąg potencjalnie zainteresowanych osób, organizacji i instytucji. W celu powiadomienia wszystkich zainteresowanych wykorzystać należy strony internetowe, strony teletekstowe oraz elektroniczne listy adresowe. 30. Monitoring realizacji Programu Ochrony Środowiska 30.1. System monitorowania Programu Ochrony Środowiska Monitoring, inaczej kontrola i nadzór to powszechne dzisiaj pojęcie i działanie we wszystkich niemal dziedzinach życia. Niezwykle ważną rolę pełni w ochronie środowiska zarówno w zakresie kontroli i obserwacji stanu istniejącego, jak i przy realizacji prac mających na celu poprawę stanu jakości środowiska. Prowadzony systematycznie monitoring pozwala na optymalizację podejmowanych działań, zarówno w sferze ekologicznej jak i ekonomicznej. W ostatnich latach ważną rolę, coraz częściej także w Polsce, odgrywa w kontroli i weryfikacji realizowanych programów, planów rozwojowych, reform gospodarczych itp. Monitoringowi podlegają także Programy Ochrony Środowiska na każdym szczeblu ich realizacji. Do pilnych zadań w sferze kontroli i monitoringu, realizowanych na szczeblu centralnym, regionalnym i lokalnym należą: 1. Wypracowanie skutecznych mechanizmów realizacji funkcji kontrolnych przez organy samorządowe na szczeblu gminnym, powiatowym i wojewódzkim oraz zapewnienie ich racjonalnego i skutecznego współdziałania ze służbami państwowymi działającymi na szczeblu wojewódzkim i centralnym (Inspekcja Ochrony Środowiska, Inspekcja Sanitarna, Państwowa Inspekcja Pracy, Najwyższa Izba Kontroli). 2. Stworzenie ram prawnych dla funkcjonowania systemu kontroli społecznej w ochronie środowiska. 3. Poprawa jakości danych o środowisku poprzez doskonalenie funkcjonowania Państwowego Monitoringu Środowiska. Priorytetowymi działaniami w tej sferze, które należało zrealizować w terminie krótkookresowym (do końca 2002 r.) były: wypełnienie istniejących luk w podstawowych danych o środowisku i poprawieniu ich zgodności, porównywalności i przejrzystości; dotyczyło to przede wszystkim trafiających do środowiska substancji niebezpiecznych, takich jak metale ciężkie i trwałe zanieczyszczenia organiczne oraz użytkowanych produktów zawierających substancje niebezpieczne, standaryzacja naukowych i technicznych metod zbierania, obróbki i interpretowania danych otrzymywanych na różnych szczeblach administracji publicznej i gospodarczej oraz w różnych regionach kraju, objęcie systemem monitorowania mierników skuteczności polityki ekologicznej i wskaźników zrównoważonego rozwoju, zwiększenie częstotliwości i poprawa jakości raportów o stanie środowiska wykonanych na szczeblu powiatowym, wojewódzkim i krajowym; w ślad za ustawowo sporządzanymi PPW „Czyste Powietrze” Sp. z o.o. Wrocław strona 106 Program Ochrony Środowiska miasta i gminy Bystrzyca Kłodzka 4. na szczeblu powiatowym i wojewódzkim programami zrównoważonego rozwoju i ochrony środowiska, na tych samych szczeblach powinny być sporządzane okresowe raporty o stanie środowiska i o realizacji tych programów, uzyskanie członkostwa w Europejskiej Agencji Ochrony Środowiska jeszcze przed uzyskaniem członkostwa w Unii Europejskiej. Doskonalenie systemu sprawozdawczości publicznej, z uwzględnieniem potrzeby integracji polityki ekologicznej z politykami sektorowymi, potrzeb wynikających z nowej struktury administracyjnej kraju oraz potrzeb wynikających z zaleceń OECD, wymogów Unii Europejskiej oraz zobowiązań wobec konwencji międzynarodowych. 30.2. Monitoring krajowego Programu Ochrony Środowiska System monitoringu krajowego tworzą m.in.: raporty rządowe i organizacje pozarządowe, konferencje krajowe oceniające realizację programu, oceny zewnętrzne wydawane przez agendy ONZ, OECD itp. Głównym instrumentem społecznego monitoringu powinno być krajowe międzysektorowe forum (partnerstwo) na rzecz ekorozwoju. Dotychczas w Polsce ukazały się następujące dokumenty oceniające stopień realizacji koncepcji ekorozwoju: dwa dokumenty rządowe: „Przegląd postępów poczynionych od czasu UNCED czerwiec 1992.Państwo: Polska” (1996); „Agenda 21 - sprawozdanie z realizacji w latach 1992 - 2000. Rzeczpospolita Polska” (2000, wydanie IV), raport organizacji pozarządowych opracowany przez Instytut na rzecz Ekorozwoju pt. „Agenda niespełnionych nadziei - społeczna ocena realizacji Agendy 21 w Polsce” (1997). 30.3. System monitorowania regionalnego Programu Ochrony Środowiska System monitorowania regionalnego Programu Ochrony Środowiska powinien być stałym i ciągłym procesem obserwacji ilościowych i jakościowych zmian wybranych mierników, mającym na celu zapewnienie informacji na temat słuszności i skuteczności podejmowanych działań oraz ich zmianę w przypadku rozbieżności pomiędzy założeniami a rezultatami. Monitoringiem powinny zostać objęte podstawowe obszary życia społeczno-gospodarczego Województwa Dolnośląskiego. Poprzez ustalenie zasad procesu monitoringu zapewniona powinna zostać bieżąca i etapowa kontrola realizacji Programu Ochrony Środowiska. Na monitoring Programu Ochrony Środowiska regionu powinny składać się następujące działania: systematyczne zbieranie danych liczbowych oraz informacji dotyczących realizacji celów strategicznych, prowadzenie analiz porównawczych i tematycznych, przygotowywanie cyklicznych raportów ukazujących stopień realizacji Programu Ochrony Środowiska w głównych dziedzinach życia społeczno-gospodarczego, ocena osiągniętych rezultatów oraz określenie stopnia wykonania przyjętych celów i działań, ocena rozbieżności pomiędzy przyjętymi celami i działaniami, a osiągniętymi rezultatami, PPW „Czyste Powietrze” Sp. z o.o. Wrocław strona 107 Program Ochrony Środowiska miasta i gminy Bystrzyca Kłodzka analiza przyczyn rozbieżności oraz identyfikacja obszarów wymagających podjęcia działań interwencyjnych, planowanie zmian w strategii oraz wdrożenie przyjętych działań. Bieżące działania podejmowane w ramach monitoringu Programu Ochrony Środowiska Dolnego Śląska dadzą obraz postępu w realizacji poszczególnych przedsięwzięć. Natomiast w perspektywie długofalowej monitoring umożliwi obserwację dynamiki realizacji celów oraz zmian strukturalnych. 30.4. Lokalny system monitorowania Programu Ochrony Środowiska Monitorowanie realizacji Programu Ochrony Środowiska miasta i gminy jest niezbędne dla prowadzenia bieżących analiz postępów w jego wdrażaniu. Realizacja tego celu wymaga sprawnych źródeł informacji oraz narzędzi do ich gromadzenia. Potrzebne jest, więc stworzenie komputerowej bazy danych, opartej na rozwiniętym systemie teleinformatycznym, pozwalającej na szybkie i ogólnodostępne korzystanie ze zgromadzonych informacji. Oceny realizacji Programu Ochrony Środowiska dokonujemy: po zakończeniu opracowywania programu, w trakcie jego realizacji, po zakończeniu realizacji wszystkich celów i zadań przyjętych w programie. Efekty osiągane i podlegające ocenie można podzielić na: wymierne, dające się określić liczbowo (np.: ilość wybudowanych oczyszczalni, stopień zmniejszania emisji pyłów), niewymierne, oceniane subiektywnie np. w postaci punktowej (np.: wzrost świadomości mieszkańców). Informacje o postępach w realizacji Programu Ochrony Środowiska miasta i gminy pozwolą na uzyskanie: pozytywnego nastawienia do podejmowanych i realizowanych zadań przez społeczność lokalną, aktywizacji mieszkańców przy dalszym wdrażaniu Programu Ochrony Środowiska, bieżącej oceny przeszkód i słabych stron przy realizacji przyjętych zadań, możliwości bieżącej korekty przyjętych priorytetów w wyniku zmian zachodzących wewnątrz i na zewnątrz miasta i gminy. Z doświadczenia wiadomym jest, że większość tworzonych i uchwalanych programów, strategii dotyczących ochrony środowiska nie jest dostatecznie realizowana lub nie jest realizowana w ogóle. Aby zapobiec takiej sytuacji, w przypadku miasta i gminy Bystrzyca Kłodzka, należałoby powołać specjalny zespół monitorujący przebieg realizacji zadań sformułowanych w Programie Ochrony Środowiska. Zespół taki nie prowadziłby bieżącej oceny wykonania Programu Ochrony Środowiska, lecz oceniał wykonanie zadań w sposób całościowy i systematyczny. Takie oceny zespół monitorujący powinien wydawać przynajmniej raz w roku, chyba, że zaistnieje potrzeba częstszych posiedzeń, to wówczas np. raz w kwartale. W skład zespołu monitoringującego powinien wchodzić: burmistrz odpowiedzialny za rozwój miasta i gminy jako przewodniczący oraz pracownicy newralgicznych wydziałów i referatów odpowiedzialnych za realizację zadań ujętych w Programie Ochrony Środowiska. O pracach takiego komitetu monitoringującego powinna być informowana na bieżąco Rada Miasta i Gminy, PPW „Czyste Powietrze” Sp. z o.o. Wrocław strona 108 Program Ochrony Środowiska miasta i gminy Bystrzyca Kłodzka wraz z sugestiami i propozycjami alternatywnych rozwiązań problemów wynikłych w trakcie realizacji zadań. 31. Finansowanie programu 31.1. Określenie harmonogramu wdrażania programu z uwzględnieniem możliwości jego etapowania i finansowania Zgodnie z wytycznymi Ministra Środowiska sporządzania Programów Ochrony Środowiska na szczeblu regionalnym i lokalnym (Warszawa, grudzień 2002 r.) w tabeli V.6. wyszczególniono zadania własne gminy i zadania koordynowane przez gminę lub powiat. PPW „Czyste Powietrze” Sp. z o.o. Wrocław strona 109 Program Ochrony Środowiska miasta i gminy Bystrzyca Kłodzka PPW „Czyste Powietrze” Sp. z o.o. Wrocław strona 110 Program Ochrony Środowiska miasta i gminy Bystrzyca Kłodzka PPW „Czyste Powietrze” Sp. z o.o. Wrocław strona 111 Program Ochrony Środowiska miasta i gminy Bystrzyca Kłodzka PPW „Czyste Powietrze” Sp. z o.o. Wrocław strona 112 Program Ochrony Środowiska miasta i gminy Bystrzyca Kłodzka PPW „Czyste Powietrze” Sp. z o.o. Wrocław strona 113 Program Ochrony Środowiska miasta i gminy Bystrzyca Kłodzka PPW „Czyste Powietrze” Sp. z o.o. Wrocław strona 114 Program Ochrony Środowiska miasta i gminy Bystrzyca Kłodzka PPW „Czyste Powietrze” Sp. z o.o. Wrocław strona 115 Program Ochrony Środowiska miasta i gminy Bystrzyca Kłodzka PPW „Czyste Powietrze” Sp. z o.o. Wrocław strona 116 Program Ochrony Środowiska miasta i gminy Bystrzyca Kłodzka PPW „Czyste Powietrze” Sp. z o.o. Wrocław strona 117 Program Ochrony Środowiska miasta i gminy Bystrzyca Kłodzka PPW „Czyste Powietrze” Sp. z o.o. Wrocław strona 118 Program Ochrony Środowiska miasta i gminy Bystrzyca Kłodzka PPW „Czyste Powietrze” Sp. z o.o. Wrocław strona 119 Program Ochrony Środowiska miasta i gminy Bystrzyca Kłodzka PPW „Czyste Powietrze” Sp. z o.o. Wrocław strona 120 Program Ochrony Środowiska miasta i gminy Bystrzyca Kłodzka PPW „Czyste Powietrze” Sp. z o.o. Wrocław strona 121 Program Ochrony Środowiska miasta i gminy Bystrzyca Kłodzka W tabeli V.7. przedstawiono harmonogram wdrażania Programu Ochrony Środowiska dla miasta i gminy Bystrzyca Kłodzka do roku 2011. Należy jednak pamiętać, że cele strategiczne i długookresowe będą realizowane w znacznie dłuższym okresie czasu, natomiast harmonogram realizacji POŚ będzie cyklicznie się powtarzał tzn. wdrażanie poszczególnych zadań, monitoring stanu środowiska oraz gromadzenie wskaźników skuteczności "Programu ..." będą prowadzone w sposób ciągły, a następnie co 2 lata opracowywany będzie Raport z realizacji "Programu ..." i co 4 lata dokonywana będzie ocena realizacji założonych celów i weryfikacja opracowanego Programu Ochrony Środowiska. Tabela V.7. Harmonogram wdrażania Programu Ochrony Środowiska dla miasta i gminy Bystrzyca Kłodzka Okres wdrażania Programu Ochrony Środowiska Lp. Wyszczególnienie zadań 2003 2004 2005 2006 2007 2008 2009 2010 2011 Opracowanie i zatwierdzenie Programu 1. Ochrony Środowiska dla miasta i gminy Bystrzyca Kłodzka 2. Wdrażanie celów długoterminowych Programu Ochrony Środowiska Wdrażanie celów krótkoterminowych 3. Programu Ochrony Środowiska realizacja zadań priorytetowych 4. Monitoring jakości środowiska Gromadzenie wskaźników skuteczności 5. realizacji Programu Ochrony Środowiska 6. 7. Raport z realizacji Programu Ochrony Środowiska Ocena realizacji i weryfikacja Programu Ochrony Środowiska 31.2. Określenie źródeł finansowania Wdrażanie Programu Ochrony Środowiska dla miasta i gminy Bystrzyca Kłodzka będzie możliwe dzięki stworzeniu sprawnego systemu finansowania ochrony środowiska. W Polsce jak wiadomo, bardzo specyficzne dla systemu finansowania jest to, że większą część wydatków ponoszą przedsiębiorstwa, fundusze ekologiczne i samorządy terytorialne, natomiast udział środków budżetu jest mały. Stworzony w naszym kraju zintegrowany system mechanizmów finansowania ochrony środowiska, oparty przede wszystkim na preferencyjnych pożyczkach i kredytach oraz dotacjach, udzielanych dzięki wpływom z opłat i kar ekologicznych, bardzo dobrze sprawdził się w pierwszych latach transformacji gospodarczej. PPW „Czyste Powietrze” Sp. z o.o. Wrocław strona 122 Program Ochrony Środowiska miasta i gminy Bystrzyca Kłodzka Głównym źródłem finansowania przedsięwzięć w dziedzinie ochrony środowiska jest system funduszy ekologicznych, działających w oparciu o ustanowione w polityce ekologicznej przedsięwzięcia priorytetowe, istniejący obecnie na czterech szczeblach: krajowym - Narodowy Fundusz Ochrony Środowiska i Gospodarki Wodnej, regionalnym - wojewódzkie fundusze ochrony środowiska i gospodarki wodnej oraz lokalnym (powiatowym i gminnym) - powiatowe i gminne fundusze ochrony środowiska i gospodarki wodnej. W coraz większym stopniu system finansowania ochrony środowiska w Polsce wspomagany jest przez banki, z Bankiem Ochrony Środowiska na czele i różne fundacje, w tym Ekofundusz, dysponujący środkami pochodzącymi z zamiany zagranicznego długu na środki budżetowe przeznaczone na ochronę środowiska w Polsce. Dotychczas w niewielkim stopniu przedsięwzięcia proekologiczne finansowane są ze środków budżetu centralnego. Od przyszłego roku ciężar dofinansowania inwestycji w zakresie ochrony środowiska i infrastruktury komunalnej przeniesiony zostanie w znacznym stopniu na Fundusze Europejskie (Fundusz Spójności i Fundusze Strukturalne). Dokładniejszy opis systemu finansowania inwestycji związanych z ochroną środowiska w Polsce został przedstawiony w rozdz. V.2. Jedną z pięciu osi rozwojowych Narodowego Planu Rozwoju 2004- 2006 (NPR), przyjętego przez Radę Ministrów w dniu 14 stycznia 2003 r. jest ,,Wzmocnienie potencjału rozwojowego regionów i przeciwdziałanie marginalizacji niektórych obszarów”. Cele i priorytety tej osi będą realizowane m.in. w ramach Zintegrowanego Programu Operacyjnego Rozwoju Regionalnego (ZPORR), współfinansowanego z zasobów Europejskiego Funduszu Rozwoju Regionalnego oraz Europejskiego Funduszu Społecznego. Zintegrowany Pogram Operacyjny Rozwoju Regionalnego będzie zarządzany na poziomie krajowym, jednakże jego programowanie i wdrażanie w dużej mierze będzie odbywać się na poziomie regionalnym. Zintegrowany Program Operacyjny Rozwoju Regionalnego (ZPORR) jest jednym z sześciu programów operacyjnych, które posłużą do realizacji Narodowego Planu Rozwoju/Podstaw Wsparcia Wspólnoty na lata 2004-2006 (NPR/PWW). ZPORR rozwija cele NPR, określając priorytety i kierunki polityki regionalnej państwa w pierwszym okresie członkostwa Polski w Unii Europejskiej. Realizacja tej polityki w ramach ZPORR, będzie współfinansowana z funduszy strukturalnych. Na fundusze strukturalne składają się: Europejski Fundusz Rozwoju Regionalnego (EFRR), Europejski Fundusz Społeczny (EFS), Europejski Fundusz Orientacji i Gwarancji Rolnej (EFOiGR), Finansowy Instrument Wspierania Rybołówstwa (FIWR). Oprócz funduszy strukturalnych pojawi się także Fundusz Spójności jako instrument ekonomiczno - polityczny Komisji Europejskiej wdrażany na poziomie wybranych państw, a nie regionów. Jego celem jest ułatwienie integracji słabiej rozwiniętych krajów poprzez budowę sieci transportowych oraz obiektów infrastruktury ochrony środowiska o charakterze ponadgminnym i dużym obszarze oddziaływania. W załączeniu przedstawiono nakłady finansowe dla Zintegrowanego Programu Operacyjnego Rozwoju Regionalnego, zgodnie z priorytetami i działaniami określonymi w Programie. PPW „Czyste Powietrze” Sp. z o.o. Wrocław strona 123 Program Ochrony Środowiska miasta i gminy Bystrzyca Kłodzka Tabela V.8. Indykatywna tabela finansowa dla Zintegrowanego Programu Operacyjnego Rozwoju Regionalnego (ZPORR) według priorytetu i działań (zobowiązania) Publiczne Wkład wspólnotowy Koszty Priorytet/działania ogółem Ogółem Ogółem Priorytet 1 Rozbudowa i modernizacja infrastruktury służącej wzmocnieniu konkurencyjności regionów Krajowy wkład publiczny ERDF ESF EAGGF FIFG Budżety Budżet jednostek Ogółem Inne państwa samorząd u teryt. 1603,3 705,0 971,2 971,2 728,4 728,4 242,8 242,8 575,1 575,1 407,3 407,3 167,8 135,8 198,2 183,2 137,4 137,4 45,8 27,5 18,3 15,0 133,0 110,8 68,7 68,7 42,1 16,8 25,3 22,2 140,0 110,0 82,5 82,5 27,5 11,0 16,5 30,0 358,0 358,0 179,0 179,0 179,0 Priorytet 2 Wzmocnienie regionalnej bazy ekonomicznej i zasobów 1117,1 847,4 ludzkich 601,9 241,9 1. Rozwój zawodowy dostosowujący zasoby ludzkie do potrzeb regionalnego rynku pracy 2. Reorientacja zawodowa 3. Rozwój kadr regionalnej gospodarki 4. Regionalne Strategie Innowacyjne 5. Mikroprzedsiębiorstwa 6. Rozwój turystyki Priorytet 3 Rozwój lokalny 1. Infrastruktura lokalne 2. Rewitalizacja obszarów zdegradowanych 617,7 ne 2375,5 2308,3 1603,3 1. Modernizacja i rozbudowa regionalnego układu drogowego 2. Infrastruktura ochrony środowiska 3. Regionalna Infrastruktura badawczo-edukacyjna 4. Zachowanie i odbudowa dziedzictwa kulturowego 5. Infrastruktura społeczeństwa informacyjnego 6. Rozwój transportu miejskiego w aglomeracjach 55,3 Prywat 32,0 67,2 32,0 179,0 360,0 245,5 200,5 45,0 269,7 255,2 229,3 172,0 172,0 57,3 57,3 25,9 168,6 161,3 121,0 121,0 40,3 40,3 7,3 122,2 89,3 67,0 67,0 22,3 22,3 32,9 149,3 100,8 60,6 60,6 40,2 20,2 20,0 155,5 266,3 878,3 673,3 112,8 153,9 858,3 673,3 84,6 96,7 643,7 504,9 84,6 96,7 643,7 504,9 28,2 57,2 214,6 168,4 28,2 32,2 85,9 67,4 25,0 128,7 101,0 205,0 185,0 138,8 138,8 46,2 18,5 27,7 27,5 20,6 20,6 6,9 2,8 4,1 48,5 42,7 112,4 20,0 20,0 Pomoc techniczna 27,5 ZPORR ogółem 4398,4 4041,5 2869,5 2509,5 360,0 1172,0 344,5 795,5 32,0 356,9 Całkowite związane z ERDF 3852,4 3561,6 2509,5 2509,5 1052,1 224,6 795,5 32,0 290,8 Całkowite związane z ESF 546,0 119,9 119,9 0,0 479,9 PPW „Czyste Powietrze” Sp. z o.o. Wrocław 360,0 360,0 strona 124 0,0 66,1 Program Ochrony Środowiska miasta i gminy Bystrzyca Kłodzka Tabela V.9. Prognoza źródeł finansowania w latach 2002 ÷ 2010 (mln PLN) wg Programu wykonawczego do II Polityki Ekologicznej Państwa Źródło finansowania Środki własne przedsiębiorstw i jednostek samorządu terytorialnego Budżet państwa Fundusze ekologiczne Fundusze przedakcesyjne i pomoc zagraniczna Fundusz kohezji i fundusze strukturalne RAZEM 2002 4500 2003 5040 2004 5760 2005 6120 2006 6120 2007 6120 2008 6120 2009 5760 2010 5760 126 1800 750 144 1980 750 144 2160 750 162 2160 720 180 2340 108 180 2340 108 180 2340 72 180 2340 72 180 2340 72 - - 3060 3420 3600 3600 3600 3240 3240 7326 8064 11664 12222 12348 12348 12312 11952 11952 Tabela V.10.Źródła finansowania Programu Ochrony Środowiska i Planu Gospodarki Odpadami Źródło finansowania Fundusze ekologiczne (NFOŚiGW, WFOŚiGW, Ekofundusz) Budżety terenowe (miasta) oraz gminne i powiatowe fundusze ekologiczne Środki własne inwestorów i kredyty bankowe Fundusze pomocowe i strukturalne (Phare II, ISPA, SAPARD, Fundusz Spójności)*) Budżet państwa *) 2003 ÷ 2006 20 % 10 % 10 % 60 % - Finansowanie z Funduszy Strukturalnych jest realne w wysokości do 75 % kosztów kwalifikowanych inwestycji, ale procedury pozyskania dofinansowania obejmują długi okres ok. 1 roku. W związku z powyższym, udział środków UE, należy przewidzieć najszybciej w IIgiej połowie 2004 roku. PPW „Czyste Powietrze” Sp. z o.o. Wrocław strona 125 Program Ochrony Środowiska miasta i gminy Bystrzyca Kłodzka VI. Wykorzystane materiały 1. Akty prawne Przepisy podstawowe 1. 2. 3. 4. 5. Ustawa z dnia 27.04.2001 r. Prawo Ochrony Środowiska, Dz. U. Nr 62/2001 poz. 627. Ustawa z dnia 27.07.2001 r. o wprowadzeniu ustaw - Prawo ochrony środowiska, ustawy o odpadach oraz zmianie niektórych ustaw, Dz.U. Nr 100/2001, poz. 1089. Ustawa z dnia 27 marca 2003 r. o planowaniu i zagospodarowaniu przestrzennym, Dz.U. 2003 nr 80 poz. 717. Rozporządzenie Rady Ministrów z dnia 24 września 2002 r. w sprawie określenia rodzajów przedsięwzięć mogących znacząco oddziaływać na środowisko oraz szczegółowych kryteriów związanych z kwalifikowaniem przedsięwzięć do sporządzenia raportu o oddziaływaniu na środowisko, Dz. U. Nr 179, poz. 1490. Ustawa o samorządzie gminnym z dnia 8 marca 1990 roku (Dz. U. 2001 Nr 142, poz. 1591 z późniejszymi zmianami). Przepisy dotyczące powietrza 6. 7. 8. 9. Rozporządzenie Ministra Środowiska z dnia 30.07.2001 r., w sprawie wprowadzania do powietrza substancji zanieczyszczających z procesów technologicznych i operacji technicznych, Dz. U. Nr 87/2001. Rozporządzenie Ministra Środowiska z dnia 06.06.2002 r. w sprawie dopuszczalnych poziomów niektórych substancji w powietrzu, alarmowych poziomów niektórych substancji w powietrzu oraz marginesów tolerancji dla dopuszczalnych poziomów niektórych substancji, Dz. U. Nr 87/2002, poz. 796. Rozporządzenie Ministra Środowiska z dnia 06.06.2002 r. w sprawie oceny poziomów substancji w powietrzu, Dz. U. Nr 87/2002, poz. 798. Rozporządzenie Ministra Środowiska z dnia 5.12.2002 r. w sprawie wartości odniesienia dla niektórych substancji w powietrzu, Dz.U. Nr 1/2003, poz. 12. Przepisy dotyczące wód i gruntów 10. Ustawa z dnia 18.07.2001 r. - Prawo wodne, Dz. U. Nr 115/2001, poz. 1229. 11. Ustawa o nawozach i nawożeniu z 26 lipca 2000 r. (Dz. U. 2000 Nr 89, poz. 991). 12. Ustawa o ochronie gruntów rolnych i leśnych z 3 lutego 1995 r. (Dz. U. 1995 Nr 16, poz. 78 z późniejszymi zmianami. 13. Ustawa z dnia 07.06.2001 r. o zbiorowym zaopatrzeniu w wodę i zbiorowym odprowadzaniu ścieków, Dz. U. Nr 72/2001, poz. 747. 14. Ustawa z dn. 04.02.94 r. - Prawo geologiczne i górnicze, Dz.U. Nr 27/94, poz.96 z późn. zm. 15. Rozporządzenie MŚ z dnia 09.09.02 r., w sprawie standardów jakości gleby oraz standardów jakości ziemi, Dz. U. Nr 165, poz. 1359. 16. Rozporządzenie Ministra Zdrowia z dnia 4.09.2000 r. w sprawie warunków, jakim powinna odpowiadać woda do picia i na potrzeby gospodarcze, woda w kąpieliskach, oraz zasad sprawowania kontroli jakości wody przez organy Inspekcji Sanitarnej, Dz. U. Nr 82/2000, poz. 937. PPW „Czyste Powietrze” Sp. z o.o. Wrocław strona 126 Program Ochrony Środowiska miasta i gminy Bystrzyca Kłodzka 17. Rozporządzenie MŚ z dnia 29.11.02 r., w sprawie warunków, jakie należy spełnić przy wprowadzaniu ścieków do wód lub do ziemi oraz w sprawie substancji szczególnie szkodliwych dla środowiska wodnego, Dz. U. Nr 212, poz. 1799. 18. Rozporządzenie RM z dnia 19 maja 1999 r. w sprawie warunków wprowadzania ścieków do urządzeń kanalizacyjnych stanowiących mienie komunalne, Dz. U. Nr 50/99, poz. 501. Przepisy dotyczące promieniowania 19. Rozporządzenie Ministra Ochrony Środowiska, Zasobów Naturalnych i Leśnictwa, z dnia 11.08.98 r., w sprawie szczegółowych zasad ochrony przed promieniowaniem szkodliwym dla ludzi i środowiska, dopuszczalnych poziomów promieniowania, jakie mogą występować w środowisku, oraz wymagań obowiązujących przy wykonywaniu pomiarów kontrolnych promieniowania, Dz. U. Nr 107/98, poz. 676. Przepisy dotyczące ochrony przed hałasem i wibracjami 20. Rozporządzenie Ministra Ochrony Środowiska, Zasobów Naturalnych i Leśnictwa z dnia 13.05.98 r. w sprawie dopuszczalnych poziomów hałasu w środowisku, Dz. U. Nr 66/98, poz. 436. 21. Polska Norma PN-N-01341. Hałas środowiskowy. Metoda pomiaru i oceny hałasu przemysłowego, maj 2000 r. 22. Polska Norma PrPN-ISO 1996-1.3:1999. Akustyka. Opis i pomiary hałasu środowiskowego. Przepisy dotyczące odpadów 23. Ustawa z dnia 27.04.2001 r. o odpadach, Dz.U. Nr 62/01, poz. 628. 24. Ustawa z dnia 11 maja 2001 r. o opakowaniach i odpadach opakowaniowych. 25. Ustawa z dnia 11 maja 2001 r. o obowiązkach przedsiębiorców w zakresie gospodarowania niektórymi odpadami oraz o opłacie produktowej i opłacie depozytowej. 26. Rozporządzenie Ministra Środowiska, w sprawie katalogu odpadów, Dz.U. Nr 112/2001, poz. 1206. 27. Rozporządzenie Ministra Gospodarki z dnia 26 września 2002 r. w sprawie określenia urządzeń, w których mogły być wykorzystywane substancje stwarzające szczególne zagrożenie dla środowiska, Dz. U. Nr 173, poz. 1416. 28. Rozporządzenie Ministra Gospodarki z dnia 28 października 2002 r. w sprawie rodzajów odpadów, których zbieranie lub transport nie wymagają zezwolenia na prowadzenie działalności, oraz podstawowych wymagań dla zbierania i transportu tych odpadów, Dz. U. Nr 188, poz. 1575. 2. Publikacje 29. II Polityka Ekologiczna Państwa, Warszawa grudzień 2000 r. 30. Ochrona środowiska i leśnictwo w województwie dolnośląskim w latach 1999 ÷ 2000, Urząd Statystyczny, Wrocław, listopad 2001 r. 31. Bilansie zasobów kopalin i wód podziemnych w Polsce, Ministerstwo Środowiska 2002 r. 32. Określenie warunków agrometeorologicznych, Dębowski M., Wrocław listopad 2002 r. 33. Raport o stanie środowiska w Województwie Dolnośląskim, Wojewódzki Inspektorat Ochrony Środowiska, Wrocław 2002 r. PPW „Czyste Powietrze” Sp. z o.o. Wrocław strona 127 Program Ochrony Środowiska miasta i gminy Bystrzyca Kłodzka 34. Studium uwarunkowań i kierunków zagospodarowania przestrzennego gminy Bystrzyca Kłodzka, Biuro Planowania Przestrzennego w Wałbrzychu, Pracownia Rejonowa w Kłodzku, Kłodzko, 1995 – 1996 r. 35. Studium uwarunkowań i kierunków zagospodarowania przestrzennego miasta Bystrzyca Kłodzka, Biuro Planowania Przestrzennego w Wałbrzychu, Pracownia Rejonowa w Kłodzku, Bystrzyca Kłodzka, grudzień 1995 r. 36. Strategia rozwoju Gminy Bystrzyca Kłodzka na lata 2000 – 2020, Zakład Szkolenia i Ekspertyz Polskiego Towarzystwa Ekonomicznego „PETEKS” Sp. z o.o., Wrocław, luty 2000 r. 37. Inwentaryzacja przyrodnicza województwa dolnośląskiego Gmina Bystrzyca Kłodzka T. I, Opracowanie tekstowe, rośliny, grzyby, zwierzęta oraz zieleń wysoka – parki podworskie, cmentarze i aleje, W. Jankowski, Wrocław 2002 r. 38. Program edukacji leśnej społeczeństwa w Nadleśnictwie Międzylesie na lata 2004 – 2009, Regionalna Dyrekcja Lasów Państwowych we Wrocławiu. 39. Informator Miasta i Gminy Bystrzyca Kłodzka, Wydział Kultury, Sportu i Promocji Urzędu Miasta i Gminy w Bystrzycy Kłodzkiej. 40. Weryfikacja pomników przyrody, Gmina Bystrzyca Kłodzka, Zakład Zieleni „WYS – EKO” S.C. Roman Kałuża & Wojciech Widziszewski, sierpień 1999 r. 41. Fundusze strukturalne i Fundusz Spójności Unii Europejskiej, Urząd Marszałkowski Województwa Dolnośląskiego, Wrocław, listopad 2003 r. 42. Strony internetowe: www.bystrzycaklodzka.pl www.bystrzycaklodzka.biuletyn.net PPW „Czyste Powietrze” Sp. z o.o. Wrocław strona 128
