tłuszcze - LOGIM.EDU.GORZOW.PL

2.29. Czy wiesz co jesz?
Opracowała Bożena Smolik
Konsultant Arleta Poręba-Konopczyńska
Rola pożywienia
Większość z nas czerpie przyjemność z jedzenia.
Bogactwo dostępnych produktów z jednej strony umożliwia
bardzo zdrowe odżywianie, z drugiej jednak może prowadzić
do nadwagi i otyłości.
Nie wystarczy jeść, trzeba się odżywiać!
Rola pożywienia:
Zaopatrywanie organizmu w składniki potrzebne do budowy
i odbudowy komórek i tkanek.
Dostarczanie składników energetycznych.
Dostarczanie składników regulujących przemiany zachodzące
w organizmie.
Stare przysłowie mówi
"jesteś tym, co jesz"
i trudno się z tym nie zgodzić.
Spożywane pokarmy wpływają na wszystkie aspekty
funkcjonowania organizmu.
Jeżeli spożywane produkty nie dostarczają organizmowi
wystarczającej ilości wymaganych składników to zawsze
pojawiają się nieprawidłowości w jego funkcjonowaniu.
Niektórzy nie mogą wyobrazić sobie życia bez takiego
hamburgera.
Podczas przeglądania kolejnych stron zastanów się:
Co uzyskuje organizm po zjedzeniu tej kanapki?
Podział składników
pokarmowych
W skład pożywienia niezbędnego do normalnego
funkcjonowania organizmu wchodzą liczne składniki
zarówno organiczne jak i nieorganiczne:
Białka
Tłuszcze
Cukrowce
Sole mineralne
Witaminy
Woda
Podział składników
pokarmowych
Ze względu na rolę w organizmie składniki pokarmowe
dzielimy na trzy grupy:
Budulcowe:
-białka
-sole mineralne
Energetyczne:
-węglowodany
-tłuszcze
Regulujące:
-witaminy
-sole mineralne
Białka
Białka są to związki o skomplikowanej budowie.
Podstawowe pierwiastki, które wchodzą w skład białek to: węgiel,
wodór, tlen ,azot, siarka.
Pierwiastki te tworzą aminokwasy, czyli związki organiczne, dobrze
rozpuszczalne w wodzie.
Funkcje:
Są niezbędnym materiałem do budowy nowych i odbudowy zniszczonych
tkanek.
Biorą udział w procesach odpornościowych.
Są enzymami, które regulują szybkość reakcji biochemicznych.
Biorą udział w odtruwaniu organizmu.
Biorą udział w transporcie różnych substancji.
Mogą występować jako źródło energii.
Znamy około 20 aminokwasów. Większość z nich organizm może sam
wytworzyć z odpowiedniego materiału dostarczonego z zewnątrz
(aminokwasy endogenne). Jednak 8 z nich nie potrafi wyprodukować
(aminokwasy egzogenne).
Podział białek
Białko zwierzęce
Białka te nazywane są
pełnowartościowymi.
Zawierają one wszystkie
niezbędne aminokwasy,
których organizm nie jest
w stanie sam wytworzyć.
Najważniejsze źródła białka
pełnowartościowego to:
mięso, drób, ryby,
produkty mleczne, jaja.
Białko pochodzenia
roślinnego
Źródłami białek roślinnych
są np. fasola, groch,
ziarna zbóż i przetwory
zbożowe, orzechy.
Białka te nazywane są
niepełnowartościowymi
ponieważ, nie zawierają one
wszystkich niezbędnych
aminokwasów.
Węglowodany (cukrowce)
Węglowodany zbudowane są z węgla, wodoru i tlenu.
Funkcje:
są głównym i najłatwiej dostępnym źródłem energii.
pozwalają na oszczędną gospodarkę tłuszczami i białkami.
stanowią materiał budulcowy.
odgrywają duża rolę w gospodarce wodno – mineralnej.
w połączeniu z białkami biorą udział w budowie
błon komórkowych.
Podział:
Cukry proste (monosacharydy)
glukoza
fruktoza
galaktoza
Mannoza
Cukry złożone
dwucukry – sacharoza, laktoza, maltoza
wielocukry – skrobia, celuloza
Występowanie:
wszelkie owoce, pieczywo, słodycze, także warzywa.
Węglowodany
Węglowodany są podstawowym źródłem energii dla
ludzkiego organizmu. Pokrywają one około 50-60%
dziennego zapotrzebowania energetycznego człowieka.
Są one łatwo przyswajalne i spalają się całkowicie, dając
w tym procesie oprócz energii wodę oraz dwutlenek węgla.
Węglowodany są niezbędne do prawidłowego spalania
tłuszczów. Bez odpowiedniej ilości węglowodanów nie jest
możliwe całkowite spalenie tłuszczów.
Węglowodany są łatwo dostępne, gdyż występują
w praktycznie każdym produkcie.
Błonnik
Badania wykazały, że nasz obecny sposób odżywiania jest wadliwy.
Wraz z rozwojem przemysłu i lepszą technologią uzyskujemy
przetworzona żywność - łatwiejszą w przechowywaniu, ale uboższą w
wartości odżywcze. Gdy w połowie XX wieku badano związki pomiędzy
dietą a przewlekłymi chorobami, dokonano zaskakującego odkrycia - o
ile zawsze zgadzano się co do ważnej roli witamin, o tyle lekceważono
błonnik, a nawet uważano go za kompletnie bezwartościowy składnik
naszego pokarmu. Tymczasem ma on bardzo duże znaczenie dla
pracy naszego układu pokarmowego.
Błonnik to grupa substancji pochodzących z pokarmów roślinnych,
które nie ulegają trawieniu i przez przewód pokarmowy przechodzą
w praktycznie niezmienionej formie. Wyróżniamy dwie grupy
substancji błonnikowych: - nierozpuszczalne ( celuloza, hemiceluloza
i lignina), których źródłem są przede wszystkim całe nasiona;
wchłaniają one wodę i pęcznieją (nawet do 4-6 razy zwiększając swoją
masę), - rozpuszczalne (pektyny, gumy) znajdujące się w owocach,
warzywach, pomocne w obniżaniu cholesterolu i glukozy we krwi.
Błonnik
Błonnik pokarmowy
(część nieprzyswajalna)
–
–
–
–
–
–
–
pobudza funkcje żucia i wydzielania śliny działającej,
ochronnie na zęby, - buforuje i wiąże nadmiar kwasu solnego w żołądku,
zwiększa objętość treści pokarmowej w jelicie cienkim,
wpływa na zwiększone wydzielanie soków trawiennych,
pobudza ukrwienie jelit,
wpływa na wydzielanie hormonów przewodu pokarmowego (gastryny),
przez mechaniczne drażnienie ścian jelita grubego wpływa na jego
perystaltykę,
– zmniejsza wartość energetyczną diety i daje uczucie sytości,
– chroni przed zaparciami, uchyłkowatością jelit, polipami, żylakami odbytu
i chorobą nowotworową
Błonnik znajdziemy w owocach, warzywach, ziarnach i nasionach,
płatków zbożowych oraz ciemnym pieczywie.
Tłuszcze (lipidy)
Są to substancje zbudowane z węgla, wodoru i małej ilości tlenu.
Większość z nich nie rozpuszcza się w wodzie. Tłuszcze są
związkami wysokokalorycznymi - w czasie ich utleniania powstaje
duża ilość energii. W skład tłuszczów wchodzą dwa podstawowe
związki: gliceryna i różne kwasy tłuszczowe.
Funkcje:
są źródłem energii,
są głównym źródłem materiału zapasowego,
nagromadzony w tkance tłuszcz chroni przed nadmiernym
wydzielaniem ciepła,
odłożone w organizmie są magazynem wody,
są źródłem witamin rozpuszczalnych w tłuszczach,
mają dużą wartość sytną, dzięki czemu hamują wydzielanie się
soku żołądkowego,
pełnią funkcję budulcową, są składnikiem błon komórkowych
Podział tłuszczy
Ze względu na budowę chemiczną tłuszcze możemy podzielić na:
Lipidy proste - estry kwasów tłuszczowych i alkoholi,
Lipidy złożone - związki zawierające oprócz kwasów tłuszczowych i alkoholi także inne
składniki,
Lipidy pochodne - pochodne lipidów prostych i złożonych, powstałych głownie w wyniku
ich rozpadu, zachowując ogólne właściwości lipidów.
Ze względu na pochodzenie tłuszcze dzielimy na dwie grupy:
Pochodzenia roślinnego - są wytłaczane z tkanek roślinnych. Najczęściej są to tłuszcze
płynne, nienasycone, np. olej rzepakowy, olej sojowy, olej słonecznikowy, itp.
– tłuszcze nienasycone są źródłem nienasyconych kwasów tłuszczowych (NNKT).
Nienasycone kwasy tłuszczowe są niezbędne do prawidłowego funkcjonowania
organizmu. Warto podkreślić, że organizm nie potrafi ich sam produkować, muszą
więc być one dostarczane wraz z pożywieniem,
– pochodzenia zwierzęcego - są to tłuszcze wydzielane z tkanek zwierzęcych, jak
smalec, masło, tran lub tkanki zwierzęce o dużej zawartości tłuszczu, nasycone, np.
słonina.
Tłuszcze nasycone występują głównie w produktach mlecznych oraz produktach
pochodzenia zwierzęcego. Podwyższają one poziom cholesterolu we krwi. Nadmierne
spożycie zwiększa ryzyko rozwoju choroby wieńcowej.
Witaminy
Nazwa witamina pochodzi od łacińskich słów vita (życie) i
amina (związek chemiczny - zawierający grupę aminową).
Wymyślił ją polski biochemik Kazimierz Funk w 1912 roku.
Kazimierz Funk jest także odkrywcą witamin – w 1912 roku
wyizolował tiaminę (witaminę B1).
Witaminy należą do składników regulujących przemianę materii,
lecz nie dostarczają organizmowi energii.
Są to związki organiczne, które muszą być dostarczane do
ustroju wraz z pożywieniem, gdyż organizm sam ich nie
produkuje (lub produkuje w niewielkiej ilości). Obecnie znamy
40 różnych witamin, z których połowa jest dla człowieka
niezbędna.
Podział witamin
Wszystkie witaminy dzielimy na
rozpuszczalne w tłuszczach
witamina A, D, E i K
rozpuszczalne w wodzie
witaminę C, B1, B2, B6, B12, PP, H i inne.
Każda z witamin ma swoją rolę do spełnienia w organizmie, dlatego
ważne jest, by starannie pokrywać ich dzienne zapotrzebowanie.
Dzienne zapotrzebowanie na witaminy jest niewielkie i liczone
w miligramach (mg), a nawet w mikrogramach (μg).
Przedawkowanie, niedobór lub brak jakiejś z witamin prowadzi do
chorób, które nazywamy w zależności od zaawansowania
hiperwitaminozą (przedawkowanie), hipowitaminozą (niedobór
częściowy) lub awitaminozą (całkowity brak).
Źródła i funkcje witamin
Witamina A
(karoten)
Odgrywa bardzo ważną rolę
w procesie wzrostu i rozwoju.
W przypadku jej niedoboru następuje
zahamowanie rozwoju oraz wzrostu.
Prócz tego występują zaburzenia
wzroku - gorsze widzenie
w ciemności. Witamina A zwiększa
odporność na infekcje oraz
zakażenia.
Główne źródła to: masło, margaryna,
sery (tłuste), śmietana, mleko,
marchew, szpinak, sałata, liście
pietruszki.
Źródła i funkcje witamin
Witamina D
Niedobór prowadzi do krzywicy, zarówno u dzieci
jak i u młodzieży.
Główne źródła: ryby, jaja, tran, masło.
Źródła i funkcje witamin
Witamina E
Jest ona dobrym przeciwutleniaczem - chroni nienasycone
kwasy tłuszczowe. Prawdopodobnie wpływa również na
prawidłowy przebieg ciąży. Praktycznie nie stwierdza się
niedoborów tej witaminy w ludzkim organizmie.
Główne źródło to olej roślinny.
Źródła i funkcje witamin
Witamina K
Niezbędna do prawidłowego krzepnięcia krwi. Jej niedobór
praktycznie nie występuje.
Główne źródła to produkty roślinne.
Źródła i funkcje witamin
Witaminy grupy B
Witamina B1 (tiamina) jest niezbędna do prawidłowego procesu
przemiany składników pokarmowych w organizmie.
Występuje w produktach zbożowych: ciemne pieczywo, grube kasze oraz
w wędlinach i warzywach strączkowych.
Witamina B2 (ryboflawina) odgrywa ważną rolę w procesach utleniania
oraz w funkcjonowaniu wzroku. Jej niedobór powoduje: gorszą ostrość
wzroku, światłowstręt, łzawienie oczu.
Główne źródła to: mleko i produkty mleczne.
Witamina B6 jest częścią enzymów biorących udział w przemianie białek,
tłuszczów oraz węglowodanów, jest więc niezbędna dla ludzkiego
organizmu.
Główne źródła to: produkty zbożowe, produkty mleczne, mleko, mięso,
ziemniaki.
Witamina B12 bierze udział w wytwarzaniu krwinek czerwonych. Ma
wpływ na: szpik kostny, układ nerwowy. Brak witaminy B12 powoduje
niedokrwistość złośliwą.
Najlepszym źródłem jest wątroba. Mniejsze źródła to: podroby, mięso,
żółtko jaja.
Niacyna (witamina B3), nazywana witaminą PP, bierze udział w
procesach przemiany białek, węglowodanów oraz tłuszczów.
Najlepsze źródła to: drożdże, ryby, wędliny, ziemniaki, zboże.
Źródła i funkcje witamin
Witamina C (kwas askorbinowy)
Funkcje:
Bierze udział w procesie
wytwarzania krwinek czerwonych.
Niezbędna do prawidłowego rozwoju
chrząstki, kości, zębów.
Przyspiesza gojenie się ran.
Zwiększa odporność organizmu
Źródła:
Jest najmniej trwałą z wszystkich
witamin. Jest wrażliwa na ciepło,
utlenianie, światło, rozpuszcza się
w wodzie.
Podstawowe i zarazem jedyne
poważne źródła witaminy C to
warzywa i owoce ( czarna
porzeczka, aronia, owoce
cytrusowe, szpinak, natka
pietruszki, papryka).
Woda
W naturze istnieje około 135 rodzajów
wody. W naszym organizmie istnieje
woda pod postacią „strukturowaną”.
Inne płyny, które dostają się do
naszego organizmu, muszą być
odpowiednio przetworzone i
oczyszczone.
Woda stanowi około 70% naszego ciała.
Utrata 2% wody odbija się na obniżeniu
wydolności organizmu., a przy stracie
wody do 10% masy ciała człowiek staje
się niezdolny do jakiegokolwiek wysiłku
fizycznego. Przy utracie 20% wody
następuje śmierć.
Woda
Funkcje:
jest niezbędna do życia, gdyż wszystkie procesy w organizmie zachodzą
w jej obecności,
jest niezbędna do zachowania odpowiedniej objętości i ciśnienia krwi w
naszym ciele,
jako główny składnik krwi, woda transportuje niezbędne składniki
odżywcze i tlen do komórek ciała,
odgrywa ważną rolę w oczyszczaniu organizmu ze szkodliwych
produktów przemian materii,
reguluje ciepłotę ciała,
pozwala na lepsze przyswojenie składników odżywczych przez organizm,
nawilża stawy, gałki oczne, ułatwia przełykanie kęsów pożywienia,
utrzymując ciągłe nawilżenie płuc, pozwala nam oddychać.
Źródła:
Głównym źródłem wody są płyny oraz spożywana przez nas żywność.
Każdego dnia dostarcza nam ona 1/3 dziennego spożycia. Prawie
wszystkie produkty zawierają wodę, jednak najwięcej jest jej w
owocach i warzywach.
Sole mineralne
Stanowią obok białek bardzo ważny
składnik budulcowy organizmu.
Organizm ludzki zawiera około 40
pierwiastków
Funkcje:
biorą udział w budowie organizmu
wchodzą w skład cieczy ustrojowych,
np. jony wapnia w osoczu krwi,
są elementem składowym enzymów,
hormonów i witamin,
są niezbędne przy wielu reakcjach
zachodzących w organizmie,
biorą udział w procesie trawienia,
wchłaniania i wydalania,
wywierają wpływ na funkcjonowanie
niektórych narządów i układów.
Sole mineralne
Podział:
W zależności od ilości w jakiej występują w organizmie, dzieli
się je na dwie grupy:
makroskładniki: tlen, węgiel, wodór, azot, wapń, potas,
sód, magnez, fosfor, siarka, chlor
mikroskładniki: żelazo, jod, fluor, miedź, cynk, mangan,
bor, molibden, kobalt, selen, wanad
Występowanie:
mleko i produkty mleczne, jaja, ryby, mięso, orzechy, fasola,
groch, chleb razowy, kakao, warzywa liściaste, herbata, pełne
ziarna zbóż.
Wapń
Funkcje:
Wapń wchodzi w skład materiału budulcowego kości i szkliwa.
Wapń przez cały czas podlega przemianom polegającym na
wbudowywaniu do kości i szkliwa oraz resorpcji. Pełni rolę w
przewodzeniu impulsów nerwowych, mechanizmie skurczu mięśni,
przepuszczalności błon komórkowych, w regulacji procesu
krzepnięcia krwi, regulacji rytmu serca oraz wchłaniania witaminy
B12, wpływa na kontrolę ciśnienia tętniczego. Prawidłowe stężenie
wapnia redukuje ryzyko wystąpienia chorób serca, udarów, raka
jelita grubego oraz kamieni nerkowych, wchodzi w skład wielu
enzymów.
Źródła:
Sery żółte, sery białe, mleko, sardynki, rzeżucha,
jaja, kapusta, mięso, ziemniaki, buraki,
rośliny strączkowe, orzechy.
Fosfor
Funkcje:
Bierze udział w budowie i utrzymaniu prawidłowego stanu
zębów i kości, jak również w regulacji równowagi kwasowozasadowej.
Składnik kości, zębów, związków wysokoenergetycznych,
kwasów nukleinowych, błon komórkowych oraz krwi.
Odgrywa bardzo duża rolę w procesach anabolicznych i
katabolicznych, bierze udział w spalaniu glukozy.
Źródła:
Produkty mleczne, mięso, ryby, wątroba, jaja, sery żółte,
groch, pestki dyni, fasola, ziemniaki, pełnoziarniste produkty
zbożowe, marchew.
Magnez
Funkcje:
•
•
•
•
•
•
bierze udział w budowie kości i zębów,
ma udział w procesie widzenia,
spełnia ważną rolę w przekazywaniu informacji między
mięśniami i nerwami,
bierze udział w przemianie materii, w syntezie kwasów
nukleinowych i białka, w termoregulacji, metabolizmie
lipidów,
hamuje krzepnięcie krwi (chroni przed zakrzepami w
naczyniach, skrzepami w sercu - ochrona przed zawałem),
jest aktywatorem niektórych enzymów.
Źródła:
Mąka sojowa, kasza jęczmienna,
orzechy, kasza gryczana, czekolada,
kakao, pestki dyni, fasola, groch,
kukurydza, soczewica, szpinak,
mąka pełnoziarnista.
Sód i potas
Pierwiastki te są spożywane w dużych
ilościach. Występują w wielu produktach
roślinnych oraz zwierzęcych. Niedobory u ludzi zdrowych
zdarzają się tylko w wyjątkowych przypadkach.
Sód i potas są niezbędne do prawidłowego przebiegu procesów
biochemicznych w organizmie.
Większość sodu czerpana jest z soli. Nie należy jednak
przesalać potraw.
Źródła potasu to: ziemniaki, świeże
warzywa i owoce, rośliny strączkowe.
Mikroelementy
Mikroelementy biorą udział w metabolizmie innych składników odżywczych.
Niedobory mikroelementów mogą objawiać się różnymi dolegliwościami.
Miedź
Miedź uczestniczy w procesie tworzenia hemoglobiny oraz wykorzystywania żelaza.
Źródła miedzi to: wątroba, nasiona roślin strączkowych, kasze, ciemne pieczywo,
grzyby, ser, twaróg, ryby, drób.
Cynk
Cynk pomaga w procesie gojenia ran, utrzymaniu prawidłowego stanu skóry i
włosów oraz reguluje aktywność wielu enzymów. Źródła cynku to: tłuszcze (słonina,
boczek), mięso, jaja, ser, ryby, rośliny strączkowe, przetwory zbożowe (głównie
gruboziarniste ), orzechy, warzywa.
Jod
Jod jest niezbędny do procesu produkcji hormonów tarczycy, które odpowiadają za
tempo przemiany materii oraz procesy energetyczne. Głównym źródłem są ryby
morskie. Zawartość jodu w innych produktach zależy od jego stężenia w glebie lub
paszy dla zwierząt. W rejonach, w których jodu jest mało, wzbogaca się nim sól oraz
pieczywo.
Fluor
Fluor wzmacnia kości oraz szkliwo zębów. Główne źródła to: ryby, soja, herbata,
woda pitna.
Selen
Selen zmniejsza ryzyko rozwoju niektórych nowotworów oraz chroni komórki przed
uszkodzeniem. Główne źródła to: wątroba, mięso, ryby, żółtko jaja, przetwory mleczne.
Żelazo
Funkcje:
Najistotniejszy składnik czerwonego
barwnika krwi (hemoglobiny), niezbędny
także w procesie tworzenia czerwonych
ciałek krwi w szpiku kostnym.
Pierwiastek ten jest także składnikiem
wielu enzymów i białek biorących udział
w metabolizmie organizmu.
Bierze udział w syntezie DNA, niezbędny
do prawidłowej budowy skóry, włosów,
paznokci, do prawidłowego
funkcjonowania układu odpornościowego.
Źródła:
Mięso, wątroba, ryby, żółtko jaj, twaróg,
orzechy, mleko, warzywa strączkowe,
brokuły, szpinak, krewetki.
Cynk
Funkcje:
jest niezbędny do syntezy DNA i RNA, białek,
insuliny i nasienia,
niezbędny dla prawidłowego funkcjonowania
systemu immunologicznego,
do aktywacji ponad 80 enzymów
bierze udział w metabolizmie,
węglowodanów, tłuszczy, białek i alkoholu,
potrzebny w procesie ochrony przed wolnymi
rodnikami, odczuwania smaku i zapachu,
ma wpływ na wygląd włosów i paznokci.
Źródła:
Chude mięso, chude mleko, żółtko jaj, mąka
pełnoziarnista, orzechy, żywność pochodzenia
morskiego.
Piramida żywienia
Zasada PIRAMIDY
ŻYWIENIOWEJ jest prosta:
• Wszystkie produkty spożywcze są
podzielone na kilka grup.
• U podstawy piramidy znajdują sie
produkty, które powinny stanowić
podstawę naszej diety.
• Im bliżej wierzchołka, tym mniej
produktów powinniśmy spożywać.
Chemiczne dodatki do żywności
Pięknie zapakowane, kolorowe produkty spożywcze zachęcają do
kupna i zjedzenia.
Przyjrzyj się jednak napisowi na etykiecie i sprawdź co zawiera dany
produkt.
Bardzo często spotkasz się z symbolami E…, które oznaczają dodatki
do żywności. Bądź świadomy(a) tego co jesz:
E100–E199 (barwniki)
E200–E299 (konserwanty i regulatory kwasowości)
E300–E399 (przeciwutleniacze i regulatory kwasowości)
E400–E499 (emulgatory, środki spulchniające, żelujące itp.)
E500–E599 (środki pomocnicze)
E600–E699 (wzmacniacze smaku)
E900–E999 (środki słodzące, nabłyszczające i inne)
E1000–E1999 (stabilizatory, konserwanty, zagęstniki i inne)
Substancje dodawane do żywności
Dodatki smakowe
Mogą być naturalne jak i otrzymywane syntetycznie. Producenci
żywności preferują dodatki sztuczne, ponieważ obniżają zawartość
wody w produkcie i są stabilniejsze.
Antyutleniacze
Zapobiegają utlenianiu się produktów. Przykładowo butylan
hydroksyanizolu przeciwdziała jełczeniu tłuszczu.
Konserwanty
Powodują, że produkt dłużej jest świeży i zdatny do spożycia.
Najczęściej stosowane konserwanty to azotany, siarczany i inne związki
siarki.
Barwniki spożywcze
Poprawiają wygląd gotowego produktu. Często przywracają "naturalny"
kolor produktu, utracony w procesie produkcyjnym. Sporo barwników
spożywczych otrzymywanych jest z produktów, w których występują
naturalnie: kurkuma, czerwień buraczana, szafran.
Substancje zagęszczające
Zagęszczacze dodawane są do żywności w celu poprawienia jej
konsystencji. Produkowane są one na bazie produktów roślinnych:
pektyny, guma guarowa, metylceluloza.
Zadania
1.
Wymień trzy produkty spożywcze, zawierające dużo
żelaza, niezbędnego do budowy hemoglobiny.
2.
Wyjaśnij dlaczego nasza dieta powinna być bardzo
zróżnicowana.
3.
Wyjaśnij jakie składniki w nadmiarze zawiera „nasz”
hamburger.
4.
Podaj dwa argumenty, zachęcające do wyboru ciemnego
pieczywa.
5.
Wymień trzy produkty spożywcze, które powinniśmy
spożywać w celu ochrony organizmu przed infekcjami.
Źródła
W.Lewiński,J.Prokop, Biologia1, OPERON 2004r.
B.Klimuszko, Biologia I, ŻAK,2000r.
D.Cichy,I.Żeber-Dzikowska,DEBIT 2000r.
B.Potocka,W.Górski, Biologia, MAC Edukacja 2003r.
J.Loritz-Dobrowolska i wsp., Biologia, OPERON 2007r.